ấy chục năm gần đây, mối quan tâm dành cho các nhà nghệ sĩ biểu diễn tiết mục nhịn ăn đã giảm đi nhiều. Nếu trước đây việc tổ chức những buổi biểu diễn như vậy rất có lãi thì bây giờ hoàn toàn chẳng ăn thua gì. Hồi xưa thì khác. Lúc bấy giờ cả thành phố đều quan tâm đến nghệ sĩ diễn trò nhịn ăn; cứ sau một ngày nhịn ăn là công chúng lại đến xem đông hơn; tất cả mọi người đều muốn đến xem chàng nghệ sĩ ít nhất là một lần mỗi ngày; đến cuối giai đoạn nhịn ăn đã có những người mua vé đặt dài hạn ngồi hàng ngày trước chiếc cũi nhỏ nhốt chàng nghệ sĩ; người ta còn tổ chức cả những buổi diễn đêm dưới ánh đuốc để tăng thêm ấn tượng; trong những ngày đẹp trời người ta đem cũi ra ngoài tời để dành chủ yếu cho trẻ em xem; nếu người lớn coi việc nhịn ăn chỉ là một sự giải trí theo mốt thì trẻ con há hốc miệng ngạc nhiên, vừa xem vừa nắm tay nhau cho thêm phần can đảm; chúng muốn xem chàng nghệ sĩ biểu diễn như thế nào khi anh không cần đến cả ghế ngồi mà chỉ nằm dài trên đống rơm, nước da vàng võ, mặc một chiếc áo dệt kim màu đen, với những chiếc xương sườn nhô cả ra ngoài, thỉnh thoảng khó nhọc trả lời mấy câu hỏi, gật đầu lịch sự đáp lại, thậm chí còn thò cánh tay qua chấn song ra ngoài để cho mọi người sờ xem anh gầy đến mức nào, sau đó anh lại chìm vào cõi mơ màng, không hề để ý đến cả tiếng tích tắc đồng hồ vô cùng quan trọng đối với anh và là thứ duy nhất trong cũi cử động, chúng cũng muốn xem anh nằm bất động không làm gì ngoài việc nhìn chăm chăm trước mặt, hai mắt gần như nhắm chặt, thỉnh thoảng uống một ít nước trong chiếc cốc nhỏ để giữ cho môi khỏi khô.

Ngoài các khách vãng lai, ở đó còn có những người canh gác thường xuyên, và thật lạ là họ lại được lựa chọn trong số dân hàng thịt; mỗi ca có ba người, làm nhiệm vụ ngày đêm theo dõi nhà nghệ sĩ, giữ cho anh không thể ăn vụng được một tí gì. Nhưng đây chỉ là chuyện hình thức để trấn an dân chúng, bởi vì những người thành thạo đều biết rõ rằng trong thời gian nhịn đói, bằng bất cứ giá nào người nghệ sĩ cùng không chịu ăn, ngay cả khi bị ép buộc; danh dự nghề nghiệp không cho phép anh làm như vậy. Tất nhiên không phải tất cả những người canh gác đều hiểu điều đó; đôi khi có những tốp gác đêm làm việc rất qua loa, họ cố ý ngồi ở một góc xa chơi bài với ý đồ rõ ràng là để cho nghệ sĩ có thể ăn điểm tâm đôi chút bởi họ nghĩ thế nào anh chả có một chỗ giấu thức ăn kín đáo nào đó. Đối với người nghệ sĩ thì không gì làm anh đau khổ hơn chuyện có những người canh gác kiểu ấy, anh buồn phiền vì họ; họ làm cho việc chịu đựng nhịn đói của anh tr nên vô cùng khó nhọc; đôi khi anh cũng vượt qua được cả sự yếu mệt của mình và, trong những ca gác kiểu ấy, anh đã lấy hết sức cất tiếng hát để chỉ cho mọi người thấy rằng điều nghi ngờ của họ là không chính đáng. Nhưng anh làm thế cũng chẳng ích gì; họ chỉ càng thán phục tài khéo léo vừa ăn vừa hát của anh. Anh thích những người canh gác ngồi ngay cạnh cũi hơn, những người này không bằng lòng với ánh sáng ban đêm yếu ớt của căn phòng, họ còn thắp sáng trưng những ngọn đèn chiếu lên như ông bầu cho phép. Ánh sáng chói mắt không hề làm anh khó chịu, vì dù thế nào anh cũng không thể ngủ được, thế nhưng anh lại có thể thiu thiu ngủ dưới bất cứ ánh sáng nào và vào bất cứ giờ nào, ngay cả khi trong phòng ồn ào chật ních người xem. Với những người canh gác như vậy anh sẵn sàng thức trắng đêm; anh sẵn sàng đùa cợt thường xuyên với họ, sẵn sàng kể cho họ nghe những câu chuyện trong cuộc đời viễn du của mình, sau đó anh nghe họ kể chuyện cốt để giữ cho họ tỉnh ngủ và để có thể không ngừng chứng minh cho họ thấy rằng anh không có gì ăn được ở trong cũi cả, và rằng anh có thể nhịn đói tới mức không một ai trong số họ có thể làm được. Nhưng thời điểm hạnh phúc nhất là vào buổi sáng sau đó, như để chọc tức anh, người ta đem đến cho họ một bữa sáng thịnh soạn và bọn họ lao vào ăn uống say sưa sau một đêm thức canh vất vả. Thực ra có những người muốn dùng bữa sáng này để ngầm thử thách sự ảnh hưởng của anh đối với những người canh gác, nhưng việc đó lại đi quá xa, và khi những người canh gác được hỏi có muốn tiếp tục gác đêm chỉ vì nghệ thuật mà không có ăn sáng nữa không thì họ đều từ chối, tuy nhiên họ vẫn có ý hoài nghi. Tất nhiên những nghi ngờ này không thể tránh khỏi đối với việc biểu diễn nhịn đói, bởi không ai có thể ngồi canh suốt ngày đêm bên cạnh người nghệ sĩ được, và như vậy không ai có thể biết được liệu việc nhịn ăn ấy có thực nghiêm chỉnh và liên tục không? Chỉ có người nghệ sĩ là có thể biết được điều này, vậy chỉ có anh là nghệ s đồng thời là khán giả thỏa mãn đối với sự nhịn ăn của chính mình. Nhưng anh lại không bao giờ hài lòng, nhưng là bởi những nguyên nhân khác; có lẽ không phải vì nhịn ăn mà anh gầy yếu như thế - đến nỗi một số người không dám xem tiếp vì không thể ngắm nhìn anh được nữa - đúng hơn anh gầy yếu đi nhiều bởi không hài lòng với chính mình. Bởi lẽ không một ai ngoài anh biết được nhịn đói dễ như thế nào. Đó là việc dễ nhất trên đời. Vả lại anh đâu có giấu giếm điều đó, song mọi người lại không muốn tin anh, may lắm thì họ cho là anh khiêm tốn, còn thông thường họ kết tội anh là tự quảng cáo cho mình hay thậm chí cho anh là một kẻ bịp bợm, là người có thể dễ dàng nhịn đói vì biết cách làm thế nào cho dễ chịu đựng, và hơn nữa lại còn cả gan dám công nhận một phần sự thật đó. Tất cả những điều này anh buộc phải chịu đựng, thậm chí trong nhiều năm anh đã quen với chúng, và - chúng ta phải công nhận điều này - anh chưa bao giờ tự mình rời khỏi cũi sau một giai đoạn nhịn ăn.

Thời hạn tối đa cho việc nhịn đói do ông bầu ấn định là bốn mươi ngày, không bao giờ ông để cho anh nhịn đói lâu hơn, ngay cả ở thủ đô, và điều này vì một lí do có căn cứ. Theo kinh nghiệm ông biết rằng, nhờ có quảng cáo ngày càng rầm rộ, mối quan tâm của công chúng có thể được kích thích khoảng bốn mươi ngày, sau đó nó bắt đầu giảm và người ta có thể nhận thấy khán giả thưa dần; tất nhiên về mặt này có sự khác biệt nhỏ giữa các thành phố và các nước, nhưng quy luật chung vẫn có giá trị, bốn mươi ngày là giới hạn thời gian tối đa. Thế cho nên, trong ngày thứ bốn mươi cửa cũi kết hoa được mở ra, căn phòng biểu diễn chật ních công chúng trong niềm phấn khích, một ban quân nhạc cử hành bài hát mừng, hai bác sĩ bước vào cũi để tiến hành công việc đo lường bắt buộc trên cơ thể của người nghệ sĩ diễn trò nhịn đói, người ta thông báo kết quả trong loa phóng thanh, và cuối cũng có hai cô gái, những người may mắn trong cuộc rút thăm, tới giúp người nghệ sĩ nhịn ăn bước ra khỏi cũi và đưa anh leo lên mấy bậc để tới chỗ chiếc bàn nhỏ bày sẵn một bữa ăn trưa dọn theo đúng chế độ một cách cẩn thận. Nhưng đúng lúc đó thì người nghệ sĩ lại phản đối. Thực ra anh vẫn vui lòng đưa hai cánh tay toàn xương ra cho hai người phụ nữ đang cúi xuống đỡ anh đứng dậy, nhưng anh không muốn đứng lên. Tại sao anh lại phải ngừng diễn đúng vào lúc này, khi mới được bốn mươi ngày như vậy? Anh vẫn còn có thể chịu được nhiều nữa; tại sao anh lại phải ngừng diễn đúng vào lúc anh đang có thể nhịn đói được lâu nhất? Tại sao họ muốn tước đoạt niềm vinh quang, không phải là của nhà vô địch nhịn ăn của mọi thời đại, bởi lẽ điều này từ lâu đã trở thành khả năng hiện thực, mà là niềm vinh quang của người tự vượt lên khỏi chính mình, qua cả giới hạn của sự hiểu biết, bởi vì anh không hề cảm thấy một sự giới hạn nàkhả năng nhịn đói của mình. Tại sao cái đám đông vẫn cho là rất khâm phục anh kia lại thiếu kiên nhẫn đến như vậy; nếu anh có thể còn nhịn ăn được nữa thì tại sao họ lại không muốn để cho anh tiếp tục nhịn? Vả lại anh cũng đang mệt và vẫn thấy thoải mái trên đệm rơm, còn bây giờ anh phải đứng thẳng dậy để bước tới bàn ăn, trong khi cứ nghĩ đến ăn là anh thấy buồn nôn rồi, nhưng vì tôn trọng hai người phụ nữ trẻ mà anh cố kìm nén không để lộ ra. Anh ngước nhìn thẳng vào mắt hai cô gái đang có vẻ thân thiện nhưng thực tế thì thật là tàn nhẫn, rồi anh khó nhọc lắc cái đầu trên cái cổ yếu ớt đang cố đỡ nó. Sau đó diễn ra cái mà vẫn thường diễn ra. Ông bầu buớc tới, ông im lặng đưa cánh tay lên - bởi âm nhạc át hết cả mọi tiếng nói - ông giơ cánh tay lên bên trên người nghệ sĩ, như thể muốn mời Thượng đế ngắm nhìn tác phẩm của Người đang nằm trên đống rơm kia, cái con người tử vì đạo xứng đáng được thương cảm tất nhiên chính là người nghệ sĩ diễn trò nhịn đói này, nhưng anh là người tử vì đạo hoàn toàn theo một nghĩa khác; ông ta đỡ lấy eo lưng gầy tọp của người nghệ sĩ với vẻ thận trọng thái quá để làm cho mọi người tin rằng ông đang phải đỡ một con người vô cùng yếu ớt, rồi ông trao anh cho hai cô gái lúc này trở nên tái xanh như tàu lá - tất nhiên không phải là không kín đáo tỏ ra tránh né, đến nỗi người nghệ sĩ không ng được người và bước đi lảo đảo. Giờ đây anh chấp nhận bất cứ điều gì; đầu anh gục xuống như thể bị lìa khỏi cổ mà vẫn treo lơ lửng trước ngực một cách khó hiểu; có thể anh có vẻ như hoàn toàn trống rỗng ở bên trong; được thôi thúc bởi bản năng sinh tồn, hai chân anh dựa đầu gối vào nhau để giữ cho vững, nhưng chúng dò dẫm sàn nhà như thể không tin đây là sàn nhà thực; và tất cả sức nặng cơ thể của anh, tất nhiên là rất nhẹ, đều đổ sang phía một cô gái, làm cho cô này - vì không nghĩ cái nhiệm vụ vinh dự này lại diễn ra như vậy - vừa thở hổn hển vừa cố vươn cổ ra để ít nhất tránh cho khuôn mặt mình khỏi chạm vào người nghệ sĩ, sau đó, vì không tránh được - còn người bạn may mắn của cô thì không chịu giúp cô mà chỉ run rẩy đỡ cánh tay toàn xương kia của người nghệ sĩ - cô nàng nói trên bắt đầu khóc lóc trong tiếng cười thích thú của những người trong phòng, và người ta đã phải thay cô bằng một anh hầu đã được bố trí kịp thời. Sau đó là đến việc cho ăn. Ông bầu bón từng miếng vào mồm anh lúc này đang ở trong trạng thái lơ mơ ngủ gần giống như bị ngất; trong lúc đó ông bầu nói chuyện vui và với mọi người để đánh lạc hướng sự chú ý của họ về tình trạng của anh; sau đó ông còn phát biểu một lời chúc tụng công chúng và làm ra vẻ như thể người nghệ sĩ đã nhắc ông lời chúc đó; ban nhạc tấu một bản nhạc cuối cùng để kết thúc, mọi người ra về và không ai có quyền được bất bình về những gì mình đã được xem, không một ai ngoài người nghệ sĩ, người duy nhất mãi mãi bất bình.

Anh cứ sống nhiều năm như thế mà chẳng mấy khi được nghỉ ngơi, luôn luôn trong cảnh hào quang bề ngoài, được cả thế giới kính trọng, nhưng, mặc dù vậy nhiều khi anh vẫn cảm thấy buồn, và nỗi buồn càng tăng lên vì không ai muốn coi chuyện của anh là nghiêm túc. Làm thế nào để an ủi được anh? Anh còn muốn gì nữa? Và nếu như thỉnh thoảng có một người tử tế thông ảm với anh và muốn giải thích cho anh biết rằng nỗi sầu muộn của anh có thể là do anh bị đói thì có thể xảy ra chuyện - nhất là vào cuối giai đoạn nhịn đói - là người nghệ sĩ đáp lại bằng một cơn tức giận và bất đầu túm lấy chấn song mà lắc như một con thú làm cho mọi người phải hoảng sợ. Tuy nhiên, ông bầu có một cách trừng phạt đối với những trạng thái như vậy, và ông rất thích sử dụng nó. Ông xin lỗi công chúng thay cho người nghệ sĩ và công nhận rằng thái độ của anh chỉ có thể là do khó tính khi bị đói, cái trạng thái mà những người no dù không thể một sớm một chiều hiểu ngay được; sau đó nhân tiện ông nói về lời khẳng định cũng có thể giải thích được của người nghệ sĩ diễn trò nhịn đói, cho rằng anh có thể nhịn dói nhiều hơn nhiều so với mức anh đã nhịn; ông ngợi khen tinh thần cố gắng cao, ý định tốt đẹp và lòng tận tâm thể hiện qua lời khẳng định này, nhưng nói xong ông lại tìm cách quả quyết phủ nhận ngay nó bằng cách cho mọi người xem mấy tấm ảnh, thậm chí ông còn bán chúng nữa, trong ảnh là cảnh chụp người nghệ sĩ trong ngày nhịn đói thứ bốn mươi, anh nằm trên giường gần như chết lả đi vì yếu mệt. Chuyện bóp méo sự thật này thật quá sức chịu đựng đối với người nghệ sĩ, và dù nó quá quen thuộc đối với anh, nhưng cứ mỗi l được chứng kiến anh lại khó chịu. Ở đây hậu quả của việc ngừng diễn sớm đã được coi chính là nguyên nhân của nó. Anh không thể đấu tranh chống lại một sự thiếu hiểu biết như vậy, chống lại cái thế giới thiếu hiểu biết như vậy được. Cứ mỗi lần đứng bên song cửa với vẻ tò mò và có thiện ý nghe ông bầu giải thích và sau đó chứng kiến cảnh ông ấy giới thiệu mấy tấm ảnh anh lại quay vào thở dài nằm vật ra đệm rơm, còn công chúng lại có thể yên tâm tới gần ngắm anh.

Nhiều năm sau, khi các nhân chứng của những cảnh như vậy nghĩ lại về chúng thì nhiều khi họ không còn hiểu chính cả bản thân mình. Bởi vì trong thời gian đó đã có sự thay đổi mà tôi đã nói tới; sự thay đổi diễn ra gần như bất ngờ; có thể có những nguyên nhân sâu xa, nhưng giờ đây có ai còn muốn tìm hiểu chúng nữa đâu, dù sao thì đến một ngày nào đó người nghệ sĩ diễn trò nhịn đói trước đây vẫn từng được cưng chiều bỗng thấy mình bị cái đám đông mê giải trí kia từ bỏ ể tìm đến những trò khác, ông bầu còn vội vã làm một chuyến lưu diễn nữa qua nửa vòng châu Âu để xem có còn nơi nào lại quan tâm đến cái trò cũ này không; nhưng tất cả chỉ là vô ích; như thể có một âm mưu thông đồng rộng khắp làm cho bất cứ đâu người ta cũng tỏ ra ghê tởm thực sự đối với trò nhịn đói này. Tất nhiên rằng trên thực tế sự việc không biến đổi một cách đột ngột như vậy, và giờ đây cả hai đều nhớ lại một số triệu chứng báo trước mà hồi đó, vì quá say sưa bởi thành công, họ đã không chú ý đúng mức; còn giờ đây thì đã quá muộn để có thể làm được cái gì đó chống lại chúng. Thực ra có một điều chắc chắn rằng sẽ đến lúc người ta lại thích xem trò nhịn đói, nhưng điều này không an ủi được những người đang sống. Bởi lẽ bây giờ người nghệ sĩ diễn trò nhịn đói có thể làm được gì? Người đã từng được hàng nghìn người hoan hô giờ đây không thể xuất hiện trên những sân khấunh thường, tại những khu chợ nhỏ, còn đối với chuyện tìm nghề khác thì người nghệ sĩ diễn trò nhịn đói không những đã quá già mà còn là quá say mê cuồng tín đối với trò nhịn đói. Thế là anh giã từ ông bầu, giã từ người bạn của một nghề có một không hai để gia nhập một gánh xiếc lớn; để khỏi tự ái, thậm chí anh cũng chẳng thèm xem các điều kiện hợp đồng.

Một gánh xiếc lớn, với một số lượng đông đảo người, vật và máy móc không ngừng hỗ trợ và bổ sung cho nhau, có thể sử dụng bất cứ ai vào bất cứ lúc nào, thậm chí cả một nghệ sĩ diễn trò nhịn đói, tất nhiên là trong những giới hạn của một số tham vọng khiêm tốn, và hơn nữa, trong trường hợp đặc biệt này, bản thân người nghệ sĩ biểu diễn nhịn đói không phải là người được thuê mướn mà chính là người ta thuê mướn cái danh tiếng cũ của anh; thậm chí do tính chất đặc thù của loại hình nghệ thuật này là nó không giảm sút khi con người đến tuổi về già, ta sẽ không thể cho rằng một nghệ sĩ về hưu đang muốn tìm nơi ẩn náu trong một công việc chắc ăn ở rạp xiếc; trái lại, người nghệ sĩ diễn trò nhịn đói còn cam đoan rằng anh vẫn có thể nhịn ăn được như trước, điều mà người ta hoàn toàn có thể tin được, thậm chí anh còn khẳng định rằng nếu cứ để cho anh tự do hành động - điều mà anh sẽ hoàn toàn dễ dàng được phép - thì bây giờ mới là lúc thiên hạ phải ngạc nhiên thực sự, lời khẳng định này chỉ làm cho các nhà chuyên môn mỉm cười, do họ căn cứ vào không khí của thời đại, cái không khí mà người nghệ sĩ diễn trò nhịn đói đã vì say sưa mà đã quên đi một cách quá dễ dàng. Nhưng nói cho cùng thì người nghệ sĩ diễn trò nhịn đói cũng chưa bỏ mất hết cảm quan thực tiễn trước tình hìhật sự của vấn đề, cho nên anh đã không đồng ý cho trưng bày cũi của mình ở giữa vòng tròn rạp xiếc như là một tiết mục thành công, mà phải đặt ở ngoài trời, cạnh khu chuồng thú cho có vẻ tự nhiên, nhưng dù sao cũng phải ở một chỗ dễ tiếp cận. Xung quanh cũi sẽ dán các tờ quảng cáo to và nhiều màu sắc sặc sỡ để thông báo chuyện gì sẽ diễn ra trong cũi. Vào giờ giải lao, khi công chúng đổ xô về phía chuồng thú để xem các con vật, thì họ không thể không đi qua chỗ biểu diễn của chàng nghệ sĩ nhịn ăn và không thể không dừng chân một chút; thậm chí có thể họ sẽ còn nấn ná trước mặt anh lâu hơn nếu như dòng người từ phía sau không đẩy họ đi, bởi sự tò mò muốn biết chuyện gì đã làm tắc nghẽn đám đông trong cái hành lang nhỏ hẹp này. Đây là lí do làm cho chàng nghệ sĩ diễn trò nhịn đói luôn luôn hồi hộp trước lúc diễn ra những cuộc tham quan mà tất nhiên anh vẫn khát khao như là mục tiêu duy nhất của đời mình. Ban đầu phải cố gắng lắm anh mới đợi được đến giờ nghỉ giải lao; anh nhìn mê mẩn vào đám người đang chen vai nhau bước tới gần, cho đến khi anh nhanh chóng hiểu ra rằng, cứ xét theo ý định của họ thì đa số mọi người muốn tới xem thú vật nhốt trong chuồng. Nhưng cái cảnh đám đông chen nhau từ xa vẫn là cảnh đẹp nhất. Bởi vì ngay khi họ tới gần là lập tức anh bị điếc tai bởi tiếng kêu và tiếng chửi rủa của hai phe đối lập nhau: một là của những người muốn yên lặng đứng ngắm anh, không phải vì thông cảm, mà là vì thói đồng bóng và cố chấp - phe này nhanh chóng trở nên khó chịu nhất đối với chàng nghệ sĩ - và một là của những người muốn ra thẳng ngoài chuồng thú. Sau khi đám đông đi khỏi thì đến lượt những người ra sau; nhưng những người này, mặc dù không còn gì ngăn cản họ và họ có thể dừng lại bao lâu tùy thích bên cũi của anh, nhưng họ lại tự nhiên vội vã bước qua để tranh thủ tới xem các con thú. Và cũng có khi có trường hợp may mắn là một ông bố dẫn theo đám trẻ con đi qua, ông chỉ tay về phía chàng nghệ sĩ diễn trò nhịn đói và giải thích cặn kẽ cho các con mình về công việc của anh, những năm tháng trước kia khi ông đã từng được xem những buổi biểu diễn tương tự như thế này, tuy nhiên những buổi biểu diễn hồi đó tỏ ra uy nghiêm hơn nhiều, còn bọn trẻ thì vẫn không hiểu gì vì chúng không được học hành đầy đủ ở nhà trường cũng như ở ngoài đời - chúng có biết gì về chuyện nhịn đói đâu? - nhưng ánh mắt tò mò của chúng dù sao cũng để lộ một cái gì đó hứa hẹn một thời tương lai thuận lợi hơn. Về sau đôi khi khi chàng nghệ sĩ diễn trò nhịn đói đã tự nhủ rằng có lẽ tốt hơn là cũi của anh không nên để quá gần chuồng thú như thế này. Như thể người xem sẽ quá dễ dàng chọn lựa cảnh xem thú hơn, đó là chưa kể đên một điều, là mùi hôi của thú vật, tiếng động ban đêm của chúng, việc chuyên chở thịt sống đi qua ngay trước mũi anh, cùng những tiếng gầm của thú vật khi chúng ăn, tất cả đã làm anh không ngừng vô cùng đau khổ. Nhưng anh không dám than phiền với ban lãnh đạo; dù sao thực ra thì nhờ có đàn thú mà đám đông kéo đến xem xiếc và thỉnh thoảng cùng được một vài khán giả dành cho anh; ai mà biết được họ sẽ nhốt anh vào chỗ nào nếu như tình cờ họ bỗng nhớ tới sự tồn tại của anh và qua đó nhớ tới chuyện anh chỉ là một vật cản trên con đường dẫn đám đông tới xem chuồng thú.

Tất nhiên anh chỉ là một vật cản nhỏ bé và càng ngày càng trở nên bé nhỏ hơn. Thiên hạ bắt đầu quen với sự việc kì lạ là ở thời nay mà người ta vẫn cố đòi hỏi họ phải chú ý tới một chàng nghệ sĩ diễn trò nhịn đói và cùng với thói quen ấy, họ bắt đầu tuyên bố lời phán quyết về anh: Anh cứ việc nhịn đói bao lâu tùy thích, và anh đã làm như vậy; nhưng chẳng còn gì có thể cứu vãn anh được nữa, thiên hạ cứ đi qua mà không hề chú ý đến anh. Ai dám giải thích cho họ nghệ thuật nhịn đói? Người nào không cảm thấy đói thì không thể hiểu được. Những tấm quảng cáo trình bày đẹp đẽ trở nên bẩn thỉu và không thể đọc nổi, chúng được đem cất đi và chẳng ai nghĩ đến chuyện thay cái mới, tấm bảng ghi ngày tháng để theo dõi số ngày nhịn đói của anh ban đầu được ghi chép cẩn thận hàng ngày, giờ đây nó bị người ta bỏ mặc không ngó ngàng gì đến, bởi vì sau mấy tuần đầu, nhân viên rạp xiếc bắt đầu ngán cái công việc tẻ nhạt này; và thế là thực ra chàng nghệ sĩ diễn trò nhịn đói vẫn cứ tiếp tục nhịn đói như trước đây anh đã từng mơ ước, và anh đã dễ dàng nhịn đói được tới mức như anh đã từng tuyên bố; nhưng chẳng ai còn đếm số ngày nhịn đói cho anh nữa, chẳng còn ai, ngay cả bản thân chàng nghệ sĩ cũng không còn biết mình đã thành công tới mức nào, điều này đã làm cho anh đau lòng. Và nếu như trong thời gian ấy có một kẻ vô công rồi nghề nào đó dừng lại thích thú xem cái bảng ghi số ngày vẫn không thay đổi từ lâu và nói lời bậy bạ, thì điều đó chỉ là một sự dối trá ngu ngốc xuất phát từ thái độ thờ ơ và bản năng xấu tính, bởi lẽ không phải chàng nghệ sĩ nhịn đói là người lừa dối - anh là người làm việc nghiêm túc, mà chỉ có thiên hạ là lừa dối anh về chuyện thưởng công.

Tuy nhiên, nhiều ngày nữa trôi qua và sự việc này cũng đi đến kết thúc. Một hôm có một viên quản lí nhìn thấy cái cũi và hỏi những người phục vụ là tại sao họ lại bỏ cái cũi ở đó không dùng và chứa đầy rơm mục nát thế kia, một cái cũi còn có thể dùng được rất tốt; chẳng ai biết gì cả, cho đến khi có một người, khi nhìn thấy tấm bảng con ghi ngày tháng, mới sực nhớ đến chàng nghệ sĩ diễn trò nhịn đói. Họ bèn lấy sào bới đông rơm ra và tìm thấy anh nằm phía dưới. "Anh vẫn còn nhịn đói nữa ư? - viên quản lí hỏi, - khi nào thì anh định kết thúc?". "Xin các ông tha lỗi", - chàng nói thì thào, nhưng chỉ có viên quản lí là nghe thấy, vì ông ghé tai sát chấn song. "Tất nhiên, - ông này vừa nói vừa chỉ tay lên trán để giải thích trạng thái thần kinh của chàng nghệ sĩ cho đám nhân viên biết, - chúng tôi tha lỗi cho anh". "Suốt thời gian qua tôi đã muốn các ông thán phục cái cách nhịn đói của tôi", - chàng nghệ sĩ nói. "Thì đúng là chúng tôi thán phục", - viên quản lí ân cần đáp. "Nhưng các ông chẳng cần phải làm như vậy đâu", - chàng nghệ sĩ đáp lại. "Được thôi, thế thì chúng tôi không thán phục nữa, - viên quản lí nói lại, - nhưng tại sao chúng tôi lại không nên thán phục?". "Bởi vì tôi phải nhịn đói, không thể khác được", - chàng nghệ sĩ thều thào. "Ô kìa, tại sao lại không thể khác được?". "Bởi vì, - chàng nghệ sĩ vừa thều thào vừa ngóc đầu lên ghé sát tai viên quản lí như thể không muốn ông bỏ sót một câu, - bởi vì tôi không tìm thấy được món ăn ưa thích. Nếu thấy được, xin ông hãy tin tôi, tôi đã không làm cao đến thế đâu mà đã ăn no như ông và như tất cả mọi người rồi". Đó là những câu nói cuối cùng của anh, và trong đôi mắt hết sinh khí của anh vẫn ánh lên niềm tin chắc chắn, mặc dù niềm tin này không còn có vẻ tự hào như hồi xưa nữa, rằng anh vẫn cứ tiếp tục nhịn ăn.

"Giờ thì các anh dọn dẹp đi!" - viên quản lí ra lệnh, và thế là mọi người đem chôn chàng nghệ sĩ cùng với cả đống rơm. Còn chiếc cũi được dùng để nhốt một con báo. Đây thực sự là một cảnh tượng vui nhộn, thậm chí đối với cả người vô tình nhất, khi được ngắm con vật hoang dại lồng lộn trong cái cũi bỏ không lâu ngày như thế này. Nó chẳng phải thiếu thốn gì cả. Những người canh gác sẵn sàng đem thức ăn hợp khẩu vị cho nó không chút do dự; thậm chí nó cũng không có vẻ cảm thấy thiếu tự do; cái cơ thể cao quý ấy mang trong mình nó tất cả những gì nó cần, thậm chí cho cả việc xé xác kẻ khác, nó làm cho người ta có cảm tưởng là nó mang trong mình cảtự do, sự tự do ấy có vẻ như trú ngụ ở đâu đó trong những chiếc răng khoẻ mạnh; và niềm vui cuộc sống toát ra từ cổ họng nó mãnh liệt đến nỗi khán giả không dễ gì sánh nổi. Nhưng họ vẫn kìm được mình để đứng vây quanh chiêm ngưỡng và không muốn rời khỏi cũi.

NGUYỄN VẪN DÂN dịch.