gười ta dẫn Thuật vào một gian buồng hẹp ở trong một xó sở Cẩm. Gian buồng đo mỗi bề độ hai thước, trần rất cao. Trong buồng có một cái sàn gỗ liền tịt vào ba phía tường trong. Ở mép sàn ngay cửa vào đóng một cái cùm sắt lớn dài theo bề dài của sàn lim.

- Vào đây!

Thuật lẳng lặng bước vào yên trí rằng mình đã không có tội gì thì pháp luật sẽ minh xét và rồi thể nào cũng được tha bổng.

Tin như thế nên khi cánh cửa sắt khép lại, Thuật điềm nhiên nằm xuống cái phòng ẩm sì và lạnh lẽo. Không khí tù hãm trong bóng tối sặc sụa những mùi mốc, mùi nước đái rất khó chịu. Thuật nhăn mặt, tự hỏi sao người ta lại có quyền giam người vào một nơi bẩn thỉu dường này, nhất là khi người bị giam không phạm tội lỗi gì hết? Anh nằm trơ ra đó, thân thể mệt nhừ, song tinh thần rất tỉnh táo. Có điều những ý nghĩ của anh không có mạch lạc gì hết. Anh nghĩ vẩn vơ đến vợ, đến con, đến cảnh mình bị ức hiếp: Anh nhớ lại cảnh tượng ở nhà cai Tứ đêm hôm qua, những lời hắn dỗ dành anh. Thuật rùng mình ghê tởm và tự hỏi sao lại có người can đảm đến dám nói những câu như cai Tứ đã nói với một người mà không ngượng nghịu, không hổ thẹn! Anh ôn lại cái cảnh tượng anh bị bắt sáng nay. Sau cùng, Thuật cố tưởng tượng ra những câu hỏi mà quan tòa có thể đem ra hỏi anh được. Anh lẩm bẩm:

- Nó vu cho mình chực cướp tiền? Hừ, quân đểu thật!... Ra tòa, nếu quan trên có hỏi, ta cứ thực ta khai xem nó ra sao. Vẫn biết phe nó mạnh thật nhưng lẽ phải về ta, chả nhẽ quan tòa lại cứ nghe nó mà bỏ tù ta hay sao?

Thuật tưởng tượng như mình đứng giữa tòa án và đương bị quan tòa hỏi:

- Tại sao anh dám vào nhà người ta để ăn cướp? Và khi bị bắt quả tang anh lại hành hung?

- Bẩm quan lớn!...

Thuật chưa kịp nghĩ nốt câu trả lời thì chợt nghe tiếng động khóa rồi cửa mở; một người phú-lít gọi:

- Ra!

Thuật nhỏm dậy, theo người lính ra ngoài.

Người ta xích tay anh lại đoạn người ta dẫn anh đi và quả nhiên lần này anh bị đem ra hỏi.

Nghe giọng nói bình thường và nhìn vẻ mặt thản nhiên của quan tòa. Thuật hơi vững dạ, anh cố nén sự xúc động cho giọng khỏi run:

- Bẩm quan tòa, chúng tôi bị người ta vu oan cho như thế chứ thực ra chúng tôi không có ăn cướp của ai...

- Hừ! Ông chủ mỏ còn bắt được quả tang anh đương hành hung với sự chủ mà lại!

- Bẩm đầu đuôi việc này dài lắm. Tôi xin phép quan tòa cho tôi được kể lại rành mạch.

- Anh cứ nói nhưng phải nói cho thực.

- Chiều hôm qua, khi tôi ở nhà máy về và mới vừa ăn cơm xong thì có người nhà tên cai Tứ đến bảo tôi lại cho nó hỏi việc gì cần lắm. Tôi lại mới hay rằng tên cai Tứ chẳng hỏi chuyện gì cả. Nó bảo tôi nằm hút thuốc phiện với nó rồi nó nói chuyện dông dài mãi đến gần khuya. Sau cùng nó bảo tôi rằng nếu muốn được ông chủ yêu, cho công việc nhàn mà làm thì tôi phải để vợ tôi đi lại với ông chủ. Tôi giận quá, hỏi vặn lại nó: "Tại sao vợ mày thì mày lại không chịu đưa lên cho ông chủ mà lại giục tao làm như thế?" Nó chửi tôi, lại vác chai định đánh tôi. Tức quá, tôi có đánh nó thì vừa lúc ấy ông chủ vào...

- Ông chủ vào bắt được quả tang mày đương ăn cướp và hành hung chứ gì?

- Không phải thế! Tôi đang đánh nó thực nhưng không phải là để cướp tiền của nó. Việc này chỉ là một việc nó bịa đặt ra để buộc tội cho tôi. Bẩm quan lớn đèn trời xét cho, tôi có công ăn việc làm, có vợ con, không đói rách gì, không cờ bạc và trộm cắp bao giờ, cớ sao tôi lại chịu ăn cướp mới được chứ?

- Nhưng, ông chủ làm chứng như thế mà lại!

- Ông chủ tôi bênh cai Tứ mà nói oan cho tôi như thế chứ thực tình tôi oan lắm, xin quan lớn minh xét cho!

- Hừ! Mày oan? Thế ông chủ mỏ thù oán gì mày mà vu oan cho mày?

- Bốm, thực tình tôi oan! Tôi là người làm ăn lương thiện, xưa nay không có tai tiếng gì bao giờ...

- Mày thú thực đi. Nếu mày cứ nói dối quanh thì tòa sẽ làm án mày về hai tội: chực cướp tiền và hành hung là một; vu khống cho người trên là hai.

- Bẩm quan lớn, tôi không nói dối.

- Mày nhất định chối?

- Tôi không chối vì tôi không có tội gì cả!

- Được. Lính đâu giải nó đi!

Người lính dẫn Thuật ra khỏi tòa nhưng không đem anh về cái buồng giam chật hẹp ở sở cẩm nữa. Người ta đưa thẳng anh vào nhà pha vì quan tòa đã ký trát tống giam anh rồi.

Đi đường, người phú-lít hỏi Thuật:

- Thế nào, mày có nhận là đã ăn cướp không?

- Không, tôi có ăn cướp của ai bao giờ mà tôi nhận?

- Nhưng có chứng tá rồi kia mà!

- Chứng tá gì, chúng nó cùng một tụi ăn hiếp kẻ nghèo hèn cả.

- Quan tòa đã ký giấy tống giam mày vào nhà pha. Thể nào mày cũng bị, không thoát được nữa!

Thuật nghe câu ấy bỗng nhủn cả người. Không phải anh sợ quá đến nỗi thế đâu nhưng là anh không thể ngờ rằng quan trên lại thiên vị quá. Anh ngã lòng thất vọng, hai chân như mềm ra; trái tim tựa hồ tan lỏng thành nước mắt...

Cánh cửa nhà pha mở hé; người phú-lít đẩy anh vào.

Viên coi ngục hỏi:

- Thằng này tội gì thế này?

Người lính đáp:

- À, chực ăn cướp và hành hung.

- Thế thì bỏ mẹ! Nhưng bộ dạng này thì cướp với bóc chó gì!

Thuật cho rằng viên coi ngục tinh mắt hiểu cho mình là bị oan, nên anh vội vàng kể lể hết câu chuyện của anh một lần nữa.

Mấy người lính gác cũng xúm lại nghe. Họ kết luận:

- Thế thì chúng nó ăn hiếp người ngay thẳng một cách chó đểu quá!

Thuật náo nức:

- Thưa các ông, thực chúng nó đểu quá. Ai ở vào tình thế tôi thì cũng phải đánh chứ nhịn thế nào được?

- Thế quan tòa bảo sao?

- Quan trên cứ tin lời bọn kia là thực và cho tôi là nói dối. Thực tôi không ngờ mà bề trên lại cố tình làm oan uổng tôi như vậy.

- Chuyện!... Bao giờ người ta chẳng vị nhau! Ai lại vị một thằng khố rách bao giờ.

Tuy họ phàn nàn cho Thuật mà anh cũng phải gắn số, phải đo người và phải thả vào trong sân nhà pha.

Lần đầu bỡ ngỡ, Thuật cứ ngớ ra nhìn quanh, nhìn quẩn, mơ hồ như sống trong một giấc mộng...

Mà có lẽ chỉ là một giấc mộng!

Những việc đã xảy ra thực vô lý và không thể nào lại có thể xảy ra được, trừ phi trong cảnh chiêm bao!...

Nhận thức như vậy,Thuật càng ngao ngán. Thôi, thế là xong. Từ đây anh sẽ là một đầu người trong cái địa ngục nhân gian nọ. Từ đây thế là anh đành ôm một mối oan khuất không bao giờ tỏ được. Từ đây thế là anh phải lìa vợ, lìa con, sống không ai hay, chết không ai biết và bị chửi bới, đánh đập như một con chó ghẻ.

Rồi anh tự hỏi không biết liệu lúc này vợ anh ở nhà đương làm gì?... Câu hỏi ấy làm cho tưởng tượng anh bối rối. Anh thấy vẽ rõ trước mặt cái hình ảnh cô đơn của Tép sống lo sợ giữa một đám kẻ thù dọa nạt, chẳng khác một con hươu giữa đoàn thợ săn. Anh trông thấy nét mặt chó má của cai Tứ, nhân lúc anh bị giam chấp, lẩn vào nhà anh để tán tỉnh, nài ép vợ anh. Rồi Tép không thuận lại chửi mắng cai Tứ. Rồi nó đánh đập Tép, bắt phải ra khỏi địa phận của mỏ và giỡ nhà anh đi...

Thuật nắm chặt bàn tay, nghiến răng lại. Bao nhiêu phẫn uất trong người đều dồn lên cổ làm cho hơi thở của anh như nghẹn lại.

- Trời ơi!... Sao trời lại bắt tôi phải chịu oan uổng như thế này?...

Thuật hối hận sao hôm đó anh đã không vớ ngay cái gì nhọn sắc mà đâm chết cai Tứ đi như người ta giết một con vật nguy hiểm có phải là xong không! Đằng nào cũng tù, thì giết được kẻ làm hại mình bao giờ cũng vẫn hả dạ.

Thuật ngao ngán tiếp. Anh thừ người ra ở cạnh gốc soan tây, mải tư lự đến nỗi không biết rằng chung quanh mình anh, bọn tù tội đã xúm đen lại và hỏi han rầm rĩ.

Mãi khi tiếng kẻng gọi giờ cơm nổi lên lanh lảnh, Thuật mới bàng hoàng như tỉnh ngủ.

Họ ghép anh vào một thùng cơm với mấy tay trộm trâu nữa. Nhưng Thuật còn thiết gì ăn uống lúc bấy giờ. Anh bần thần nhìn các người tù kia ăn vội vàng và tranh cướp nhau chẳng khác đàn gấu đói. Thuật ngạc nhiên, không hiểu tại sao ở đây người ta lại có thể trở nên thô tục, độc dữ như thế được? Thuật không thể nào tưởng tượng được rằng chỉ cách nhau có một bức tường mà hai nhân loại cách xa nhau đến thế?

Anh nghĩ ngợi lấy làm đau đớn và cứ nhìn bọn kia chằm chặp, tỏ ý lạ lùng lắm. Cơm canh trong nhà pha anh không chú ý vì anh cũng thuộc hạng nghèo, ăn kham khổ đã quen rồi. Anh chỉ đau đớn bởi sự thay đổi rất khó hiểu của bọn người cũng là người như anh. Thuật băn khoăn tự hỏi không biết rồi ra mình có đến nỗi như họ không, nếu anh cũng sẽ trở nên như họ thì cái đời tù tội của anh còn đáng buồn không biết chừng nào...

Bọn tù đã ăn xong, họ xôn xao thu dọn và lo rửa ráy những mảnh bát vỡ, những đôi đũa tre, những chiếc ống bơ hoen gỉ.

Họ làm một cách vội vã để kịp tầm vào buồng giam. Thuật cứ ngây ra lăn từ cái bàng hoàng này đến cái bàng hoàng khác. Mỗi cử động quanh mình anh là một bí mật. Mỗi cái bí mật mà anh hiểu được lại thêm cho anh một cảm giác thê thảm thấy mình trở nên thằng tù thêm một bậc...

Rồi đêm hôm ấy, Thuật lại mất ngủ, mặc dầu anh mệt mỏi rã rời...