gày hôm sau cô Olga Nikolaevna kiểm tra bài tập cô cho thằng Siskin làm ở nhà hôm trước, và tìm thấy những lỗi mà tôi bỏ qua vì không nhận thấy. Những chỗ phải điền chữ cái trong bài tập cuối cùng thì nó làm đúng, bởi vì khi làm nháp tôi đã kiểm tra nó rất kỹ, nhưng khi chép vào vở thì nó lại chép sai. Lúc thì bỏ sót một chữ cái, lúc thì viết chưa hết đuôi từ, lúc đáng lẽ phải viết chữ này nó lại viết chữ khác. Đáng lẽ là «кастрюля» thì nó viết «карюля», và viết «окилки» ở chỗ đáng lẽ phải là «опилки».

- Đó là vì khi viết em đã không tập trung - cô Olga Nikolaevna nói. - Mà không tập trung có lẽ là vì em vẫn chưa thực sự chú trọng đến việc học tập. Cô thấy ngay là em làm bài tập rất vội cho chóng xong.

- Không mà, thưa cô, em có vội đâu, - thằng Siskin cãi.

- Không vội là thế nào? Thế thì vì sao chữ em viết lại xấu thế? Em xem này: vừa cong vừa xấu, lại ngả nghiêng mỗi chữ một kiểu nữa. Giá mà em cố gắng thật sự thì chắc hẳn chữ viết phải khá hơn chứ. Nếu như một học sinh cố gắng hết sức để làm bài tập, chăm chú vào việc học, thì không chỉ tránh được các lỗi trong bài, mà chữ viết cũng thẳng thắn hơn, đẹp đẽ hơn. Đấy, em có nhận là em chưa tự giác học tập lắm không?

- Thưa cô, em có tự giác học đấy ạ, có điều là em chưa đủ ý chí để bắt buộc bản thân mình phải học tập chăm chỉ thôi ạ. Chả hiểu sao chứ, em cứ muốn làm các bài tập cho chóng xong, nhưng xong nhanh để làm gì thì chính em cũng không biết.

- Đó là vì em chưa nhận thức được, rằng mọi thành quả chỉ có thể đạt được nếu lao động và học tập chăm chỉ. Thiếu sự chăm chỉ thì em sẽ chẳng bao giờ có đủ ý chí, và em sẽ không thể sửa chữa khuyết điểm đến nơi đến chốn được. - Cô Olga Nikolaevna nói.

Từ đấy, cứ nhìn quyển vở của thằng Siskin thì có thể thấy ngay cuộc đấu tranh vất vả của nó với bản thân. Lúc đầu bài tập của nó được viết bằng một thứ chữ thẳng hàng thẳng lối và khá đẹp, nhìn không chê vào đâu được. Điều đó có nghĩa là đầu tiên thì ý chí của nó vẫn còn đủ mạnh để ngồi vào bàn học với lòng quyết tâm học cho ra học, nhưng dần dần cả quyết tâm lẫn ý chí nhụt dần, đó là lúc các con chữ bắt đầu xiêu vẹo, chồng chất lên nhau, biến thành những cái móc cái gậy vô nghĩa đến mức khó có thể đọc ra nó viết chữ gì. Nhưng đôi khi thì ngược lại - bài tập lúc bắt đầu thì xiêu vẹo khó tả - thằng Siskin đang muốn làm bài càng nhanh càng tốt bởi nó chả thấy việc học tập này có gì hay ho, thế nhưng càng viết thì ý chí của nó càng vững vàng, các con chữ ngày càng ngay ngắn, đến mức người ta có thể nghĩ rằng bài tập này lúc đầu tiên là một người viết, sau đó là một người khác.

Nhưng tất cả những cái đó mới chỉ là một nửa vấn đề thôi. Khó khăn chính đối với nó là nội dung các bài học. Vẫn như trước, số lỗi của nó trong bài tập tiếng Nga nhiều vô kể, và khi viết bài chính tả tại lớp, nó vẫn xơi ngỗng.

Cả lớp thì hy vọng là lần này ít ra nó cũng được ba, bởi ai cũng biết là nó đã quyết tâm và học hành chăm chỉ hơn hẳn. Bởi vậy, cả lớp thất vọng lắm.

- Nào cậu Vichia, hãy kể cho cả lớp nghe cậu học bài ở nhà với Siskin như thế nào, - Giờ giải lao Iura yêu cầu tôi.

- Học thế nào nữa? Chúng tớ đã học hành rất chăm chỉ.

- Chăm chỉ thế nào? Tại sao lần này thằng Siskin vẫn chưa sửa được lỗi?

- Thì tớ có lỗi gì đâu nào, tự nhiên nó thế đấy chứ! Ngày nào mà tớ chả học tiếng Nga với nó.

- Thế sao bây giờ nó vẫn chưa tiến bộ gì cả?

- Thì tớ có lỗi gì khi nó không tiến bộ chứ? Bởi vì thời gian học vẫn còn ngắn quá.

- Ngắn là thế nào? Hai tuần rồi đấy. Đó là vì cậu không biết cách bắt thằng Siskin phải học cho ra học. Phải tìm người thay cậu thôi. Chúng tớ sẽ nói với cô Olga Nikolaevna, để cô cử thằng Vania Pakhomov thay cậu. Nó biết cách bắt thằng Siskin phải học hành hiệu quả hơn.

- Không, không được, xin lỗi các cậu, - tôi nói, - Chính thầy hiệu trưởng đã giao cho tớ việc học cùng với thằng Siskin cơ. Các cậu không có quyền thay tớ đâu.

- Thì có sao. Mai chúng tớ sẽ bàn với cô Olga Nikolaevna. Cậu cứ làm như là thầy hiệu trưởng giao cho cậu thì không ai có thể thay đổi được ấy.

- Thôi cậu Vichia, biết điều đi nào, - Lenia Astaphiev nói. Đằng nào thì cô Olga Nikolaevna cũng sẽ thay cậu thôi. Cậu không hoàn thành được nhiệm vụ rồi. Vania sẽ làm tốt hơn cậu.

- Tất nhiên rồi. Vania nói.

- Chưa chắc, - tôi phản đối.

- Cậu tranh cãi với chúng tớ làm gì nhỉ? Cậu đã thấy kết quả rồi đấy. Và thế là cả bọn xúm lại đòi tôi nhượng bộ, nhưng tôi vẫn bướng như một con dê và kiên quyết không chịu.

- Không, thà để cô Olga Nikolaevan quyết định, chứ tớ dứt khoát không chịu đâu.

- Thôi được, đã thế thì để cô Olga Nikolaevna thay người. Cậu càng khổ hơn mà thôi, - Cả bọn nói.

Chính tôi cũng không biết tại sao tôi lại bướng đến thế, dù cảm thấy là mình cũng không nên gắng bảo vệ ý kiến của mình, một khi đã xảy ra chuyện như thế, và Siskin đã bị hai điểm. Hình như việc đã có thể khác nếu như một ai đó khác ở vào địa vị tôi, rất có thể mọi việc đã tốt đẹp hơn. Nhưng mà, biết làm sao được!

Hôm đó tôi và thằng Siskin đều rất thất vọng.

- Thôi tụi mình học nhóm với nhau lần cuối cùng vậy. Mai cô Olga Nikolaevna sẽ cử đứa khác đến học cùng với cậu - tôi nói với thằng Siskin khi đến nhà nó.

- Nhỡ cô không đổi thì sao? - Siskin nói.

- Không, - tôi nói, - đã rõ là tớ chẳng làm nên trò trống gì cả. Có lẽ là tớ không biết cách giúp cậu học.

Tôi cảm thấy rất buồn là thầy hiệu trưởng hẳn sẽ không hài lòng. Tôi đã hứa với thầy sẽ giúp thằng Siskin tiến bộ, nhưng rõ là tôi không hoàn thành nhiệm vụ. Thầy lại còn nói đó sẽ là hoạt động xã hội của tôi. Có nghĩa là tôi đã không làm tốt hoạt động xã hội, và như vậy uy tín của tôi chỉ còn là con số không.

- Nhưng có thể là cậu không có lỗi gì thì sao? Có thể chính tớ mới là người có lỗi? - Siskin nói. - Đáng lẽ tự tớ phải học chăm hơn, học tốt hơn. Thôi thế này, tớ kể cho cậu nghe bí mật của tớ vậy: Chính tớ có lỗi, tớ lúc nào cũng vội học cho chóng xong, vì thế nên viết chữ xấu và mắc nhiều lỗi. Giá tớ đừng vội vàng thì tớ đã học tốt hơn nhiều.

- Thế vì sao cậu lại vội vàng thế?

- Thôi được tớ kể cho cậu nghe bí mật vậy: Tớ muốn học cho xong để còn dạy con Lobzik làm xiếc.

- Thế cậu có dạy được nó không?

- Được.

- Á à, - tôi nói, - thảo nào bài vở của cậu mới xiên xẹo như vậy. Có nghĩa là cậu ngồi học mà đầu óc thì chả nghĩ gì đến bài học cả, mà để ở chỗ con Lobzik, đúng không?

- Thì cũng gần như thế. Tớ nghĩ về chuyện khác, cho nên kết quả mới tồi tệ như vậy.

- Kết quả... - tôi nói, - làm gì có kết quả nào. Đuổi theo hai con thỏ cùng lúc thì cậu sẽ chả bắt được con nào hết. Phải tập trung vào một việc thôi.

- Thì tớ... cũng bắt được một con thỏ đấy thôi.

- Thỏ nào?

- Thì con Lobzik, tớ đã dạy được nó rồi đấy. Cậu sẽ thấy ngay thôi. Lobzik, lại đây nào!

Lobzik từ đâu đó nhảy bổ đến. Siskin chìa cho nó xem mảnh bìa có viết số 3.

- Nào, Lobzik, số mấy đây? Con Lobzik tự tin sủa ba tiếng.

- Thế số mấy đấy? Siskin chìa cho nó xem mảnh bìa viết số 5. Lobzik sủa đúng năm tiếng.

- Đấy, cậu thấy chưa? Tớ chỉ cần búng khẽ ngón tay là nó biết phải dừng sủa.

- Cậu làm thế nào mà dạy được nó thế?

- Đầu tiên thì nó cũng không hiểu đâu, tớ đành phải làm thế này: Khi nó đã sủa đủ số lần rồi thì tớ ném cho nó miếng đường, miếng dồi hay miếng bánh mì, đồng thời búng ngón tay. Lobzik ngừng sủa để bắt lấy miếng thức ăn. Vài ngày sau thì tớ thôi không ném thức ăn nữa, mà chỉ búng ngón tay thôi. Nó thấy tớ búng tay thì vẫn ngừng sủa, chờ cái gì đó ngon lành vào miệng. Nó đã quen rồi mà. Đầu tiên thì tớ búng tay thành tiếng, nhưng sau rồi chỉ búng rất khẽ...

- Thế đấy, - tôi nói, - có nghĩa là đáng lẽ cậu phải học bài thì cậu lại đi dạy con chó học!

- Ừ, - nói nói, - chả hiểu tại sao tớ vẫn bị ngược ngược thế nào ấy. Tớ là con người yếu đuối! Thôi được, đằng nào thì bây giờ tớ cũng đã dạy được con chó rồi, tớ hứa sẽ học cho ra học vậy. Không còn gì ảnh hưởng đến việc học tập của tớ nữa, rồi cậu sẽ thấy!

- Thấy rồi, - tôi nói. Có điều là người thấy sẽ không phải tớ đâu, mà là thằng Vania.

Hôm sau thằng Siskin thu nhặt hết tất cả các bài tập mà cô Olga Nikolaevna ra, mang đến lớp. Nó trình cô tất cả số bài tập đó, nói:

- Thưa cô Olga Nikolaevna, đây là tất cả số bài tập mà cô ra về nhà. Đây là các bài em đã làm tốt, còn đây là các bài còn nhiều lỗi. Đây là các bài mà tự em làm sai nhiều, Vichia đã bắt em phải làm lại. Cô thấy đấy, có phải là bạn ấy không biết cách giúp em học đâu.

- Cô biết, là Vichia đã giúp em rất tốt, - cô Olga Nikolaevna nói. - Nhưng chính em cần phải cố gắng nhiều hơn nữa. Tức là cần phải có ý thức học tập nghiêm túc hơn. Vichia giúp em học, chứ không thể học thay em được. Em phải tự giác nỗ lực học tập.

- Em hứa sẽ tự giác học tập, thưa cô, em chỉ xin cô cho phép Vichia tiếp tục học với em thôi ạ. Bạn ấy đã mất nhiều thì giờ vì em lắm rồi.

- Thôi được, cứ để Vichia học cùng với em. Tôi cũng thấy là Vichia rất tự nguyện giúp em học tập. Sắp tới kỳ nghỉ đông rồi. Vậy thì ngày nghỉ đông đầu tiên các em tới gặp cô nhé. Cô sẽ ra thêm bài tập cho em, và bàn thêm với Vichia về phương pháp giúp em học tập để có thể đạt được kết quả tốt hơn.

Chúng tôi hết sức mừng rỡ, bởi vì cô Olga Nikolaevna đã đồng ý cho tôi tiếp tục học nhóm với Siskin. Thằng Siskin nói:

- Thưa cô Olga Nikolaevna, chúng em còn có chung một con chó xiếc nữa ạ, con Lobzik. Cô cho phép chúng em biểu diễn cùng với con chó trong buổi liên hoan năm mới nhé?

- Thế chó của các em biết làm trò gì?

- Thưa cô nó giỏi số học lắm ạ. Nó biết đếm, như con chó trong rạp xiếc ấy.

- Ai đã dạy nó đếm?

- Chúng em dạy ạ.

- Thôi được rồi. Liên hoan mừng năm mới các em hãy mang nó đến. Cô nghĩ là nếu được xem con chó biết đếm thì các bạn học sinh sẽ thích lắm đấy.