ám chiếc máy bay ào đến khi mặt trời gần lặn và cơn dông đang ùn, giội bom lửa xuống rừng vầu. Bom na pan nổ pục một tiếng âm như nồi đất vỡ, nhả một vầng khói đen, rồi lửa lem lém bò trên lá khô.

Trung đoàn trưởng Mành quàng cái chăn trên vai, vọt thoăn thoắt giữa các bụi cây, qua tiểu đoàn trợ chiến. Bốn khẩu trọng liên ngước nòng đợi kèn hiệu nổ súng. Ngon ăn quá. Một xạ viên ngồi vào tư thế bắn, xoay nòng ngắm theo máy bay cho đỡ thèm.

- Báo cáo anh, cho tôi chiếc này...

- Đùa đấy à?

Các đại đội Itxala nằm ngồi đủ kiểu dưới một lòng suối khô. Họ đang họp từng nhóm kiểm điểm mấy ngày ôn tập, trong khi máy bay quần vè vè trên đầu. Hai anh xong việc, đang cắm cúi khoét những ống mạy đu làm cái khèn. Một anh nằm ngửa, gõ cái que vào ống nước, hát một bài lâm quấy, bị tiếng cười chung quanh ngắt quãng từng lúc. Lạ thật, lúc nào họ cũng cười được! Mành gọi to:

- Các đồng chí rút trước nhé, đừng đợi chúng tôi.

Một anh biết tiếng Việt, dịch lại. Mành chạy vút sang chỗ tiểu đoàn ba. Bộ đội ở đây lao đao vì lửa. Ba người chết, bị thương ngót chục. Lửa réo át tiếng truyền lệnh. Mành quát:

- Thổi kèn rút quân!

Lá cài ngập người, bộ đội chạy thành hàng dọc, khiêng một dãy cáng thương binh. Những gánh thuốc nổ lủng liểng vượt qua lửa táp. Máy bay vẫn trút đạn hú họa vào đám cháy. Đạn nổ một tràng trên không kèm một tràng dưới đất, ùng ục veo véo.

Bộ đội ra khỏi vùng cháy, vừa gặp cơn dông đổ xuống. Mây vỡ ra, giội nước ồng ộc như thác núi. Chỉ trong mươi phút rừng đã ngập nước. Mấy nghìn người lội bì bõm trong bùn, tìm chỗ trú giữa đêm đen.

Mành chống gậy đi soát lại các đơn vị. Lòng suối khô ban nãy đã ngập nước đến bụng. Mành lội ào ào. Người anh nóng như lò than. Cơn sốt rét bị ký ninh vàng đóng nút lại đang chực phá ra, gõ trống cơm bung bung trong tai. Anh đang tìm Tuyên để trút cơn tức. Thì Tuyên đến giữa lúc bất ngờ ấy. Một tia đèn pin lóe sáng.

- Đồng chí Mành đấy hở?

- Phải.

Mành muốn sạc luôn, muốn kéo Tuyên đến chỗ ba cái huyệt mới, đến xem mấy chục người bị bỏng phải nằm dưới mưa cho nước xói vào những mảng thịt đỏ loét, để đay nghiến: "Đấy, kết quả của việc chuẩn bị chiến trường!". Nhưng Tuyên nói trước mất:

- Tôi cho đưa tất cả thương binh vào các lán của mặt trận bộ. Bệnh xá cháy. Bên Itxala bắt được hai gián điệp căng vải trắng chỉ điểm.

- Về chưa?

- Gì?

- Tôi hỏi cái đội chuẩn chiến của anh về chưa, hay còn đợi mang võng đi khiêng?

Tuyên lạnh lùng đáp:

- Chỉ sợ không còn sót ai mà khiêng nữa thôi. Bây giờ ta sang họp với ông Thông Phun bàn kế hoạch mới. Không đánh Pà Thạc được nữa.

- Bây giờ anh mới nhận ra thế à?

Chớp bật trắng lóa. Mành chợt thấy Tuyên phơi đầu trần dưới mưa, cái mũ rộng vành treo sau lưng. Mành nguôi giận, gọi:

-Này, đội mũ lên chứ!

- Để cho mát...

Bên tay phải, rừng tao tác những tiếng gọi nhau, chặt cây. Tuyên bấm đèn soi lên những dãy sườn lán bằng vầu buộc xinh gọn:

- Bộ đội Lào đây.

Một giọng trầm cất lên tiếng hát. Mười giọng cao thấp tiếp theo. Bài hát lan qua các lán, các gốc cây, xoáy tròn trong gió:

Phuộc hậu pên tha hản Itxala (Chúng ta là quân Giải phóng).

Trong chớp lòe, hai người thấy một cảnh kỳ dị. Mấy trăm người phủ kín bùn như vừa ngoi dưới ruộng lên, đang hùng hục lợp dãy lán che súng, hát thi sức với mưa gió. Tiếng hát quằn quại như vật lộn giành sống, cuộn lên những lời kiêu hãnh:

Mưa trút chúng ta không kêu

Chúng ta là quân Giải phóng...

Đói bệnh, lửa, nước, tất cả sắt thép của địch không dập được tiếng hát của nước Lào kháng chiến. Tiếng hát dội lên mây đen rền rền, quẫy trong dông bão:

Lớp lớp xông lên... độc lập... vì tự do hòa bình...

Cờ kháng chiến... vượt lên... hùng cường...

Mành không kịp hiểu vì sao mắt anh nóng và tim anh đập mạnh. Cũng cái cảm giác như hôm nào nói chuyện với đồng chí Itxala. Họ còn khổ nhiều quá... Anh chợt thấy hổ thẹn. Anh vừa quát tháo với Tuyên vì Tuyên cố đánh Pà Thạc để giải vây cho các đồng chí Itxala và du kích đang nguy khốn.

Mành lội bùn lép nhép, cúi đầu theo Tuyên không nói. Tuyên vẫn để đầu trần, thỉnh thoảng ngửa mặt lên hứng mưa. Cái bóng thấp lùn bước lấp gấp, cái đầu húi carê ướt sũng trước mặt Mành là sự đau khổ hiện thành hình người.

Chính ủy Thông Phun ngồi xổm trên sạp, trùm nilông che nước dột. Râu anh đọng nước sáng chấp chới trong ánh đèn bão. Anh vừa đi kiểm tra bộ đội về, đang khom lưng trên bản đồ, tìm một cái tên. Chữ Lào in đá bị nhòe khó đọc, anh gỡ kính rồi lại đeo, lần mãi ngón tay. Bỗng anh vỗ sạp kêu:

- Đây rồi, làng Xa Ming bưởi ngon có tiếng!

- Sao?

Thấy Tuyên đứng trước mặt, anh kéo áo Tuyên nói vội:

- Ngồi xuống, ngồi đây... Làng Xa Ming bị địch chiếm cách đây một tháng, tôi đã báo tin cho anh Đặng. Cơ sở Itxala ở đấy rút vào bí mật. Họ cho một người về báo tin có anh bộ đội Việt lạc vào làng, bị địch bắt.

- Phía Xa Ming các anh gây cơ sở, có bộ phận Việt nào đâu!

- Thế mới lạ. Anh này người đẹp đẹp, không biết tiếng Lào, trẻ lắm. Bị tra bằng kìm sống mà không khai. Chúng nó mang về đồn, chưa biết giam ở đâu hay giết rồi.

- Thôi chết, cậu Khiêm chuột nhắt!

Tuyên chồm lên. Thông Phun lắc đầu:

- Chả phải. Nhất định anh Đặng báo cho đội CC3 biết từ lâu, họ còn vào làng ấy làm gì.

Cán bộ các đơn vị lục tục đến. Tuyên cắn môi nghĩ. Anh cố giữ bình tĩnh để không chạy một mạch về Ban tham mưu tìm Đặng, hỏi cho ra lẽ. Đường số 1 bị lộ, làng Xa Ming vào tay địch, tất cả những tin ấy có đến đội CC3 không?

Thông Phun mân mê hai tờ giấy trong tập công văn, ngập ngừng không muốn trao cho Tuyên. Hai bức điện vừa gửi đến Ban chỉ huy chiến dịch. Một mệnh lệnh của Bộ Quốc phòng Lào cho phép đổi hướng tấn công. Một chỉ thị của Bộ Tư lệnh Quân tình nguyện gửi cho Tuyên: "Nghiêm khắc kiểm thảo các đồng chí phụ trách chuẩn bị Pà Thạc, báo cáo ngay". Anh biết rằng trách nhiệm và kỷ luật sẽ đổ xuống đầu Tuyên trước hết, vì Tuyên được giao việc chuẩn bị chiến trường hướng nam, lại cố đề nghị lên trên xin giữ nguyên hướng mở chiến dịch.

Nghĩ thế, anh càng thương Tuyên. Anh đã viết một điện dài gửi về Bộ Quốc phòng, chia bớt sang cho mình một phần khuyết điểm và bào chữa cho Tuyên.

Mành lên tiếng:

- Đề nghị các đồng chí bàn luôn sang kế hoạch mới. Tình hình đủ rõ rồi đấy.

Mành nhắc lại đề nghị tiến quân về phía tây bằng mấy câu gọn. Kế hoạch được thông qua rất nhanh. Mành cười rạng rỡ. Anh hết sốt rồi. Chậm lắm chỉ ba ngày nữa thôi, súng sẽ nổ. Cả một đội kèn đang thổi bài xuất quân bên tai Mành.

Thông Phun đưa cho Tuyên và Mành hai bức điện. Mành đọc xong, trầm ngâm gãi gáy. Anh nói một câu khiến Thông Phun và Tuyên cùng ngạc nhiên:

- Nên kiểm thảo cách làm việc của Đặng, chứ đồng chí Tuyên chả có khuyết điểm gì trong chuyện này.

Thông Phun buột mồm: "Đúng thế".

Tuyên ngẩng đầu, phân vân. Mành thật bụng hay lại mai mỉa châm chọc?

Mành không để ý, vẫn nói rành mạch:

- Chủ trương đánh Pà Thạc hoàn toàn đúng. Trước đây tôi đấu tranh để đổi hướng chiến dịch là tôi sai. Nhưng bây giờ không còn hy vọng tìm ra đội CC3 nữa, thì bất đắc dĩ phải tấn công hướng tây thôi.

Rồi Mành cau mặt nói nhanh hơn, lại đấm nắm tay phải vào lòng bàn tay trái để chấm câu, như diễn thuyết với Tuyên:

- Cậu Đặng chỉ biết vùi đầu vào giấy tờ, giấy tờ, giấy tờ. Công tác tham mưu không phải công tác bàn giấy đâu nhé. Tôi mới gặp nó chưa bao lâu mà đã ngấy cái lý thuyết sách vở của nó rồi. Nó thấy anh ở địch hậu ít được đọc tài liệu mới, không quen công tác tham mưu, nó vác lý thuyết ra lòe anh. Ừ mà như thế anh cũng có khuyết điểm. Anh tin nó quá, không kiểm tra đôn đốc gì cả... Thôi tôi về trước xem bộ đội ra sao cái đã.

Mành rút áo mưa, vơ cây gậy, còn quay lại:

- Không chừng đội CC3 cũng một duộc với Đặng đấy. Gì chứ bệnh quan liêu là chúa hay lây từ trên xuống dưới.

Thông Phun và Tuyên ngồi đối mặt nhau một lúc nữa. Tự nhiên Thông Phun nhớ rõ mồn một đến cuộc họp cách đây hai mươi hôm, anh và Tuyên bàn kế hoạch đánh Pà Thạc mà rộn rực, mà phơi phới như chắp cánh. Những người chỉ huy bộ đội thường rất giàu tưởng tượng và mơ ước. Trong khi lo từng củ gừng cho bộ đội chống ho, từng sợi dây mìn cho du kích, họ đã vẽ nên trong trí cuộc chiến đấu sắp đến với bao nhiêu là tình huống trắc trở, đã thấy trước cảnh chiến thắng vàng son. Chỉ qua có hai mươi hôm, tất cả vùng sụp đổ, tan thành bụi.

Không khí như ám khói, khó thở. Hai người cùng lặng im trong phút hiểu nhau. Tuyên đứng lên, cười gượng:

- Tôi thua cuộc rồi nhé.

Thông Phun đáp giản dị:

- Tôi cũng chưa viết thêm được chữ nào, thế là hòa.

- Chúng mình đều thua cuộc thì đúng hơn.

- Tạm thua một keo. Tôi đang rút người về tổ chức đội chuẩn chiến 4, lại ném xuống Pà Thạc. Tiếc rằng không có...

Anh ngừng giữa câu. Nhắc đến Văn Thon, người bạn Việt sẽ hiểu ra ý trách móc. Tuyên gõ tay xuống bàn, hỏi

- Trinh sát Itxala mất nhiều người, liệu tổ chức thêm một đội đủ không?

- Itxala chưa hết người. Không bao giờ hết người anh ạ.

Thông Phun cười, rút hộp sữa trong cái làn mây nhét vào túi dết Tuyên, trong khi Tuyên quay lưng giũ áo mưa. Quà của bạn cũ ở Viêng Chăn gửi ra cho anh, quý nhất chỉ có hộp sữa ấy.

Một bóng đen nhô ra khỏi bụi vầu cạnh lán, đi theo Tuyên một quãng mới gọi bằng tiếng Lào.

- Đồng chí Tuyên!

Tuyên giật mình, bấm đèn pin. Đôi mắt xếch của trung đội trưởng Pheng nhìn anh trừng trừng, mái tóc ướt dán vào mang tai.

- Ta không đánh Pà Thạc nữa hở đồng chí?

Tuyên cắn môi.

- Tôi nấp cạnh lán nghe trộm. Xin lỗi đồng chí, tôi phạm kỷ luật. Đồng chí biết hơn, nói hộ tôi sao không đánh Pà Thạc?

Tuyên vẫn im. Một sợi tóc cứa vào tim anh khi nghe câu hỏi vừa uất vừa khẩn khoản ấy. Anh không dám nhìn vào hai chấm mắt trắng của Pheng. Người chiến sĩ Lào đứng trước mặt anh như ông quan tòa buộc tội, gay gắt hỏi anh đã làm hỏng kế hoạch như thế nào. Anh muốn nói một câu an ủi, xin lỗi, mà bối rối không thốt ra lời.

Pheng thở phào, nói ngút hơi:

- Tôi hiểu rồi. Phải giữ bí mật.

Pheng biến vào bóng tối. Tuyên đưa tay vuốt trán, gạt mồ hôi lạnh lấm tấm. Suốt dọc đường về cơ quan, anh thấy đôi mắt xếch nhìn chọc vào mình, nghe cái giọng ứ đau khổ: "Sao không đánh Pà Thạc?".

Lán tham mưu chật ních những cáng và ba lô xếp đống. Thương binh nặng nằm trên sạp cao quá đầu, nhìn lên chỉ thấy một dãy bàn chân trùm chăn. Thương binh nhẹ trải áo mưa nằm trên đất nhão. Tiếng rên, tiếng thở khò khè. Mùi cồn không át được mùi tanh. Tuyên tạt vào định hỏi thăm thương binh và xem Đặng đưa cơ quan đi đâu. Chợt anh trông thấy Soan, vội dừng lại, né sang một góc tối.

Soan đang nằn nì một anh quấn băng kín đầu lên nằm sạp. Anh này gắt:

- Tôi khỏe như vâm, yếu đau gì. Đồng chí lên ngủ đi. Thức phờ người rồi còn...

Soan bắt chước vẻ làm nghiêm của chị y tá trưởng có râu mép, cố nhíu mày và đổi giọng ồm ồm:

- Yêu cầu đồng chí đừng gây khó khăn cho chuyên môn!

- Có yêu cũng chả cầu!

Thấy Soan xịu mặt, anh kia cười khì, trèo lên sạp.

Chung quanh khúc khích, đế vào:

- Nũng tí thôi.

- Ý chừng còn thích cô y tá cõng chạy bom lần nữa.

Soan chợt thấy Tuyên đi qua chỗ sáng. Soan chạy ào theo. Tuyên hỏi ngay:

- Ban tham mưu đi đâu?

- Anh Đặng bảo ra làng Na Phô ạ.

Tuyên bước thẳng. Anh sợ phải nói cái tin Khiêm bị bắt. Soan gọi giật:

- Anh ạ...

- Anh vội tí. Chưa có tin gì mới... Không sao, họ về cả thôi.

Soan nhoẻn cười, tay gỡ mái tóc rối:

- Anh bí mật thì em nói. Chuyện hay quá.

- Chuyện gì thế?

- Chị y tá trưởng ấy mà..., chị tâm sự với em, bảo ai lấy anh thì hạnh phúc lắm. Nom chị buồn buồn là. Bí mật anh nhé.

Soan bưng miệng cười, chạy ù vào lán. Tuyên thở mạnh, bỏ đi. May quá, Soan không hỏi tin Khiêm. Phải nhẹ nhẹ, từ từ, cho Soan biết từng tí một. Giờ đây nếu Khiêm sống sót trở về, anh còn mừng hơn là Soan yêu anh. Cái đêm thức bên Soan đã lùi xa, như cách hàng mấy năm. Anh chỉ là ông chú, phải là ông chú.

Soan cầm lọ thuốc đau mắt đi rỏ khắp vòng, rồi về ngồi trên ba lô mình, gỡ tóc. áo quần ướt và vấy máu tanh quá, làm thế nào thay được nhỉ. Lại đói ngấu nữa... Cái lược rơi khỏi tay. Soan ngáp dồn, dựa vào cột ngủ luôn. Một anh liên lạc đi qua lán, dòm vào:

- Đồng chí Soan!

Soan dụi mắt nhìn hộp sữa anh ta dúi vào tay, của anh Tuyên gửi cho riêng Soan. Úi chết, sao lại được cả một hộp "Con chim" vào giữa lúc túng quẫn này! Soan cuống quýt xách đèn xuống bếp đun nước sôi pha sữa ngay. Các anh bị bỏng nặng không ăn được cháo...

Các nhóm giã gạo bị máy bay xua ra rừng một lúc, lại kéo vào làng, hát ghẹo, thổi khèn ù ú u, đuổi nhau, cười ngặt nghẽo, hú những tiếng dài khen câu đùa đậm. Cánh thanh niên vốn ham chơi, hò nhau:

- Âu! Âu me! Nào ta múa một vòng anh em ơi!

- Các cô ở lại đằng này. Nghỉ một giờ!

Các cô bấm nhau rúc rích. Anh xã đội trưởng nhảy lên một cái cối giã úp sấp:

- Giới phụ nữ khuyên các anh đứng trên cần cối mà múa!

Cười. Xô đẩy nhau tranh chỗ giã. Bốc trấu bỏ vào cổ nhau, kêu í ới.

Rình rình rịch rịch.

Khít... xình! Khít... xình!

Trời giội mưa, tối sầm, thì đèn chai bật sáng giăng giăng khắp làng Na Phô, dưới sàn nhà, dưới những chái che bằng cót bằng nong. Tiếng voi tập đi đều vẫn găng với tiếng mưa, không đứt đoạn.

Đặng dẫn cơ quan tham mưu ra làng trú mưa, khi có lệnh nhường lán cho thương binh. Các ban khác làm lán lợp lá chuối ở cạnh bộ đội. Đặng thấy họ máy móc. Xa bộ đội năm cây số, anh vẫn nắm được tình hình cụ thể qua báo cáo, cứ gì phải bám theo đơn vị nhũng nhẵng. Vấn đề chính là làm việc khoa học hay không.

Thấy mấy anh bộ đội Việt đi giữa mưa, bà con ùa ra hỏi thăm, chèo kéo, lôi về nhà mình. Đặng từ chối khéo. Vào chỗ giã gạo ồn quá, mà anh định xem lại công văn, đọc mấy văn kiện quan trọng. Đi rảo một vòng, anh xoay xoay cây ba toong trỏ vào ngôi nhà to nhất, vừa tĩnh vừa sạch. Đồng chí văn thư nói nhỏ:

- Báo cáo anh nhà này không được tốt. Buôn ngoại hóa bán cắt cổ, thì thụt vào thành luôn.

- Sao đồng chí biết?

- Chúng tôi ra làng làm ruộng giúp dân, họ kể cho nghe.

Đặng lưỡng lự, rồi gạt:

- Không sao, nghỉ tạm một đêm thôi mà. Tôi cần chỗ vắng làm việc.

Lão chủ nhà đang ngồi uống rượu khật khưỡng một mình. Nhận ra bộ đội, lão hơi cuống, sau lại mừng quýnh. Lão quát vợ quét một đầu nhà, trải chiếu, thắp đèn hoa kỳ to ngọn cho bộ đội nghỉ. Rồi lão vào buồng xách ra thêm chai rượu và xâu thịt nai nướng, bày mâm mời bộ đội. Anh em xin kiếu, chuồn ra giã gạo với dân làng cho vui.

Chỉ còn Đặng ngồi lại với tập công văn, bên ngọn đèn cháy ri ri, sáng và ấm. Lão chủ nhà ấn chén rượu vào tay anh:

- Ông uống một chén. Thằng rể mua được cái đùi nai, bố vợ đánh chén, chứ chả dám rượu chè mang tội với chính phủ. Ông uống...

Đặng chỉ hiểu có tiếng kin. Anh làm hai hớp cạn chén. Luồng máu nóng từ bụng dào lên, sưởi chân tay lạnh cóng. Anh cười, xua tay. Lão chủ lại rót đầy chén nữa, cười sặc mùi ngậy:

- Bộ đội ăn khỏe như anh chàng Bảy Chum, cơ man là gạo. Tôi cũng giã đấy chứ, chỉ phải cái không quen, đau tay quá. Thằng rể lo kiếm ăn kiếm ở, bận luôn. Kìa, ông uống nữa.

Đặng lại uống. Mũi cay nồng, khó thở. Tiếng ồn ào chung quanh ngạt dần, như bị cái chăn chùm kín. Chân tay nhẹ bỗng. Rồi cả thân thể anh tan đâu mất, chỉ còn cái đầu lơ lửng và chén rượu chạm môi lành lạnh. Anh lại uống.

Rượu đánh thức cái buồn sâu kín nhất của anh. Chưa uống thì buồn thầm lặng. Càng uống càng buồn nhức nhối, giống như bàn tay bàn chân tê dại hồi lâu nổi lên buốt nhói ngàn mũi kim châm. Chờn vờn trước mắt anh cái cảnh Ban tham mưu kiểm thảo. Cũng có nêu vài cái ưu điểm gọi là. Khuyết điểm khối. Quan liêu. Mệnh lệnh. Giấy tờ. Thiếu trách nhiệm... Anh cười chua chát: "Hừ, hàng ngày không vạch nổi cái kế hoạch huấn luyện đại đội, vào hội nghị lại lớn tiếng phê phán công tác của tham mưu trưởng trung đoàn!" Cũng may họ chưa biết vụ CC3... Cũng như mọi lần nghĩ đến đội chuẩn chiến, anh thấy nhói mạnh một cái ở đâu trong người không rõ. Anh lắc đầu, đưa mu bàn tay gạt cái trán hói: "Xếp nó lại. Quên đi. Pháo binh bắn sai, đấm lưng bộ đội thì sao, đem giết cả đi à!".

Như cái máy, anh tợp hết chén này sang chén khác. Ngọn đèn nảy làm hai, làm bốn, thành một quầng lửa trong đó khuôn mặt bóng đỏ của lão chủ cứ biến rồi hiện như chơi ú tim. Lão muốn đùa với Đặng. Thôi, người ta đang buồn đây. Thiên sinh ngã tài tất hữu dụng, thế mà tài Đặng hết chỗ dùng rồi, hết chỗ dùng... Họ không hiểu được con người đã đứng đầu Ban tác huấn của một Liên khu, đã giảng chiến thuật trong các lớp cán bộ trung cao cấp (đề nghị đồng chí đại đoàn phó tóm tắt cho tôi các đặc điểm của chiến thuật công kiên... Vâng, tốt lắm!), đã soạn sách giáo khoa cho trường sĩ quan tham mưu, đã viết nhiều bài trong "Quân chính tập san" phân tích lối hành binh của Tôn Tử và đại đế Alécxăng, khiến cho một đồng chí thiếu tướng phải khen: "Tiểu đoàn trưởng mà hiểu rộng thế này à?"

Chao ôi buồn...

Bạn cũ và cả cấp dưới của Đặng nữa, khối người lên đến trung đoàn đại đoàn. Ở trường Thanh niên tiền tuyến ra, theo Cách mạng, anh vút lên cấp nhanh hơn họ, rồi dừng lại chết gí một chỗ ở cấp tiểu đoàn liền năm năm. Người ta đánh giá anh ngày một khác đi, đẩy anh từ nghiên cứu sang tác chiến, từ tác chiến về giảng dạy, để cuối cùng ném anh vào cái xó núi này, làm một chân tham mưu trưởng quyền rơm vạ đá. Công tác rối bòng bong, nề nếp du kích. Có quẫy thì cái lưới thành kiến càng thít chặt, bó giò chân tay. Anh sinh bất phùng thời mất rồi...

Ai đập vào chân Đặng, cắt dòng suy nghĩ đen và nặng. Ai ấn vào tay Đặng một gói vuông, dày. Anh căng mắt nhìn đờ đẫn.

Lão con buôn ngồi tựa lưng, ngoẹo đầu, ngáy pho pho. Vợ lão dọn mâm bát. Cái gói nilông đựng một tập giấy. Ánh đèn và dòng chữ múa tròn, nhảy như chim sẻ, không đọc được. Đồng chí văn thư báo cáo, tiếng âm u đứt đoạn như ngồi trong chum nói ra:

- Anh du kích... một người lạc rừng bị ngất trên bờ sông... trong túi... bắn lên trời hai phát.. hình như quan trọng.

- Xem chưa?

- Chưa ạ. Có ghi chữ "tối mật" bên ngoài. Anh đã dặn...

- Được. Tôi... sẽ nghiên cứu.

Hơi rượu bốc ngùn ngụt. Lưỡi Đặng vướng mồm khó nói. Những chữ đỏ vẫn đuổi nhau, không kịp xếp hàng ngang cho anh đọc.

- Báo cáo anh, có lẽ tài liệu thượng khẩn hay hỏa tốc.

- Để tôi nghiên cứu.

Đó là câu của miệng của Đặng để giữ thế chủ động. "Tôi sẽ nghiên cứu", rồi công văn chui vào kẹp giấy, người có việc ra nằm đợi ngoài trạm liên lạc. Vài hôm sau, anh giở ra đọc lướt qua, giải quyết ba phút là xong. Không ai trách anh chậm trễ được. Phải nghiên cứu mà.

Đặng ngả lưng trên đệm. Êm quá. Lão chủ thế mà chu đáo. Xấu với ai thì xấu, đối với bộ đội vẫn tốt đấy chứ... Cái gói rơi xuống bên gối. Anh ngủ trong cái nhà vắng, tập công văn lật ngửa cạnh mình. Rồi Đặng nghe tiếng lao xao chung quanh, lơ mơ phát cáu. Không có giờ nào được yên. Anh cố ngủ say được một giấc dài nữa. Có tiếng gọi anh mấy lần. Một bàn tay lật ngửa anh ra, lôi dậy, không kiêng nể.

Người ngồi chật nhà. Trung đoàn trưởng Tuyên chúi đầu vào tập công văn, thỉnh thoảng dòm sang bên, đọc cuốn sổ điện báo. Lố nhố các chủ nhiệm chính trị, cung cấp, các đảng ủy viên. Họ kéo ra làm gì giữa lúc khuya khoắt này?

Đặng cười ngượng nghịu với Tuyên:

- Mệt quá, các đồng chí đến chả biết gì cả.

- Đồng chí hết say chưa?

- Say gì... làm một hớp cho ấm. Gia đình này quý bộ đội lắm.

Đặng đã bình tĩnh. Trước một người nóng tính như Tuyên, bình tĩnh là đã thắng một nửa. Anh không mấy khi bối rối khi thủ trưởng hét ra lửa. Một thói quen có lợi. Anh lạnh giọng:

- Đồng chí cho biết đây là kiểm thảo hay lấy khẩu cung?

- Kiểm thảo.

Hỏng rồi. Tuyên không nổi nóng thêm, nghĩa là không bị dồn vào thế bí. Đặng bắt đầu trình bày lúng túng. Cán bộ tác huấn và quân báo đều đi công tác hết, còn mỗi mình anh ở nhà, công việc rối mù, tất nhiên bị chậm trễ.

Một đảng ủy viên hỏi về vụ làng Xa Ming bị địch chiếm mà đội CC3 không biết. Đặng cười khẩy, bật hai ngón tay đánh tách:

- Chức trách của tham mưu trưởng đã được quy định từ lâu, đồng chí nên nghiên cứu lại. Cơ sở còn hay mất là do Ban chính trị theo dõi...

Tuyên nhổm người như sắp nhảy xổ lên trước. Đường gân chữ y bò lên trán, chạm chân tóc húi ngắn.

- Khốn nhưng làng Xa Ming nằm trên đường về của đội chuẩn chiến, là cái nút liên lạc với phía nam! Cậu Khiêm vừa bị bắt ở Xa Ming. Anh Thông Phun báo cho đồng chí biết, đồng chí vất tin vào xó. Rõ ràng trước mắt đấy, đồng chí có hiểu không? Có chịu hiểu không?

- Yêu cầu đồng chí xem lại thái độ...

- Đồng ý, tôi đang nóng. Tôi chỉ ngạc nhiên tại sao Đảng ủy, Chi bộ, chính quyền giúp đỡ đồng chí bao nhiêu lần, mà đồng chí không bớt quan liêu đi một chút cho bộ đội nhờ!

Tuyên chống tay trên sàn, chạm phải cái gói con. Anh táy máy cầm nó lên, vẫn nói:

- Tôi nhận phần trách nhiệm chính trong việc chuẩn bị Pà Thạc thất bại, không phải mượn kiểm thảo để đổ lỗi cho đồng chí đâu. Đồng chí có nhiều mặt xuất sắc, đồng ý thế. Nhưng dứt khoát một lần, tôi yêu cầu đồng chí đừng chối quanh nữa, mà nhìn thẳng vào chỗ yếu của mình để sửa chữa.

Mảnh ni lông tuột rơi xuống sàn. Một tập giấy lọt vào tay Tuyên. Anh vỗ vỗ nó, nghe Đặng trả lời hằn học:

- Đã thế, tôi xin đổi công tác. Trả tôi về nước. Tác phong của các đồng chí không hợp, tôi không làm việc được.

Anh chủ nhiệm chính trị vẫn thấp giọng:

- Đồng chí không phải đề nghị. Chúng ta thiếu cán bộ thật đấy, nhưng những người sa sút đến mất hết phẩm chất đảng viên thì ở đây hay ở Việt Nam đều là thừa cả.

- Tôi đi nơi khác, chắc nhiều người mừng thoát nạn đấy nhỉ!

Tuyên lắc đầu chua xót, nói chậm:

- Đồng chí đừng nói thế. Không ai mừng thoát nạn đâu. Thấy một đồng chí mình ì ạch như con sên, ai chạm đến thì rụt đầu vào vỏ, chúng tôi đau đớn chứ không vui gì. Tiếc rằng đến phút cuối cùng đồng chí vẫn không thật thà trước Đảng. Đến bây giờ mới dùng kỷ luật đối với đồng chí cũng đã khá muộn...

Tập giấy trong tay Tuyên mở rộng. Anh lơ đãng nhìn xuống. Anh bỗng run lên như phát sốt.

Tập báo cáo ngót bốn mươi tờ khổ rộng, với tất cả sơ đồ, yếu đồ, địch tình, địa hình, kế hoạch hành trú quân, kế hoạch tác chiến... tất cả những gì cần biết để mở chiến dịch Pà Thạc cứu khu du kích phía nam, giải phóng mười vạn dân và bẻ gẫy nát con dao bầu cắt lìa hai khu căn cứ, đã nằm gọn đây từ bao giờ.

Trên trang đầu tô nắn nót một hàng chữ thắm, nước ngấm vào đã kéo những vệt đỏ chảy xuống như rỏ máu tươi:

ANH HÙNG CA SỐ 5