au khi chia tay Valentine, Gaston de Clameran không phải là dễ dàng trốn thoát được. Nếu không có lòng tận tâm và kinh nghiệm của lão Menoul thì chàng không biết làm thế nào mà xuống được tàu để chạy trốn. Sau khi đã để lại hết đồ nữ trang của mẹ mình cho Valentine, chàng chỉ còn 920 franc. Với số tiền đó, một kẻ phạm tội giết người chạy trốn như chàng không thể lên tàu thoát ra ngoài được.

Nhưng lão Menoul, một thủy thủ già, là một người biết xoay xở. Trong khi để Gaston náu mình tại một trang trại ở Camargue, lão Menoul đã đến Marseille, và sau khi đi khắp các tiệm rượu để hỏi thăm, lão đã biết rằng có một con tàu ba cột buồm của Mỹ đang đỗ trong vịnh mà thuyền trưởng là ông Warth, một thủy thủ không có định kiến, sẵn sàng cưu mang một chàng trai rắn rỏi mà không e ngại gì đến tiền sự của anh ta. Sau khi đi thăm con tàu và uống một cốc rượu rum với viên thuyền trưởng, lão Menoul quay về gặp Gaston và bảo chàng:

- Ngài sẽ phải vất vả đấy. Và ngài sẽ phải làm thủy thủ! Hơn nữa, con tàu này chẳng có vẻ lương thiện chút nào, còn ông chủ của nó thì tỏ ra là một tên vô lại kiêu kỳ.

- Đành phải chấp nhận vậy, ta đi thôi.

Tài đánh hơi của lão Menoul đã không nhầm. Chỉ cần ngồi trên con tàu “Tom-Jones” này bốn tám tiếng đồng hồ là Gaston có thể dám chắc rằng số phận vừa ném chàng vào giữa đám kẻ cướp xấu xa nhất. Nhưng có hề chi. Giờ đây trên con tàu này chỉ còn thể xác chàng, bởi lẽ linh hồn chàng đã nằm lại dưới bóng cây mát mẻ của khuôn viên La Verberie bên cạnh nàng Valentine yêu dấu của chàng.

May thay chàng cũng chẳng có thời gian mà nghĩ đến người yêu nữa. Nghề thủy thủ vất vả đã làm cho chàng quên đi những nỗi đau tinh thần. Chàng chỉ còn nghĩ đến cách làm thế nào nhanh chóng kiếm được tiền trước ba năm để quay về cưới Valentine làm vợ.

Nhưng con tàu “Tom-Jones” không đi thẳng tới Valparaiso mà nó còn rẽ vào vịnh Guinée để buôn món “gỗ mun*”.

Điều phát hiện này đã làm cho Gaston tức giận và cảm thấy xấu hổ nhưng chàng cũng đủ trí khôn để che giấu tình cảm của mình. Chàng không nói gì, nhưng chàng thề rằng chàng sẽ bỏ trốn ngay khi gặp cơ hội thuận lợi đầu tiên. Nhưng đáng tiếc là cơ hội ấy vẫn không xuất hiện. Bởi vì sau ba tháng thuyền trưởng Warth đã không thể không cần đến chàng. Thấy chàng thông minh, anh ta đã kết bạn với chàng. Sau đó khi người thuyền phó chết chàng đã được chọn thay thế anh ta. Thế là với tư cách ấy chàng đã phải giúp đỡ viên thuyền trưởng làm hai chuyến buôn người nô lệ da đen từ vịnh Guinée đi Brasil. Cuối cùng, sau hơn ba năm trời, khi tàu “Tom-Jones” ghé cảng Rio de Janeiro thì chàng mới chia tay được với thuyền trưởng Warth.

Nhưng ít nhất thì những chuyến đi ấy cũng đã đem lại cho Gaston một món lợi. Khi đặt chân lên đất Brasil chàng đã có được gần 12.000 franc tiền tiết kiệm. Trong khi đó thời hạn ba năm đã qua nhưng có thể Valentine vẫn còn đợi chàng. Trước khi quyết định hành động, chàng đã viết thư cho một người bạn thân tín của mình ở Beaucaire. Chàng đang khát khao tin tức gia đình, quê hương, bạn bè. Chàng cũng viết thư cho cả cha chàng. Nhưng mãi đến năm sau chàng mới nhận được thư trả lời của bạn mình, bức thư này cùng một lúc cho chàng biết rằng cha chàng đã chết, em trai chàng bỏ nhà ra đi, Valentine đã lấy chồng, còn chàng thì bị kết án nhiều năm tù vì tội giết người.

Bức thư làm cho chàng rụng rời. Từ nay chàng trở nên đơn độc, không tổ quốc, bị mất thanh danh với bản án kia. Khi Valentine đã lấy chồng rồi thì chàng chẳng còn thấy ý nghĩa cuộc sống nữa. Nhưng chàng không phải là con người dễ đầu hàng. Chàng giận dữ kêu lên: ”Vậy thì ta phải kiếm tiền! Bởi vì ở đây chỉ có tiền là không bao giờ biết lừa dối.”

Thế là chàng bắt tay vào việc. Chàng thử mọi cách để làm giàu. Dần dần, qua hết thất bại này đến thất bại khác, chàng đã gây dựng cho mình được một cơ đồ. Cuối cùng, sau bao nhiêu năm vật lộn, chàng đã có tài sản trị giá gần một triệu đồng và những vùng đất rộng lớn.

Nhưng nỗi nhớ quê hương không bao giờ tắt trong trái tim một người Pháp. Khi đã trở nên giàu có thì chàng lại muốn quay về để chết tại quê hương.

Thế là sau hai mươi ba năm bốn tháng kể từ khi chàng trốn khỏi tổ quốc, vào một ngày tháng Giêng năm 1866, Gaston đặt chân lên bến cảng Bordeaux. Khi ra đi ông là một chàng trai trẻ đầy hy vọng, nay trở về thì tóc đã bạc và ông chẳng còn tin vào một điều gì nữa.

Gần Oloron, bên bờ sông Gave, người ta muốn bán một nhà máy, thế là ông mua nó. Ông mới tiếp quản nhà máy này được vài tuần thì một buổi tối người hầu đưa cho ông tấm danh thiếp của một người lạ muốn vào gặp ông; Tấm danh thiếp ghi dòng chữ: “Louis de Clameran”. Ông reo lên:

- Em ta! Em trai ta!

Thế là, bỏ mặc người đầy tớ ngơ ngác đứng đó, ông lao xuống cầu thang. Tại tiền sảnh Louis de Clameran đang đứng đợi. Gaston lao tới ôm chầm lấy em trai mình rồi lôi vào phòng khách. Tại đây ông kéo em mình ngồi xuống ghế rồi bản thân ông cũng ngồi ngay trước mắt để nhìn cho rõ. Ông cầm tay Louis rồi liền thoắng nói to:

- Đúng là em, chú em Louis yêu quý của anh, ôi em tôi… đúng là em!… Anh nhận ra em ngay. Quả là nét mặt em có thay đổi, nhưng em vẫn có ánh mắt và nụ cười như xưa.

Quả thực là Louis đang cười. Cũng có thể đó vẫn là nụ cười vào cái đêm Gaston bỏ trốn năm nào, khi mà cú ngã ngựa của mình đã làm cho Gaston gặp nguy khốn. Lão đang mỉm cười vui sướng vì vừa trút được một nỗi lo âu. Lúc đưa tờ danh thiếp cho người đầy tớ lão đã sợ hãi đến phát run lên cầm cập, và khi nhìn thấy Gaston chạy xuống cầu thang lão đã toan bỏ chạy. Nhưng giờ đây khi mà lão thấy rõ là Gaston vẫn hiền và dễ tin người như xưa, khi mà lão tin chắc rằng anh mình vẫn chưa hề nghi ngờ gì hết thì lão trở nên yên tâm, và thế là lão mỉm cười.

- Cuối cùng thì, - Gaston nói tiếp, - anh sẽ không phải sống đơn độc nữa. Anh đã có người để yêu và được yêu… Thế em đã lấy vợ rồi chứ?

- Chưa.

- Thế thì hỏng quá, hỏng quá! Thôi được, anh em mình sẽ sống cùng nhau… Nhưng làm sao mà em tìm được anh. Nàng tiên tốt bụng nào dẫn lối cho em tới được đây?

- Đó là nhờ Chúa đấy. Cách đây ba hôm có một người quen của em bảo em rằng ông ta nghe nói ở tỉnh Pyrénées có một hầu tước Clameran. Anh biết là em kinh ngạc đến mức nào. Em tự hỏi không biết kẻ giả danh nào dám đội tên họ nhà ta. Em liền ra ga lên tàu và thế là em đã có mặt ở đây.

- Em không nghĩ đó là anh sao?

- Ôi! Tội nghiệp anh của em, đã hai mươi ba năm nay em tưởng là anh đã chết rồi. Nhưng còn anh thì tại sao anh không viết thư về nhà?

- Anh đã viết. Và chính Lafourcade đã báo cho anh biết là cha chúng ta không còn nữa, còn em thì đã rời bỏ quê hương.

- Em ra đi vì em tưởng anh đã chết.

Gaston đứng lên đi đi lại lại rồi nói:

- Thôi nghĩ đến chuyện cũ làm gì! Mọi kỷ niệm không bằng một hy vọng nhỏ. Ơn trời, tương lai đang thuộc về chúng ta.

Rồi ông lắc chuông gọi đây tớ dọn cơm. Nửa tiếng sau hai anh em đã ngồi trước một bàn ăn thịnh soạn.

Cuộc chuyện trò giữa họ lại kéo dài mãi không dứt. Gaston muốn biết tất cả. Ông hỏi sau khi Louis đã ăn xong.

- Thế còn lãnh địa Clameran?

Louis ngập ngừng một lát rồi đáp:

- Em bán rồi.

- Cả lâu đài ư?

- Vâng.

- Anh hiểu, mặc dù ở địa vị em… Nhưng thôi! Kỷ niệm còn lại ở trong lòng chúng ta chứ đâu phải ở giữa những bức tường đá! Như em thấy đấy, anh không dám về Provence nữa. Anh sợ phải đau khổ khi gặp lại lãnh địa Clameran, gặp lại khuôn viên La Verberie… Than ôi! Nơi đấy đã chứng kiến những ngày tháng đẹp nhất của anh.

Nét mặt Louis rạng rỡ hẳn lên. Lão không còn phải lo gì nữa. Gaston chưa về thăm quê. Hôm sau, lão tìm được một cái cớ để trốn đi đánh điện cho Raoul: “Hãy khôn ngoan và thận trọng. Làm theo chỉ thị của chủ. Mọi cái ổn cả. Hy vọng lên.”

Đến bữa trưa, Louis bảo Gaston:

- Anh Gaston này, chúng ta vẫn chưa nói đến những chuyện nghiêm túc.

- Sao? Có chuyện gì vậy?

- Vì tưởng là anh đã chết nên em đã hưởng thừa kế của cha.

Gaston cười chân thành:

- Chuyện đấy mà em gọi là chuyện nghiêm túc ư?

- Tất nhiên, anh có quyền được hưởng một nửa gia tài.

- Anh có quyền yêu cầu em làm ơn chấm dứt câu chuyện này. Cái gì em đã hưởng là của em. Cha chúng ta chỉ muốn có một người thừa kế. Chúng ta hãy phục tùng ý chỉ của cha.

Nhìn thấy em mình có vẻ buồn, ông vui vẻ nói tiếp:

- Chà, bây giờ chắc em giàu lắm và tưởng là anh nghèo chứ gì?

Louis giật mình đáp:

- Em chẳng giàu mà cũng chẳng nghèo.

- Còn anh thì anh sẽ rất vui nếu thấy em nghèo rớt mùng tơi để có thể chia cho em tất cả những gì anh có.

Bữa ăn kết thúc, Gaston đứng dậy bảo:

- Đi! Anh mời em đi thăm cơ ngơi của anh.

Gaston dẫn em đi thăm tất cả mọi thứ, nhà cửa, chuồng trại, ruộng vườn, có cả một con suối trong vắt chảy qua lãnh địa. Bên kia cánh đồng cỏ là một nhà máy đang hoạt động. Vừa đi Gaston vừa nói cho em mình nghe về những đề án tương lai. Louis chỉ biết gật đầu đáp nhát gừng.

- Vâng! Đúng thế! Rất hay!…

Giờ đây lão đang phải chịu đựng một nỗi đau mới. Sự thịnh vượng của ông anh đã làm cho lão buồn bực và ghen ghét. Xem xong, Gaston vui vẻ hỏi:

- Thế nào? Em thấy gia tài của anh ra sao?

- Thưa anh, anh có một cơ ngơi tuyệt vời đến nỗi những kẻ ở thủ đô cũng phải thèm.

- Vậy thì, em ạ, cơ ngơi này sẽ là của chúng ta. Em thích nó không? Em vẫn còn tha thiết với thành phố Paris sương mù à? Hãy ở đây với anh, hãy sống dưới bầu trời đẹp đẽ của tỉnh Béarn này.

Louis im lặng không nói gì. Giá như trước đây một năm thì lời đề nghị này sẽ làm cho lão vô cùng sung sướng. Nhưng bây giờ thì lão không thể chấp nhận được, và điều đó làm cho lão tức điên lên. Không, lão không còn tự do nữa, lão không thể rời Paris lúc này. Bởi vì ở đó lão đang vướng vào một ván bài ghê tởm mà nếu bỏ nó có nghĩa là mất hết và thậm chí có thể còn phải vào tù. Nếu chỉ có một mình thì lão còn có thể trốn thoát được, nhưng lão còn có một kẻ tòng phạm.

- Sao, em có gì trở ngại chăng?

- Không.

- Vậy thì?

- Thưa anh, đó là vì nếu bỏ việc làm ở Paris thì em chẳng biết dựa vào đâu mà sống.

- Đó là lý do để em phản đối ư? Thế mà vừa nãy em còn muốn chia cho anh một nửa tài sản thừa kế của cha cơ đấy! Louis này, thế là không tốt, rất không tốt. Hoặc là em không tốt, hoặc là em là một thằng em tồi.

Louis cúi đầu. Gaston đang vô tình khoét sâu thêm vết thương lòng của lão. Lão khẽ nói:

- Em sẽ là gánh nặng cho anh.

- Gánh nặng ư?… Em điên rồi sao? Anh đã chẳng nói với em là anh rất giàu là gì?… Chắc em tưởng là đã nhìn thấy tất cả những gì anh có hả? Tòa nhà và nhà máy này chỉ là một phần tư tài sản của anh thôi. Em tưởng rằng anh đã đem tất cả những gì anh kiếm được trong hai mươi năm qua để đánh liều đổi lấy một xí nghiệp như thế này ư? Anh đang gửi ngân hàng Quốc gia 20.000 bảng Anh lợi tức. Và chưa phải là tất cả. Hình như hàng hóa của anh từ Brasil đem về đang bán được. Anh đang gặp may! Người đại lý cho anh đã thu được 400.000 franc rồi.

Louis sướng run lên. Cuối cùng lão sẽ biết được tình trạng của lão bị đe dọa đến mức nào. Lão tỏ ra vô tình hỏi:

- Người đại lý ấy là ai thế?

- Tất nhiên đó là người hùn vốn trước đây của anh ở Rio. Giờ đây khoản tiền ấy thuộc quyền sử dụng của anh tại một nhà băng ở Paris.

- Nhà băng của bạn anh à?

- À không. Người ta giới thiệu với anh rằng đó là một người rất giàu, thận trọng và rất trung thực. Ông ta tên là… tên là Fauvel, ở phố Provence.

Dù tự chủ đến đâu thì Louis cũng không giữ được bình tĩnh. Mặt lão tái đi rồi lại đỏ ửng lên. Nhưng vì đang mải suy nghĩ nên Gaston không nhận ra. Ông hỏi:

- Em biết ông ấy à?

- Em chỉ nghe tiếng thôi.

- Thế thì vài bữa nữa chúng ta sẽ cùng làm quen với ông ta, bởi vì anh nghĩ đi cùng em lên Paris khi nào em phải quay về đó thu xếp công việc để chuyển hẳn về đây.

Louis hoảng hốt và cố giữ vẻ bình thản hỏi:

- Anh lên Paris à?

- Tất nhiên, có gì là lạ đâu?

- Chẳng có gì cả.

- Anh ghét Paris lắm, nhưng anh có công việc nghiêm túc cần phải tới đó… Người ta bảo với anh rằng tiểu thư La Verberie đang ở Paris, và anh muốn gặp lại bà ấy.

- À!…

Gaston đang tỏ ra xúc động. Ông nói tiếp:

- Với em, Louis ạ, anh có thể nói tại sao anh muốn gặp lại bà ấy. Trước đây anh đã gửi bà ấy giữ đồ nữ trang của mẹ chúng ta.

- Và sau hai mươi ba năm anh muốn đòi lại ư?

- Phải… hay nói đúng ra là không. Đó chỉ là một cớ thôi. Anh muốn gặp lại bà ấy là vì… là vì… trước đây anh đã yêu bà ấy, sự thực là như vậy.

- Nhưng làm sao mà anh tìm được bà ấy?

- Ồ! Điều đó rất đơn giản. Bất cứ người nào ở quê cũng có thể nói cho anh biết tên chồng bà ấy, và khi đó… Này, ngay ngày mai anh sẽ viết thư về Beaucaire.

Louis không nói gì. Lão cho rằng không thể nào lay chuyển được ý định của một con người. Thế là lão khéo léo lảng sang chuyện khác. Chỉ đến tối, khi còn lại một mình trong phòng ngủ dành cho khách, lão mới bắt đầu xem xét đến mọi khía cạnh của tình cảnh lão.

Trước hết Louis cảm thấy tình cảnh của lão thật là tuyệt vọng. Lão nghĩ đến chuyện vay anh trai một khoản tiền lớn rồi chuồn thẳng. Lão đang bị đe dọa từ mọi phía. Lão đang sợ cả bà Fauvel, cả cô cháu gái và cả ông Fauvel. Gaston nếu phát hiện ra sự thật cũng sẽ trả thù. Ngay cả Raoul, kẻ tòng phạm của lão, nếu gặp chuyện không may, thì chắc nó cũng sẽ phản bội lại lão và sẽ trở thành kẻ thù nguy hiểm nhất. Có cách nào ngăn cản được cuộc gặp gỡ giữa Valentine và Gaston không? Rõ ràng là không. Khốn nỗi, thời điểm gặp mặt giữa họ với nhau sẽ là ngày tận số của lão.

- Có cố nghĩ cũng vô ích, - lão lẩm bẩm. - chẳng làm thế nào được nữa, chỉ còn cách kéo dài thời gian để đợi thời cơ thôi.

Chắc rằng cú ngã ngựa trước đây ở lãnh địa Clameran chính là cái mà Louis gọi là thời cơ. Ngày ấy, khi được cha giao cho nhiệm vụ cưỡi ngựa bỏ chạy theo một đường để đánh lạc hướng cảnh sát đang truy lùng Gaston, Louis đã giả vờ ngã ngựa. Thế là cảnh sát biết mình bị lừa. Lập tức họ quay lại đuổi theo Gaston, buộc chàng phải nhảy bừa xuống dòng sông Rhône đang rên xiết trong cơn lũ đổ về.

Louis đóng cửa sổ rồi đi ngủ. Và đã quá quen với nguy hiểm đến nỗi lão ngủ thiếp ngay được.

Sáng hôm sau nét mặt lão không hề bộc lộ là lão đã phải lo lắng đêm qua. Giờ đây lão tỏ ra quyến luyến vui vẻ và thích chuyện trò. Lão muốn cưỡi ngựa đi chơi khắp chốn trong vùng. Sự thật là lão muốn làm cho Gaston không nghĩ đến Paris và nhất là không nghĩ đến Valentine nữa. Rồi dần dần, lão hy vọng là sẽ khéo léo can ngăn được anh mình thôi đừng gặp lại bà bạn gái năm xưa. Lão định chứng minh cho ông thấy rằng cuộc gặp như vậy chỉ làm cho cả hai đau khổ, sẽ làm cho ông khó xử và gây nguy hiểm cho bà kia. Còn về chuyện đòi món đồ nữ trang thì lão định sẽ nhận thay cho ông.

Nhưng chẳng bao lâu lão đã phải công nhận rằng mọi hy vọng của lão là hão huyền. Một hôm Gaston bảo lão:

- Chú biết không, anh đã viết thư…

Louis biết rõ là chuyện gì rồi nhưng vẫn tỏ ra ngạc nhiên hỏi:

- Viết thư à?… Viết cho ai? Để làm gì?

- Viết cho Lafourcade ở Beaucaire để hỏi tên chồng bà Valentine.

- Anh vẫn nghĩ đến bà ấy ư?

- Vẫn.

- Anh không từ bỏ ý định gặp lại bà ấy à?

- Không bao giờ.

- Than ôi! Anh không nghĩ bây giờ người con gái anh yêu đã là vợ của một người khác rồi sao? Liệu bà ấy có đồng ý tiếp anh không? Anh có biết là có thể anh sẽ làm khuấy động cuộc sống của bà ấy không?

- Đúng là anh đang điên, nhưng anh rất quý chứng điên này.

Ông nói bằng giọng mà Louis hiểu rõ rằng quyết định của ông là không thể đảo ngược. Tuy nhiên lão vẫn bình tĩnh, bề ngoài lão vẫn tỏ ra chỉ nghĩ đến những cuộc vui, nhưng sự thực là lão đang lo đến những bức thư gửi về đây.

Lão biết chính xác người đưa thư thường đến đây vào lúc mấy giờ, và lần nào lão cũng làm như tình cờ có mặt ngoài cổng để nhận thư. Nếu như có hôm cả hai anh em đều vắng nhà thì khi về lão vẫn biết chỗ để thư để chạy trước tới lấy.

Thái độ cảnh giác của lão không phải là vô ích. Chủ nhật sau đó, trong số những bức thư mà người đưa thư đem tới có một cái được đóng dấu bưu điện Beaucaire. Lão vội nhét bức thư vào túi, rồi, mặc dù đã đến giờ đi chơi ngựa với anh trai, nhưng lão vẫn lấy cớ về phòng mình vì lão không thể kìm được nỗi sốt ruột.

Đúng là thư của Lafourcade. Thư dài ba trang, trong đó có đoạn nói về Valentine như sau: “Chồng tiểu thư La Verberie là một ông chủ nhà băng rất được kính trọng tên là André Fauvel. Tôi chưa có vinh dự được quen biết ông ấy, nhưng tôi định trong chuyến đi Paris tới tôi sẽ tới thăm ông ấy. Tôi có một dự án mà nó sẽ làm giàu cho đất nước, và tôi sẽ cho ông ấy xem. Nếu ông ấy cho là hay thì tôi sẽ yêu cầu ông ấy góp vốn đầu tư. Tôi hy vọng là anh sẽ không phản đối nếu tôi dựa vào danh nghĩa của anh…”

Louis run rẩy lẩm nhẩm:

Bức thư này mà đến tay anh trai ta thì ta chỉ còn cách chuồn thôi.

Gaston sẽ phải đợi thư thêm một tuần nữa rồi mới tự viết tiếp bức thư thứ hai. Lafourcade sẽ ngạc nhiên trả lời ngay. Giờ đây Louis còn khoảng mười hai ngày được tự do. Đến khi, lão tự nhủ, cái thằng khốn nạn kia về Paris gặp lão chủ nhà băng và nói ra sự thật về Gaston de Clameran thì mọi chuyện sẽ hỏng hết. Lão nhét thư vào ngăn bí mật của va li rồi xuống nhà.

Từ đó lão quyết định sẽ vay anh trai một khoản tiền. Cộng với khoản lão đã có, lão sẽ chuồn sang Mỹ. Còn Raoul sẽ tự lo liệu lấy thân nó.

Ngay ngày hôm sau, vào lúc chiều tối, trên đường dạo chơi với Gaston từ nhà máy ra thị trấn Oloron, Louis bịa ra một câu chuyện rồi hỏi vay anh trai 200.000 franc.

Cả hai khoác tay nhau thong thả đi dạo được khoảng một cây số thì họ gặp một chàng trai trẻ ăn mặc quần áo công nhân. Gặp họ, anh ta cất tiếng chào.

A Louis giật bắn người mạnh đến nỗi Gaston nhận ra. Ông hỏi lão:

- Chú làm sao thế?

- Không sao cả.

Sở dĩ lão giật mình là vì lão đã nhận ra người công nhân kia chính là Raoul de Lagors.

Từ lúc ấy Louis de Clameran như người mất hồn. Tại sao Raoul lại có mặt ở đây? Tại sao nó lại phải giấu mình trong bộ quần áo lao động của công nhân? Từ khi về Oloron gần như ngày nào lão cũng viết thư cho Raoul mà không nhận được thư trả lời. Ban đầu lão cho là bình thường. Nhưng bây giờ lão mới thấy khác thường và khó hiểu.

Rất may là tối đó Gaston cảm thấy mệt mỏi. Ông muốn quay về sớm hơn mọi khi. Về tới nhà ông lên phòng mình ngay. Thế là Louis được tự do! Lão châm một điếu xì gà, bảo người hầu phòng đừng đợi mình rồi bước ra khỏi nhà. Lão đoán rằng Raoul đang lảng vảng quanh đây để đợi lão.

Lão đã đoán đúng. Lão mới đi được một trăm bước thì một bóng người từ bãi cây nhỏ bất ngờ xuất hiện trước mặt lão. Đêm sáng trăng nên Louis nhận ra ngay Raoul.

- Có chuyện gì vậy? - Louis lập tức hỏi.

- Chẳng có gì cả.

- Sao? Tình hình ở nhà vẫn yên ổn chứ?

- Hoàn toàn yên ổn. Cháu phải nói thêm rằng nếu không có những tham vọng vô độ của chú thì mọi việc còn yên ổn hơn.

Louis thốt lên một tiếng tỏ vẻ giận dữ rồi quát:

- Thế thì mày đến đây làm gì? Ai cho phép mày rời bỏ vị trí?

- Chà! - Raoul bình thản đáp. - Đó là chuyện của cháu.

Louis chộp lấy cổ tay Raoul siết chặt:

- Mày sẽ phải nói cho tao biết lý do của việc làm ngông cuồng này.

Bằng một sức mạnh không ngờ, Raoul dễ dàng giật tay ra rồi cất giọng thách thức:

- Nhẹ nhàng thôi chứ! Cháu không thích bị đối xử thô bạo đâu. Cháu có chuyện để trả lời chú đấy.

Đồng thời hắn để lòi ra một khẩu súng ngắn giấu trong túi áo.

- Mày vẫn phải giải thích, nếu không! …

- Nếu không thì sao? Thôi chú đừng bao giờ nghĩ tới chuyện làm cho cháu sợ nữa nhé. Cháu rất muốn trả lời chú, nhưng không phải ở giữa đường và dưới ánh sáng trăng như thế này. Nhỡ có ai nhìn thấy thì sao? Nào, hãy theo cháu…

Cả hai nhảy qua rãnh hào và đi vào cánh đồng ngô. Đi được một quãng khá xa Raoul mới bảo:

- Thưa chú, giờ thì cháu có thể nói cho chú biết tại sao cháu lại tới đây. Nhận được thư chú cháu đọc đi đọc lại mãi. Chú muốn thận trọng, cháu hiểu điều đó, nhưng đồng thời chú cũng có vẻ mờ ám đến nỗi cháu không hiểu được chú. Tất cả những gì chú viết cháu chỉ thấy rõ có một điều: chúng ta đang bị một mối nguy hiểm đe dọa.

- Thằng khốn nạn, đấy chính là lý do nữa để cho mày phải thận trọng.

- Lập luận đúng lắm. Chỉ có điều, thưa ông chú kính mến, trước khi phải đương đầu với nguy hiểm cháu muốn được biết đó là điều nguy hiểm gì. Cháu là người dám liều mạng, nhưng cháu muốn biết rõ nhưng nguy cơ đang đe dọa cháu.

- Tao chẳng bảo là mày cứ yên tâm là gì?

- Thế có nghĩa là, thưa chú, cháu phải hoàn toàn tin tưởng vào chú có phải không?

- Tất nhiên. Sau những việc tao đã làm vì mày mà mày còn nghi ngờ vớ vẩn. Vậy thì ai đã đến London tìm mày? Ai đã cho mày họ tên, một kẻ cầu bơ cầu bất? Giờ đây, sau khi đã đảm bảo cho mày cuộc sống hiện tại, thì ai đang làm việc để chuẩn bị một tương lai cho mày? Tất cả là tao chứ ai!

Raoul làm bộ nghiêm túc lắng nghe một cách khôi hài.

- Tuyệt quá! - anh ta ngắt lời. - Thật tuyệt vời!… Đến đây, tại sao chú không chứng minh cho cháu là chú đã hy sinh vì cháu? Có phải khi đến London tìm cháu là chú không hề cần đến cháu không? Nào, chú hãy chứng minh rằng chú là một người chú hào hiệp nhất và vô tư nhất đi.

Louis không đáp, lão sợ cơn giận sẽ làm cho lão mất khôn.

- Thôi chú ạ, chú cháu mình hãy bỏ những trò trẻ con đi. Sở dĩ cháu về đây tìm chú là vì cháu rất hiểu chú, là vì cháu tin chú đủ mức cần thiết. Nếu chú thấy cần phải thí cháu thì chắc là chú chẳng ngại ngần gì đâu. Trong trường hợp gặp nguy hiểm chắc là chú sẽ bỏ chạy một mình mặc cho cháu tự xoay xở. Ồ! Chú đừng phản đối, điều đó là lẽ tự nhiên, ở trường hợp chú cháu cũng sẽ làm như vậy. Chỉ có điều xin chú nhớ cho rằng cháu không phải thằng chịu để người ta xỏ mũi đâu… Vì thế, thôi chú cháu mình đừng chỉ trích nhau vô ích nữa, mà chú hãy cho cháu biết mọi chuyện đi…

Với một kẻ tòng phạm như thế này thì không thể coi thường được, Louis hiểu điều đó. Thế là lão kể lại vắn tắt cho thằng cháu nghe những sự kiện đã xảy ra kể từ khi lão về đây. Mọi cái lão đều nói thật, chỉ trừ chi tiết về tài sản của anh trai mình, về chuyện này lão cố sức hạ bớt mức độ của nó đi. Nghe xong Raoul bảo:

- Vậy là chúng ta đang bị kẹt. Và chú định thoát thân chứ gì?

- Phải, nếu cháu không phản chú.

- Cháu chưa bao giờ phản ai cả, ngài hầu tước ạ. Nhưng chú định xoay xở thế nào?

- Chú không biết, nhưng chú có cảm giác là sẽ tìm được mưu mẹo. Ôi! Cần phải tìm ra bằng được. Cháu phải yên tâm quay về thôi. Ở Paris cháu sẽ không hề gặp nguy hiểm gì cả, còn ở đây chú sẽ canh chừng Gaston.

- Chú có chắc là như vậy không?

- Chắc chứ! Chúng ta đã kìm giữ được bà Fauvel. Bà ta biết sự thật nhưng không dám nói ra đâu.

- Đúng, nhưng không phải cháu sợ bà ấy.

- Thế thì cháu sợ ai?

- Ôi thưa ông chú đáng kính của cháu, đó là một kẻ thù theo cách nghĩ của chú, một kẻ thù bất trị, tiểu thư Madeleine.

Louis phác một cử chỉ khinh bỉ:

- Ồ, cô ả ấy…

- Chú khinh thường cô ta có phải không? Nhưng chú nhầm rồi. Cô ta trung thành với bác gái cô ta, nhưng cô ta không chịu đầu hàng đâu. Cô ta đã nhận lời lấy chú, nhưng cô ta chưa từ bỏ mọi hy vọng. Chú tưởng là cô ta yếu đuối, sợ sệt, ngây thơ, có phải không? Chú nhầm rồi. Cô ta mạnh mẽ lắm, cô ta có thể nghĩ ra nhiều chuyện táo bạo, vì nỗi bất hạnh đã cho cô ta kinh nghiệm. Cô ta đang yêu, chú ạ, mà người đàn bà nào yêu cũng bảo vệ tình yêu của mình, như một con hổ cái bảo vệ đàn con. Điều nguy hiểm là ở chỗ đó…

- Cô ta có nửa triệu franc tiền hồi môn.

- Đúng thế, nhưng thôi, chú hãy khôn ngoan mà từ bỏ cô Madeleine đi.

- Không bao giờ! Mày nghe rõ không? Không bao giờ. Tao có giàu thì tao vẫn cứ cưới cô ta, mà tao có nghèo thì lại càng phải cưới cô ta. Bây giờ tao không cần của hồi môn của cô ta nữa mà tao cần cô ta, chỉ cô ta thôi… Tao yêu cô ta!

Raoul bàng hoàng trước lời tuyên bố của ông chú. Y lùi lại giơ tay lên trời rồi không ngớt nhắc đi nhắc lại:

- Có thể thế được ư? Chú yêu Madeleine à, chú yêu à?

- Phải, có gì mà mày ngạc nhiên?

- Chẳng có gì cả. Ồ, chẳng có gì cả. Chỉ có điều bây giờ thì cháu hiểu tại sao thái độ của chú lại có những thay đổi thất thường như vậy. Ôi! Chú yêu Madeleine! Thế thì, thưa ông chú kính mến, chúng ta chỉ còn cách đầu hàng thôi.

- Tại sao?

- Tại vì người ta thường bảo rằng nếu bỏ mất trái tim thì sẽ mất cả cái đầu. Nói chung những người nào yêu cũng đều thua cuộc. Đến một lúc nào đó chú sẽ bán cả hai chúng ta để đổi lấy một nụ cười. Mà cô ta lại là kẻ thù của chúng ta, cô ta rất nhạy cảm và đang theo dõi chúng ta đấy.

Louis cất tiếng cười vang ngắt lời thằng cháu:

- Làm gì mà cứ sùng sục lên thế, mày ghét cô Madeleine xinh đẹp ấy à?

- Chính cô ta sẽ làm cho chúng ta khánh kiệt.

- Nói thật đi, mày có chắc là mày không yêu cô ta không?

Cho dù trăng sáng đến đâu chăng nữa thì Louis cũng không thể nhìn thấy bộ mặt của Raoul đang co rúm lại vì giận. Y đáp:

- Cháu chỉ yêu của hồi môn của cô ta thôi.

- Thế thì mày kêu ca cái nỗi gì? Tao chẳng có nghĩa vụ phải chia cho mày một nửa sao?

- Xin lỗi! Chú quên mất rằng cuộc đời cháu đang bị đe dọa. Chú cứ sai khiến đi, nhưng hãy nghe lời khuyên của cháu.

Hai kẻ tòng phạm ngồi bàn luận với nhau cho mãi đến nửa đêm thì Louis mới nghĩ đến chuyện phải về kẻo gây chú ý. Lão bèn bảo Raoul:

- Thôi đừng lý luận suông nữa. Chú đồng ý với cháu là phải khẩn cấp quyết định. Nhưng chú không thể quyết định đột ngột như thế này được. Ngày mai, vào giờ này, cháu hãy có mặt ở đây, chủ sẽ quyết định kế hoạch của chúng ta.

- Thôi được, tạm biệt chú.

- Và từ giờ đến lúc đó phải thận trọng đấy.

- Nhìn cháu ăn mặc thế này chú cũng đủ biết là cháu thận trọng đến mức nào. Thôi chào chú, cháu về quán trọ đây.

Nói xong Raoul bỏ đi mà không hề tỏ ra nghi ngờ rằng y vừa gieo cho Louis biết bao nỗi hoài nghi.

Đêm đó Louis không chợp được mắt. Nhưng đến sáng thì lão đã đi đến quyết định, và lão nóng lòng mong đến tối.

Đúng hẹn, Louis ra chỗ hôm qua và thấy Raoul đang nằm hút thuốc trên bãi cỏ. Y ngồi lên hỏi:

- Thế nào, chú đã quyết định rồi chứ?

- Ừ, chú có hai đề án mà chú tin là chắc ăn. Cháu nghe đây. Đề án thứ nhất phụ thuộc vào sự chấp nhận của cháu. Cháu nghĩ thế nào nếu chú đề nghị cháu bỏ cuộc?

- Ồ!

- Cháu có đồng ý quay về London nếu chú cho cháu một khoản tiền lớn không?

- Phải biết khoản đó là bao nhiêu đã chứ.

- Chú có thể cho cháu 150.000 franc.

Raoul nhún vai đáp:

- Thưa ông chú đáng kính, cháu đau lòng nhận thấy rằng chú không hiểu cháu, hoàn toàn không hiểu. Chú dùng mưu mẹo để đánh lừa cháu. Điều đó không cao thượng cũng chẳng khôn khéo. Không cao thượng là vì, điều đó phản bội lại những quy ước của chúng ta. Không khôn khéo là vì, xin chú hãy nhớ kỹ cho điều này, cháu cũng mạnh chẳng kém gì chú đâu.

- Chú không hiểu cháu nữa.

- Thế thì kệ chú, mình cháu tự hiểu là đủ rồi. Ôi, thưa chú, cháu hiểu rõ chú lắm. Sở dĩ chú cho cháu 150.000 franc là vì chú tin chắc là sẽ cuỗm được một triệu đồng.

- Đồ vô ơn!

- Hoan hô! Chú nói rất đúng. Nhưng thôi đừng nói chuyện vớ vẩn nữa. Chú có muốn cháu chứng minh là chú lừa cháu không?

- Tùy mày…

- Thế này nhé. Chú viết thư bảo cháu rằng anh trai chú chỉ có một tài sản khiêm tốn, có đúng không? Vậy mà thực tế là ông Gaston ít nhất cũng có tới sáu mươi nghìn bảng Anh lợi tức. Chú đừng chối. Cơ ngơi của ông ấy ở đây trị giá bao nhiêu? 100.000 écu*. Tiền ông ấy gửi ở nhà băng Fauvel bao nhiêu: 400.000 franc. Tất cả là 700.000 franc. Nhưng có phải chỉ có vậy không? Không, bởi vì người nhân viên thu tiền của ông ở Oloron đã được giao nhiệm vụ là phải mua công trái cho ông. Chú thấy là cháu đã không phí thời gian vô ích chứ?

Điều đó chính xác đến nỗi Louis không thể đáp lại được.

- Thật là khốn nạn! - Raoul nói tiếp, khi người ta muốn sai khiến thì người ta phải lượng được sức mình chứ! Chúng ta đã nắm trong tay một ván bài đẹp nhất trên đời, vậy mà chú đã làm gì nó?

- Hình như…

- Sao? Chúng ta thua rồi chứ gì? Và chỉ tại sai lầm của chủ thôi.

- Người ta không thể sai khiến được sự việc.

- Được chứ, nếu người ta mạnh. Chỉ có những bọn ngu ngốc mới chờ đợi sự ngẫu nhiên, còn những người khôn ngoan thì họ tạo ra nó. Chúng ta đã thỏa thuận thế nào khi chú đến tìm cháu ở London? Đó là chúng ta phải tử tế yêu cầu mẹ cháu giúp đỡ chúng ta một chút, và phải đối xử tử tế với bà. Vậy mà chuyện gì đã xảy ra? Chú đã bắt cháu phải hành hạ mẹ cháu quá mức.

- Đó là để thúc đẩy nhanh công việc.

- Cứ cho là như vậy. Thế còn chuyện chú muốn cưới cô Madeleine cũng là để đẩy nhanh công việc à? Rồi cô ta sẽ xui bà bác khai hết với ông Fauvel cho mà xem.

- Chú yêu cô ta!…

- Ồ! Tất cả những cái đó chẳng là cái gì cả. Chú đã kéo cháu vào một vụ làm ăn mà không hiểu hết mọi chuyện. Thưa chú, chỉ có những thằng ngốc sau khi mắc sai lầm mới bảo: “Giá mà ta biết trước được!” Đúng ra chú phải tìm hiểu trước chứ. Tại sao chú lại bảo: “Bố cháu chết rồi”, vậy mà bố cháu vẫn còn sống. Và chúng ta đã hành động sai lầm đến nỗi bây giờ cháu không thể ra mắt bố cháu được nữa. Ông ấy có tới một triệu đồng mà có thể cháu sẽ được hưởng, vậy mà cháu sẽ chẳng được một xu. Ông sẽ tìm thấy bà Valentine của ông, và đến lúc đó thì, xin chào…

Louis bỗng giơ tay ngắt lời Raoul:

- Thôi đủ rồi! Nếu như tao có mắc sai lầm thì tao sẽ có cách cứu vãn.

- Cách gì?

- Ồ! Đó là bí mật của tao.

Cả hai im lặng một lúc lâu. Sự im lặng ở chốn hoang vu này làm cho họ giật mình và bỗng hiểu hết ý đồ của nhau. Louis là người đầu tiên phá tan sự im lặng nặng nề.

- Thế là cháu từ chối bỏ trốn với 150.000 franc? Cháu hãy suy nghĩ kỹ đi.

- Cháu nghĩ kỹ rồi. Giữa một cuộc sống an nhàn sung túc với một tài sản giàu có cỡ lớn thì cháu chọn sự giàu có. Cháu sẽ thành công, nếu không cháu sẽ chết cùng với chú.

- Cháu sẽ nghe lời chú chứ?

- Tuyệt đối nghe lời!

Hình như Raoul đã hiểu được ý đồ của Louis.

- Trước hết, - Louis nói tiếp, - cháu hãy quay về Paris.

- Sáng ngày kia cháu sẽ có mặt ở đó.

- Cháu sẽ phải bám sát bà Fauvel hơn bao giờ hết. Đừng bỏ qua một chuyện gì trong nhà.

- Rõ rồi.

Louis đặt tay lên vai Raoul để lưu ý y nghe kỹ những điều lão sắp nói ra:

- Cháu có một cách để giành lại lòng tin của mẹ cháu, đó là đổ mọi tội lỗi trước đây lên đầu chú. Làm sao cho bà Fauvel và cô Madeleine ghê tởm chú. Và nhìn bề ngoài thì hai chúng ta có vẻ như bất hòa với nhau.

- Sao?… - Raoul kinh ngạc kêu lên. - Chú yêu Madeleine mà lại làm như thế ư? Cháu không thể nào hiểu được…

- Cháu không cần hiểu.

- Được.

Nhưng Louis bỗng nghĩ lại, lão tự nhủ rằng kẻ thừa hành nhiệm vụ chỉ làm tốt khi hắn hiểu được ý nghĩ của nó. Thế là lão bảo Raoul:

- Đến một lúc nào đó chú sẽ giao cho cháu thiêu hủy căn nhà của bà Fauvel, về mặt tinh thần thôi, và chú sẽ cứu cả hai bác cháu bà ấy.

- Không tồi, - Raoul gật gù. - Quả là một kế hoạch không tồi. Chú sẽ viết thư cho cháu chứ?

- Tất nhiên, cũng như nếu có gì mới xảy ra ở Paris…

- Thì cháu sẽ điện ngay cho chú.

-Và đừng rời mắt khỏi kẻ tình địch của chú nhé, viên thủ quỹ ấy!

- Prosper hả?… Chẳng có gì đáng sợ đâu. Tội nghiệp anh ta! Bây giờ anh ta là bạn thân nhất của cháu đấy. Nỗi buồn đã đẩy anh ta vào con đường mà nó sẽ dẫn anh ta đi tới chỗ chết.

Hai người bắt tay nhau rồi chia tay như những người bạn thân. Nhưng trong thâm tâm chúng vô cùng căm ghét nhau.

Trong mấy ngày tiếp theo Gaston có vẻ như không còn nhớ đến bức thư mà ông đã gửi đi Beaucaire nữa. Công việc ở nhà máy đường như đang cuốn hút ông. Ông vui vẻ bảo:

- Năm nay chúng ta sẽ phải bỏ tiền ra để phục hồi nhà máy, nhưng sang năm chúng ta sẽ thu về 25.000 franc.

Nhưng than ôi! Năm ngày sau kể từ hôm Raoul quay về, vào một chiều thứ Bảy Gaston bỗng cảm thấy khó ở. Ông bỗng nhiên bị hoa mắt và chóng mặt không thể đứng vững nổi nữa, ông bảo Louis:

- Không sao, anh biết cái bệnh này. Khi ở Rio anh cũng hay bị choáng như thế lắm. Chỉ cần ngủ hai tiếng là khỏi thôi. Anh đi nằm đây, đến bữa ăn tối thì đánh thức anh dậy.

Nhưng đến bữa tối, khi người đầy tớ lên gọi ông thì ông vẫn không hề đỡ. Ông thấy đau đầu kinh khủng và miệng cứng lại rất khó nói. Louis muốn cho người đi gọi bác sĩ nhưng Gaston ngăn lại:

- Không cần. Anh chỉ bị khó ở một tý thôi mà, anh có cách chữa rồi.

Và ông bảo lão đầy tớ Manuen, một ông già người Tây Ban Nha đã phục vụ ông từ mười năm nay, pha cho ông cốc nước chanh.

Quả thực hôm sau Gaston có vẻ đỡ rất nhiều. Nhưng đúng đến cái giờ hôm trước thì ông lại bị đau dữ dội… Lần này thì Louis không cần hỏi mà cho người đi mời bác sĩ ở thị trấn Oloron tới, đó là bác sĩ C…, người mà nhờ những đợt chữa trị ở Eaux-Bonnes đã có được uy tín gần như mang tầm cỡ châu Âu.

Bác sĩ tuyên bố là bệnh tình không có gì nghiêm trọng cả, rồi ông chỉ cho đắp mấy viên thuốc làm rộp da có rắc ít bột moóc-phin.

Nhưng đến đêm, sau ba tiếng đồng hồ Gaston ngủ yên, diễn biến của căn bệnh bỗng thay đổi đột ngột, người bệnh cảm thấy tức ngực khó thở. Bác sĩ đến thăm từ sáng sớm và ngạc nhiên trước sự biến chứng của căn bệnh. Ông ta khám cho Gaston và thấy có nhiều khớp xương bị sưng. Ông ta kê đơn cho đỉa hút máu và bôi sun-phát ký ninh liều cao, sau đó ông ta ra về và hẹn hôm sau sẽ trở lại. Gaston cố sức ngồi nhỏm dậy ra lệnh cho đầy tớ đi gọi một người bạn của ông là luật sư đến.

- Lạy Chúa, để làm gì? - Louis hỏi.

- Chú ạ, anh cần hỏi ý kiến ông ấy. Anh khó qua khỏi lắm. Anh phải hỏi ý kiến ông ấy. Anh phải giải quyết cho xong công việc thì mới yên tâm.

Ý ông muốn làm một chúc thư mới và muốn giao toàn bộ tài sản cho Louis. Ông luật sư là một người nhỏ nhắn rất khôn ngoan và sành sỏi. Khi được biết ý đồ của ông Gaston, ông luật sư đã gợi ý rằng nếu Gaston làm một văn bản kết nạp em trai vào các công việc làm ăn của mình thì khi ông qua đời em trai ông chỉ phải nhận tiền thuế thừa kế cho nửa tài sản còn lại thôi. Vì làm như vậy họ sẽ tiết kiệm được một khoản tiền lớn, bởi vì tiền thuế thừa kế khá cao.

Gaston vội vã chấp nhận ngay ý kiến ấy, bởi vì không phải là ông nghĩ đến tính chất tiết kiệm của đề án, mà bởi vì ông thấy ở đây có một cơ hội để nếu ông sống thì ông vẫn có thể chia cho em mình một nửa tài sản mà không làm cho chú ấy tự ái.

Sau một hồi phản đối Louis đành phải ký vào văn bản hợp tác giữa lão và Gaston trong việc khai thác một nhà máy luyện sắt, văn bản này công nhận Louis có một cổ phần là 500.000 franc.

Louis gần như mất trí: Trong phút chốc lão đã biến từ cảnh nghèo túng sang cảnh xa hoa. Từ trước đến nay chưa bao giờ lão dám mơ ước tới một cuộc sống giàu sang như vậy. Từ nay lão còn thiếu gì nữa?

Than ôi! Lão đang thiếu khả năng được hưởng sự sung túc này trong cảnh bình yên: sự sung túc đến vui sướng thì nó lại làm cho lão buồn rầu và tức giận. Lão viết thư cho Raoul bày tỏ ý nghĩ và tình cảnh khó chịu của mình: “Chú có 25.000 bảng Anh lợi tức và 500.000 franc tiền vốn. Trong vòng một năm chỉ cần một nửa hoặc một phần tư số tiền này cũng làm cho chú trở thành người hạnh phúc nhất trần đời. Nhưng giàu có trên trái đất đều không làm cho tình cảnh của chúng ta hết khó khăn. Chúng ta đang trượt nhanh xuống dốc mà không thể dừng lại được nữa. Giàu hay nghèo thì chú vẫn run sợ khi nghĩ đến khả năng gặp gỡ giữa họ. Liệu anh trai ta có từ bỏ ý định gặp lại người đàn bà yêu dấu ấy không?”

Không, Gaston sẽ không từ bỏ ý định đó. Bằng chứng là rất nhiều lần trong lúc đau đớn ông đã gọi tên bà. Ông chỉ còn là một cái bóng. Chưa đến mười ngày mà ông đã già đi đến mười tuổi. Ông bảo Louis:

- Cây già không thể đánh đi trồng chỗ khác được. Nếu trở về Rio thì có thể anh sẽ khỏi bệnh.

Louis hy vọng đáp:

- Phải, em sẽ đi theo anh. Chuyến đi Brasil với anh sẽ làm cho em vui thích.

Nhưng ý định của người ốm chẳng khác gì ý định của trẻ con! Ngày hôm sau Gaston lại bảo rằng ông không thể rời bỏ nước Pháp được. Ông định sau khi khỏi bệnh sẽ đi Paris tìm Valentine.

Dần dần, khi bệnh tình càng kéo dài thì ông càng nghĩ đến bà, và ông ngạc nhiên khi thấy Lafourcade, vẫn chưa viết thư trả lời. Thế là ông viết tiếp lá thư thứ hai.

Nhưng bức thư này Lafourcade không bao giờ nhận được.

Ngay tối hôm ấy, Gaston bắt đầu kêu rên. Sau mấy ngày dễ chịu giờ đây ông lên cơn đau đớn chưa từng thấy. Lần đầu tiên bác sĩ C… tỏ ra lo lắng.

Cuối cùng, đến ngày thứ mười bốn Gaston tỏ ra tươi tỉnh. Ông cho gọi cha cố đến và ở trong phòng một mình với ông khoảng nửa tiếng đồng hồ. Sau đó ông sai mở rộng cửa rồi cho mọi công nhân đến để chào từ biệt. Khi công nhân ra về, ông bắt em trai mình phải hứa là không được bỏ nhà máy, ôm hôn em trai lần cuối cùng rồi gieo đầu xuống gối lên cơn hấp hối.

Đến trưa, ông lặng lẽ qua đời.

Từ nay Louis chính thức trở thành hầu tước Clameran và thành nhà triệu phú. Mười lăm ngày sau lão thu xếp công việc với người quản lý nhà máy rồi ra ga lên tàu. Hôm qua lão đã gửi cho Raoul một bức điện đầy ý nghĩa: ”Chú về”.