ôi có mười một người con trai.

Người con cả không đẹp trai, nhưng nó đứng đắn và thông minh; song, mặc dù cũng yêu nó như tất cả những đứa con khác của mình, tôi vẫn không quý nó nhiều. Tôi cảm thấy tư duy của nó quá đơn giản, không nghĩ được rộng và cũng chẳng nghĩ được xa; nó chỉ quanh quẩn trong vòng tròn hay nói đúng hơn nó quay cuồng tại chỗ trong phạm vi tư duy chật hẹp của nó.

Người con thứ hai đẹp trai, cao dong dỏng và có thân hình cân đối; thật thích mắt khi nhìn thấy nó trong tư thế đấu kiếm. Nó cũng là người thông minh, và ngoài ra nó cũng là người hiểu đời; nó đi nhiều vì thế cho nên đến cả thiên nhiên của đất nước cũng trở nên thân thiết với nó hơn là với những người chỉ quanh quẩn ở nhà. Tuy nhiên, đặc tính này hoàn toàn không chỉ - cũng như không phải trước hết là - do nó đi du hành nhiều mà đúng ra nó thuộc bản tính không thể bắt chước được của cậu con trai này, cái đặc tính mà bất cứ người nào cũng phải công nhận khi người ấy muốn bắt chước cú nhảy cầu lộn nhiều vòng của nó. Dù có can đảm và ham muốn, người bắt chước nó cũng chỉ dám bước ra tới đầu múu nhảy rồi giơ hai tay làm bộ xin lỗi. Mặc dù vậy (thực ra tôi phải hạnh phúc vì có được đứa con như thế), quan hệ giữa tôi và nó không phải là không bị xáo trộn. Con mắt trái của nó nhỏ hơn mắt phải và nháy liên tục; tất nhiên đó chỉ là một khuyết tật nhỏ, nó làm cho vẻ mặt con trai tôi có nét khiêu khích hơn; và, trước cái tính cách bí hiểm khó tiếp cận của nó, sẽ không ai nhận thấy cái con mắt nhỏ hay nháy ấy. Nhưng tôi, với tư cách là người cha, tôi thấy rõ điều đó. Tất nhiên không phải khuyết tật này là cái làm cho tôi đau lòng, mà là trong tâm hồn nó có một điều dị thường nho nhỏ đặc trưng cho nó, như một thứ chất độc len lỏi trong máu, một sự bất lực trong việc tự hoàn thiện tổ chức cuộc sống riêng mà chỉ có tôi mới nhận ra. Cái khuyết tật này thực sự là của con trai tôi, bởi nó đồng thời cũng là khuyết tật của cả gia đình chúng tôi và nó xuất hiện rõ nhất ở đứa con thứ hai này.

Đứa con thứ ba của tôi cũng đẹp trai, nhưng không phải cái kiểu đẹp mà tôi thích. Đó là cái đẹp của một ca sĩ: cái miệng tròn, con mắt mơ màng, một cái đầu đòi hỏi phải có ri đô treo ở đằng sau để gây ấn tượng, bộ ngực ưỡn vồng lên, hai bàn tay sẵn sàng làm điệu bộ, hai chân đi lại kiểu cách bởi vì chúng không mang nặng được. Thêm vào đó, giọng nói của nó không tròn tiếng; nó làm cho người ta bị mê hoặc một lát, sau đó nó nhanh chóng mất đi tác dụng. Nói chung, mặc dù có thể tự hào về một người con như vậy, nhưng tôi vẫn muốn giữ kín nó; ngay cả nó cũng không muốn xuất hiện giữa đám đông, nhưng không phải vì nó biết khuyết tật của mình, mà chỉ vì sự ngây thơ. Vả lại, nó cũng cảm thấy xa lạ giữa thời đại chúng ta; nó thường chẳng có ham muốn gì và chẳng gì có thể làm nó vui vẻ được, như thể ngoài gia đình tôi nó còn là thành viên của một gia đình khác đã vĩnh viễn biến mất.

Thằng con thứ tư của tôi có lẽ là người dễ gần nhất trong đám con cái tôi. Là một đứa con thực sự của thời đại, ai cũng có thể hiểu được nó, nó có chung mảnh đất với tất cả mọi người và bất cứ ai cũng muốn gật đầu chào khi gặp nó. Có lẽ, do sự đánh giá chung của mọi người như vậy, cho nên tính tình nó phần nào trở nên khoáng đạt, cử động của nó có phần tự do, những ý kiến của nó có phần dửng dưng. Người ta có thể muốn nhắc lại một số câu cách ngôn của nó, tất nhiên là chỉ một số câu thôi bởi vì nhìn chung chúng quá hời hợt. Nó giống như một người biết nhảy đẹp như một con én, tuy nhiên cuối cùng chẳng đi tới đâu. Những ý nghĩ trên đây làm tôi đau xót khi nhìn thấy đứa con trai này.

Đứa con trai thứ năm dễ thương và tốt bụng; nó hứa ít làm nhiều; nó ít có vai trò đến nỗi trước mặt nó anh vẫn thấy mình lẻ loi; nhưng dù sao nó vẫn được người ta kính trọng phần nào. Nếu ai hỏi tôi tại sao lại có chuyện như vậy thì hầu như tôi không thể nào trả lời được. Có lẽ do sự ngây thơ vẫn còn len lỏi nhẹ nhàng giữa sự hỗn loạn của các thành phần trong thế giới chúng ta, và thằng con tôi thật sự là người ngây thơ. Thậm chí có thể là quá ngây thơ. Nó tỏ ra thân thiện với bất cứ ai. Thậm chí có thể là quá thân thiện. Thực tình tôi phải công nhận rằng tôi không cảm thấy dễ chịu mấy khi có người khen ngợi nó trước mặt tôi. Vì như thế có nghĩa là anh đánh giá quá thấp lời khen của anh nếu anh khen một người rõ ràng là đáng khen như thằng con trai của tôi.

Đứa con thứ sáu của tôi. Nó là loại người uể oải và tuy thế vẫn là một kẻ ba hoa. Do đó đối với nó cũng khó có thể dàn xếp được. Nếu như đang rơi vào tình trạng tuyệt vọng thì nó trở nên buồn phiền không cứu vãn nổi, còn nếu giành được ưu thế thì nó trở nên ba hoa. Tuy nhiên tôi không phủ nhận là nó có một niềm say mê ất định, niềm say mê có thể làm cho nó trở nên quên mình; ngay giữa ban ngày mà đôi khi nó tỏ ra trầm tư như thể đang mơ. Nó không ốm. - thậm chí có thể nói là rất khỏe -nhưng thỉnh thoảng nó vẫn hay lảo đảo, nhất là vào lúc chiều tối, nhưng nó không cần ai giúp đỡ cả mà vẫn không ngã. Có thể đây là lỗi ở sự phát triển thể xác của nó, vì nó quá cao so với tuổi. Điều này nhìn chung làm nó mất cân đối, bất chấp một số nét tỏ ra khá đẹp trai, chẳng hạn như tay chân của nó. Cả cái trán nó trông cũng khó coi, với nước da và cái hộp sọ phần nào khô đét.

Đứa con thứ bảy có lẽ hợp với tôi hơn tất cả. Thiên hạ không biết đánh giá cao nó; người ta không hiểu được tâm hồn khác biệt của nó. Tôi không phóng đại những ưu điểm của nó; tôi biết rõ là nó khá vô vị; giá như thiên hạ không còn có sai lầm nào khác ngoài sai lầm không biết đánh giá cao nó, thì thiên hạ còn là trong trắng. Nhưng trong gia đình tôi, tôi không muốn thiếu một người con như vậy. Nó vừa mang đến sự xáo trộn lẫn sự tôn trọng đối với truyền thống, và nó kết hợp cả hai, ít nhất là theo sự đánh giá của tôi, thành một nhất thể không thể chê trách được. Nhưng tất nhiên nó là người cuối cùng biết cách phải sử dụng các khối nhất thể ấy như thế nào, nó sẽ không khởi động cái bánh xe của tương lai; tuy nhiên tư chất này của nó thật là đáng khích lệ, thật là đầy hi vọng; tôi muốn nó có nhiều con, nhiều cháu. Đáng tiếc là ước muốn này có vẻ như sẽ không được thực hiện. Bị chế ngự bởi sự thỏa mãn mà tôi hiểu rõ đồng thời cũng không thể nào chịu nổi và nó mâu thuẫn với quan điểm của những người xung quanh, con tôi chỉ sống có một mình, không hề để ý đến một cô gái nào và, mặc dù vậy, nó vẫn không bao giờ mất đi vẻ thoải mái.

Đứa con thứ tám là đứa chỉ mang lại cho tôi nỗi lo lắng và buồn phiền; thực ra tôi chẳng tìm thấy một lí do nào cho tâm trạng này cả. Nó nhìn tôi với vẻ xa lạ, vậy mà tôi vẫn cảm thấy tôi với nó có những mối quan hệ cha con chặt chẽ. Thời gian đã uốn nắn nhiều điều; nhưng về sau đôi khi nghĩ đến nó là tôi thấy rùng mình. Nó đã tự đi theo con đường của mình; nó cắt đứt mọi quan hệ với tôi. Nó đi b cứ nơi nào nó muốn, với cái đầu cứng và với cái thân thể nhỏ nhắn, rắn rỏi của nó - chỉ có đôi chân thiếu niên của nó là yếu ớt, nhưng với thời gian chúng sẽ cứng cáp lên. Nhiều khi tôi muốn gọi nó về để hỏi xem thực ra nó có chuyện gì, tại sao nó lại xa lánh bố nó như vậy và nói cho cùng thì nó có ý định gì; nhưng giờ đây nó đã ở quá xa và thời gian cũng đã trôi qua quá lâu rồi, cho nên chỉ còn cách cứ để mặc nó muốn ở đâu thì ở. Tôi nghe nói nó là đứa con duy nhất của tôi để râu; tất nhiên, đối với một người quá thấp như nó thì để râu như vậy là không hợp lắm.

Đứa con thứ chín của tôi rất lịch lãm và nó có cái nhìn ngọt ngào dành cho phụ nữ, ngọt ngào đến nỗi đôi khi nó có thể quyến rũ được cả tôi, mặc dù, tôi biết rõ rằng thực ra chỉ cần dùng một miếng giẻ ướt là có thể lau sạch hoàn toàn cái vẻ rạng rỡ siêu nhiên ấy. Nhưng đặc điểm của thằng con này là thậm chí nó cũng không có ý định quyến rũ; nó có thể hài lòng nằm suốt ngày trên đi văng nhìn lên trần nhà, hay đúng hơn là nhắm mắt nghỉ ngơi. Khi nó nằm ở tư thế ưa thích này thì nó nói chuyện rất thoải mái và không hẳn là tồi; ngắn gọn và hoa mĩ; nhưng chỉ trong giới hạn hiểu biết của nó; nếu nó vượt quá giới hạn của mình - không thể tránh khỏi bởi lẽ hiểu biết của nó rất hạn hẹp - thì lời nói của nó trở nên rỗng tuếch. Anh có thể ra hiệu cho nó im lặng, nếu anh muốn đôi mắt ngái ngủ của nó có thể theo dõi được anh nói chuyện.

Thằng con thứ mười của tôi đúng là một tính cách giả dối. Tôi không muốn hoàn toàn phủ nhận, cũng không muốn quả quyết khẳng định cái khuyết tật ấy. Có một điều chắc chắn là bất cứ ai nhìn thấy nó xuất hiện với một vẻ trang trọng quá mức so với tuổi của nó, với chiếc áo vét tông lúc nào cũng cài khuy kĩ càng, với chiếc mũ phớt đen đội trên đầu - chiếc mũ cũ kĩ nhưng luôn luôn được chải chuốt cẩn thận, - với vẻ mặt bất động, với cái cằm hơi nhô ra phía trước, với đôi mí mắt cố giương to, và đôi khi với hai ngón tay đưa lên miệng - bất cứ ai nhìn thấy nó như vậy cũng phải tự nhủ: đây là một thằng đạo đức giả vô lm sỉ. Nhưng sau đó cứ thử nghe nó nói chuyện mà xem! Nó nói đâu ra dấy, mực thước, dứt khoát, trả lời câu hỏi với vẻ sắc sảo độc ác; trong sự hài hòa tự nhiên và đáng kinh ngạc với toàn bộ hoàn cảnh xung quanh; một sự hài hòa dứt khoát làm cho người ta phải vươn cổ và nhấc mình khỏi ghế. Có nhiều người tự cho là mình rất thông minh và tưởng rằng cái vẻ ngoài của con trai tôi làm cho họ ghê tởm, nhưng họ lại bị lời nói của nó cuốn hút rất mạnh. Tất nhiên cũng có những người không bận tâm đến vẻ ngoài của nó và họ thấy lời nói của nó là giả dối. Với tư cách là người cha, tôi không muốn có ý kiến quyết định về vấn đề này, nhưng tôi vẫn phải công nhận rằng ý kiến của nhóm người sau đáng được quan tâm hơn là của nhóm người trước.

Đứa con thứ mười một của tôi là một đứa ẻo lả, có lẽ là đứa yếu nhất trong số các con trai tôi; nhưng vẻ yếu đuối của nó có thể làm người ta mắc lừa; thỉnh thoảng nó tỏ ra mạnh mẽ và rắn rỏi; tuy nhiên ngay cả những lúc đó thì sự yếu đuối của nó vẫn là cơ bản. Nhưng đó không phải là một sự yếu đuối đáng xấu hổ, mà đó chỉ là cái được coi là sự yếu đuối trên trái đất của chúng ta. Chẳng hạn phải chăng việc anh sẵn sàng bay nhảy cũng là sự yếu đuối, bởi vì rõ ràng nó cùng có nghĩa là sự do dự, sự thiếu kiên quyết và là sự thiếu kiên định? Con trai tôi là một kẻ gần như vậy. Tất nhiên một người cha không thích con mình có những tư chất như thế; bởi vì có lẽ chúng sẽ dẫn đến việc hủy hoại cả gia đình. Đôi khi nó nhìn tôi như thể muốn nói: "Con sẽ cưu mang cha." Còn tôi thì nghĩ: "Mi sẽ là đứa con cuối cùng mà ta có thể trông cậy." Và cái nhìn của nó như muốn đáp lại: "Như vậy là ít nhất con cũng có thể trở thành đứa con cuối cùng".

Đó chính là mười một người con trai của tôi.

NGUYỄN VĂN DÂN dịch