rong khi mọi người tíu tít nhận thư từ, có anh vui vẻ nhận được một bức thư, có anh hài lòng được một tấm bưu thiếp, có anh thêm nặng gánh những chờ đợi và mong nhớ, một anh bạn giơ ra một tờ giấy, báo cho chúng tôi một tin lạ kỳ:

- Cậu có biết lão La Fuin[46] ở làng Gôsanh không?

- Cái lão gàn gàn lúc nào cũng đi tìm của ấy, phải không?

- Ừ, mà này, lão đã thấy của rồi!

- Có đâu, mày phiệu…

- Đồ bị thịt, tao nói mà mày không tin à? Thì mày còn muốn tao nói gì? Giảng kinh nhé? Cái đó thì tao không thuộc… Sân nhà lão bị trúng đại bác, và gần bức tường, một hòm đầy tiền bạc đã tung ra, đống của bắn cả vào lưng lão. Lại còn cái lão cha xứ cừ thì thụt đến và khoe rằng đó là nhờ phép thánh của cha.

Anh em nghe, miệng há hốc.

- Một kho của… Chà, chà!... thật may mắn cho cái lão cán thuổng ấy!

Câu chuyện bất ngờ đó bỗng làm chúng tôi nghĩ ngợi lung.

- Như vậy thật là chả biết thế nào là chừng nhỉ?

- Ừ, thế mà bọn mình cứ chế nhạo mãi cái lão khọm đó khi hắn cứ nhắc đến cái của chôn của hắn làm điếc cả tai chúng ta…

- Cậu có nhớ không, khi đó chúng ta có người bảo rằng chưa biết chừng. Nói thế mà ngờ đâu lại đúng, cậu nhớ chứ?

Facfađê, từ khi anh em nhắc đến làng Gôsanh thì thừ người ra, vẻ mặt bâng khuâng như có một bộ mặt mê hồn đang cười với gã, nói:

- Dù sao, cũng có những điều mà ta có thể chắc chắn được.

Nhưng gã lại nói thêm:

- Nhưng còn cái việc này thì lúc đó tớ cũng không tin!... Chà! Chiến tranh xong, khi tớ trở về đó, chắc là lão già tha hồ mà lên mặt.

Viên quản người cao lớn nói:

- Cần một người tình nguyện giúp sức công binh làm một việc.

Anh em lầu bầu không nhúc nhích:

- Ít khi lắm nhé!

Viên quản nói tiếp:

- Để giúp việc đào bới các bạn đồng đội lên.

Thế là anh em không lầu bầu nữa, vài người ngẩng mặt lên.

Lamuydơ nói:

- Có tôi.

- Vậy thì ông bạn to lớn, hãy nai nịt đi rồi theo tôi.

Lamuydơ buộc ba lô, quấn chăn và đeo túi dết vào.

Từ khi sự khủng hoảng về tình duyên trắc trở của gã đã dịu, gã ủ rũ hơn trước, và mặc dầu gã vẫn béo thêm, như số kiếp gã là phải béo, gã thường đăm chiêu, cô độc và ít nói.

Ngày vừa hết. Đến tối, thấy một vật gì đang tiến đến gần, ở trong chiến hào, lúc nhô lên lúc thụt xuống, theo những chỗ gồ ghề của đáy hào: một hình người như đương quờ quạng trong bóng tối, và có lúc giang tay ra như cầu cứu.

Đó là Lamuydơ. Gã trở về với anh em. Người gã bết bùn và đất. Gã run lập cập, mồ hôi nhễ nhại, như chưa thoát khỏi cơn sợ hãi. Môi mấp máy, gã lẩm bẩm “Hự! Hự!” trước khi thốt được ra lời. Anh em hỏi mãi gã chẳng trả lời:

- Sao vậy? Gì thế?

Gã ném mình vào một góc, giữa chúng tôi và, ngã người ra.

Anh em rót rượu cho gã. Gã ra hiệu chối từ. Rồi quay mình lại phía tôi gã gật đầu gọi tôi. Khi tôi đã đến gần, gã thì thào nói với tôi như tiếng cầu kinh nhà thờ:

- Tớ lại vừa thấy Ơđôxi.

Gã cố thở mạnh. Ngực rít lên, và gã nói tiếp, tròng mắt như còn nhìn vào một cơn ác mộng:

- Cô ta đã rữa ra rồi.

Gã tiếp:

- Ở cái nơi mà bọn ta đã chịu để mất và bọn quân thuộc địa đánh giáp lá cà vừa chiếm lại mười hôm trước đây.

“Trước hết anh em đã đào cái lỗ để làm sập hầm. Tớ làm tận lực. Vì tớ làm nhiều và nhanh hơn anh em nên tớ tiến lên trước. Những anh em khác ở phía sau đào rộng thêm và củng cố. Nhưng đến một lúc, tớ tiến đến một chỗ xà ngang, xà dọc chằng chịt: tớ đã lọt vào một chiến hào cũ đã bị lấp, lẽ tất nhiên. Lấp chưa hết, có chỗ còn trống rỗng. Ở giữa khúc gỗ ngang dọc mà tớ phải nhặt đi từng cái một, tớ thấy một vật gì giống như cái bao đất dựng ngược, đứng thẳng và ở trên có cái gì buông rủ xuống.

“Thế rồi một cái xà gẫy sập và cái bao dị kỳ rơi xuống đè lên tớ. Tớ bị mắc kẹt, và một mùi hôi xác chết xông vào họng… Ở mé trên cái bao có một cái đầu người và cái vật lúc nãy thấy buông rủ xuống chính là mớ tóc.

“Cậu nên nhớ rằng lúc đó tớ trông không rõ lắm. Nhưng tớ đã nhận ra cái thứ tóc mà khắp cả thế giới không đâu có, rồi nhận ra chỗ mặt cỏn lại, vỡ toạc ra, cổ bị bợt, chết có lẽ đã được một tháng rồi – Đó là Ơđôxi đấy, cậu ạ.

“Phải, đó chính là cái người đàn bà mà trước kia tớ chưa bao giờ lại gần được, cậu nhớ chứ, tớ chỉ được nhìn từ xa chứ không bao giờ được đụng chạm đến, chẳng khác gì ngọc vàng. Mà cậu biết đấy, hồi đó nàng chạy rông khắp đó đây. Nàng lang thang giữa những phòng tuyến. Thế rồi một ngày kia, chắc nàng đã bị trúng đạn và chết mất xác tại đó, cho đến cuộc phá hầm tình cờ này mới tìm ra được.

“Cậu đã nhớ rõ vị trí rồi chứ? Một cánh tay tớ phải đỡ lấy nàng còn cánh tay kia thì làm việc. Nàng cố hết sức đè nặng lên tớ. Cậu ơi nàng cố mà ôm lấy tớ, còn tớ thì cố đẩy ra, khiếp quá. Hình như nàng muốn nói: “Trước kia anh thèm thuồng em, thế thì hãy lại đây, lại đây!” Nàng mang ở… ở trên người nàng có buộc một bó hoa cũng đã rữa rồi, và bó hoa đó quệt vào mũi tớ chẳng khác gì xác một con vật.

“Tớ phải đưa hai tay ra ôm lấy nàng, và cả hai quay mình thong thả, để cho nàng ngả về phía bên kia. Chỗ đó chật quá, ép quá, đến nỗi có một lúc khi quay tớ vô tình đã ôm ghì nàng vào ngực, cậu ơi, như khi trước nếu mà nàng đồng ý thì tớ đã ôm nàng…

“Tớ phải mất hàng giờ để rửa ráy cho hết cái sự tiếp xúc đó với nàng, rửa cho cho hết cái mùi hôi mà nàng đã dây vào tớ dù muốn hay không. Chao! Cũng may, mà tớ mệt lử như một con vật thồ nặng.”

Gã nằm sấp xuống, nắm tay lại và ngủ thiếp đi, mặt vùi vào đất, chìm vào giấc mơ tình yêu và thịt rữa.