ị một người lính gác ngăn lại ở cửa lều đồng chí tổng chỉ huy, Ác-tê-mi-ép đã khuya lắm vẫn còn đợi sĩ quan tùy tòng đi báo tin anh về. Răng anh run lên cầm cập vì lạnh; buổi tối, trước khi đi, để cử động được dễ dàng, anh đã để lại chiếc áo ca-pốt của anh cho sĩ quan tùy tòng của đồng chí tổng chỉ huy, nên lúc này anh thấy ân hận. Từ lúc đó đến giờ, lều tổng chỉ huy đã dịch đi hai cây số về phía trước và anh chỉ lo sĩ quan tùy tòng để quên áo của anh ở địa điểm cũ.

Chung quanh lều, những công sự quân Nhật đóng sáng hôm qua, lúc này há hốc ra, bị xích xe tăng cày lộn lên. Một hàng lính gác vây quanh lều, người nọ đứng cách người kia hai mươi bước.

Lạnh run lên, Ác-tê-mi-ép, đứng bên người lính gác đợi sĩ quan tùy tòng đi lâu kỳ lạ, mãi không thấy quay về.

Cuối cùng một người ở trong lều đi ra. Ác-tê-mi-ép nhận rõ búng dáng cao lớn quen thuộc của tham mưu trưởng, chân đi như chạy, đến chỗ xe ngừng ở gần lều, đóng cửa đánh sình một cái và mở máy đi.

Hôm qua đồng chí tổng chỉ huy đã tạm thời chuyển chỉ huy sở đến địa điểm này, nhưng trong suốt ngày hôm đó (Ác-tê-mi-ép biết rõ) đồng chí vẫn tiếp tục điều khiển trận đánh ở bờ sông bên kia, bờ sông phía Đông. Lúc này đồng chí vừa thảo luận với tham mưu trưởng trước về trận đánh ngày hôm sau.

Cuối cùng sĩ quan tùy tòng trở về và Ác-tê-mi-ép khi bước vào lều thấy ngoài đồng chí tổng chỉ huy ra còn có bốn người nữa: chỉ huy binh đoàn xe tăng Xa-rít-sép, thiếu tá Lu-gô-vôi, chỉ huy một binh đoàn thiết giáp - có mái tóc quăn, mặt nom rất trẻ, tưởng như một trung úy - và hai người lạ mặt, một đại tá cao lớn, tóc nâu, ria mép đen và một chính ủy trung đoàn trẻ tuổi không mặc áo dài quân phục, áo ca-pốt vắt trên vai sơ-mi, đang đứng uống nước, hai vai rụt vào như một người rét lắm; răng đánh lập cập vào vành chiếc ca tráng men.

Đồng chí tổng chỉ huy ngồi ở một góc trên chiếc ghế vải xếp muôn thuở và chỉ ở trên bản đồ cho chỉ huy binh đoàn thiết giáp địa điểm anh ta phải bố trí một tiểu đoàn, sau khi chuyển binh đoàn sang bờ sông phía Đông vào lúc tảng sáng.

- Anh phải tập trung toàn bộ hỏa lực và thiết giáp vào hậu quân Nhật khi chúng tôi đánh bật chúng khỏi Ba-in Xa-gan và chúng bỏ chạy về phía đường qua sông - tổng chỉ huy nói với một giọng chắc chắn, nhấn mạnh vào chữ «bỏ chạy» - Rõ chưa?

- Báo cáo đồng chí tổng chỉ huy, rõ.

- Nhưng sao một anh lại nhăn nhó thể kia? Giày chật đau chân phải không.

- Báo cáo đồng chí tổng chỉ huy, tổn thất nặng nề quá.

- Tổn thất bao giờ cũng vẫn là tổn thất - đồng chí tổng chỉ huy nói - ngày mai khi chúng ta đã làm xong việc cần phải làm, ta sẽ tính toán, có thể cũng không đến nỗi quá nặng đâu. Bây giờ anh phải đi thôi!

Ông đứng dậy và nắm chặt tay chỉ huy binh đoàn thiết giáp. Tuy nói nghiêm khắc như vậy với Lu-gô-vôi, nhưng trong thâm tâm đồng chí cũng thấy hài lòng với tinh thần hy sinh của binh đoàn thiết giáp mà lúc nửa ngày hôm qua, ngay khi binh đoàn vừa mới đến, đồng chí đã ném nó vào ngay lò lửa của trận đánh.

- Thế nào, tình hình ở bờ sông ra sao?

Đồng chí quay lại nói với Ác-tê-mi-ép, khi chỉ huy binh đoàn thiết giáp ra khỏi lều.

Ác-tê-mi-ép báo cáo, cố giữ cho bàn tay đưa lên vành mũ khỏi run.

- Tiểu đoàn đã đào xong công sự; các chiến sĩ hoàn thành những công sự sâu. Sườn bên phải xuống đến tận rìa sông. Như đồng chí ra lệnh, tôi đã thân hành đến tận nơi kiểm tra.

- Tôi cũng thấy rõ rồi - đồng chí tổng chỉ huy nói miệng không mỉm cười, mắt nhìn Ác-tê-mi-ép từ chân lên đến đầu, chiếc quần sũng nước, và chiếc áo quân phục ướt đến ngang thắt lưng của anh - Tất cả các anh hôm nay đều định đi tắm cả chắc!

Ông liếc nhìn chính ủy trung đoàn, và Ác-tê-mi-ép thấy anh ta đỏ mặt. Đại tá có bộ ria mép đen nói:

- Thưa đồng chí tổng chỉ huy, tôi đã báo cáo với đồng chí là Crát-xi-úc của tôi sẽ lo liệu tất cả mọi thứ rồi.

Nghe nói, Ác-tê-mi-ép hiểu rằng đại tá tóc nâu này là Ba-ta-lốp, chỉ huy trung đoàn bộ binh, và tất cả trung đoàn của ông chắc đã đến nơi rồi.

- Người ta buộc phải bố trí một tiểu đoàn của anh trên một khu vực lớn quá khiến chính tôi cũng đã thấy lo ngại - đồng chí tổng chỉ huy nói.

- Lúc này trung đoàn đã đến đủ - đại tá nói - không còn lý do gì để lo ngại nữa.

- Nhưng bây giờ tôi không còn lo ngại gì nữa hết, anh có thể tin chắc như vậy - đồng chí tổng chỉ huy nói với giọng hơi châm biếm; rồi ông nhìn Ác-tê-mi-ép như qua vẻ mặt anh, đồng chí thấy là anh chưa bao cáo xong.

- Trong một tiểu đoàn, người ta bắt được một tên thiếu úy Nhật làm tù binh - Ác-tê-mi-ép ngừng lại một lúc và nói tiếp nhanh, giọng cả quyết - Nhưng giữa đường hắn tìm cách chạy trốn, nên trúng đạn bị thương, và chết.

Đồng chí tổng chỉ huy cau mày, nhìn vào mắt Ác-tê-mi-ép một lúc lâu, vẻ nghiêm khắc, như đồng chí muốn xem việc tên tù binh định chạy trốn có đúng với sự thật không.

- Thế giấy tờ của nó? - Cuối cùng đồng chí nói.

- Tôi có mang về đây.

Ác-tê-mi-ép thò tay vào túi áo.

- Đưa cho đồng chí này - đồng chí tổng chỉ huy hất đầu về phía sĩ quan tùy tòng, vừa ngắm lại Ác-tê-mi-ép từ chân lên đến đầu, và đột nhiên đồng chí nói thêm, giọng dịu hẳn - Anh đi uống một cốc nước trà, có ở trong phích đấy, rồi tìm chỗ ngả lưng và cố chợp mắt đi một chút. Hai giờ nữa, chúng ta sẽ cùng bộ binh đi tiến công lũ Xa-mua-rai.

- Có thể nói là về căn bản chúng đã bị đánh bại - Ác-tê-mi-ép nghe thấy chỉ huy binh đoàn xe tăng nói lúc anh rót nước trà nóng vào nắp phích.

Nhận xét đó có vẻ bạo gan và Ác-tê-mi-ép chờ đợi câu trả lời nghiêm khắc của đồng chí tổng chỉ huy. Trong lều im phăng phắc. Ác-tê-mi-ép nghe rõ tiếng răng mình chạm vào thành ca, như một lúc trước đây anh đã nghe thấy tiếng răng của chính ủy. Cuối cùng, đồng chí tổng chỉ huy nói:

- Đúng thế.

- Phần gay nhất, các chiến sĩ xe tăng đã làm - chỉ huy binh đoàn xe tăng nói tiếp - Chỉ còn việc hoàn thành. Xô chúng nó xuống nước và chiếm lĩnh hoàn toàn chiến trường.

Những câu nói trên của Xa-rit-sép không làm đồng chí tổng chỉ huy vừa lòng vì nó không lịch thiệp đối với chỉ huy trung đoàn bộ binh, mà các chiến sĩ lúc này phải lao vào đem xương máu để tiến công và chiếm lĩnh trận địa. Nhưng đồng thời đồng chí cũng thông cảm với Xa-rít-sép đã mất, theo những tin tức chưa đầy đủ, sáu mươi xe tăng bị chảy hoặc bị đại bác bắn hỏng, một tiểu đoàn trưởng bị hy sinh, một bị thương và một mất tích. Những tổn thất ấy đang dày vò Xa-rít-sép, và đồng chí muốn nhấn mạnh rằng, do những tổn thất đó, mà phần khó khăn nhất đã làm xong.

Vì thế nên đáng lẽ trả lời Xa-rít-sép một cách nghiêm khắc đồng chí tổng chỉ huy im lặng một lúc rồi quay về phía Xa- rít-sép nói:

- Cuộc tiến công của binh đoàn anh có bộ binh, pháo binh và không quân trợ lực phải là trận quyết định thắng lợi toàn bộ. Chính anh sẽ thân hành chỉ huy binh đoàn.

Thấy mình không cần thiết có mặt trong câu chuyện, Ác-tê-mi-ép uống vội mấy ngụm trà nóng bỏng miệng, đặt phích xuống đất, giơ tay chào và ra khỏi lều. Lúc đi ra, anh nhìn thấy vẻ mặt hết sức phấn khởi của chỉ huy binh đoàn xe tăng.

Sĩ quan tùy tòng của đồng chí tổng chỉ huy ra theo Ác-tê-mi-ép, đặt chiếc áo ca-pốt vào tay anh và bảo anh là cách đây hai trăm bước, đơn vị xe tăng có dựng một chiếc lều, anh ta đã phái một sĩ quan liên lạc đến đó và có lẽ Ác-tê-mi-ép đến đấy ngủ một lát cũng được.

Ác-tê-mi-ép cảm ơn sĩ quan tùy tòng nhất là về chiếc áo ca-pốt; anh đã cảm thấy mệt bã cả người và lạnh đến độ hình như không thể đi nổi được hai trăm bước, hơn nữa lại chẳng biết đúng hướng nào mà đi. Anh đi ra xa mấy bước, nằm ngả ngay xuống đất, xoay xỏa người cho thoải mái, rồi gối đầu lên thành ụ một công sự của quân Nhật và chùm ca-pốt lên người,

Hai ngày vừa qua anh làm việc liên tục không ngủ, ở ban tác chiến, hai ngày ấy đi nhanh qua trong óc căng thẳng của anh. Thoạt đầu, bình tĩnh ghi trên bản đồ một tình thế cũng bình tĩnh, để báo cáo với tổng chỉ huy, rồi đột nhiên súng nổ, cuộc tiến công của xe tăng Nhật và lần thứ nhất sau khi bị thương, tiếng đại bác lại ríu trên đầu anh. Rồi, chạy như điên, ban đêm qua thảo nguyên tối đen như mực, đến ban tham mưu binh đoàn xe tăng và đến trung đoàn bộ binh. Giữa đường gặp một sĩ quan liên lạc khác từ trung đoàn về, rồi trở lại ban tham mưu và liền sau đó lại đi đến binh đoàn xe tăng do đồng chí tổng chỉ huy đã tới từ trước, gọi đến, Rồi, hai lần đi xe tăng giữa chiến trường mang mệnh lệnh và cuối cùng, chuyến đi ban đêm vừa qua với tất cả những chuyện phiêu lưu của nó.

Anh suy nghĩ, mệt nhọc, nhưng hài lòng, rằng đó chính là cuộc đời của một sĩ quan tham mưu thời chiến. Anh hoàn toàn hiểu rằng không phải cuộc đời của anh rồi sau đây lúc nào cũng vậy, sự thật còn khác xa thế nhiều nhưng lúc này anh đang quá thèm tin tưởng vào điều ngược lại. Mắt díp lại, chùm ca-pốt kín người, anh bắt đầu cảm thấy ấm dần.

- Anh không cần phải nói về khuyết điểm của mình nữa - tiếng Xa-rít-sép nói trong lều, vang đến tận chỗ Ác-tê-mi-ép nằm - Trong một trận đánh, tất cả đều có thể xảy ra. Xe tăng của anh bị sa lầy, mai chúng tôi sẽ cho kéo lên, các chiến sĩ trong xe không việc gì, đại liên đã tháo được, anh đã len lỏi qua trận tuyến của quân Nhật về không bị bắt làm tù binh, trận đánh đầu tiên như thế cũng không phải là tồi lắm.

Có tiếng người khác nói mà Ác-tê-mi-ép không quen - tiếng nói của Goóc-đi-ép-ski - Điều đáng xấu hổ là một chính ủy binh đoàn mà mới vào trận lại chui ngay vào chỗ không nên đến để cắm chân trong một bãi lầy, rồi dùng mất gần hết cả một ngày còn lại chỉ để tìm cách thoát thân.

- Cũng không phải chỉ để thoát thân có một mình - Xa-rít-sép đáp lại.

- Được, «không phải một mình» nhưng dù sao tôi cũng đã đi với tiểu đoàn, tiểu đoàn trưởng bị hy sinh và tiểu đoàn chiến đấu cả ngày hôm đó mà trong đó không có tôi.

- Phải, hôm nay những tổn thất về sĩ quan có nặng nề - Xa-rít-sép nói, giọng khàn khàn vì quá mệt mỏi - Đút-ni-cốp bị hy sinh, Pa-khô-nốp bị thương, Cli-mô-vít mất tích không tìm đâu thấy, chẳng hiểu chết hay bị thương.

Rồi trong lều, im lặng.

«Cli-mô-vít... có thể có một sự tình cờ như thế chăng?» Ác-tê-mi-ép vừa chập chờn ngủ vừa tự hỏi.

Anh thức giấc hẳn, phần vì ánh sáng - đã gần bốn giờ và ngày đã bắt đầu - và cũng một phần vì tiếng đồng chí tổng chỉ huy thét lên trong máy nói.

- Nhưng làm sao anh cứ trở đi trở lại khu vực bẩy mãi thế! - đồng chí nói, giọng cáu kỉnh - Anh để thời giờ bố trí lực lượng của địch trên giấy, còn tôi ở đây, ngoài một trận, tôi không có ai để hỏi cung một tên tù binh cả! Phiên dịch đâu? Hắn ta đi chậm quá. Hay đã lạc đường rồi.

Ác-tê-mi-ép ngồi nhổm phắt dậy, nhìn thoáng thấy hai bàn chân một xác lính Nhật thò ra khỏi một công sự đã bị phả hủy một nửa và anh đi về phía lều có tiếng của đồng chí tổng chỉ huy. Mảnh bạt cửa mở lên nửa chừng sau người lính gác. Ở cửa có hai chiến sĩ và một tên tù binh Nhật.

- Xin phép đồng chí tổng chỉ huy? - Ác-tê-mi-ép vừa nói vừa ngừng lại ở cửa lều, gần chỗ người lính gác.

- Cứ vào - đồng chí tổng chỉ huy bỏ ống nghe xuống và đưa đôi mắt đang hầm hàm tức giận nhìn Ác-tê-mi-ép.

- Tôi nghĩ rằng tôi có thể dịch được những câu đồng chí hỏi cung tên tù binh và những câu trả lời của hắn - Ác-tê-mi-ép vừa nói vừa bước vào.

- Anh nghĩ rằng anh có thể phiên dịch được hay là anh có thể làm được thật sự?

- Tôi có thể dịch được - Ác-tê-mi-ép trả lời, sau một lát do dự.

Tên Nhật bước vào lều, theo sau là một trong hai chiến sĩ đi áp giải. Lúc này, trong lều có ánh sáng đèn điện, Ác-tê-mi-ép nhìn thấy người đi áp giải tên tù binh không phải là một chiến sĩ như thoạt đầu anh tưởng mà là một thiếu úy, vẻ bướng bỉnh, gần như thô bạo, chiếc ca-lô đội kéo sụp xuống trán. Anh ta thúc khẽ tên Nhật bước vào và đứng ở phía sau hắn.

Tên Nhật đứng, hai tay quặt lại phía sau lưng. Hắn mặc một chiếc va-rơ bông màu xanh xẫm, bùn vấy bẩn và đi đôi bốt to lớn cũng bê bết bùn. Hắn bị thương ở cổ, vết thương được băng bó bằng những mảnh băng Nhật màu xanh, trên đó bùn khô từng tảng một. Hai gò má nhô lên, hình như đồng thời với mất máu khuôn mặt tái nhợt mất luôn cả màu da vàng. Ở mép trên một vài sợi râu vẽ hình một bộ ria mép đen của tuổi thanh niên chưa bắt đầu phải cạo. Dưới hai gò má tái nhợt, bắp thịt co rúm lại. Hắn nghiến răng như một người dự định sẽ không nói. Hắn vất vả lắm mới đứng thẳng người được. Hắn đi một bước về phía trước, và để giữ thăng bằng, soạc rộng hai chân.

- Một đại tá, phải không? - Đồng chí tổng chỉ huy hỏi Ác-tê-mi-ép sau khi nhìn kỹ vào mặt và vào cầu vai trên bộ quân phục của tên sĩ quan Nhật nhiều lần - Hỏi xem hắn thuộc trung đoàn nào.

Tìm chữ có vẻ khó khăn, Ác-tê-mi-ép dịch câu hỏi cho tên Nhật nghe. Hắn trả lời nhanh, và Ác-tê-mi-ép thấy hình như hắn có vẻ bằng lòng nữa.

- Đại tá Kha-ra-đa, trưởng ban tham mưu trung đoàn bộ binh tám mươi chín.

- Những trung đoàn khác thuộc sư đoàn bảy và sư đoàn hai mươi ba chuyển sang bên này sông là những trung đoàn nào?

- Trung đoàn hai mươi sáu.

- Và những trung đoàn kia?

Tên Nhật im lặng. Ác-tê-mi-ép nhắc lại câu hỏi, nghĩ rằng có lẽ mình dịch lầm. Tên Nhật đứng câm như hến một lát, rồi nói hắn không trả lời câu hỏi đó. Ác-tê-mi-ép dịch lại.

- Nói với hắn - đồng chí tổng chỉ huy bảo Ác-tê-mi-ép - rằng dù sao hắn cũng đã không làm trọn nhiệm vụ, vì hắn đã nói số hiệu của hai trung đoàn.

Tên Nhật trả lời rằng trong nhóm người bị bắt làm tù binh cùng với hắn, có mấy tên lính thuộc hai trung đoàn đó, và như thế không còn phải là một chuyện bí mật nữa.

- Nói với hắn - đồng chí tổng chỉ huy nói tiếp với một nụ cười thoáng nhanh - rằng chiều nay đối với chúng ta sẽ không còn điều gì bí mật ở phía bên này sông nữa. Tất cả những cái gì ta không hỏi được ở tù binh, ta sẽ biết do những xác chết.

Ác-tê-mi-ép cố hết sức thu xếp để dịch câu nói hóc búa ấy nhưng vẫn không tin chắc là tên Nhật có thể hiểu được hoàn toàn. Nhưng hắn đã hiểu rõ, câu hắn trả lời chứng tỏ điều đó. Hấn lạnh lùng nói:

- Chúng tôi bị thất bại một trận ở phía bên này sông.

- Và các anh sẽ nếm một thất bại nữa ở phía bên kia sông - đồng chí tổng chỉ huy chẳng nói với ai, như chỉ nói với chính mình - Những tổn thất của trung đoàn hắn lúc qua sông thế nào? - đồng chí hỏi thêm.

- Nặng nề - tên Nhật trả lời cộc lốc khi Ác-tê-mi-ép dịch câu hỏi. Hắn im lặng một lát và líu lô nói rất nhanh và cáu kỉnh một câu mà thoạt đầu Ác-tê-mi-ép không hiểu. Anh bảo hắn nhắc lại; tên Nhật giọng vẫn cáu kỉnh như cũ nhưng lần này nói chạm và rõ hơn.

- Hắn nói rằng hắn chỉ trả lời những câu hỏi quan hệ đến bản thân hắn. Luật lệ của quân đội Thiên hoàng cấm hắn không được trả lời mọi câu hỏi khác.

- Thật à? Hỏi hắn xem luật lệ Thiên hoàng có cấm hắn không được để bị bắt làm tù binh không?

Tên Nhật trả lời điều đó có bị cấm, nhưng khi người ta bắt hắn làm tù binh hắn đã bị thương.

- Tại sao tay hắn cứ quặt về sau lưng thể kia? - Đồng chí tổng chỉ huy hỏi, khi đồng chí nhìn thấy tên Nhật đứng yên không động cựa.

- Chúng tôi đã trói tay hắn lại - thiếu úy trả lời, giọng của một người tin chắc là mình đã làm đúng.

- Cởi ngay ra cho hắn! - Đồng chí tổng chỉ huy nghiêm khắc ra lệnh.

- Thưa đồng chí tổng chỉ huy, xin đồng chí cho phép tôi - thiếu úy còn ngần ngừ nói lại, nhưng đồng chí tổng chỉ huy cắt lời.

- Cởi ra cho hắn đã rồi anh sẽ nói sau.

Thiếu úy thở dài vẻ bất đắc dĩ, lấy con dao nhíp ở trong túi, mở ra, liếc như máy vào mặt trái vạt áo rồi cúi xuống cắt chiếc dây trói tay tên Nhật. Khi thiếu ủy thoạt đầu kéo căng dây rồi mới cắt, hai vai tên Nhật rung rung, thõng xuống và lại nhô lên, nhưng hắn vẫn giữ hai tay ở đằng sau, người ta chỉ cảm thấy hắn cử động những ngón tay tê dại.

- Bây giờ anh hãy nói cho tôi nghe tại sao anh lại trói tay nó lại, anh sợ nó hay sao? - Đồng chí tổng chỉ huy hỏi.

- Không phải thế - thiếu úy trả lời, mật sầm lại - chúng tôi chẳng sợ gì hắn, nhưng hắn đã giật một khẩu súng từ tay một chiến sĩ của ta, hắn muốn giết anh ta và mổ bụng tự tử. Thưa đồng chí tổng chỉ huy, tôi nghĩ là nên trói hắn lại.

- Thế nào, anh sợ là hắn ta sẽ giết tôi hay sao? Đừng sợ, hắn ta sẽ chẳng làm gì tôi đâu.

Đồng chí nhìn chăm chú tên Nhật một lúc lâu và quay về phía Ác-tê-mi-ép nói:

- Hắn không làm chủ được bộ máy thần kinh của hắn đấy thôi. Hắn không ngờ trận đánh lớn đầu tiên của chúng lại xoay chuyển ra như thế, và lúc này hắn muốn chết. Đó là một lũ kiêu ngạo. Chúng quá coi trọng những kỷ niệm. Hỏi hắn xem có nhớ Đối-mã không?(1) ________________________________________ (1) Đối-mã: quần đảo Nhật giữa Triều-tiên và Nhật-bản, gần đó đô đốc Nhật Tô-gô đã tiêu diệt hạm đội của đô đốc Nga hoàng Rô-giép-ven-ski (1905).

Ác-tê-mi-ép, thật ra không hiểu tại sao đồng chí tổng chỉ huy lại hỏi về Đối-mã, nhưng vẫn cứ dịch. Tên Nhật ngẩng phắt đầu kiêu hãnh và nói là hắn rất nhớ.

- Nói với hắn là hắn có thể quên đi được rồi - đồng chí tổng chỉ huy nói, với một vẻ mỉa mai bình tĩnh, rồi quay về phía thiếu úy hỏi - Những tên tù binh khác hiện giờ ở đâu?

- Đã cho tất cả lên xe, chỉ còn đợi tên này.

- Được, đem tất cả chúng đến ban quân báo.

Tên Nhật hiểu rằng cuộc hỏi cung đến đây đã chấm dứt và bộ mặt xanh nhợt của hắn tái hẳn đi. Hắn nói vội vàng:

- Anh hãy nói là tôi có thể trả lời tất cả những câu hỏi có dính líu đến cá nhân tôi.

Ác-tê-mi-ép dịch lại.

- Bảo hắn rằng cá nhân hắn đối với tôi chẳng có gì là đáng chú ý - đồng chí tổng chỉ huy nói, giọng lạnh lùng và đồng chí quay đi để tỏ cho biết rằng như thế là đã xong.

Tên Nhật nghe Ác-tê-mỉ-ép dịch lại câu nói cuối cùng của đồng chí tổng chỉ huy xong, muốn nói điều gì, nhưng thiếu úy đã đập vào vai hắn, hắn quay đằng sau, trên một gót chân, cử chỉ chính xác và đi trước thiếu úy, hắn bước ra khỏi lều.

- Anh học tiếng Nhật ở đâu? - Đồng chí tổng chỉ huy hỏi Ác-tê-mi-ép khi tên Nhật và thiếu úy đã đi ra.

- Ở trường đại học.

- Anh có muốn người ta chuyển anh từ ban tác chiến sang ban quân báo không?

Ác-tê-mi-ép lặng im.

- Thế nào, sao cậu không trả lời? -Đồng chí tổng chỉ huy đột nhiên gọi Ác-tê-mi-ép bằng cậu với một giọng sỗ sàng, rất hiền lành - chính người ta còn muốn biết ý kiến cậu thế nào đấy.

- Nếu không có lệnh điều động sang đó - Ác-tê-mi-ép nói - tôi thích ở lại ban tác chiến hơn.

- Phải, cậu nghĩ đúng đấy - đồng chí tổng chỉ huy nói, sau một lúc im lặng và hình như đồng chí lặng im để suy nghĩ - Với một sĩ quan trẻ tuổi, ở ban tác chiến giai đoạn đầu có nhiều khả năng tiến bộ hơn. Bây giờ, là giai đoạn đầu - Nghĩ một lúc nữa, đồng chí tổng chỉ huy lại nói thêm - chỉ ở giai đoạn đầu - Nói xong, đồng chí đứng dậy và bước ra khỏi lều, Ác-tê-mi-ép đi theo, cũng không rõ nên ở lại bên cạnh đồng chí tổng chỉ huy hay về với các sĩ quan ban tác chiến ở lều của họ. Đồng thời anh nghĩ đến tên tù binh Nhật. Đồng chí tổng chỉ huy đã nói, giọng khinh bỉ: «Hắn không làm chủ được bộ máy thần kinh của hắn» nhưng thật ra mà nói, Ác-tê-mi-ép cảm thấy tên đại tá Nhật là một người có nghị lực và mặc dù trận đánh hôm qua, trong đó Ác-tê-mi-ép cũng tham dự chúng bị thất bại anh vẫn thấy hình như đằng sau con người nghị lực này còn có một đội quân mạnh.

Đó cũng chính là điều đồng chí tổng chỉ huy nghĩ thầm khi đồng chí nhìn vòm trời một mầu xám nhạt, phía chân trời hòa lẫn với màu xanh xám của mỏm Ba-in Xa-gan. Có nhiều kinh nghiệm hơn Ác-tê-mi-ép trong việc nhận xét người, đồng chí đã nhìn thấy viên đại tá Nhật, tuy cố gắng để tỏ ra ngạo mạn nhưng thật ra buồn nản và xấu hổ. Dù sao cũng phải chú ý đến việc đây là một tên tù binh bị thương, và thuộc một đội quân vừa bại trận.

Đồng chí tổng chỉ huy nghĩ rằng, những đại tá như kiểu hắn ta có hàng trăm trong những sư đoàn, những ban tham mưu, và những đơn vị đóng ở hậu phương, của đạo quân Quan-đông đóng ở Mãn Châu, hàng nghìn ở Nhật-bản và trong những đạo quân xâm lược Trung-quốc. Vô số sĩ quan cao cấp, và hàng vạn sĩ quan bên dưới đã được đào tạo trong kỷ niệm kiêu hãnh, về Phụng-thiên, Liêu-dương và Đối-mã. Đồng chí vừa hỏi một trong số những sĩ quan đó, nhưng hàng nghìn tên khác vẫn chỉ huy những đại đội, những tiểu đoàn, trung đoàn, sư đoàn, và chỉ có lực lượng hùng mạnh của quân đội Xô-viết mới có thể làm thay đổi quan điểm của chúng. Một chiếc Em-ka mở hết tốc lực lao đến. Xa-rít-sép bước xuống, râu ria cạo nhẵn nhụi, sực mùi nước Cô-lô-nhơ.

- Anh đã đi thăm tất cả chưa? - Đồng chí tổng chỉ huy hỏi.

- Tất cả rồi! - Xa-rit-sép trả lời trịnh trọng - Bộ binh đang ăn sáng, xe tăng đang chuẩn bị dự trữ đạn dược. Tất cả đều sẵn sàng cho trận đánh lúc bốn giờ đúng.

- Cho tôi nói chuyện với tham mưu trưởng - đồng chí tổng chỉ huy không quay lại nói qua vai với sĩ quan tùy tòng lúc ấy hiện ra bên cạnh đồng chí như từ dưới đất nhô lên ngay sau khi đồng chí tổng chỉ huy bước chân ra ngoài.

Sĩ quan tùy tòng bước vào trong lều; có tiếng quay ma-ni-ven chiếc máy điện thoại dùng cho mặt trận. Đồng chí tổng chỉ huy liếc nhìn đồng hồ: còn ba nurơi sáu phút nữa.

- Thưa đồng chí tổng chỉ huy, mời đồng chí vào nói chuyện.

Đồng chí tổng chỉ huy thủng thẳng quay lại, đi vào lều, và ngay sau đó, nghe thấy giọng nói kéo dài:

- Này, Phê-đo Ga-vri-lô-vít anh cho huy động tất cả các đơn vị không quân rõ chưa? Vì, anh biết đấy, pháo binh là những người rất đúng giờ, họ sẽ bắt đầu không sai một tích tắc nào đâu. Tốt lắm. Tốt lắm. Trong sáu phút à? Anh muốn tôi kiểm tra cái gì? Tôi sẽ kiểm tra tại chỗ. Mười phút nữa, tôi đợi máy bay trên đầu tôi, đó là bằng chứng rõ ràng nhất. Cho tôi biết luôn, càng nhiều càng hay, tình hình ở khu vực giữa và bên sườn phải. Có thế thôi.

Đồng chí quay nhanh ma-ni-ven điện thoại, và lại bước ra khỏi lều.

- Các máy bay đã cất cánh - Xa-rít-sép nói.

- Chúng ta sẽ nhìn các máy bay bay qua đầu, rồi chúng ta đi thăm các tiểu đoàn.

- Tiểu đoàn thứ nhất ở ngay gần đây - Xa-rít-sép vừa nói vừa chỉ tay vào một chiếc khe bên trái từ đó đang chậm chạp dâng lên một giải sương mù buổi sớm.

- Người ta đã tìm thấy tiểu đoàn trưởng chưa?

- Thưa đã. Mãi đến lúc đêm xuống, anh ta mới ngừng chiến đấu. Nhưng vừa cách đây nửa giờ, anh ta đã dời khỏi tiểu đoàn không có lệnh của tôi - Xa-rít-sép nói, ân hận.

Đồng chí tổng chỉ huy xếch đôi lông mày lên nghiêm khắc, nhưng trước khi Xa-rít-sép kịp giải thích, đã nghe tiếng động cơ vang lên ngay gần đấy và một chiếc xe tăng chọc thủng giải sương mù đi ra, ngừng lại trước lều. Tiếng xích nghiến ken két, và chiếc xe đỗ lại.

Ở phía trước vỏ xe tăng, giữa hai bên xích, một chiến sĩ xe tăng nằm dài, mặt trắng bệch, chết cứng, mũ sắt vẫn gài dưới cằm, chiếc áo da nâu loang lổ vết cháy. Để xác khỏi lăn xuống đất lúc xe chạy, người ta đã buộc ngang lưng xác chết vào xe, bằng một sợi dây cáp rơ-moóc.

Cli-mô-vít ở trên tháp xe đi ra, nhảy xuống đất và ngừng lại ở phía mũi xe trước Xa-rít-sép và đồng chí tổng chỉ huy, đưa tay lên mũ đội ra ngoài một lớp băng đen xì bồ hóng.

- Thưa đồng chí tổng chỉ huy, xin đồng chí cho phép - Xa-rít-sép nói.

- Đồng chí cứ tự nhiên.

Đồng chí tổng chỉ huy chăm chú nhìn Cli-mô-vít, nhìn chiếc xe tăng của anh, và xác người chiến sĩ xe tăng nấm vắt ngang trên vỏ xe.

- Anh vừa đi đâu đấy? - Xa-rit-sép hỏi vẻ giận dữ, sau khi bước một bước về phía Cli-mô-vít.

- Tôi đi tìm xác đại úy Xi-nít-xin - Cli-mô-vít nói mặt sa sầm, với giọng của một người sẵn sàng đương đầu với bất cứ một lời khiển trách nào và tự biết mình có khuyết điểm nhưng lại dù sao cũng sẽ không xử sự theo một cách nào khác. Xa-rít-sép chuẩn bị chỉnh Cli-mô-vít về việc bỏ đơn vị nửa tiếng đồng hồ, trong khi sắp sửa tiến công. Nhưng ông không thể không ngước mắt nhìn vào xác Xi-nit-xin. Ông đi thêm dăm bước để nhìn rõ hơn. Chiếc áo da của người chết đã cháy, nhưng mặt anh vẫn còn nguyên, chắc anh ta đã có đủ thời giờ ra khỏi xe. Trên cổ, một vết máu đông lại đen thẳm, một vết đạn tử thương.

«Cả Xi-nít-xin nữa», Xa-rít-sép nghĩ bụng, mắt nhìn chằm chằm vào đôi mắt mở to và không động đậy của Xi-nít-xin, Xi-nít-xin mà cách đây năm phút người ta còn có thể nghĩ là anh đang bị thương, nằm đâu đấy trên chiến trường và vẫn còn có thể cứu vãn được khi chiếm xong toàn bộ khu vực Ba-in Xa-gan. Xi-nít-xin cũng bị hy sinh, như Đút-ni-cốp, chỉ huy tiểu đoàn thứ tư, như Si-kác-cốp, trưởng ban tham mưu tiểu đoàn ba, như đại đội trưởng đại đội bảy, Gơ-glát-xê và như đại đội trưởng đại đội chín, Phơ-rô-lốp.

- Mang xác anh ta đi đâu bây giờ, thưa đồng chí? -Tiếng Cli-mô-vít đột ngột kéo Xa-rít-sép ra khỏi những suy nghĩ đau xót - Chúng ta sẽ xem sau - ông lưỡng lự trả lời - ở phía sau ban tham mưu tiểu đoàn của cậu, có một trạm quân y, để anh ta ở đấy, gần chỗ lều. Người ta cũng đã để nhiều... đồng chí khác ở đấy - Xa-rit-sép ngập ngừng khi phải dùng danh từ này đối với những người chết.

- Lát nữa tôi sẽ đến thăm đơn vị cậu, kiểm tra xem tất cả đã chuẩn bị xong chưa. Nửa giờ nữa, chúng ta sẽ tiến công - ông nói thêm, vui vẻ nhớ đến việc lần này ông được thân chinh chỉ huy binh đoàn.

Cli-mô-vít im lặng đưa tay lên mũ. Xa-rít-sép quay lại và thấy đồng chí tổng chỉ huy trong thời gian đó đã đi dăm bước về phía một cao điểm nhỏ và đang lấy ống nhòm quan sát, ông đi về phía đồng chí tổng chỉ huy.

Sau khi đưa mắt nhìn theo Xa-rít-sép và chuẩn bị trèo lên xe tăng, tay đã đặt vào quả nắm cửa, Cli-mô-vít nghe tiếng gọi:

- Công-stăng-tin!

Quay trở lại anh thấy đại úy người cao lớn từ nãy vẫn đứng riêng một chỗ phía sau đồng chí tổng chỉ huy và Xa-rít-sép, là Ác-tê-mi-ép, anh chàng Ác-tê-mi-ép mà anh thấy giờ đây hình như béo ra và cả lớn thêm nữa so với lần gặp gỡ cuối cùng vừa rồi.

- Chào cậu - Cli-mô-vít nói bằng một giọng Ác-tê-mi ép thấy như là rất bình thường, và không tháo găng, Cli-mô-vít đưa tay ra bắt.

- Mình nghe nói đến cậu hồi đêm - Ác-tê-mi-ép ngược lại rất cảm động, vừa nói vừa lắc tay Cli-mô-vít - nhưng mình lại nghĩ bụng không thể có chuyện như thế được!

- Mình cũng không nghĩ là cậu - Cli-mô-vít trả lời.

- Cậu đến đây lâu chưa?

- Trận đầu tiên hôm qua. Còn cậu?

- Cũng gần được hai tháng rồi.

Ác-tê-mi-ép định nói thêm nữa, nhưng Cli-mô-vít chỉ về phía chiếc xe tăng.

- Mình phải trở về tiểu đoàn.

- Bao giờ lại gặp nhau? - Ác-tê-mi-ép hỏi. giọng thiết tha, tay vẫn nắm tay Cli-mô-vít.

- Hiện giờ ta không thể gặp lại nhau trước buổi tối - Cli-mô-vít chỉ nói có thế.

- Thế đến tối nhé - Ác-tê-mi-ép trả lời, bỏ tay Cli-mô-vít ra rồi lại nắm lấy một lần nữa; và chỉ khi nhắc lại câu «Tối nhé», anh mới nhận ra rằng tay hai người nắm lấy nhau ngay gần sát bộ mặt xám ngoét của thi hài đại úy xe tăng nằm vắt trên vỏ xe.

Cli-mô-vít không để ý đến điểm đó. Lại cầm lấy quả nắm cửa xe, anh trèo lên tháp xe, lòng mừng thầm, rất mừng vì gặp Ác-tê-mi-ép, nhưng anh vẫn ngạc nhiên vì thấy có một cảm giác đã xóa mất niềm vui đáng nhẽ anh phải có, cảm giác mệt nhọc. Bước vào tháp xe, mùi hơi máy làm anh chóng mặt, một làn hơi đầu tiên phả thình lình vào khắp người anh.

Tuy nhiên cũng một lần nữa, từ trên tháp xe anh nói to:

- Tối nay nhé!

Động cơ rú lên, chiếc xe tăng xoay mình và đi về phía khe, ở đó, qua màn sương lúc ấy đã tan mỏng đi một nửa, người ta đã nhận thấy bóng nhiều chiếc xe tăng khác.

Đồng chí tổng chỉ huy và Xa-rít-sép đứng trên gò đất nhỏ quan sát địa hình, theo hướng mà ba mươi phút nữa xe tăng và bộ binh phải tiến quân với nhiệm vụ xóa sạch trên bờ sông Khan-khin Gon này tất cả những gì còn lại của quân Nhật sau trận đánh hôm qua.

Những mảnh sương mù còn lại vẫn bám vào thành khe nhưng chân trời đã sáng, cắt quãng bởi những chấm đen xe tăng cháy hôm qua.

- Chiến trường nơi của chết chóc, nơi của quang vinh - đồng chí tổng chỉ huy nói trang trọng như đồng chí đang đọc thơ. Khi mọi việc xong xuôi trên ngọn Ba-in Xa-gan này, thay vào đài kỷ niệm, phải để ở đây một chiếc xe tăng. Một trong những chiếc xe này.

Và đồng chí chỉ tay về phía chân trời.

Xa-rít-sép nói:

- Ở đây, hôm nay sẽ xong tất cả.

- Ở đây, phải - đồng chí tổng chỉ huy nói. Đồng chí lắng tai nghe và ngẩng mặt nhìn lên trời. Máy bay vẫn chưa đến - Thế nào Xa-rít-sép, anh đã đọc bài của Đa-nốp đăng trong báo Sự thật chưa?

- Thật tình mà nói, tôi chưa đọc, nhưng bộ phận điện đài nói với tôi là họ có nghe thấy trong lúc đang hành quân, do đài Si-ta truyền lại. Bọn Anh, Pháp không muốn ký với chúng ta một hiệp ước tương trợ, có thế thôi. Còn gì nữa không?

- Nếu chỉ có thế! - Đồng chí tổng chỉ huy nói to, chua chát - Nhưng không phải chỉ có thể thôi đâu Xa-rít-sép, chúng mơ ước đẩy chúng ta chạm trán với quân Đức ở phía Tây, và với quân Nhật ở đây - Để rơi chiếc ống nhòm trên lồng ngực nở rộng và đưa tay lên trán, đồng chí nói tiếp - Nhìn chiến trường này tôi nghĩ bụng: đúng là nó bắt đầu ở đây, nhưng còn chấm hết thì ở đâu?

- Về phương diện địa lý thì còn năm cây số nữa - Xa-rít-sép vừa nói vừa mỉm cười - Chỉ một mỏm núi nhỏ nữa, và là sông Khan-khin Gon.

- Phải, về phương diện địa lý, tôi biết lắm - đồng chí tổng chỉ huy không cười, chỉ hơi nhíp một bên mắt -Tôi đã nghiên cứu bản đồ, và tôi biết rõ địa hình ở đây. Nhưng về phương diện chính trị, nó chấm hết ở đâu? Kìa máy bay đã đến kia rồi - đồng chí nói tiếp, chuyển ngay sang chuyện khác, vừa quay người lại mau lẹ, khi nghe thấy tiếng ầm ì của động cơ từ xa.

Từ phía Tây, phía Tam-xắc Bu-lắc, bay lại gần một trăm máy bay, rợp nửa vòm trời. Một phút sau những chiếc đầu tiên bay trên đầu tổng chỉ huy và Xa-rít-sép.

Đây theo đội hình rất cao, trên không, và do đó như là tiến chậm, những khu trục bay một lúc lâu trên Ba-in Xa-gan, trong khi bốn phi đội phóng pháo mỗi phi đội chín chiếc, bay là là, vụt qua mau lẹ để chuẩn bị thả bom, tiếng động cơ rú ầm ì.

- Được, thôi chúng ta đi thăm các tiểu đoàn - đồng chí tổng chỉ huy nói vào tai Xa-rít-sép khá to để át tiếng động cơ máy bay, và ánh mắt chớp lên một niềm vui. Các phi công sắp dạo đầu. Sau đó sẽ đến lượt tất cả dàn nhạc.