.H. dịch

Thales đã đo bóng của một kim tự tháp để xác định chiều cao của nó. Pythagoras và Plato đã giảng về sự đầu thai của các linh hồn; bảy mươi người sao chép bản thảo bị tách li trên hòn đảo của Pharos, trong bảy mươi ngày đã cho ra đời bảy mươi bản dịch giống hệt như của Pentateuch; Virgil, trong Georgic thứ hai, đã suy ngẫm về thứ tơ lụa tinh nhã được dệt bởi những người Trung-quốc; và ngày xưa, những người cưỡi ngựa ở ngoại thành Buenos Aires đã cùng nhau tranh tài trong một trận polo vốn là trò chơi của người Ba-tư. Dù giả hay thật, những truyện này (mà một trong số đó nên thêm vào, giữa những truyện khác, sự có mặt của Attila trong những khổ thơ của Elder Edda) đánh dấu những giai đoạn liên tiếp trong một tiến trình rắc rối và trần tục vẫn còn đang tiếp diễn: cuộc khám phá phương Đông của các xứ sở phương Tây. Tiến trình này, có thể nói, có chiều ngược lại của nó: phương Tây bị khám phá bởi phương Đông. Phía khác này thuộc về những người truyền đạo trong những chiếc áo choàng màu vàng nghệ mà một vị hoàng đế theo đạo Phật đã phái tới Alexandria, cuộc chinh phục Kitô-giáo Tây-ban-nha của người Hồi-giáo, và sự mê hoặc, đôi khi là những cuốn sách rất đáng sợ của Akutagawa.

Phân biệt rạch ròi các yếu tố phương Đông và phương Tây trong tác phẩm của Akutagawa có lẽ là điều bất khả; trong bất kì trường hợp nào thì các thuật ngữ cũng không hề đối nghịch nhau, cũng như Kitô-giáo, có nguồn gốc Do-thái, chiếm ưu thế ở phương Tây. Tuy vậy, tôi đánh bạo nói rằng những chủ đề và ẩn ý của Akutagawa là thuộc về phương Đông mặc dù những cấu trúc tu từ của ông mang tính châu-u. Vậy nên, trong Kesa and Morito và Rashomon, chúng ta nghe thấy hai phiên bản khác nhau của cùng một câu truyện, được kể lại bởi những nhân vật chính khác nhau, bởi cùng một kĩ thuật mà Robert Browning đã sử dụng trong The Ring and the Book. Mặt khác, chút đau đớn bị kìm nén, chút ưu ái dành cho cảnh ngộ, chút nương nhẹ của trận đòn, với tôi dường như thuần chất Nhật, bất chấp sự bất hoàn hảo không thể tránh khỏi của bất kì lối thông dịch nào. Tính ngông loạn và sự rùng rợn có mặt trong tác phẩm của ông, nhưng trong phong vận vốn lúc nào cũng trong như pha-lê của ông thì chưa bao giờ.

Akutagawa từng nghiên cứu văn học Anh, Pháp và Đức; chủ đề trong luận án tiến sĩ của ông là về William Morris; và rõ ràng ông rành rõi về Schopenhauer, Yeats và Baudelaire. Tái diễn giải theo tâm lí học những truyền thống và huyền thoại của xứ sở mình là một trong những công việc mà ông đã thực hiện.

Thackeray đã tuyên bố rằng suy ngẫm về Swift chính là suy ngẫm về sự sụp đổ của một đế chế. Một tiến trình tương tự của sự rã rời và đau đớn mênh mông ngầm chảy trong những tác phẩm cuối cùng của Akutagawa. Trong The Kappa, nhà văn sử dụng một mánh lới quen thuộc để phê phán gay gắt loài người dưới lớp vỏ của những giống loài kì quái; có lẽ ông đã được gợi hứng bởi Yahoos của Swift hoặc bởi những chú chim cánh cụt của Anatole France, hoặc những vương quốc kì lạ đan xen bởi con khỉ đá trong ngụ ngôn Phật-giáo. Lưng chừng truyện, Akutagawa bỏ quên các tục lệ châm biếm: hầu như không xảy ra vấn đề gì với ông rằng Kappa, vốn là một loài yêu tinh dưới nước, lại biến thành con người và nói về Marx, Darwin hoặc Nietzsche. Theo lệ thường trong văn chương, sự sơ suất này là một điều thiếu sót. Thực ra, những trang cuối truyện thấm đẫm một nỗi uẩn sầu không thể cắt nghĩa; chúng ta cảm thấy như mọi thứ vừa sụp đổ trong óc tưởng tượng của tác giả, luôn cả những giấc mơ về nghệ thuật của ông. Không lâu sau đó, Akutagawa tự sát. Với tác giả của những trang viết cuối cùng này, thế giới của Kappa và thế giới của con người, thế giới thường nhật và thế giới thẩm mĩ, thảy đều vô vọng và vô thường như nhau.

Một văn bản tầm thường hơn từ trí não gần như đã kiệt quệ của ông là Cogwheels. Cũng như Inferno của Strindberg, người xuất hiện lúc cuối, truyện này là một cuốn nhật kí, tàn bạo và nguyên tắc, của một tiến trình ảo giác dần mòn. Có thể nói cuộc gặp gỡ giữa hai nền văn hoá là một bi kịch tất yếu. Với trương mục quân sự đã được bắt đầu từ năm 1868, Nhật-bản trở thành một trong những thế lực hùng mạnh nhất thế giới, đánh bại Nga, thiết lập liên minh với Anh và Đức-Quốc-xã. Đây gần như là một sự tái sinh kì diệu như đã được mong đợi của chính trái tim bị xé nát và cơn khủng hoảng tinh thần đau xót. Một trong những nghệ sĩ và kẻ tử đạo của sự hoá thân kia chính là Akutagawa, người đã vĩnh viễn ra đi vào ngày 24 tháng 07 năm 1927.