ôi rơi vào tình cảnh cực kì khó xử; tôi phải bắt đầu một chuyến đi khẩn cấp: một người mắc trọng bệnh đang đợi tôi ở một ngôi làng cách xa mười dặm: trận bão tuyết dữ dội đã lấp dày khoảng không gian rộng lớn giữa anh ta và tôi; tôi có một chiếc xe độc mã, một cỗ xe nhẹ bốn bánh, rất thuận tiện để đi lại trên các con đường ở vùng nông thôn của chúng tôi; quấn kín người trong chiếc áo lông, tay xách túi đồ nghề, tôi ra sân, sẵn sàng lên đường; nhưng không có một con ngựa nào ở đấy, không có lấy một con. Ngựa của tôi đã chết hồi đêm, chết vì kiệt sức trong mùa đông giá lạnh này; bây giờ cô hầu của tôi đang chạy khắp làng cố mượn một con ngựa nhưng việc ấy thật là vô vọng, tôi hiểu điều ấy, rồi tôi đứng đó, bất hạnh và cô đơn trong trời bão tuyết cứ thả tuyết lấp dày lên người tôi, cứ dày, dày thêm nữa, không thể nào cử động được. Cô hầu xuất hiện ở cổng, đi một mình, tay vung vẩy chiếc đèn lồng - dĩ nhiên vào thời điểm này, ai lại dám cho tôi mượn ngựa để đi? sải bước quanh sân thêm lần nữa; tôi không thể nào tìm thấy lối thoát; trong cơn cùng quẫn bối rối của mình, tôi co chân đá vào cánh cửa mục nát của cái chuồng lợn đã lâu không được sử dụng. Nó bật tung ra rồi cứ đưa qua đưa lại trên bản lề. Một luồng hơi mang mùi như mùi của ngựa thoát ra. Ngọn đèn lồng tù mù trong chuồng treo trên sợi dây cứ chao đi chao lại. Một gã đàn ông ngồi bệt trên nền đất thu mình trong khoảng không gian chật hẹp ấy, chìa bộ mặt có đôi mắt xanh mở to ra. "Tôi thắng xe được chứ?" gã hỏi lúc đang chống tay chân bò ra. Tôi không biết phải nói gì mà chỉ cúi xuống nhìn xem có còn vật gì nữa trong chuồng lợn không. Cô hầu khi ấy đang đứng bên cạnh tôi. "Ngài sẽ chẳng bao giờ biết ngài sẽ phát hiện ra cái gì trong chính ngôi nhà của ngài đâu," nó nói rồi cả hai chúng tôi cùng cười vang lên. "Nào, ra đi, người anh em; nào, hãy cùng ra đi, cô bạn gái!" gã chăn ngựa gọi và hai con ngựa, những con vật đồ sộ có những cái lườn chứa đầy sức mạnh, nối đuôi nhau tiến ra; chân chúng quặp sát vào mình, mấy cái đầu đẹp đẽ cúi thấp xuống như thể đầu lạc đà, rồi bằng sức mạnh phi thường của bộ mông, chúng nhích len qua khung cửa vừa sít thân hình chúng. Nhưng ngay lúc chúng đứng dậy, chân chúng dài ra và thân hình bốc hơi mù mịt. "Giúp anh ta một tay," tôi bảo, cô hầu vui vẻ chạy đến giúp gã thắng ngựa vào xe. Nhưng điều rắc rối đã xảy ra vào lúc cô hầu đến bên cạnh gã thì gã coi ngựa quờ nhanh tay ôm chầm lấy cô rồi gí mặt gã vào sát mặt cô. Cô hầu hét lên, vùng chạy lùi lại phía tôi, trên má cô hẵy còn hằn đỏ những vết cắn của hai hàm răng. "Cái thằng súc sinh kia," tôi giận dữ hét lên, "mày có muốn ăn đòn không?" nhưng ngay lúc ấy, tôi nhận ra rằng gã đàn ông ấy là một người lạ; tôi không biết gã từ đâu đến và gã tự nguyện giúp tôi khi tất cả những người khác đã từ chối. Như thể hiểu được những ý nghĩ của tôi, gã không phật lòng bởi lời đe dọa mà vẫn loay hoay với mấy con ngựa, và duy nhất một lần quay về phía tôi. "Lên xe đi," gã nói rồi nhấn mạnh: "mọi thứ đã sẵn sàng". Một đôi ngựa tuyệt vời, tôi nhận thấy, tôi chưa bao giờ ngồi sau con ngựa nào đẹp như thế; tôi hạnh phúc leo lên. "Nhưng tôi sẽ điều khiển, anh không biết đường," tôi nói. "Đương nhiên," gã đáp. "dẫu sao thì tôi sẽ không đing. Tôi sẽ ở lại với Rose." "Không." Rose hét lên rồi lao vội vào nhà bằng một linh cảm chính xác rằng số phận của cô không thể nào thoát được; tôi nghe tiếng sợi xích cửa rung lên khi cô móc vào chốt; tôi nghe tiếng chìa khóa xoay trong ổ; hơn thế nữa, tôi có thể thấy cô tắt đèn trên lối ra vào và kể cả các ngọn đèn trong những căn phòng của ngôi nhà để giữ không bị phát hiện. "Anh sẽ đi cùng tôi," tôi bảo gã coi ngựa, "hoặc là tôi sẽ không đi dẫu cho chuyến đi này khẩn cấp đến đâu chăng nữa. Tôi sẽ không bận tâm đến nó bằng việc để anh ở lại đây với cô hầu." "Hãy chạy đi!" gã ra lệnh rồi vỗ mạnh tay: chiếc xe ngựa lao vù đi như thể một khúc gỗ cuốn giữa thác nước; tôi chỉ kịp nghe thấy cánh cửa của ngôi nhà kêu răng rắc và bật tung ra khi gã coi ngựa cạy phá, rồi tôi bị điếc và mù bởi cơn bão tuyết hung hãn ấy đã làm tê liệt các giác quan của tôi. Nhưng chỉ trong nháy mắt, tôi đã đến nơi; sân nhà bệnh nhân của tôi như nối liền trước cổng sân nhà tôi; mấy con ngựa lặng lẽ tiến về phía ngưỡng cửa; cơn bão tuyết dữ dội đã ngừng lại; ánh trăng tỏa sáng khắp nơi; bố mẹ bệnh nhân của tôi vội vã ra khỏi nhà, em gái của anh ta đi ra sau; tôi hầu như được nhấc bổng ra khỏi xe ngựa; trong mớ âm thanh chào hỏi hỗn độn của họ, tôi chẳng nghe nổi lấy một từ; trong phòng của người ốm, không khí ngột ngạt đến mức khó có thể thở nổi; một cái lò sưởi bừa bộn đang bốc khói um tùm; tôi muốn mở một cái cửa sổ; nhưng trước hết tôi phải xem qua bệnh nhân của mình cái đã. Hốc hác, không sốt, không lạnh, không nóng, chỉ có đôi mắt vô hồn; không áo sơ mi, chàng trai nhổm người dậy từ dưới tấm chăn lông, quàng tay ôm lấy cổ tôi rồi thì thầm vào tai tôi: "Thưa bác sĩ, hãy để tôi chết." Tôi liếc nhìn quanh phòng; không có ai nghe được lời nói ấy; bố mẹ chàng trai đang cúi đầu im lặng chờ đợi lời chẩn đoán của tôi; cô em gái mang ra một cái ghế để tôi đặt túi; tôi mở túi và lục lọi trong mớ dụng cụ của mình; chàng trai vẫn cứ giữ chặt lấy tôi cạnh giường để nhắc nhở tôi về lời cầu khẩn; tôi nhặt ra một cái kẹp, soi nhìn dưới ánh nến rồi lại đặt vào túi. "Phải," tôi bỗng nảy lên ý nghĩ có tính chất báng bổ thần thánh, "trong những trường hợp như thế này thì đã có Thượng Đế cứu ta, người ban cho ta ngựa, và cho thêm một con thứ hai nữa để phòng trường hợp khẩn cấp, rồi lại còn ban thêm cho ta một gã coi ngựa nữa chứ." Và chỉ đến bây giờ tôi mới sực nhớ tới Rose; tôi phải làm gì, tôi có thể cứu cô bằng cách nào, làm sao tôi có thể kéo cô tránh cái gã coi ngựa ở cách xa đây mười dặm đường với một đôi ngựa mà tôi không thể nào điều khiển nổi. Giờ đây, những con ngựa không biết bằng cách nào đã mở được dây cương, kéo bật được cửa sổ từ bên ngoài, tôi hoàn toàn không hiểu; mỗi con thò đầu vào một cửa sổ rồi mặc cho cả gia đình la hét thất thanh, chúng đứng bất động nhìn bệnh nhân. "Tốt hơn là trở về ngay thôi," tôi nghĩ, như thể những con ngựa đang gọi tôi đi về, nhưng tôi lại để cho em gái của bệnh nhân, người có vẻ vui vẻ khi thấy tôi bị choáng váng bởi hơi nóng, cởi cái áo khoác lông ra khỏi người tôi. Một cốc rum được rót cho tôi, ông lão vỗ vào vai tôi, cử chỉ thân mật quá trớn này được biện mình bởi món tài sản quý giá của lão đem ra mời tôi. Tôi lắc đầu; tôi cảm thấy khó chịu bởi tầm suy nghĩ hẹp hòi của lão; đấy là lí do duy nhất để tôi từ chối cốc rượu. Bà mẹ đứng cạnh giường cố mời mọc tôi uống; tôi đành chịu thua, rồi, trong lúc một con ngựa cất tiếng hí vang làm rung chuyển cả trần nhà, tôi áp tai xuống ngực chàng trai, bộ ngực đang run lẩy bẩy dưới chỏm râu ướt của tôi. Sự việc chứng tỏ đúng như tôi đã đoán trước; chàng trai hoàn toàn khỏe mạnh; chỉ tuần hoàn máu hơi trục trặc một chút, nó bị dồn mạnh bởi tách cà phê mà người mẹ quá nuông chiều ép con mình uống, nhưng cậu ta khỏe mạnh và việc tốt nhất mà tôi có thể làm là đẩy cậu ta ra khỏi giường. Tôi không phải là nhà cải cách thế giới và thế là tôi cứ để cậu nằm đó. Tôi là một thầy thuốc nông thôn và thực hiện nhiệm vụ của mình đến mức tối đa, tới một mức độ nào đó thì lòng tận tụy với công việc hầu như trở nên quá thừa thãi. Lương tôi cực thấp nhưng tôi lại hay hào phóng và giúp đỡ người nghèo. Tôi vẫn phải hiểu rằng Rose bình yên, và sau đó chàng trai chắc sẽ thực hiện được ước muốn của mình, tôi cũng muốn chết. Tôi biết làm gì ở đó trong mùa đông bất tận này! Ngựa của tôi đã chết và trong làng không có lấy một người nào sẵn lòng cho tôi mượn ngựa. Tôi phải lấy ngựa trong chuồng lợn; nếu chúng không có cơ hội trở thành ngựa thì tôi hẳn sẽ phải được mấy con lợn kéo đi. Sự thể là thế đấy. Tôi gật đầu với gia đình. Họ chẳng hiểu tí gì về chuyện ấy rồi khi hiểu ra thì họ không thể nào tin được. Kê một cái đơn thuốc là dễ nhưng để thấu hiểu mọi người thì không hề đơn giản tí nào. Ừ, đã đến lúc chấm dứt cuộc thăm viếng của tôi, đã hơn một lần, tôi bị gọi đi một cách không cần thiết, tôi đã quen với chuyện này, toàn bộ khu vực đã khiến cuộc sống của tôi khổ sở bởi những tiếng chuông đêm, nhưng cũng chính vì tiếng chuông ấy mà lần này tôi phải hi sinh cả Rose, một cô gái nết na đã sống trong nhà tôi suốt nhiều năm qua mà chưa nhận được sự lưu ý nào từ tôi - sự hi sinh ấy quả là quá mức đòi hỏi, và tôi, bằng cách nào đó phải nghĩ ra một lí do hợp lí cho nó bằng một mánh khoé mà tôi có thể tập trung vào, để không giận dữ chỉ trích gia đình này, mà với tất cả thiện chí, họ cũng không thể hoàn trả Rose cho tôi. Nhưng khi tôi đóng túi lại và đưa tay ra nhận áo khoác thì gia đình ấy vẫn đứng cả ở đó, ông bố ngửi ngửi cốc rượu rum đang cầm trong tay, còn bà mẹ thì hoàn toàn tỏ vẻ thất vọng vì tôi - sao vậy, con người ta hi vọng điều gì nhỉ? - bà cắn chặt môi, mặt bà giàn giụa nước mắt, cô em gái bệnh nhân đang phe phẩy cái khăn đẫm máu, bằng một bí quyết truyền thống nhà nghề, tôi thực sự nhận ra rằng chàng trai đó đã bị ốm. Tôi tiến về phía bệnh nhân, anh ta nở một nụ cười chào đón như thể tôi đang mang đến cho anh ta một món xúp không còn một tí giá trị dinh dưỡng nào nữa - a, giờ thì cả hai con ngựa cùng hí vang; tôi cho là âm thanh ấy đã được Đấng Tối Cao truyền xuống giúp tôi khám cho bệnh nhân - và lần này, tôi phát hiện ra rằng chàng trai thực sự bị đau. Bên phía sườn phải của anh ta, đoạn gần hông, là một vết thương toác hoác miệng lớn bằng lòng bàn tay tôi. Máu đỏ tươi, luôn thay đổi hình dạng, đen ngòm ở dưới đáy, sáng hơn khi ở quanh miệng, những hạt máu nhỏ mịn, xen lẫn với những cục máu đen dị thường bày ra trông như thể miệng của một hầm mỏ trong ánh sáng ban ngày. Đấy là ngoại diện của nó khi nhìn từ xa. Nhưng khi quan sát gần hơn, ta lại thấy một sự phức tạp khác. Tôi không thể ngăn được tiếng suỵt nho nhỏ biểu lộ sự ngạc nhiên. Những con giòi, mập và dàiằng ngón tay út của tôi, thân mình cũng có màu đỏ tươi và những cục máu đông, đang vặn vẹo mình bò hết tốc lực trong vương quốc vết thương về phía ánh sáng, chúng có những cái đầu trắng nhỏ và nhiều chân bé xíu. Chàng trai tội nghiệp, không còn cách cứu vãn nữa rồi. Tôi đã phát hiện ra vết thương khủng khiếp của chàng; cái bông hoa bên sườn ấy đã huỷ hoại đời chàng. Cả gia đình tỏ vẻ hài lòng bởi họ thấy tôi bận rộn; cô em gái khẽ nói với bà mẹ, bà mẹ thì thầm với ông bố, ông bố nói với nhiều người khách đang bước qua ngưỡng cửa tràn ngập ánh trăng, đi vào; họ nhón chân bước tới, hai cánh tay đang rộng ra để giữ thăng bằng, "ông sẽ cứu được tôi chứ?" chàng trai thì thào trong tiếng nấc, hơi bị lòa bởi phải sống trong tình trạng thương tật. Tình cảnh ấy y hệt như nhiều người trong khu vực của tôi. Họ luôn, hi vọng sự bất lực của thầy thuốc. Họ đã đánh mất những đức tin cao quý của mình; cha xứ thì ngồi ở nhà cởi những chiếc áo lễ của mình, hết chiếc này đến chiếc khác; nhưng một người thầy thuốc thì được xem là người có quyền lực vô biên nhờ bàn tay phẫu thuật tài ba của mình. Ô, như cách nó đã làm họ hài lòng; tôi không buộc họ phải chấp nhận sự chữa chạy của mình; nếu họ sử dụng sai chức năng của tôi cho mục đích thiêng liêng của họ thì tôi cũng để mặc cho nó xảy ra; tôi còn đòi hỏi điều gì tốt hơn nữa chứ khi ở địa vị một thầy thuốc nông thôn già còm cõm là tôi đây, người bị mất cô hầu gái của mình! Và thế rồi, họ tiến đến, toàn bộ gia đình ấy và các bô lão trong làng, để lột quần áo ra khỏi người tôi; một dàn đồng ca với những người lĩnh xướng dẫn đầu đã đứng trước ngôi nhà và hát vang lên những lời này bằng một giai điệu cực kì tẻ nhạt:

Hãy lột sạch quần áo hắn ra,

rồi thì hấn sẽ chữa được bệnh,

Nếu hắn không chữa được,

hãy cho hắn chết tư

Hắn là một thầy thuốc mà,

hắn là một thầy thuốc mà.

Khi quần áo tôi bị lột hết, tôi lặng lẽ nhìn mọi người, mấy ngón tay tôi lùa vào trong bộ râu, đầu tôi nghiêng sang một bên. Tôi đủ khả năng và bình tĩnh đương đầu với tình thế và cứ giữ nguyên tư thế như vậy, mặc dù nó chẳng giúp gì được tôi, nhưng bây giờ, họ khênh tôi - bằng đầu và chân - mang đến bên chiếc giường. Họ đặt tôi vào phía sát tường bên cạnh người bị thương. Rồi tất cả ra khỏi phòng; cánh cửa được đóng lại; giọng hát im bặt; những đám máy che khuất mặt trăng; chăn đệm ấm áp bọc quanh tôi: đầu của mấy con ngựa thò vào những cửa sổ để ngỏ gật gù tựa như những cái bóng. "Ông có biết," một giọng nói vọng vào tai tôi, "tôi đã hơi đặt niềm tin vào ông. Nhưng sao ông lại bị tống vào trong này, ông không thể đứng lên bằng đôi chân của chính mình. Thay vì giúp đỡ tôi, ông lại đang lấn chỗ trên giường chết của tôi. Điều tôi muốn làm nhất bây giờ là móc mắt ông ra." "Được thôi," tôi nói, "làm thế thì thật là xấu hổ đấy. Vả lại tôi là một thầy thuốc. Tôi sẽ làm gì? Hãy tin tưởng tôi, việc ấy cũng đâu dễ đối với tôi." "Tôi có nên mãn nguyện với lời xin lỗi này không? Ồ, chắc tôi phải thế, tôi không thể nào cầm lòng nổi. Tôi luôn phải hài lòng với mọi việc. Tôi sinh ra với một vết thương đẹp; đây là tất cả của hồi môn của tôi." "Anh bạn trẻ của tôi ơi," tôi nói, "sự nhầm lẫn của bạn là: bạn chưa từng trải. Tôi đã từng có mặt trong tất cả các phòng bệnh, ở bất cứ xó xỉnh nào và để tôi nói cho bạn hay: vết thương của bạn không quá mức hiểm nghèo. Nó có hình một cái góc nhọn, với hai vết rìu chém. Nhiều người đứng giơ sườn ra và khó nghe được tiếng rìu trong rừng, lại càng không nghe thấy tiếng rìu bên cạnh mình." "Chuyện này có thật không hay là ông đang lừa tôi lúc tôi bị sốt?" "Hoàn toàn có thật, tôi xin thề trước danh hiệu thầy thuốc nông thôn của mình." Chàng trai tin tưởng và nằm im. Nhưng bây giờ đã đến lúc tôi tính chuyện chạy trốnấy con ngựa vẫn trung thành đứng tại chỗ của mình. Quần áo của tôi, áo khoác lông của tôi, cái túi dụng cụ của tôi nhanh chóng được thu nhặt lại; tôi không muốn lãng phí thời gian để mặc chúng vào; nếu lũ ngựa phóng về nhà nhanh như lúc chúng đến đây thì tôi chỉ như thể bước ra khỏi cái giường này để sang giường tôi. Một con ngựa tuân lệnh rời xa cửa sổ: tôi ném mớ quần áo vào trong xe; chiếc áo khoác lông bay quá xa và bị giữ lại do ống tay áo vướng vào móc. Thế cũng ổn rồi. Tôi nhảy lên lưng ngựa. Với những sợi dây cương được buông lòng thòng, một con ngựa chạy hơi nhanh hơn con kia; cỗ xe tròng trành ở phía sau, cái áo khoác lông của tôi bi kéo rê trong tuyết. "Chạy nhanh lên!" tôi giục, nhưng chúng không phi nước đại; mà cứ đi từ từ như những ông già, chúng tôi bò xuyên qua những đụn tuyết; suốt cả khoảng thời gian dài, phía sau chúng tôi, bọn trẻ cứ ngân nga một bài hát mới nhưng bị lỗi nhịp:

Hãy vui lên, hỡi các bệnh nhân.

Bởi thầy thuốc được nằm trên giường, bên cạnh các bạn!

Tôi sẽ chẳng bao giờ về được đến nhà bởi tốc độ đi này; kho kinh nghiệm phong phú của tôi càng được tích lũy; tay kế nhiệm đang ăn cướp của tôi, nhưng vô ích bởi lẽ y không thể nào chiếm được chỗ của tôi; trong nhà tôi, gã coi ngựa súc sinh kia đang hoành hành; Rosé là nạn nhân của gã; tôi không muốn nghĩ về chuyện ấy thêm tí nào nữa. Trụi trần, phô tấm thân trong băng tuyết lúc đã vào độ tuổi bất hạnh nhất này, trên cỗ xe trần tục và mấy con ngựa siêu phàm, lão già ấy là tôi, tôi lạc lối. Chiếc áo khoác lông của tôi bị mắc ở phía sau xe nhưng tôi không thể nào với tới được, và chẳng một ai trong đám bệnh nhân tráo trở của tôi buồn nhúc nhích lấy một ngón tay. Bị lừa dối! Bị lừa dối! Một lần đã trót nghe theo tiếng chuông lọc lừa ấy trong đêm thì vĩnh viễn không thể nào cứu vãn nổi...

LÊ HUY BẮC dịch