Ở tuổi hai mươi, tôi cảm thấy nhẹ nhõm những lúc từ Tả ngạn đi sang Hữu ngạn sông Seine, băng qua cầu Nghệ thuật. Đêm đã buông. Tôi ngoái đầu lần cuối để ngắm, sáng lấp lánh, phía bên trên vòm tròn của Học viện Pháp, sao Bắc đẩu.

Tất cả các khu phố của Tả ngạn chỉ là tỉnh lẻ của Paris. Ngay khi sang đến Hữu ngạn, tôi thấy như thể không khí nhẹ hẳn đi.

Ngày hôm nay tôi tự hỏi mình chạy trốn những gì khi băng ngang cầu Nghệ thuật. Có lẽ là khu phố mà tôi từng biết cùng em trai tôi và, khi không còn nó, chẳng y nguyên nữa: Ngôi trường trên phố Pont-de-Lodi, tòa thị chính quận 6 nơi tổ chức các buổi trao phần thưởng, xe bus số 63 mà chúng tôi đợi trước quán Café de Flore, nó đưa chúng tôi đến Rừng Boulogne... Rất lâu, tôi cảm thấy một nỗi khó ở khi bước đi trên một số phố thuộc Tả ngạn. Giờ đây, tôi đã trở nên thờ ơ với khu phố, như thể nó đã được xây dựng lại, từng viên đá một, sau một trận dội bom, nhưng đã đánh mất đi linh hồn. Và thế nhưng, một chiều hè nọ, tôi đã gặp lại trong một lóe chớp, nơi chỗ rẽ của phố Cardinale, một cái gì đó thuộc Saint-Germain-des-Prés của tuổi thơ tôi giống như thành phố cũ kỹ Saint-Tropez, nhưng không có khách du lịch. Từ quảng trường nhà thờ, phố Bonaparte dẫn đi xuôi về phía biển.

Khi đã qua cầu Nghệ thuật, tôi đi bên dưới vòm cao của Louvre, một chốn, cả nó nữa, cũng quen thuộc với tôi từ lâu. Dưới cái vòm này, mùi của hầm âm, mùi nước đái và gỗ mục bốc lên từ phía trái của lối đi, nơi chúng tôi chẳng bao giờ dám bén mảng. Ánh sáng ban ngày rơi xuống từ một ô kính bẩn và chăng đầy mạng nhện, và nó để lại trong bóng tối lờ mờ hàng đống vôi vữa, thanh xà, cùng những thứ dụng cụ làm vườn cũ. Chúng tôi chắc chắn rằng lũ chuột ẩn nấp ở đó, và chúng tôi vội rảo bước chân để đi ra với không khí tự do, trong sân Louvre.

Ở cả bốn góc cái sân ấy, cỏ mọc giữa các đá lát khấp khểnh. Cả ở đó cũng từng chất đống những vôi vữa, đá tạc và thanh sắt gỉ hoen.

Sân Carrousel bao quanh rìa có những ghế băng bằng đá, dưới chân các đoạn cung điện quây vòng lấy hai quảng trường nhỏ. Chẳng có ai trên những ghế băng đó. Trừ chúng tôi. Và thảng hoặc một người vô gia cư. Ở chính giữa quảng trường nhỏ đầu tiên, trên một cái bệ cao đến nỗi chỉ có thể nhìn thấy thấp thoáng bức tượng, tướng La Fayette mất hút trong không trung. Một bãi cỏ mà người ta không xén bao quanh cái bệ ấy. Chúng tôi có thể chơi và nằm ra trên cỏ cao mà chẳng người gác nào xuất hiện để mắng mỏ bao giờ.

Trong quảng trường nhỏ thứ hai, giữa đám cây rậm, có hai bức tượng đồng, cạnh nhau: Caïn và Abel. Những rào sắt quây quanh có từ Đệ nhị Đế chế. Khách tham quan dồn đống trước lối vào bảo tàng Louvre, nhưng chỉ có chúng tôi là trẻ con lai vãng hai cái quảng trường bị bỏ không đó.

Vùng bí hiểm nhất nằm bên trái khu vườn Carrousel dọc theo cánh Nam kết thúc với căn chòi Flore. Đó là một lối đi lớn, phân cách với khu vườn bởi một rào sắt và bo ngoài là những cột đèn. Cũng như trong sân Louvre, cỏ dại mọc giữa những viên đá lát, nhưng phần lớn chúng đã biến mất, để trơ ra từng mảng đất. Phía trên cao kia, chỗ cánh tòa cung điện phồng lên, là một cái đồng hồ. Và sau cái đồng hồ, xà lim giam người tù Zenda[20]. Không người dạo chơi nào trong vườn Carrousel bén mảng vào lối đi này. Chúng tôi chơi hàng buổi chiều giữa các bồn nước phun và tượng vỡ, những đá và lá khô. Mấy cái kim đồng hồ không nhúc nhích. Chúng vĩnh viễn chỉ năm giờ rưỡi. Những cái kim bất động ấy bọc lấy chúng tôi trong một sự im lìm sâu thẳm và êm ái. Chỉ cần nán lại trong lối đi thôi là đã đủ để chẳng gì còn có bao giờ thay đổi.

Có một sở cảnh sát trong sân Louvre, bên phải cái vòm dẫn sang phố Rivoli. Một chiếc xe bịt bùng đỗ ở gần đó. Các nhân viên mặc đồng phục đứng trước cánh cửa mở hé từ đó lọt ra một làn ánh sáng vàng. Dưới cái vòm, bên phải, là lối vào chính của sở cẩm. Đối với tôi, cái sở ấy là đồn biên phòng thực sự đánh dấu sự chuyển từ Tả ngạn sang Hữu ngạn, và tôi kiểm tra xem trong túi còn thẻ căn cước hay không.

Các vòm tường trên phố Rivoli, dọc theo dãy cửa hàng của Louvre. Quảng trường Palais-Royal và miệng bến tàu điện ngầm của nó. Nó đưa vào một hành lang nơi nằm san sát những cửa hiệu nhỏ của những người đánh giày với ghế ngồi bằng da của họ, các ô kính bày đồ nữ trang rẻ tiền và đồ xu vơ nia. Giờ, chỉ còn phải chọn đích của chuyến đi nữa mà thôi: Montmartre hoặc các khu phố phía Tây.