ng nội Thiêm đi giờ hợi, ngày thìn, nhẹ nhàng như khói một nén hương bay. Kỳ lạ, đó cũng là thời khắc Thiêm bị bọn đâm thuê chém mướn giở trò bạo lực man rợ, tạt a xít vào mặt anh mưu đồ làm nhục anh và hạ sát anh. Đó là cả một câu chuyện, một cuốn tiểu thuyết ba trăm trang in dài không kém những gì đã được viết ở La Pan Tẩn thời Thiêm dạy học. Mà bây giờ chưa phải là lúc kể. Nên chỉ có thể tóm tắt như sau. Năm sáu lăm, sau khi xẩy ra vụ phản loạn ở La Pan Tẩn, Thiêm bị quy tội nặng nề, phải chuyển về huyện, về Ty giáo dục, rồi sau đó may mắn được chuyển về Hà Nội, giữ chân thủ trống ở một trường trung học. Đó là những ngày buồn. Tuy nhiên, tuân theo nguyên tắc xử lý: nếu người hại thì vượt qua nó mà đi lên, Thiêm biến tình trạng thụ động thành một thời cơ nấu nung để biến đổi. Đèn sách vốn là nghiệp dĩ, ý chí lại có thêm nỗi hận gia thêm vào nên chẳng bao lâu anh đã học hết hai chương trình văn, toán bậc đại học. Học để thành người rồi đi dạy người khác để giúp họ thành người, đó là hướng đi đã định. Nên dẫu bị tư tưởng chính thống hắt hủi, dè bỉu không được dạy ở trường quốc lập, Thiêm vẫn là ông giáo nổi tiếng tài giỏi ở các trường dân lập và tư gia.

Thiêm đã dạy riêng cho một gia đình cán bộ cao cấp. Gia đình này có một đứa con trai nhỏ vừa tối dạ vừa hỗn hào, xấc xược. Đến mức nhìn nó, Thiêm không thể tưởng tượng được, nó là con một thiếu phụ xinh đẹp, thông minh tên là An, người có cặp mắt thấp thoáng sắc xanh da trời, tình cờ như là hiện thân của Seo Mùa, người vẫn hiện lên trong giấc mơ ái tình của anh. Quá trình dạy dỗ thằng con bất trị hoá ra lại là quá trình gieo mầm, nẩy nở cuộc tình của đôi trai tài gái sắc này. Họ đã yêu nhau mặn nồng, đã nguyện ước, đã hẹn hò sống chung. Trớ trêu, phu quân của người phụ nữ Thiêm yêu quý lại chính là Quốc Thanh. Quốc Thanh, xuất thân vô sản lưu manh, không nghề nghiệp, hạt sạn, cặn bã của cuộc sống, một bản năng thô bạo, kẻ mạo danh đảng, tên ăn theo cách mạng, gã đàn ông dâm đãng đã có vợ con ở quê hương Thanh Hoá, đã thoả dục bỏ rơi cô giáo Thúy, đã hèn mạt chạy dài trong cuộc phản loạn ở La Pan Tẩn, kẻ mang trọng tội cuối cùng không chỉ lọt lưới trừng phạt, lại còn lập lờ đánh lận con đen, gian giảo lập hồ sơ giả, được tôn vinh lên bậc anh hùng. Sau cuộc biến ở La Pan Tẩn, nhờ vậy, Quốc Thanh được điều về tỉnh. Cuối năm ấy, y tham gia tỉnh uỷ, hai năm sau y trở thành một Tổng Cục trưởng, chuyển về Hà Nội, ăn ở với An, người phụ nữ đã bị y lừa dối từ những năm trước đó. An đã đau khổ và quyết vùng vẫy để ra khỏi vòng áp chế của quyền lực và dối lừa. Nàng đã tìm được chỗ dựa cậy là Thiêm. Thiêm, như lời nguyền rủa có tính tiên tri của cô giáo Thúy, kẻ có khả năng thấu thị hậu vận người khác, giờ đã là cô đồng chuyên nghiệp, đã rơi vào cuộc tình với một phụ nữ đã có chồng và đối mặt với bao rắc rối trắc trở. Từ La Pan Tẩn đến Hà Nội, số phận một lần nữa lại quá ác nghiệt với Thiêm. Thiêm đã gặp lại Quốc Thanh, lúc này lấy lại tên cúng cơm là Văn Bốn. Người thất thế, kẻ thành đạt. Người chân chính lương thiện, tên gian hùng đểu giả. Đã là đôi kẻ đối địch về nhiều phương diện từ những ngày ở bản Mèo nọ, giờ họ thực sự trở thành tình địch của nhau. Không, còn hơn thế nữa, với Quốc Thanh, Thiêm còn là một cơn nguy hiểm tiềm ẩn: toàn bộ sự thật đang nằm ở Thiêm, dẫu quyền uy đang thắng thế thì nỗi lo hậu hoạ không thể không chập chờn. Thiêm đã trở thành mối đe doạ sinh tử của Quốc Thanh tức Văn Bốn Tổng Cục trưởng. Thành phố thời cơ chế thị trường du nhập đủ kiểu cách bạo lực. Bọn du côn sẵn sàng nhận việc của thân chủ, miễn là có tiền. Dăm triệu bạc với một chức Tổng Cục Trưởng coi như tiền tiêu vặt. Cuộc tạt a xít vào mặt Thiêm xẩy ra khi Thiêm vừa từ buổi dạy học trở về, đang đạp xe đi trên đường Đinh Tiên Hoàng bên bờ hồ Hoàn Kiếm, được Công an kết luận là do tranh đoạt tình cảm đàn bà, như vẫn thường thấy. May cho Thiêm, anh chỉ hỏng con mắt bên trái, còn con mắt bên phải, vẫn còn thấy lờ mờ hình thể ngoại vật. Nước hồ Hoàn Kiếm đã cứu hộ anh. Anh nghĩ trong việc này, anh còn được sự hộ trì của cả ông nội. Vì lúc ấy anh đang đi tới đây để bỏ thư cho ông và anh gặp ông giáo xích lô hàng xóm đang thơ thẩn guồng xe bên đường.

Ông nội vẫn hằng dõi theo Thiêm. Ông nội biết cả. Ông nội dự liệu đến cả cái chết của mình. Đầu năm nay, lên lão đại chín mươi, con cháu đến mừng thọ, ông phát phong bao cho mỗi người, rồi nói: Đòi sống làm người mãi là dở. Nhưng chết cũng chỉ là cách thay đổi hình tướng, có gì mà phiền muộn.

Giữa năm, ông đóng lấy cỗ hậu sự. Ông bảo con cháu: sửa soạn đi, có gì cần hỏi thì hỏi, kẻo không kịp. Ông lên Gò Tướng quân tìm nơi an nghỉ. Đứng ở đó ông nhìn về phương Nam, mắt nao nao như tìm hình bóng ai.

Ngày rằm tháng đó, ông ngã ở ngoài sân. Trẻ trong nhà, già ngoài sân. Đó là điềm báo ông đã sống hết tuổi trời cho.

Vực ông vào giường, nửa mình ông bất động, nhưng đầu óc ông vẫn tỉnh táo. Nửa đêm, ông bảo dìu ông ra sân. ở sân, ngắm sao một lúc, rồi trở vào nhà, ông hỏi: có cách nào gọi Thiêm về ngay được không? Người nhà vội đạp xe lên bưu điện huyện. Rối trí thế nào, ngơ ngẩn mất hồn thế nào lại đánh điện khẩn cấp lên La Pan Tẩn.

Đúng chiều Thiêm bị ám hại, quãng năm giờ, ông gọi con cháu lại dặn dò. Nhắc đến Thiêm, ông nấc khan rồi như bâng quơ: “Cháu chưa thua đâu!” Rồi ông nhắm mắt, hồn dồn lên huyệt bách hợp đỉnh đầu, thiên hoá. Đúng lúc ấy, cây mít già bung nở các cánh hoa dày, toả hương thơm nức khắp vườn. Những cây có hoa đều theo gương cây mít già. Các cây không hoa phút chốc lá đều bạc phếch. Gia súc trong chuồng bỗng cất tiếng kêu thảm thiết.

Đêm đưa tiễn ông về nơi an nghỉ, Thiêm thức ngủ chập chờn. Thiếp đi một thoáng Thiêm chợt gặp linh hồn người lái chiếc xe Ford. Người đó nói: Định mệnh thật là nghiêm. Nhưng đừng ngại. Công bằng vốn là lẽ tự nhiên. Lịch sử có lúc là một đống hư đốn, nhưng một dân tộc có trí tuệ đầu óc sẽ sáng sủa dần, nghị lực sẽ mạnh mẽ lên. Đau khổ quá hoá quẫn, sẽ đánh mất sự minh mẫn, văn hoá là căn cốt giữ ta mãi là ta.

Thiêm nghĩ: có lẽ là vậy. Cuộc sống nhìn bề ngoài, tưởng nó chăng chớ, tản mạn, kỳ thực nó được tổ chức thật chặt chẽ. Cuộc sống là một cơn lốc chóng mặt của các giả thuyết, nó là cuộc giành giật giữa cái đã lỗi thời và cái tuyệt đối chưa đạt tới. Nó chính là một câu chuyện tình yêu biến thể. Một câu chuyện tình yêu mang hình thái cổ điển, một bên là anh, kẻ gần gụi với lẽ tự nhiên. Còn ở phía kia, là một mãnh lực khác. Trên đấu trường, mọi người đều được quyền bình đẳng. Ông Quốc Thanh có quyền tự vệ và bảo vệ đến cùng tín điều của ông. Sai lầm là bình thường. Chỉ có điều là chớ có giở trò quyền lực bạo tàn và thói trả thù tiền sử. Lịch sử sẽ nhìn nhận lại tất cả.

Đêm hôm sau Thiêm mê gặp Thúy. Thúy mặc váy áo phụ nữ Mèo xanh. Thiêm ngờ ngợ hỏi: “Thúy hay Seo Mùa đó?” Thúy đáp: “Thì cũng vậy. Sống chết với iem từ lâu cũng thế. Thằng dã nhân ấy làm iem có thai rồi bỏ rơi iem. Iem phải lấy ông Múi thầy cúng người Mán ở xã bên cạnh. Ông này 70 tuổi, cũng vũ phu như thằng Tếnh, lấy em được nửa năm thì bị hổ vồ.” Nói rồi, sụp lạy Thiêm, xin Thiêm tha tội. Thiêm hỏi. Thúy mếu máo: “Nghe Quốc Thanh và Trần Đổng dỗ ngon dỗ ngọt và doạ dẫm, iem đã ký đơn tố cáo anh kích động dân La Pan Tẩn chống lại các chủ trương, chính sách, đầu hàng bọn gây bạo loạn và mưu giết Quốc Thanh. Em nhắm mắt ca ngợi Quốc Thanh dũng cảm kiên cường trong vòng vây của bọn phiến loạn, lập công đầu trong vụ đánh tan bọn biệt kích, kỳ thực nó là thằng hèn mạt, co cẳng chạy dài và rắp tâm giết anh. Thúy khóc nấc từng hồi: Iem đáng tội chết. Nhưng iem phản anh chỉ vì iem yêu anh quá! Giá như hồi ấy chúng mình thành vợ thành chồng thì iem cũng không bơ vơ mà anh cũng không khổ sở như bây giờ. Nhưng anh ơi, như em đã có lần nói rồi đấy, người ta chẳng bao giờ yêu cái người đã quá yêu họ, có phải thế không anh?” Thiêm ngẩn người rồi ứa nước mắt. Tội nghiệp Thúy. Thúy lấp lánh những tài năng kinh dị. Giờ Thúy đã về xuôi, làm nghề cô đồng chuyên bói hậu vận cho mọi người, là tác giả của cái mệnh đề đáng là danh ngôn kia! Nhưng danh ngôn này không ứng với trường hợp của Thiêm.

Ngày tam nhật, Thiêm mơ gặp ông. Thiêm khóc trong mơ. Trần thế bách niên khai nhãn mộng. Vừa mới hôm nào ông đào đá, đuổi hổ, dựng nhà, làm vườn, sáng tác thơ, dạy bảo con cháu… nay ông đã hoá người thiên cổ. Giờ cháu mới thật thấm thía nỗi cô đơn vì vắng ông. Ông cười: “Không buồn! Coi như ông đi về ngôi nhà lớn cuả ông ở cõi âm thôi. Cõi âm đông kém gì dương gian. Ông gặp người lái chiếc xe Ford. Ông ta nói rất kính phục cháu. Cháu không cô đơn đâu. Cháu như thánh Giêsu vác thánh giá khổ nạn cho mọi người.” Nói rồi, ông đưa tay xoa mặt Thiêm ba lần, tiếp: “Mặt cháu, mắt cháu, rồi sẽ lành, rồi sẽ sáng như mặt trời, mặt trăng định vị!”

Ngày tứ cửu, Thiêm trở dậy, quái lạ, đưa tay lên sờ mặt bỗng thấy như mặt ai. Những đám sần sùi phồng rộp đã xèm xẹp, nhăn nhẵn. Hôm sau nữa, những vệt da lởm nhởm, ram ráp đã như bị bóc tuột đi. Và mắt đã bắt gặp một ánh trắng bong của cánh hoa nhài nở bên bể nước mưa cạnh bức tường hoa.

Mọi người cùng reo mừng, cười to, nói lớn:

- Thuốc gia truyền của dòng họ ông để lại là thuốc tiên đấy. Chịu khó uống ít thang nữa là lành lặn hoàn toàn, Thiêm à.

Thiêm có cảm giác, sau cái chết của ông, một cuộc đời mới của anh đã bắt đầu.

Mâm cơm cúng bốn chín ngày hạ trên tấm ghế ngựa. Mọi người nâng chén, đôi hồi kỷ niệm về ông. Mấy cụ bô lão trong Hội Thi Sống Lâu do ông sáng lập, đọc, ngâm câu thơ, lời phúng trong những bức trướng, câu đối, treo mắc la liệt ở hai bên bàn thờ ông rồi nắc nỏm bình nghị.

Đang ồn ào bỗng có tiếng chó sủa hí hởn ngoài cổng tre rào. Một người đàn bà ra đuổi chó, quay vào với một phong thư trên tay:

- Bưu tá họ nói, thư về đã hơn một tuần. Ngặt cái, bưu tá bị ốm, xã lại không có người lên, nên thư đành nằm đấy. Thư của chú Thiêm. Người gửi ở tận trên La Pan Tẩn tỉnh Lào Cai kia!