y là một tay hảo hán trong loài gà chọi, cái loài sống ở trên đời, nhất sinh chỉ có một nghề đi đánh lẫn nhau cho người ta xem. Tay ấy oai lắm. Chẳng thể có đủ chữ mà tả cho hết cái oai lẫm liệt của chàng. Ờ mà ta có thể cứ gọi chàng là Từ Hải chọc trời khuấy nước, đầu thì đội trời, chân thì đạp đất.

Râu hùm, hàm én, mày ngài

Vai năm tấc rộng, thân mười thước cao

Đường đường một đấng anh hào...

Đấng anh hào được phong vương - hay tự xưng cũng thế - ở đất này để cai trị cả một khoảng vườn rộng. Mà trong gồm có một chuồng gà, một chuồng vừa vịt, vừa ngan, vừa ngỗng và một chuồng chim bồ câu. Đại vương chỉ có mỗi một mắt và mang trong mình bộ mã ô miến tía - cái thứ áo có lông đen nháy, điểm dòng dọc đỏ. Chàng bị độc long là bởi trong một cuộc lên sới gần đây, phải địch thủ đánh một cái đá mé, lòi bật con ngươi. Từ đấy, người ta không cho hắn ra trận nữa. Để nuôi cho đẹp sân.

Chàng gà chọi đứng thẳng người, hai cái cẳng chân cứng và lẳn như hai thanh sắt, phủ đầy những vảy lớn sắp vàng bóng. Đôi bắp đùi chắc nịch, gân lên những thịt. Chàng chỉ có lông trổ ra hai cánh, ở trên lưng, ở đuôi và lơ phơ mấy chiếc quăn queo dưới bụng. Lông ấy được xén, cắt thực gọn. Đầu chàng to và hung dữ như dáng một chiếc nắm đấm. Cái cổ bạnh và hai bắp đùi thì để lộ ra. Da chàng đỏ gay, đỏ gắt, đỏ tía, đỏ bóng lên như có quết một nước sơn thắm. Mặt chàng lùi xùi những mào, những tai, những mấy cái ria mép tím lịm như mặt anh say rượu. Một bên mắt thì lép mịt mờ, còn một bên cứ chớp chớp nháy nháy cái tròng vàng hoe.

Lúc gã đi, hai đầu cánh nhô lên thụt xuống, rõ ra điệu của anh chàng cuồng võ, lúc nào cũng chỉ ngứa ngáy chân tay.

Buổi sớm, khi cậu gà ri te tái chạy ở trong chuồng ra, dẫn đầu cho ba chị gà, một bác ngan với một lũ con líp nhíp và mấy thím vịt, thì, ở nóc chuồng, chọi ta cũng nhảy xuống, hai cái chân gieo bịch trên nền sân đất. Chàng không ngủ trong chuồng với những con gà khác ấy. Chúng làm quẩn chân. Bởi vì chàng cao quá, đầu đụng đến tận nóc chuồng, nếu phải đứng lom khom cổ thì chàng chịu không thể khom khom được.

Chàng đưa mắt nhìn quanh sân một lượt rồi vỗ đồm độp đôi cánh, lấy gân thẳng hai chân, cong bạnh cái cổ và phưỡn ngực ra gáy một hồi: Côôô... côô... cô... cô... ô...

Những thím vịt nhút nhát luống cuống đôi chân, nghiêng một bên má để hiếng mắt lên trời, ra hiệu nghe ngóng. Có thím lại hãi quá, cục cạc một hồi ầm ĩ, như muốn kêu: “Ai cứu tôi với! Cạc cạc cạc! Ai cứu tôi với”. Cậu gà ri đang làm bộ tịch, đứng diễu võ dương oai ở trên đầu mỏm cọc tre cũng giật mình, hai mắt nhớn nhác. Hai kheo chân đã khum xuống, chực sự lùi, rõ ra bộ anh hùng rơm.

Loài ngan xưa nay có tiếng là gan góc. Lúc nào cũng lì lì lầm lầm. Thế mà nghe tiếng gà chọi gáy, mụ ngan cũng vừa kêu kíu kíu, vừa thò ra thụt vào cái cổ, dường như muốn hỏi các bạn cùng sân rằng: “Cái gì thế? Cái gì thế? kíu kíu...”

Lại đến tình cảnh những nỡm chó con ra ăn vụng cơm của gà mới buồn cười. Nghe tiếng gà ồ ồ gáy, chả biết là tiếng người ta chửi, người ta mắng hay tiếng máy móc ghê gớm gì, các ranh cứ nháo mắt lên, đuôi cúp thụt xuống tận bụng, len lét chuồn thẳng.

Cái tiếng gáy mới kinh khủng chứ! Ai mà chả phải sợ ông Từ Hải.

“Côôô... côô... cô... cô... ô...”

Có những buổi trưa.

Những buổi trưa hè, nắng to. Ngoài vườn, cây cối rũ rượi đứng chịu tội trong nắng lửa. Những mảnh lá mướp to bản đều cụp uốn xuống, để lộ ra những cánh hoa màu vàng gắt. Có tiếng vỗ cánh se sẽ của vài con ong bò đen bóng, bay rập rờn trong bụi cây chanh. Nắng dữ quá. Gã Đực nằm đầu hiên, thè dài lưỡi ra thở hực hực. Lũ ngan, lũ ngỗng thì rủ nhau chúi xuống bờ ao, bên những tàu lá khoai sơn hà xanh rời rợi. Ở dưới gầm cụm lá sói, hai ba chị mái tơ thi nhau dũi đất, thỉnh thoảng lại rũ cánh phành phạch.

Ấy vậy mà có hai người bạn tình kia quên cả nắng, quên cả trời đất nóng nực. Đó là hai trái tim yêu, một anh gà chọi và một chị gà mái nạ dòng. Nếu mà đối gà chọi với chàng Từ Hải thì phải kể chị ta vào cái độ cô Kiều gặp người anh hùng đó, sau mười lăm năm luân lạc, trên vai nàng đeo nặng hơn ba mươi cái gánh xuân. Có cần phải biết tại làm sao chàng gà chọi dũng mãnh ấy không yêu những chị mái tơ mơn mởn nằm bới đất ở dưới bụi sói kia mà lại đi tán tỉnh mụ nái xề này? Thưa rằng những cô ả đó vừa mới dậy thì, tính hay thẹn thò như cây xấu hổ, vừa thấy thoáng anh chọi đồ sộ, đã cung cúc chạy cho chóng rồi. Những ngữ gái ngây thơ đó chỉ dành để phần cậu gà hóm hỉnh đương choai thì hợp chuyện lắm.

Đằng này nàng là một ả Kiều già đã phong trần khiếp lắm.

Ba bốn lần ra vào chốn lầu xanh. Bây giờ con người thuyền quyên mới gặp được khách anh hùng đó. Cho nên, trời nắng là thế mà thuyền quyên cũng chịu khó đứng ở dưới gốc cây thầu dầu tía, gần bờ ao. Nàng xù lông vàng bẩn thỉu, phờ phạc, lốm đốm trắng như mớ rơm rửa bát. Vậy mà nàng cũng chớp chớp đôi mắt, rung rung cái mào xám xịt ngả về một bên má. Mái già mà còn làm đỏm, trông phiền mắt làm sao! Không những chỉ có thế, cô nàng lại còn hát nữa.

Nàng nghển cổ lên, nhìn sang phía gốc cam - chỗ có anh gà chọi đứng he hé đôi mỏ, hơi thập thò cái lưỡi và động đậy đôi tai, chị cất một giọng oang oác, rất bổng rồi trầm xuống dần dần: kéééééc... kéééééc... kéééééc... k...éc... k... é... é... é... c... Y như ta làm duyên mà đưa tình nhau mấy câu Kiều lẩy!

Cái tiếng éc cuối câu cứ kéo dài, vang động khắp vườn một cách hết sức lâm li và não ruột khiến cho anh gà chọi đứng bên kia dường như phải ngẩn ngơ bồi hồi mà nghếch một bên mắt lên nhìn lơ láo. Và chàng vừa kêu côộc cộộc vừa đi về phía cô ả.

Ấy thế là khách biên đình sang chơi. Kiều nhi bèn ra cái bộ làm gái, thấy tình nhân thì không hát nữa. Muốn tỏ với nàng rằng ta đây cũng là tay thiệp đời, gà chọi xõa hai cánh, doạng mấy móng chân để bới đất và cúi mỏ xuống, giả cách vừa mổ vừa kêu cộộc côộc làm điệu gọi mái đến ăn chung. Rất tình tứ. Nhưng mà xác anh ta thì nặng, hai cái cẳng chân thì to lều nghều, khi anh lấy cái dáng đẹp nhất, cái điệu chân dẻo nhất để bới, trông lại hóa ra ngây ngô và ngượng nghịu đến hay.

Chị ả còn làm bộ mãi, không chịu đến. Để cho chàng hết rủ rê, tán tỉnh bằng điệu chân điệu mỏ, lại xòe cánh ra đập phành phạch. Mà cô nàng cứ còn cao giá làm lơ và lại bắt đầu hát kéc kéc ầm ĩ.

Ôn tồn, dịu ngọt mãi không được thì chột ta tức lắm. Chàng ngẩng đầu lên.

Cái tính hung hăng, nóng nảy cố hữu của chàng ở đâu lại kéo đến ầm ầm. Chàng đỏ mặt tía tai, lộc ngộc chạy đến tận nơi. Chị ả cũng ù té xuống phía bờ ao.

Nhưng này, ối ai ơi! Chị ả nõn nường đó chỉ giả cách khệnh khạng một chút đấy thôi. Đến chỗ khuất bóng cây chanh, nàng đã nằm khịu hai chân xuống để đợi người yêu.

Sáng nào chị mái già ấy cũng nhảy ổ để đẻ. Mỗi lần đẻ xong, chị nhảy choàng từ trong ổ ra đứng ở giữa sân mà cục ta cục tác rộn rã, điếc cả tai. Chừng như muốn khoe với xóm làng rằng mình vừa mới đẻ được một chiếc trứng, công phu khó nhọc nhiều lắm đấy.

Được có chín cái trứng ả đã thôi và bắt đầu nằm ấp. Ả ấp ham lắm. Suốt buổi. Quên cả ăn. Cứ nằm sù sù cả ngày thâu đêm trong ổ. Ai động đậy gì ở đâu gần đấy là ả đã miệng thì kêu cục cục, lông cánh thì xù ra, chực những sự vừa chửi vừa đánh người ta.

Ả nằm ấp đúng cữ hai mươi mốt ngày. Từ đầu tuần trăng lưỡi liềm cho tới những đêm trăng chỉ còn nhô lên lúc gà gáy sáng là tới thời kỳ những cái thai đã bắt đầu cựa cậy và mổ vỏ ra để tìm ánh sáng.

Nửa tháng sau, xung quanh chuồng gà đã ríu rít những gà con. Bây giờ cái mảnh sân sau ấy vui lắm. Qua một ít bữa, chín con gà nhỏ vỡ lông vỡ cánh và dần dần ở người chúng nó hiện ra những màu sắc của những bộ mã đứng đắn. Mỗi con một mã: hoa mơ, tía, cuốc, mấn trắng. Cũng có những đứa đeo cái màu vàng bềnh bệch như mẹ. Đây là một đàn gà pha. Có những đứa tuy còn nhỏ, mà đã giống bố: cổ dài nghêu và cao lênh khênh. Vài nhách thuộc dòng máu mẹ. Chân thấp lè tè, đầu bé, và lông mọc kín chứ không trụi.

Có thêm một đàn chín con gà nhỏ, sân và vườn bây giờ trở nên một ấu trĩ viên. Cả ngày, rối lên những tiếng líp nhíp, líu nhíu, gà con chúng kêu luôn mỏ. Nếu không chép chép to tướng thì ứ ứ be bé trong cuống họng. Xô nhau chúng cũng kêu. Mổ hạt tấm chúng cũng kêu. Đến cả khi mẹ ngồi xuống, xòe cánh ra cho chúng rúc vào bụng vào nách, nhảy lên lưng, chúng cũng kêu í ới.

Còn mẹ chúng nó? Thật là một người đàn bà giỏi giang, đa tình thì nhất mực đa tình mà khi phải vướng vào bổn phận dạy dỗ, nuôi nấng con trẻ, lại đáng nên một bà mẹ hiền gương mẫu. Luôn luôn đi cạnh các con, mụ không rời chúng lấy nửa bước ngắn. Luôn luôn mụ cong chùm đuôi, xù vành lông cổ lên, làm điệu nghiêm khắc và ác nghiệt. Thật ra, với các con thì mụ ấy rất ngọt ngào. Bới được một hạt giền nhỏ, mụ cũng gọi chúng đến, cho chúng ăn, mụ vừa cúc cúc, nói chuyện rất vui vẻ. Nhưng hễ động một bà ngan đãng trí nào - những con ngan rất hay đãng trí, lúc nào cũng bước đi thanh thản lơ tơ mơ - ngất ngưởng tới bên cạnh là mụ gà nhảy lên như choi choi, bao nhiêu lông dựng đứng ngay lên, mỏ kêu oang oác, khoéc khoéc, chân thì đạp, mỏ thì mổ khiến cho mụ ngan kia mở mắt không kịp, chúi đầu xuống đưa vòng kiềng hai chân mà lạch bạch chạy.

Mụ mê mải chăn nuôi con đến quên cả mình. Chả thế mà trong khi có trẻ, thân hình mụ gầy xác, gầy xơ. Bây giờ thì không thể bảo mụ là gái giang hồ gần bạc tóc mà vẫn ưa điều lá gió cành chim được nữa. Phải gọi mụ là một bà khán nhà quê, một bà lý chỉ biết có việc tảo tần buôn bán để nuôi con cho đi thả chim thả diều và nuôi chồng một ngày hai bữa rượu. Những điều nguyệt nọ hoa kia giờ tịnh cấm, mụ không còn mơ tới, mà lại còn ghét là khác. Mỗi khi có mái tơ phởn phơ đi qua, mụ cũng đuổi đuổi mổ mổ túi bụi.

Còn anh gà chọi mã ô miến tía? Thôi thôi thôi, nói làm chi đến cái thằng chồng lang chạ, cái con người bỏ đi ấy! Hắn còn biết gì đến con với cái! Hắn còn biết thế nào là gia đình. Trong đầu hắn xưa kia, chứa rặt những tư tưởng ngỗ nghịch, đấm nhau, đá nhau thì bây giờ chỉ nghĩ đến những ý tình ma chuột. Hắn còn biết gì ngoài cái việc lệch một bên mắt đạp phành phạch vào đầu cánh mà đi ve gái. Ờ, nói rằng thừa sức khỏe mà đi ve gái, sao mà xấu xa thế nhỉ?

Trong khi đó, mụ gà mái mẹ hiền thục chỉ biết có đàn con.

Một ngày cuối tháng năm. Mấy hôm nắng dữ dội như muốn hun héo cả xóm làng. Đến hôm ấy, từ buổi sớm, nắng không lóe lên như mọi khi. Trời vần vụ đầy mây trắng. Song không phải là cái thứ mây trắng đục, để báo hiệu cơn mưa. Mây này trắng tinh chẳng biết ở đâu trôi lừ đừ đến từng mảng lớn, ngổn ngang cả một nền trời xanh ngắt - trời xanh lắm, ở mỗi khoảng không có mây. Mây đến rồi mây đi, mây đến, mây lại đi, biến chuyển vùn vụt. Ấy thế là gió nổi lên dạt dào đám lá tre run vào nhau, liên miên, tưởng như tiếng heo may cuối thu, mà không bao giờ ngớt, gây nên bởi từng luồng gió rất dài, bay rập rờn trên sóng lúa, từ ngoài đồng xa về. Người ta gọi gió ấy là gió giải đồng - gió quạt mát cho những người cày dưới ruộng.

Bữa đó gà mái dẫn đàn con lách qua bờ tre, ra ngoài ruộng nhởn nhơ chơi. Bởi vì không có nắng nên cả mẹ, cả con mải đi bắt nhái, bắt châu chấu, mãi tới xế chiều mới dò về. Về tới chuồng, trời sắp đổ một trận mưa rào. Mưa rào đến đêm thì tạnh. Nhưng còn sập sùi mãi tới lúc sang canh mới dứt hạt hẳn.

Sớm hôm sau, khi cửa chuồng đã mở, chỉ thấy chị gà mái dẫn có bốn con nhỏ lủi thủi ra. Nhòm vào trong năm chú gà con kia đã nằm mỗi chú một xó chết còng queo từ bao giờ. Và chỉ sáng tới buổi trưa, cả bốn con gà còn lại này cũng căng ních lại. Thấy thế, thằng Lặc kêu ầm lên:

- Biết ngay mà. Trái gió. Gà bên nhà bác xã Khóm cũng chết lăn đùng ra đấy.

Sẩm tối hôm ấy, ông ngoại tôi sai Lặc hun một đống bồ kết ở cửa chuồng, chỗ thang gà vẫn leo lên leo xuống. Trong sự tĩnh mạc âm thầm của một vườn sau, đám khói hoàng hôn sực mùi bồ kết thơm gây gây ấy làm cho cái khu gà vịt ở có một không khí ảm đạm như xóm đang nhuốm bệnh thời khí. Thế mà sáng hôm sau, cũng không ngăn nổi được ba chị gà mái đương xuân nằm chết chỏng hai cẳng lên trời.

Thật là một sự đời ghê gớm. Tai nạn chỉ bởi có một cuộc thay đổi thời tiết xoàng. Mụ gà mái mẹ và anh gà ri sợ không dám ở chuồng nữa. Tối đến, chúng ngủ cao trên bụi tre. Còn ở lại nhà chỉ có lũ họ nhà ngan, lũ họ nhà vịt - cái tụi ngu dại lúc nào cũng đờ đẫn mà rất khỏe - và anh gà chọi đứng ngang nhiên trên nóc chuồng. Dáng hẳn thấy cảnh vật phút chốc bỗng nên quạnh hiu, anh cũng chán, không hộc mỏ kêu côộc côộc nữa.

Chẳng những chỉ vắng vẻ thế mà thôi.

Một sớm kia, con gà chọi không cất tiếng gáy. Hắn đi có cái dáng lừ đừ, đầu chúc xuống, mà cổ thì hình như nằng nặng. Hôm nay bác gà chọi giở giời. Loại gà không bao giờ ốm bệnh gì cả, trừ bệnh dây. Khi hắn lử khử là tất hắn mắc cái bệnh ghê gớm đó. Hắn bị truyền nhiễm bởi bọn gà chết hôm qua, hôm kia. Chắc thế. Bởi hắn khỏe cho nên hắn không quỵ ngay. Song cũng khó lòng mà khỏi được. Nếu có sức khỏe, bệnh chỉ thêm kéo dài. Nhưng thế nào, một ngày rất gần đây, cũng sẽ được nằm mãi mãi để nhìn lên trời xanh.

Hắn không ăn gì được nữa. Chỉ uống nước thôi. Mà uống nước luôn luôn, rất khỏe. Cái bầu diều cơm của hắn rắn lại. Cho đến chiều thì chắc nịch, sờ tay vào không thể bóp chuyển được. Đêm hắn không gáy. Chỉ có tiếng hắn quéc quéc, như có vướng cái gì trong cuống họng. Cái tiếng quéc sắc gọn lành lạnh, nghe ghê ghê người.

Sang ngày thứ hai, mào bắp chân và bụng gà chọi đã xám lại. Gã bước đi, cái cần cổ gục xuống, hai vai cánh so lên, khệnh khạng, xiêu vẹo như một lão kiết đã nghiện nặng mà còn thiếu cả sái hút. Đôi chân dũng mãnh nọ như sắp không khiêng nổi cái mình to lớn nữa. Thảm hại quá. Ôi! Con gà chọi anh hùng! Con gà chọi anh hùng chỉ còn đứng mở thao láo một mắt ra nhìn, mà ngẫm nghĩ về cái chết của mình sắp đến. Không còn hục hặc đạp phành phạch. Không còn gáy cồ cồ... cồ cồ, không còn kêu cộ... cộ gì cả.

Tới ngày thứ ba thì gã đành chẳng thể nào nhấc chân được nữa. Gã nằm gục một chỗ, chổng đuôi lên, đầu lả dụi xuống. Người gã tọp hẳn đi. Tựa như một người vốn thân thể rất to lớn mà bị bệnh lao phổi đã sang thời kỳ thứ ba, bây giờ chỉ còn làn da, ôm một vóc xương. Sang ngày ốm thứ tư thì gã tắt thở.

Thằng Lặc được nhận cái việc xách một bên cẳng nó, mang ra ngoài đồng.

Hỡi ơi! Ông Từ Hải về với đất rồi. Ô hô hô!...

Cậu gà ri không dám bén mảng về đến sân nhà. Trông trước chẳng có ai, trông sau chẳng có ai, chỉ còn có một mình chị gà mái già, ra lại vào ngẩn ngơ.