RPAGÔNG: - Ối chà! Con gái đốn đời mạt kiết, mày không xứng đáng có được người bố như tao! Tao dạy dỗ mày những gì, bây giờ mày thực hành như vậy đó! Mày đi phải lòng một thằng ăn cắp đê mạt, và thề ước với nó, không một lời ưng thuận của tao! Nhưng tao sẽ cho cả hai đứa chúng mày một phen lỡ dở (Nói với Êly) - Bốn bức tường kiên cố sẽ đảm bảo cho tao về hạnh kiểm của mày(Nói với Vale) - Và một cái giá treo cổ ra hồn sẽ đền bù cho tao cái tội to gan của mày.

VALE: - Không phải là lòng tức giận của cụ sẽ phân xử việc này và ít ra người ta cũng sẽ nghe cháu phân trần trước khi kết tội cháu.

ARPAGÔNG: - Tao nói giá treo cổ là nói lầm đấy, mày sẽ bị đem xử tội lăng trì

ÊLY: (Quỳ xuống trước mặt cha) - Ôi! Thưa cha, xin cha hãy mở lòng nhân đức hơn một chút, và chớ thi hành quyền làm cha đến độ tàn ngược hết mức. Cha đừng để cho nỗi tức giận ban đầu lôi cuốn, và cha hãy thư thả suy xét về việc định làm. Xin cha hãy chịu nhọc lòng nhìn rõ hơn nữa con ngườimà cha giận dữ; con người đó hoàn toàn không phải như mắt cha nhận xét đâu, và cha sẽ bớt ngạc nhiên về sự con đã trao thân gửi phận cho chàng, khi cha được biết rằng không có chàng thì cha không còn con đã từ lâu rồi. Vâng, thưa cha, chính chàng đã cứu mạng con khỏi cơn tai nạn lớn mà cha biết là con đã gặp trong làn sóng nước, và nhờ chàng mà cha còn có đứa con gái của cha ngày nay, mà....

ARPAGÔNG: - Tất cả những chuyện đó không có nghĩa gì cả, và đối với tao, thà nó để cho mày chết chìm chết đắm còn hơn là nó làm cái việc nó đã làm.

ÊLY: - Thưa cha, con khẩn cầu cha vì tình cha con mà...

ARPAGÔNG: - Không, không, tao không muốn nghe gì hết, và phải để cho tư pháp tiến hành nhiệm vụ.

BÁC CẢ GIĂC: (Nói riêng) - Mày đánh tao mấy gậy ban nãy, bây giờ cho đáng kiếp.

FRÔDIN: (Nói riêng) - Thật là chuyện rối tít mù, chả biết đằng nào mà lần

ANXEM: - Sao vậy, quý ngài Arpagông! Tôi thấy ngài có vẻ thần sắc khác thường.

ARPAGÔNG: - Ôi chao! Quý ngài Anxem, ngài thấy tôi là kẻ bất hạnh nhất trần đời, và hiện đương có bao nhiêu chuyện rắc rối lôi thôi làm trở ngại cho bản hôn ước mà ngài đến để ký! Chúng nó giết tôi về mặt tiền tài, chúng nó giết tôi về mặt danh dự; và đây là một tên bất nhân, một đứa gian ác nó đã vi bội tất cả những quyền luật thiêng liêng nhất, nó đã len lỏi vào nhà tôi dưới danh nghĩa gia nhân, để ăn trộm tiền bạc của tôi và quyến rũ con gái tôi.

VALE: - Ai nghĩ gì đến tiền bạc của cụ, mà cụ nói chuyện hồ đồ như vậy?ARPAGÔNG: - Vâng, chúng nó đã đính ước hôn nhân với nhau. Quý ngài Anxem, cái việc xúc phạm này thiết thân đến ngài, và chính ngài phải đứng nguyên đơn kiện hắn và làm tất cả các thủ tục truy tố để trả thù cái trò láo xược của hắn (1).

ANXEM: - Bản tâm tôi không chủ định cưỡng ép nhân duyên và theo đuổi một trái tim đã trao cho người khác, nhưng về lợi ích của ngài thì tôi sẵn lòng bênh vực cũng như lợi ích của chính bản thân tôi.

ARPAGÔNG: - Đây, ngài đây là một vị chánh cẩm chính trực, ngài có nói rằng sẽ thừa hành chức vụ, không quên sót điểm nào. (Nói với viên chánh cẩm) - Thưa ngài, xin ngài hãy buộc tội hắn ráo riết vào, và hãy làm cho tội trở thành hết sức nặng vào.

VALE: - Cháu không rõ cháu yêu con gái cụ thì người ta có thể buộc cháu vào tội gì, và cái khổ hình mà cụ tưởng người ta có thể kết tội cháu vì chuyện giao ước của chúng cháu, khi người ta được biết rõ cháu là ai... (1)

ARPAGÔNG: - Tất cả những chuyện hoang đường bịa đặt ấy, tao bỏ ngoài tai, đời bây giờ nhan nhản những kẻ đánh cắp tước hiệu quý tộc, những quân bịp bợm lợi dụng cái lý lịch mờ tối của chúng là láo xược đội một cái tên quý hiển vớ vẩn nào đó nhận vơ vào mình.

VALE: - Xin cụ biết cho rằng cháu vốn có một tâm hồn cao thượng không thèm khoác lên mình cái gì không phải của mình, và tất cả thành Naplơ, có thể làm chứng về dòng dõi của cháu.

ANXEM: - Khoan, khoan. Nên cẩn thận trong những điều anh sắp nói. Nguy hiểm đấy, anh đừng tưởng, vì anh nói năng trước mặt một người hiểu biết tất cả thành Naplơ, và có thể dễ dàng trông rõ thực hư trong câu chuyện sắp kể.

VALE: (Đội mũ vào một cách kiêu hãnh) - Tôiđây chẳng có gì phải e sợ; và nếu ngài biết rõ thành Naplơ, hẳn ngài biết ngài Tôma Đ Anbuôcxy là ai.

ANXEM: - Cố nhiên là tôi biết, và ít người được biết ông ấy rõ hơn tôi.

ARPAGÔNG: - Ngài Tôma hay ngài Mactanh thì tôi cũng mặc xác.

ANXEM: - Xin ngài làm ơn, cứ để cho hắn nói; để xem hắn định nói gì.

VALE: - Tôi định nói rằng chính ngài đó là phụ thân của tôi

ANXEM: - Ngài đó?

VALE: - Vâng.

ANXEM: - Thôi! Anh nói tầm bậy rồi. Anh nên tìm một câu chuyện nào khác có thể đắt lựa hơn, chứ đừng hòng thoát thân dưới trò giả mạo đó.

VALE: - Xin ngài hãy liệu lời ăn nói. Không phải là một trò giả mạo, và tôi chẳng có điều gì tôi không chứng minh được dễ dàng.

ANXEM: - Thế nào! Anh dám tự xưng là con đẻ của ngài Tôma đ Anbuocxy?

VALE: - Phải, tôi dám, và tôi sẵn sàng khẳng định sự thật đó đối với bất kỳ ai.

ANXEM: - Thật là to gan hết! Xin nói anh biết, để anh tẽn tò, rằng ít ra cũng đã mười sáu năm nay, người mà anh nói đó đã chết giữa bể khơi cùng với các con và vợ, trong khi định cứu vợ con thoát khỏi những sự ngược đãi tàn ác đi đôi với những vụ rối loạn ở thành Naplơ(1), làm cho rất nhiều gia đình quý tộc phải gặp bước lưu vong.

VALE: - Phải rồi, nhưng xin nói ngài rõ, để ngài tưng hửng là con trai ông ta, lúc đó lên bảy tuổi, cùng với một người lão bộc, đã được một chiếc tàu Tây-ban-nha cứu sống, và chính đứa con trai đó hiện đương hầu chuyện ngài đây. Xin nói ngài rõ là ông thuyền trưởng chiếc tàu đó, thấy cảnh bất hạnh của tôi, lấy làm động tâm, sinh ra có cảm tình với tôi, nuôi nấng tôi như con đẻ, và cho tôi học nghề võ khi tôi đến tuổi; mới gần đây, tôi được biết là cha tôi chưa chết như tôi vẫn tưởnglầm bấy lâu; khi đi qua đây, trên bước đường lần mò tìm kiếm phụ thân, một sự tình cờ, do trời xanh run rủi, làm cho tôi được gặp gỡ nàng Êly kiều diễm; được gặp gỡ nàng lòng tôi bỗng say mê nhan sắc của nàng, và một mặt vì tình yêu của tôi quá mãnh liệt một mặt vì cha nàng quá bề khắc nghiệt, nên tôi đã quyết len lỏi vào nhà nàng và phái một người khác đi tìm kiếm cha mẹ tôi.

ANXEM: - Thế nhưng anh có những bằng chứng gì, ngoài những lời anh nói, có thể bảo đảm cho chúng tôi rằng không phải là một chuyện bịa đặt mà anh đã dựng đứng lên trên một chuyện có thật.

VALE: - Ông thuyền trưởng Tây-ban-nha, có một con dấu bằng ngọc lựu trước kia là của cha tôi, một chiếc vòng mã não mà mẹ tôi đã đeo vào cánh tay tôi, lão Pêtrô, người lão bộc đã cùng tôi thoát nạn đắm tàu.

MARIAN: - Ôi! Nghe những lời của anh, em có thể đảm bảo rằng anh không mạo nhận; và tất cả những điều anh nói làm cho em thấy rõ ràng anh là anh ruột của em.

VALE: - Cô, là em gái tôi?

MARIAN: - Vâng, ngay từ lúc anh mở miệng, em đã thấy lòng em bồi hồi xúc động, và mẹ chúng ta, sắp được thấy anh, mẹ sẽ vui sướng biết bao, mẹ đã nghìn lần nói chuyện với em về những nỗi bất hạnh của gia đình ta. Mẹ và em cũng đã được trời xanh không bắt phải chết trong nạn đắm tàu; trời cho được sống, nhưng lại bắt phải mất tự do, vì một bọn cướp bể đã vớt được hai mẹ con, bíu vào một mảnh tàu. Sau mười năm nô lệ, một chuyện may mắn đã giải phóng cho, và hai mẹ con quay trở về Naplơ, thấy cơ nghiệp đã bị bán sạch, mà chẳng hỏi được tin tức gì về cha. Mẹ và em bèn đi qua thành Gien, ở đó mẹ nhặt nhạnh vớt vát được đôi chút của một món gia tài đã bị xâu xé, và từ nơi đó, mẹ dời tới đây, sống một cuộc đời hầu như chỉ còn là vật vờ mệt mỏi.

ANXEM: - Hỡi trời, uy lực của trời thật đà tỏ rõ!Thật rõ ràng chỉ có trời mới làm được những phép nhiệm màu! Hãy ôm lấy cha, các con của ta ơi, và cả hai con hãy chan hòa niềm vui sướng cùng cha.

VALE: - Ngài là cha của chúng con?

MARIAN: - Ngài là người mà mẹ con đã khóc bấy nhiêu năm ròng rã?

ANXEM: - Phải, con gái của cha, phải, con trai của cha, cha là Toma d Anbuôcxy tướng công, mà trời xanh đã phù hộ cho thoát khỏi nạn sóng nước cùng với toàn số tiền bạc mang theo, và suốt mười sáu năm có lẻ, vẫn tưởng tất cả mẹ con đã chết cả rồi, nên sau nhiều cuộc viễn trình, đã rắp ranh cưới một người hiền thục đoan trang, để tìm trong nhân duyên mới một niềm khuây khoả. Vì thấy trở về Naplơ không chắc có được yên thân nên cha đã quyết lòng ly hương vĩnh viễn, và sau khi đã tìm được cách bán hết cơ nghiệp, cha đến cư ngụ tỉnh này, đổi tên là Anxem, ý muốn xua đuổi những ưu phiền của cái tên tuổi cũ, nó đã gây cho cha bao nỗi gian nan khốn đốn.

ARPAGÔNG: - Đây là con trai của ngài?

ANXEM: - Vâng.

ARPAGÔNG: - Tôi phát đơn kiện ngài phải trả tôi mười ngàn êquy hắn đã ăn cắp của tôi.

ANXEM: - Hắn, ăn cắp của ngài?

ARPAGÔNG: - Chứ còn ai.

VALE: - Ai bảo cụ như vậy?

ARPAGÔNG: - Bác cả Giăc.

VALE: - Chính anh nói như vậy?

BÁC CẢ GIĂC: - Thì cậu xem, tôi có nói gì đâu.

ARPAGÔNG: - Đúng rồi. Đây là ông chánh cẩm, ông đã tiếp nhận lời khai của bác ấy.

VALE: - Cụ tin được rằng tôi có thể làm một việc hèn đớn như vậy sao.

ARPAGÔNG: - Có thể hay không có thể, mặc xác, tôi quyết lấy lại tiền của tôi.

ANXEM: - Sao vậy, quý ngài Arpagông! Tôi thấy ngài có vẻ thần sắc khác thường.

ARPAGÔNG: - Ôi chao! Quý ngài Anxem, ngài thấy tôi là kẻ bất hạnh nhất trần đời, và hiện đương có bao nhiêu chuyện rắc rối lôi thôi làm trở ngại cho bản hôn ước mà ngài đến để ký! Chúng nó giết tôi về mặt tiền tài, chúng nó giết tôi về mặt danh dự; và đây là một tên bất nhân, một đứa gian ác nó đã vi bội tất cả những quyền luật thiêng liêng nhất, nó đã len lỏi vào nhà tôi dưới danh nghĩa gia nhân, để ăn trộm tiền bạc của tôi và quyến rũ con gái tôi.

VALE: - Ai nghĩ gì đến tiền bạc của cụ, mà cụ nói chuyện hồ đồ như vậy?ARPAGÔNG: - Vâng, chúng nó đã đính ước hôn nhân với nhau. Quý ngài Anxem, cái việc xúc phạm này thiết thân đến ngài, và chính ngài phải đứng nguyên đơn kiện hắn và làm tất cả các thủ tục truy tố để trả thù cái trò láo xược của hắn.

ANXEM: - Bản tâm tôi không chủ định cưỡng ép nhân duyên và theo đuổi một trái tim đã trao cho người khác, nhưng về lợi ích của ngài thì tôi sẵn lòng bênh vực cũng như lợi ích của chính bản thân tôi.

ARPAGÔNG: - Đây, ngài đây là một vị chánh cẩm chính trực, ngài có nói rằng sẽ thừa hành chức vụ, không quên sót điểm nào. (Nói với viên chánh cẩm) - Thưa ngài, xin ngài hãy buộc tội hắn ráo riết vào, và hãy làm cho tội trở thành hết sức nặng vào.

VALE: - Cháu không rõ cháu yêu con gái cụ thì người ta có thể buộc cháu vào tội gì, và cái khổ hình mà cụ tưởng người ta có thể kết tội cháu vì chuyện giao ước của chúng cháu, khi người ta được biết rõ cháu là ai...

ARPAGÔNG: - Tất cả những chuyện hoang đường bịa đặt ấy, tao bỏ ngoài tai, đời bây giờ nhan nhản những kẻ đánh cắp tước hiệu quý tộc, những quân bịp bợm lợi dụng cái lý lịch mờ tối của chúng là láo xược đội một cái tên quý hiển vớ vẩn nào đó nhận vơ vào mình.

VALE: - Xin cụ biết cho rằng cháu vốn có một tâm hồn cao thượng không thèm khoác lên mình cái gì không phải của mình, và tất cả thành Naplơ, có thể làm chứng về dòng dõi của cháu.

ANXEM: - Khoan, khoan. Nên cẩn thận trong những điều anh sắp nói. Nguy hiểm đấy, anh đừng tưởng, vì anh nói năng trước mặt một người hiểu biết tất cả thành Naplơ, và có thể dễ dàng trông rõ thực hư trong câu chuyện sắp kể.

VALE: (Đội mũ vào một cách kiêu hãnh) - Tôiđây chẳng có gì phải e sợ; và nếu ngài biết rõ thành Naplơ, hẳn ngài biết ngài Tôma Đ Anbuôcxy là ai.

ANXEM: - Cố nhiên là tôi biết, và ít người được biết ông ấy rõ hơn tôi.

ARPAGÔNG: - Ngài Tôma hay ngài Mactanh thì tôi cũng mặc xác.

ANXEM: - Xin ngài làm ơn, cứ để cho hắn nói; để xem hắn định nói gì.

VALE: - Tôi định nói rằng chính ngài đó là phụ thân của tôi

ANXEM: - Ngài đó?

VALE: - Vâng.

ANXEM: - Thôi! Anh nói tầm bậy rồi. Anh nên tìm một câu chuyện nào khác có thể đắt lựa hơn, chứ đừng hòng thoát thân dưới trò giả mạo đó.

VALE: - Xin ngài hãy liệu lời ăn nói. Không phải là một trò giả mạo, và tôi chẳng có điều gì tôi không chứng minh được dễ dàng.

ANXEM: - Thế nào! Anh dám tự xưng là con đẻ của ngài Tôma đ Anbuocxy?

VALE: - Phải, tôi dám, và tôi sẵn sàng khẳng định sự thật đó đối với bất kỳ ai.

ANXEM: - Thật là to gan hết! Xin nói anh biết, để anh tẽn tò, rằng ít ra cũng đã mười sáu năm nay, người mà anh nói đó đã chết giữa bể khơi cùng với các con và vợ, trong khi định cứu vợ con thoát khỏi những sự ngược đãi tàn ác đi đôi với những vụ rối loạn ở thành Naplơ, làm cho rất nhiều gia đình quý tộc phải gặp bước lưu vong.

VALE: - Phải rồi, nhưng xin nói ngài rõ, để ngài tưng hửng là con trai ông ta, lúc đó lên bảy tuổi, cùng với một người lão bộc, đã được một chiếc tàu Tây-ban-nha cứu sống, và chính đứa con trai đó hiện đương hầu chuyện ngài đây. Xin nói ngài rõ là ông thuyền trưởng chiếc tàu đó, thấy cảnh bất hạnh của tôi, lấy làm động tâm, sinh ra có cảm tình với tôi, nuôi nấng tôi như con đẻ, và cho tôi học nghề võ khi tôi đến tuổi; mới gần đây, tôi được biết là cha tôi chưa chết như tôi vẫn tưởnglầm bấy lâu; khi đi qua đây, trên bước đường lần mò tìm kiếm phụ thân, một sự tình cờ, do trời xanh run rủi, làm cho tôi được gặp gỡ nàng Êly kiều diễm; được gặp gỡ nàng lòng tôi bỗng say mê nhan sắc của nàng, và một mặt vì tình yêu của tôi quá mãnh liệt một mặt vì cha nàng quá bề khắc nghiệt, nên tôi đã quyết len lỏi vào nhà nàng và phái một người khác đi tìm kiếm cha mẹ tôi.

ANXEM: - Thế nhưng anh có những bằng chứng gì, ngoài những lời anh nói, có thể bảo đảm cho chúng tôi rằng không phải là một chuyện bịa đặt mà anh đã dựng đứng lên trên một chuyện có thật.

VALE: - Ông thuyền trưởng Tây-ban-nha, có một con dấu bằng ngọc lựu trước kia là của cha tôi, một chiếc vòng mã não mà mẹ tôi đã đeo vào cánh tay tôi, lão Pêtrô, người lão bộc đã cùng tôi thoát nạn đắm tàu.

MARIAN: - Ôi! Nghe những lời của anh, em có thể đảm bảo rằng anh không mạo nhận; và tất cả những điều anh nói làm cho em thấy rõ ràng anh là anh ruột của em.

VALE: - Cô, là em gái tôi?

MARIAN: - Vâng, ngay từ lúc anh mở miệng, em đã thấy lòng em bồi hồi xúc động, và mẹ chúng ta, sắp được thấy anh, mẹ sẽ vui sướng biết bao, mẹ đã nghìn lần nói chuyện với em về những nỗi bất hạnh của gia đình ta. Mẹ và em cũng đã được trời xanh không bắt phải chết trong nạn đắm tàu; trời cho được sống, nhưng lại bắt phải mất tự do, vì một bọn cướp bể đã vớt được hai mẹ con, bíu vào một mảnh tàu. Sau mười năm nô lệ, một chuyện may mắn đã giải phóng cho, và hai mẹ con quay trở về Naplơ, thấy cơ nghiệp đã bị bán sạch, mà chẳng hỏi được tin tức gì về cha. Mẹ và em bèn đi qua thành Gien, ở đó mẹ nhặt nhạnh vớt vát được đôi chút của một món gia tài đã bị xâu xé, và từ nơi đó, mẹ dời tới đây, sống một cuộc đời hầu như chỉ còn là vật vờ mệt mỏi.

ANXEM: - Hỡi trời, uy lực của trời thật đà tỏ rõ!Thật rõ ràng chỉ có trời mới làm được những phép nhiệm màu! Hãy ôm lấy cha, các con của ta ơi, và cả hai con hãy chan hòa niềm vui sướng cùng cha.

VALE: - Ngài là cha của chúng con?

MARIAN: - Ngài là người mà mẹ con đã khóc bấy nhiêu năm ròng rã?

ANXEM: - Phải, con gái của cha, phải, con trai của cha, cha là Toma d Anbuôcxy tướng công, mà trời xanh đã phù hộ cho thoát khỏi nạn sóng nước cùng với toàn số tiền bạc mang theo, và suốt mười sáu năm có lẻ, vẫn tưởng tất cả mẹ con đã chết cả rồi, nên sau nhiều cuộc viễn trình, đã rắp ranh cưới một người hiền thục đoan trang, để tìm trong nhân duyên mới một niềm khuây khoả. Vì thấy trở về Naplơ không chắc có được yên thân nên cha đã quyết lòng ly hương vĩnh viễn, và sau khi đã tìm được cách bán hết cơ nghiệp, cha đến cư ngụ tỉnh này, đổi tên là Anxem, ý muốn xua đuổi những ưu phiền của cái tên tuổi cũ, nó đã gây cho cha bao nỗi gian nan khốn đốn.

ARPAGÔNG: - Đây là con trai của ngài?

ANXEM: - Vâng.

ARPAGÔNG: - Tôi phát đơn kiện ngài phải trả tôi mười ngàn êquy hắn đã ăn cắp của tôi.

ANXEM: - Hắn, ăn cắp của ngài?

ARPAGÔNG: - Chứ còn ai.

VALE: - Ai bảo cụ như vậy?

ARPAGÔNG: - Bác cả Giăc.

VALE: - Chính anh nói như vậy?

BÁC CẢ GIĂC: - Thì cậu xem, tôi có nói gì đâu.

ARPAGÔNG: - Đúng rồi. Đây là ông chánh cẩm, ông đã tiếp nhận lời khai của bác ấy.

VALE: - Cụ tin được rằng tôi có thể làm một việc hèn đớn như vậy sao.

ARPAGÔNG: - Có thể hay không có thể, mặc xác, tôi quyết lấy lại tiền của tôi.