VAN ĐƠMITƠRÍTS, một người thuộc hạng trung lưu, gia đình hàng năm tiêu chừng một ngàn hai trăm rúp, thường rất thỏa mãn với số phận của mình, có lần sau bữa ăn tối ngồi vào đivăng và bắt đầu đọc báo.

– Hôm nay tôi quên liếc qua tờ báo – bà vợ ông vừa dọn bàn vừa nói. – Mình xem xem báo hôm nay có đăng kết quả xổ số không?

– Có, có đăng, – Ivan Đơmitơríts đáp, – thế vé số của mình không bị ký quỹ đấy chứ?

– Không, hôm thứ ba tôi vừa lấy lãi phần trăm ra.

– Thế số vé của mình thế nào?

– Xêri chín nghìn bốn trăm chín mươi chín, vé số hai mươi sáu.

– Được để xem nào… chín nghìn bốn trăm chín mươi chín và hai mươi sáu.

Ivan Đơmitơríts không tin vào vận may xổ số, nếu vào một lúc nào khác thì chắc chắn là ông đã chẳng buồn ngó vào bản kết quả xổ số, nhưng lúc này vì không có việc gì làm và hơn nữa, báo lại nằm ngay trước mắt – ông đưa ngón tay từ trên xuống dưới theo cột số xêri. Liền ngay đấy, như là để giễu cợt nỗi hoài nghi của ông, ngay dòng thứ hai từ trên xuống, con số 9499 nổi rõ đập vào mắt ông! Không kịp nhìn tiếp xem số vé còn lại, không kịp kiểm tra lại, ông vội vàng đặt tờ báo xuống gối như có ai té nước lạnh vào bụng, ông cảm thấy lòng dịu lại đầy thú vị: vừa buồn buồn như có kiến bò, vừa sờ sợ, vừa ngọt ngào mê ly!

– Masa, đúng chín nghìn bốn trăm chín mươi chín rồi! – ông nói, giọng lạc hẳn đi.

Bà vợ nhìn lên bộ mặt hoảng hốt đầy kinh ngạc của ông và hiểu rằng ông không đùa.

– Chín nghìn bốn trăm chín mươi chín à? – bà ta hỏi lại, mặt tái đi, tay đặt chiếc khăn đã gấp lại xuống bàn.

– Đúng, đúng thế… Thật thế đấy!

– Thế còn số vé?

– Ừ nhỉ còn số vé nữa. Nhưng mà thôi… hãy khoan đã. Thì cứ trúng phần xêri đã. Thì cứ thế đã, mình hiểu không…

Ivan Đơmitơríts nhìn vợ há hốc miệng cười vô nghĩa hệt như đứa trẻ vừa được người lớn cho xem một vật gì kỳ lạ. Bà vợ cười, cũng như ông chồng, bà ta cảm thấy thú vị khi ông mới chỉ đọc số xêri chứ chưa vội biết đến số vé may mắn. Tự dày vò và trêu chọc mình bằng hy vọng có thể được giàu to – điều ấy thật ngọt ngào êm dịu và đáng sợ biết bao!

– Vé mình trúng phần xêri rồi, – Ivan Đơmitơríts nói sau hồi lâu im lặng. – Có nghĩa là chúng ta có khả năng trúng số. Chỉ là khả năng thôi nhưng mà là có thể!

– Thôi, bây giờ thì mình đọc tiếp đi.

– Khoan đã. Muốn thất vọng cũng còn kịp, sẽ còn có dịp thật chán. Đây là dòng hai từ trên xuống, vậy giải thưởng sẽ thuộc loại bảy mươi lăm nghìn rúp. Đó không phải là tiền bạc nữa, mà là sức mạnh, là vốn liếng làm ăn to! Nhỡ bây giờ tôi nhìn lại bảng kết quả và số vé đúng là hai mươi sáu thì sao! Hà? Mình nghe này, nếu quả thực là chúng ta trúng số thì sao?

Hai vợ chồng cười phá lên và im lặng nhìn nhau rất lâu. Khả năng phát tài to làm cả hai choáng váng, không còn biết mơ tưởng thế nào nữa, không mở miệng ra mà nói được xem cả hai người cần đến số tiền 75.000 kia làm gì, họ sẽ mua sắm gì, đi những đâu. Hai vợ chồng chỉ còn nghĩ đến những con số 9499 và 75.000, hình dung chúng ra trong óc, còn về cái hạnh phúc hết sức gần gũi kia thì không hiểu sao họ lại không nghĩ đến.

Ivan Đơmitơríts cầm tờ báo trong tay đi đi lại lại trong phòng, và khi đã bình tâm trở lại sau ấn tượng ban đầu, ông mới bắt đầu mơ ước.

– Nếu chúng ta trúng số thật thì sao? – ông nói. – Đó là cả một cuộc đời mới, một bước ngoặt dữ dội! Vé là của mình, nhưng nếu nó là của tôi thì tất nhiên trước tiên tôi sẽ bỏ ra khoảng hai mươi lăm nghìn để mua một bất động sản như trang ấp chẳng hạn, khoảng mười nghìn để chi dùng ngay những ngày này: sắm sửa đồ đạc, đi du lịch, giả nợ và vân vân… Bốn chục nghìn còn lại thì sẽ gửi vào nhà băng lấy lãi…

– Đúng rồi, mua trang ấp là phải lắm, – bà vợ vừa nói vừa ngồi xuống và đặt hai tay lên đầu gối.

– Mua ở mạn tỉnh Tula hay Ôriôn ấy… Thứ nhất là không cần phải có nhà nghỉ ngoại ô nữa, thứ hai là lại có thu nhập về thêm.

Trong trí ông nối tiếp nhau hiện lên những cảnh tượng khác nhau, cảnh sau êm ái, thơ mộng hơn cảnh trước, và trong tất cả những cảnh tượng ấy bao giờ ông cũng tự thấy chính mình là người no nê, bình thản, khỏe mạnh nhất, ông cảm thấy im lặng, thậm chí đến nóng rực cả người lên nữa! Này đây, sau khi ăn xong đĩa súp mát lạnh như băng, ông nằm ngửa bụng trên bãi cát nóng ven bờ sông nhỏ hoặc nằm trong vườn dưới bóng cây đoạn… Trời nóng quá… Đứa con trai và đứa con gái ông thì bò bên cạnh, nghịch cát hay bắt cào cào, châu chấu trong đám cỏ. Ông nằm thiu thiu, không nghĩ ngợi một điều gì hết, ông cảm thấy rõ ràng rằng ngày hôm nay, ngày mai, ngày kia, không bao giờ ông phải đi làm. Và khi nằm đã phát chán, ông bỏ ra chỗ cắt cỏ hay là đi vào rừng hái nấm, hay là xem bọn nông phu kéo lưới bắt cá. Khi mặt trời lặn, ông lấy khăn bông, xà phòng rồi lững thững đi ra bãi tắm, ở đây ông từ từ cởi quần áo ra, lấy tay xoa xoa bộ ngực trần của mình rất lâu rồi đầm mình xuống nước. Dưới nước, bên những đám bọt xà phòng đùng đục, đàn cá nhỏ bơi tung tăng, những sợi rong xanh khẽ đung đưa. Sau khi tắm sẽ uống nước chè với kem và bánh mì hình số 8… Buổi tối thì đi dạo hay là đánh bài với mấy ông hàng xóm.

– Phải đấy, cứ mua một cái trang ấp là hơn, – bà vợ lên tiếng, bà cũng đang mơ tưởng, nhìn vẻ mặt cũng có thể thấy rằng bà đang say sưa với những ý nghĩ của mình thế nào.

Ivan Đơmitơríts vẽ ra cho mình cảnh mùa thu, với những cơn mưa lất phất, những buổi tối se lạnh và những ngày đầu thu trời trong xanh. Vào thời gian này cần phải cố ý đi chơi lâu hơn trong vườn, bên bờ sông cho đến lúc người cảm thấy ớn lạnh rồi hãy về nhà và sau đó, uống một cốc vốtka thật to, nhắm với nấm màu hung muối hoặc dưa chuột muối, rồi lại uống tiếp cốc nữa. Bọn trẻ con chạy từ ngoài vườn vào tay cầm cà rốt, cải củ còn thơm hương đất… Sau đấy thì đặt mình xuống đivăng, chậm rãi lật xem một tờ họa báo nào đó, một lúc sau phủ tờ họa báo lên mặt, cởi khuy áo gilê ra và thiêm thiếp ngủ…

Sau những ngày hanh nắng tiến đến là những ngày u ám mưa lai rai. Mưa rơi ngày rơi đêm, những cành cây trụi lá trông tang thương, gió về ẩm ướt và lành lạnh. Chó, ngựa, gà tất cả đều ướt át, ủ rũ, sợ sệt. Chẳng có chỗ nào mà dạo chơi, không thể nào đi ra khỏi nhà được, suốt ngày cứ phải đi đi lại lại trong phòng từ góc này đến góc kia và ngán ngẩm nhìn ra ngoài khung cửa sổ u ám. Thật là buồn tẻ!

Ivan Đơmitơríts đứng lại và nhìn vợ.

– Mình biết không, Masa, tôi cũng muốn đi chơi nước ngoài một chuyến, – ông nói.

Và ông bắt đầu nghĩ thật là thú vị nếu có thể đi ra nước ngoài vào cuối mùa thu này, chẳng hạn đi về miền Nam nước Pháp, đi Ý… hay đi Ấn Độ!

– Tôi thế nào cũng phải đi ra nước ngoài, – bà vợ nói. – Nào, mình nhìn tiếp số vé xem sao!

– Khoan đã! Chờ một chút đã nào…

Ông đi lại trong phòng và tiếp tục nghĩ ngợi. Một ý nghĩ chợt đến trong đầu ông: nếu quả thật vợ ông cũng đi ra nước ngoài thì sao? Đi du lịch như thế chỉ thú vị khi nào đi một mình hoặc hơn nữa là đi với đám phụ nữ nhẹ dạ vô tư chỉ biết có phút giây hiện tại, chứ không phải là với loại người đàn bà suốt dọc đường chỉ nghĩ và nói đến chuyện con cái, thở dài thườn thượt, luôn sợ hãi và tính toán chi ly từng kôpếch. Ivan Đơmitơríts hình dung ra vợ mình trong toa tàu với đủ thứ bọc, bị, túi xách; bà ta buồn rầu nghĩ ngợi điều gì và than vãn rằng bà bị đau đầu trong chuyến đi và tiêu tốn quá nhiều tiền, mỗi khi tàu dừng lại ga là lại chạy đi lấy nước uống, mua bánh mì, kẹp xúc xích… Bà ta không thể ăn bữa trưa cho đàng hoàng được vì như vậy thì tốn tiền quá…

“Thế nào bà ta cũng lại tính cho mình từng kôpếch cho coi, – ông nhìn vợ và nghĩ. – Vé là của bà ấy, đâu phải của mình! Nhưng mà bà ta đi ra nước ngoài làm gì? Sang đấy thì bà ta còn nhìn thấy gì? Chắc lại ngồi lỳ trong buồng khách sạn và chẳng chịu thả mình đi đâu cả… Mình biết thế nào mà!”

Và lần đầu tiên trong đời ông để ý thấy rằng vợ ông đã già đi nhiều, trông thô ra, người thì đầy mùi bếp núc, trong khi ông thì còn trẻ, tươi khỏe, giá có lấy vợ nữa cũng còn được.

“Tất nhiên tất cả chuyện đó là lặt vặt và ngu xuẩn, – ông nghĩ, – nhưng… sao bà ta lại muốn đi ra nước ngoài kia chứ? Ở bên ấy thì bà ta có thể hiểu được những gì? Thế mà lại đi đấy… Thử hình dung xem… Thực ra thì đối với bà ấy Napôlơ hay Klin1 cũng đều là một thôi.

Đi thế chỉ làm phiền cho mình. Mình sẽ bị mất tự do và bị phụ thuộc vào bà ta. Mình biết tỏng là bây giờ mà bà ta lĩnh được tiền thì lại vội cất ngay vào tủ khóa sáu, bảy lần như mấy mụ đàn bà vẫn thường làm… Bà ta sẽ giấu không cho mình biết… sẽ ban phát cho họ hàng bên ấy, còn đối với mình thì sẽ tính từng kôpếch cho xem”.

Ivan Đơmitơríts nhớ đến họ hàng của mình. Tất cả những thứ anh em, chị em, cô dì, chú bác ấy, sau khi biết nhà ông trúng số thế nào cũng mò đến, xin xỏ, nhăn nhở cười giả dối, uốn éo. Thật là bọn người vô sỉ ti tiện đáng khinh! Nếu cho họ tiền thì họ sẽ lại xin thêm nữa cho mà coi; nếu từ chối không cho thì họ sẽ rỉa rói, đặt điều nói xấu, cầu cho nhà ông gặp đủ chuyện không may.

Ivan Đơmitơríts nhớ lại những người ruột thịt ấy, những người trước đây ông nhìn bằng con mắt lãnh đạm thì nay trở nên thật khó chịu đáng ghét.

“Thật là bọn người tởm lợm!” – Ông nghĩ bụng thế.

Và cả bộ mặt của vợ ông nữa cũng thành đáng ghét, khó chịu. Lòng ông sôi lên một nỗi căm tức bà ta, một ý nghĩ độc ác đầy khoái trá đến với ông:

“Bà ta có biết giá trị của đồng tiền là thế nào đâu vì lúc nào cũng keo kiệt. Nếu mà bà ta trúng số thì chắc là chi cho mình một trăm rúp, còn lại bao nhiêu nhét vào tủ khóa lại hết”.

Ông không còn cười cười mà nhìn vợ như lúc nãy nữa, nhìn bà ta bây giờ ông chỉ còn thấy thâm thù. Bà ta cũng nhìn ông và cũng nhìn với cảm giác thâm thù, căm tức. Bà ta có riêng những giấc mơ rực rỡ sắc cầu vồng, những dự kiến, những tính toán riêng của mình, bà hiểu rất rõ chồng bà đang mơ tưởng những gì. Bà biết ai sẽ là kẻ đầu tiên chìa tay ra với tới món tiền trúng số của bà.

“Mơ tưởng bằng tiền của người khác bao giờ chẳng thích! – cái nhìn của bà lộ rõ ý ấy. – Không, không, ông đừng có hòng!”

Người chồng hiểu ra cái nhìn của vợ; nỗi căm tức dồn lên ngực ông; và để làm cho vợ cụt hứng, ông cố tình làm trái ý bà, liếc nhanh vào trang tư tờ báo và cao giọng đọc với vẻ đắc thắng:

– Xêri chín nghìn bốn trăm chín mươi chín, vé số bốn mươi sáu! Chứ không phải hai mươi sáu!

Niềm hi vọng và nỗi căm ghét cùng lập tức biến mất, và ngay lúc đó, cả Ivan Đơmitơríts lẫn vợ ông đều cảm thấy rằng những căn buồng của họ tối tăm, chật hẹp, thấp bé, rằng bữa tối vừa ăn chẳng làm họ no mà chỉ thêm cồn cào trong dạ dày, rằng những buổi tối này sao mà dài lê thê và buồn tẻ đến thế…

– Có quỷ mà biết được, – Ivan Đơmitơríts phát bẳn nói, – đặt chân vào đâu cũng thấy giấy lộn, rác rưởi đầy ra! Các phòng có dễ không bao giờ được quét! Đến phải bỏ cái nhà này mà đi thôi, quỷ tha ma bắt tôi cho rồi! Bỏ nhà mà đi rồi treo cổ lên cành dương nào cho xong!