ađia đoán rằng có một động cơ bí mật chi phối tất cả mọi hành vi của Misen Xtrôgôp, mà vì một lý do nào đó cô không sao biết được. Anh bạn này hoàn toàn ở thế bị động, không có quyền tự mình định đoạt lấy bản thân mình và, trong trường hợp vừa qua, anh đã dũng cảm hy sinh vì nghĩa vụ đến mức nuốt hận trước một sự xúc phạm ghê gớm. Tuy vậy, Nađia không đòi hỏi một sự giải thích nào của anh. Bàn tay cô đưa ra cho anh phải chăng đó là câu trả lời trước cho tất cả những điều anh có thể nói cùng cô?

Misen Xtrôgôp lặng thinh suốt buổi tối hôm đó. Người trưởng trạm chỉ có thể cấp cho anh những con ngựa khỏe vào sáng hôm sau. Thế là cả một đêm tròn phải dừng lại trạm. Nhân đó Nađia cũng được nghỉ ngơi chút ít. Một căn buồng được sửa soạn cho riêng cô. Cô gái, chắc là muốn ở bên cạnh người bạn trai của mình, nhưng cảm thấy anh cần ở lại một mình, nên cô đành ý tứ rút về buồng riêng.

Nhưng lúc sắp đi, cô không thể không nói với anh đôi lời.

- Anh!... - cô thì thào. Nhưng Misen Xtrôgôp ra hiệu ngăn cô lại. Cô ngậm ngùi, thở dài một tiếng, rồi bước ra.

Misen Xtrôgôp không ngủ. Anh không tài nào ngủ được dù chỉ trong chốc lát. Nơi bị chiếc cán roi của tên lữ khách chạm vào, anh thấy rát như lửa bỏng.

“Vì Tổ quốc và vì Đức Cha!” - Anh lẩm nhẩm kết thúc buổi cầu nguyện tối đó.

Tuy nhiên lúc ấy anh cảm thấy nhất thiết phải tìm hiểu kẻ hạ nhục mình là ai, từ đâu đến và đi đâu? Còn khuôn mặt hắn thì từng nét đã khắc sâu vào trí nhớ của anh, vĩnh viễn không thể nào quên được.

Misen Xtrôgôp yêu cầu gặp trưởng trạm.

Trưởng trạm dân gốc Xibir lâu đời, tới ngay, nhìn người khách với vẻ khinh khỉnh và đợi anh hỏi:

- Anh vốn là dân địa phương này phải không?

- Phải.

- Anh có biết cái người đã tước đoạt những con ngựa của tôi là ai không?

- Không.

- Anh chưa thấy hắn bao giờ ư?

- Chưa thấy bao giờ.

- Anh cho hắn là loại người nào?

- Một lãnh chúa biết cách bắt mọi người phải phục tùng.

Cái nhìn của Misen Xtrôgôp chẳng khác nào một lưỡi dao nhọn thọc vào tim đen của người dân Xibir, nhưng trưởng trạm vẫn không hề chớp mắt.

- Anh dám phê phán ta sao? - Misen Xtrôgôp nói.

- Dám chứ, - người Xibir đáp, - vì có những việc mà ngay đến một nhà buôn bình thường cũng phải ăn miếng trả miếng kia mà!

- Cú cán roi ngựa đó phải không?

- Đúng, cú cán roi ngựa đó, chàng thanh niên ạ! Tôi đáng tuổi và đủ sức để nói với anh như vậy.

Misen Xtrôgôp bước lại gần người trưởng trạm, đặt bàn tay cứng như sắt lên vai anh ta. Rồi, bằng một giọng bình tĩnh đến lạ lùng, anh bảo:

- Cút đi, anh bạn! Cút ngay! Tôi có thể bóp anh chết tươi đó!

- Như thế, có lẽ tôi lại thích hơn! - anh ta lẩm bẩm và rút lui, không nói thêm một lời nào nữa.

Ngày hôm sau, 24 tháng Bảy, vào khoảng tám giờ sáng, chiếc tarantax được thắng ba con ngựa rất khỏe. Misen Xtrôgôp và Nađia ngồi lên xe và thành phố Ichim - nơi đã để lại cho hai người một ấn tượng hết sức khủng khiếp - chẳng mấy chốc đã khuất dần sau một khúc quanh của con đường. Ở những trạm phải dừng lại trong ngày hôm đó, Misen Xtrôgôp có thể nhận biết là chiếc xe hòm đó vẫn đi trước anh trên đường tới Irkuxk và tên lữ khách kia cũng vội vã như anh, không bỏ phí một khoảnh khắc nào trong khi qua thảo nguyên. Vào lúc bốn giờ chiều, sau khi đã vượt được trên bảy mươi lăm dặm, tới trạm Abatxkaia thì phải qua sông Ichim, một trong những nhánh chính của sông Irtys.

Qua sông lần này có khó khăn hơn một chút so với chuyến qua sông Tôbônxk. Ở chỗ này, dòng Ichim chảy khá xiết, Trong mùa đông ở Xibir, tất cả những con sông chảy qua thảo nguyên đều đóng băng dày tới nhiều bộ, đi lại rất dễ, có khi du khách đi qua mà không biết vì dòng sông đã biến mất dưới tấm thảm trắng xoá mênh mông phủ lên đều khắp thảo nguyên. Nhưng, trong mùa hè thì có nhiều khó khăn hơn, khi muốn vượt qua những con sông đó. Quả vậy, phải mất đến hai tiếng đồng hồ mới qua được sông Ichim. Đó là điều khiến Misen Xtrôgôp vô cùng sốt ruột, rồi những tin tức đáng lo ngại do người chở phà cung cấp về cuộc xâm lăng của quân Tactar lại càng làm cho anh bực bội hơn nữa.

Họ nói như sau:

- Một số quân thám báo của Fêôfar-khan hình như đã xuất hiện trên hai bờ phía hạ lưu sông Ichim, tại các vùng phía nam tỉnh Tôbônxk. Thành phố Ômxk bị đe dọa nghiêm trọng. Có người bảo đã xảy ra một cuộc đụng độ giữa quân Xibir và quân Tactar tại biên giới của những bộ lạc du mục lớn Kirghidi, một cuộc đụng độ không có lợi cho quân đội Nga quá yếu ở điểm này. Do đó, đội quân Xibir phải rút lui và tiếp theo là toàn dân trong vùng phải tản cư. Họ kể lại những hành động tàn bạo khủng khiếp của bọn xâm lược: phá phách, cướp bóc, đốt nhà, giết người... Chiến tranh theo kiểu Tactar! Bởi vậy dân chúng chạy tán loạn, cốt sao tránh được đội quân tiên phong của Fêôfar-khan. Số dân các thị trấn và xóm làng giảm sút hẳn. Do đó, mối lo sợ lớn nhất của Misen Xtrôgôp là ở chỗ thiếu các phương tiện vận chuyển. Phải hết sức khẩn trương đi tới Ômxk. Có thể là ra khỏi thành phố này, anh sẽ vượt trước được bọn thám báo Tactar đang xuôi thung lũng Irtys, và anh sẽ theo con đường chưa bị địch kiểm soát để đi đến Irkuxk.

Cũng chính nơi đây, chỗ mà chiếc tarantax vừa vượt qua sông, là nơi tận cùng của cái mà theo thuật ngữ quân sự người ta gọi là “dải Ichim”, đó là một dãy những tháp canh hoặc những đồn lũy nhỏ dựng bằng gỗ kéo dài từ biên giới Bắc Xibir trên một chiều dài bốn trăm dặm (427km). Ngày xưa, những đồn lũy này do những phân đội lính Côdắc trấn giữ để bảo vệ toàn vùng chống lại quân Kiêcghidi cũng như quân Tactar. Nhưng từ ngày chính quyền Matxcơva tin là những bộ lạc du mục này đã thực sự thần phục, họ bỏ không dùng đến nữa, cho là dải Ichim không còn có tác dụng. Phần lớn những đồn lũy này vừa bị thiêu ra tro và làn khói mà những người chở phà chỉ cho Misen Xtrôgôp thấy còn đang cuồn cuộn trên phía chân trời phương Nam, chứng tỏ đội quân tiên phong Tactar đã tới gần.

Ngay sau khi chiếc tarantax cùng ba con ngựa kéo được phà đưa sang hữu ngạn sông Ichim, thì cuộc hành trình lại tiếp tục với tốc độ nhanh nhất trên con đường qua thảo nguyên.

Lúc đó là bảy giờ tối. Bầu trời rất u ám. Chốc chốc lại có một trận mưa giông vì vậy đường sá đỡ bụi và dễ đi hơn.

Từ trạm Ichim trở đi, Misen Xtrôgôp trở nên lầm lì ít nói. Tuy vậy anh vẫn luôn chú ý tránh cho Nađia đỡ mệt nhọc trong chuyến đi liên tục không ngơi nghỉ này. Nhưng cô gái chẳng phàn nàn bao giờ. Cô còn muốn những con ngựa đang kéo chiếc tarantax mọc cánh để bay cho thật nhanh. Một cái gì đó bảo cho cô biết là người bạn đường của cô còn vội vã tới Irkuxk hơn cô nữa kia. Còn biết bao nhiêu dặm đường ngăn cách họ với Irkuxk!

Cô cũng nghĩ là nếu Ômxk đã bị quân Tactar chiếm đóng, thì bà mẹ của Misen Xtrôgôp sống ở thành phố đó phải trải bao hiểm nguy và con trai bà phải hết sức lo lắng. Cái đó cũng đủ để giải thích sự nóng lòng sốt ruột của anh mong mau tới được với bà.

Bởi vậy đôi lúc, Nađia tưởng nên nói với anh về bà già Marfa, về tình trạng bà có thể lâm vào giữa tình hình nghiêm trọng này.

- Anh không nhận được tin gì của mẹ từ khi bắt đầu có cuộc xâm lăng ư? - Cô hỏi anh.

- Không một tin gì, Nađia ạ. Thư cuối cùng mẹ viết cho anh cách đây đã hai tháng, nhưng toàn là tin tốt lành cả. Mẹ Marfa của anh là một người đàn bà cương nghị, một phụ nữ Xibir dũng cảm. Mặc dù đã có tuổi, bà vẫn giữ được sức mạnh tinh thần của mình. Bà cụ rất giỏi chịu đựng.

- Em sẽ đến thăm mẹ, anh ạ, - Nađia thốt lên. - Vì anh đã nhận em là em gái, vậy thì em là con gái của mẹ Marfa!

Thấy Misen Xtrôgôp vẫn im lặng, cô nói tiếp:

- Có thể là mẹ đã rời thành phố Ômxk rồi chăng?

- Có thể như thế, Nađia ạ, - Misen Xtrôgôp đáp, anh cũng hy vọng là bà đã rời Ômxk để đi Tôbônxk rồi. Bà Marfa rất căm ghét bọn Tactar. Bà thông thạo vùng thảo nguyên, bà lại rất dũng cảm nữa, nên anh mong là bà đã chống gậy đi xuôi theo bờ sông Irtys rồi. Không một nơi nào trong tỉnh chưa có dấu chân bà. Đã bao lần bà đã cùng cha anh, rong ruổi khắp vùng và cũng đã bao lần khi còn là một cậu bé, anh theo cha mẹ trong những chuyến đi khắp hoang mạc Xibir đó! Nađia ạ, anh tin là mẹ anh đã rời khỏi Ômxk.

- Vậy... khi nào thì anh sẽ về thăm mẹ?

- Khi... từ Irkuxk trở về.

- Nhưng nếu hiện giờ mẹ vẫn còn ở Ômxk, thì nhất định anh phải dành ra ít nhất là một tiếng đồng hồ để về ôm hôn bà chứ?

- Anh không về đâu.

- Anh nhất định không về, dù biết chắc chắn là mẹ vẫn còn ở Ômxk ư?

- Không, Nađia ạ. - Misen Xtrôgôp trả lời cô mà lồng ngực phập phồng rạo rực. Anh biết anh không thể tiếp tục trả lời những câu hỏi như thế của cô gái.

- Anh nói: “không”! Ôi, anh trai của em! Vì sao vậy? Nếu mẹ hãy còn ở Ômxk, thì vì lý do gì mà anh lại không tạt qua thăm mẹ.

- Vì lý do gì à? Nađia! Em hỏi anh vì lý do gì à? - Misen Xtrôgôp kêu lên bằng một giọng khiến cô gái rùng mình. - Vì những lý do mà anh đã phải chịu nhẫn nhục đến hèn nhát với cái tên khốn khiếp kia, mà đáng lẽ…

Anh không thể nói được hết câu.

- Bình tĩnh lại anh! - Nađia hết sức dịu dàng nói với anh. - Em chỉ biết một điều, hay đúng hơn là em chỉ cảm thấy thôi... Phải chăng là có một ý thức tình cảm lúc này nó đang chế ngự tất cả hành vi của anh, đó là ý thức về một nghĩa vụ thiêng liêng - nếu có thể có một nghĩa vụ như thế - thiêng liêng hơn cả tình mẫu tử, tình cảm của người con trai đối với mẹ đẻ của mình!

Nađia im lặng không nói gì nữa, và từ lúc đó, trong câu chuyện trao đổi, cô tránh tất cả các vấn đề có liên quan tới hoàn cảnh đặc biệt của Misen Xtrôgôp. Ở đây có một bí mật nào đó cần phải tôn trọng. Và cô đã tôn trọng.

Ngày hôm sau 25 tháng Bảy, hồi ba giờ sáng, chiếc tarantax tới trạm Tiukalinxk, sau khi vượt quãng đường dài một trăm hai mươi dặm, kể từ lúc qua sông Ichim.

Ngựa kéo được thay nhanh chóng. Nhưng, và đây là lần đầu tiên từ lúc khởi hành, người đánh xe nêu ra một số khó khăn. Y khẳng định là có những phân đội quân Tactar đang sục sạo vùng thảo nguyên. Du khách hoặc, ngựa và xe là những miếng mồi ngon cho bọn cướp này.

Chỉ dựa vào túi tiền, Misen Xtrôgôp mới thắng được sự chần chừ của người đánh xe, vì lúc này, cũng như nhiều lúc khác, anh không muốn sử dụng đến cái “pôđarôsnha” của mình. Các tỉnh ở Xibir đều được phổ biến về sắc lệnh cuối cùng chuyển tới qua đường dây điện tín mà, mặc dù vậy, một công dân Nga như anh lại được đặc biệt miễn không phải chấp hành, thì tất nhiên sẽ gây ra sự chú ý của công chúng - điều này đối với người đưa thư của Nga hoàng cần phải hết sức tránh. Còn về thái độ chần chừ của xà ích, có thể là do anh chàng ranh mãnh này muốn trục lợi trên sự nóng lòng sốt ruột của khách chăng? Cũng có thể hắn thực sự có lý để sợ rằng sẽ có những chuyện không xảy ra dọc đường?

Cuối cùng chiếc tarantax cũng lên đường và phóng nhanh tới mức mới ba giờ chiều đã đi được trên tám chục dặm và dừng lại thay ngựa tại trạm Kuatxinxkôe. Rồi, một tiếng đồng hồ sau tới sông Irtys. Thành phố Ômxk chỉ còn cách hai chục dặm nữa thôi.

Irtys là một con sông rộng và là một trong những đường giao thông huyết mạch của Xibir, chảy tới ven bờ lục địa châu Á. Vào thời kỳ đó trong năm cũng là thời kỳ mà nước các con sông dâng lên trong lưu vực Xibir. Mực nước sông Irtys hết sức cao. Do đó dòng chảy của nó rất mạnh, gần như thác đổ, làm cho việc qua sông khá vất vả. Một người bơi lội dù giỏi đến đâu cũng khó có thể vượt qua và ngay cả bằng phà, việc qua sông Irtys lúc đó cũng không phải là không nguy hiểm.

Nhưng những hiểm nguy này cũng như tất cả những trở ngại khác đều không thể làm cho Misen Xtrôgôp và Nađia dừng lại dù chỉ trong chốc lát. Họ đã quyết tâm: nguy hiểm mấy cũng phải vượt qua.

Tuy vậy anh cũng đề nghị cô bạn gái để anh sang phà trước với xe và những con ngựa, vì sợ quá tải gây nguy hiểm cho cô chăng. Sau khi cho ngựa và xe lên bờ bên kia rồi, anh sẽ quay lại đón cô. Nhưng Nađia không chịu, vì như vậy sẽ chậm thêm mất một tiếng đồng hồ và cô thì không muốn vì sự bảo đảm chắc chắn cho mình mà gây ra chậm trễ.

Việc lên phà cũng chẳng dễ dàng gì, vì bờ sông có những chỗ nước ngập nhưng cạn, phà không ghé tới gần được. Sau nửa tiếng đồng hồ gắng sức, chiếc tarantax và ba con ngựa cũng được đưa lên phà. Misen Xtrôgôp, Nađia và người xà ích lên theo, và phà rời bờ.

Trong những phút đầu tiên, mọi việc đều êm ả. Dòng sông Irtys bị một mũi đất dài ở phía thượng nguồn chặn lại, tạo thành một dòng xoáy, nhưng phà vẫn đi qua được an toàn nhờ những phu chống phà khéo léo đẩy bằng những chiếc sào dài thật thông thạo. Nhưng khi ra đến giữa sông, nước quá sâu, chiếc sào dài ngập lút, họ hầu như không còn chống được đầu mút sào vào vai để đẩy nữa. Những con sào không còn đủ sức đẩy phà đi, trở thành vô dụng. Misen Xtrôgôp và Nađia ngồi phía khoang sau, lúc nào cũng sợ bị chậm trễ, lo ngại nhìn những người phu phà đang vất vả chèo chống.

- Hãy coi chừng! - Một người chở phà kêu lên bảo bạn.

Sở dĩ có tiếng kêu đó, vì đột nhiên con phà đổi hướng trôi đi hết sức nhanh. Nó chịu sự tác động trực tiếp của dòng chảy, vùn vụt trôi xuôi. Phải khéo léo dùng sào đẩy con phà vào vị trí chênh chếch với dòng nước cuốn. Vì vậy, bằng cách tựa vào đầu mút của những chiếc sào, liên tục vát dưới mép mạn phà, những người phu đã làm cho con phà quay mũi chéo lại và từ từ trôi sang phía hữu ngạn. Người ta đã tính là tới bờ bên kia về phía hạ lưu, thì sẽ cách chỗ cập phà bên này vào khoảng từ năm đến sáu dặm, nhưng cũng chẳng có gì đáng ngại, nếu người và vật lên bờ được an toàn.

Hai người phu phà vạm vỡ được những lời hứa trả công cao động viên, tin chắc là sẽ hoàn thành tốt chuyến qua sông Irtys đầy gian nan này. Nhưng họ không lường trước được một biến cố, mà dù có nhanh nhẹn và khéo léo đến đâu cũng không đối phó nổi trong hoàn cảnh này.

Con phà lúc đó còn đang lênh đênh trên dòng nước ở khoảng cách tương đương giữa hai bờ sông và trôi xuôi với tốc độ hai dặm một giờ, thì Misen Xtrôgôp bỗng dưng đứng phắt dậy, chăm chú nhìn về phía thượng lưu. Anh trông thấy rất nhiều thuyền đang vùn vụt lao tới, vì ngoài sức đẩy của dòng chảy còn có các mái chèo tác động thêm.

Nét mặt Misen Xtrôgôp bỗng cau lại và anh thốt kêu lên.

- Cái gì đấy, anh? - Cô gái hỏi.

Nhưng trước khi Misen Xtrôgôp kịp trả lời; thì một trong hai người phu phà hoảng hốt kêu to:

- Quân Tactar! Quân Tactar!

Quả thật, đó là những chiếc thuyền chở đầy lính đang xuôi dòng Irtys rất nhanh và chỉ trong ít phút nữa là đuổi kịp con phà chở quá nặng khó lòng trốn thoát. Những người phu phà hoảng sợ vì sự xuất hiện đột ngột này kêu lên thất vọng và rời bỏ tay sào.

- Can đảm lên, các bạn! - Misen Xtrôgôp nói to. - Can đảm lên! Năm chục rúp tiền thưởng cho các anh, nếu chúng ta cặp bờ bên kia, trước khi các thuyền đó đuổi kịp.

Những người chống phà hoàn hồn lại vì được động viên một cách cụ thể, tiếp tục chèo chống đưa con phà đi xiên vào bờ. Nhưng chẳng mấy chốc họ thấy rõ là không tài nào thoát khỏi bọn Tactar. Liệu chúng chỉ vượt qua mà không làm phiền nhiễu gì chăng? Điều đó khó có thể xảy ra. Ngược lại, rất đáng sợ bọn cướp này.

- Nađia, đừng sợ! - Misen Xtrôgôp bảo cô. - Em hãy sẵn sàng đối phó với tất cả!

- Em đã sẵn sàng. - Nađia đáp.

- Cả việc phải lao xuống sông, khi anh bảo.

- Vâng, khi anh bảo.

- Hãy tin ở anh, Nađia ạ!

- Vâng, em tin.

Thuyền của bọn Tactar chở một phân đội lính Bukhari chỉ còn cách khoảng một trăm bộ (324m). Chúng định đi thám thính thành phố Ômxk. Chiếc phà còn cách bờ chừng hai sải tay. Những phu phà chèo chống cật lực. Misen Xtrôgôp góp sức với họ, cầm lấy một cái sào và với một sức mạnh phi thường đẩy con phà đi tới. Nếu anh có thể đưa được chiếc tarantax lên bờ, thắng ngựa vào và phi nước đại, thì may ra còn có đôi chút hy vọng thoát khỏi bọn giặc không có ngựa này. Nhưng bao nhiêu cố gắng đều vô ích. “Saryn na kitsu!”, những tên lính trên chiếc thuyền đến trước tiên thét lên.

Misen Xtrôgôp hiểu nghĩa tiếng kêu xung trận của những tên phỉ Tactar, mà người ta chỉ được đáp lại bằng cách nằm sấp mặt xuống đất.

Vì thấy tất cả những phu phà và anh đều không làm theo lệnh chúng, một tràng súng nổ giòn, hai con ngựa gục xuống chết. Giữa lúc đó, con phà bị húc mạnh... Nó đã bị thuyền chặn ngang.

- Theo anh, Nađia! - Misen Xtrôgôp kêu to và định nhảy xuống nước, thì một mũi giáo đã đâm trúng đầu, hất anh xuống sông. Tay anh còn giơ lên khỏi mặt nước vẫy vẫy rồi bị dòng nước cuốn đi.

Nađia hét lên một tiếng, nhưng chưa kịp nhảy xuống theo Misen Xtrôgôp, thì đã bị nhấc bổng lên và bị ném vào trong khoang một chiếc thuyền giặc.

Những người phu chống phà, người xà ích đều bị chúng dùng giáo đâm chết. Chiếc phà không chủ bồng bềnh trôi dạt, còn bọn Tactar thì tiếp tục cho thuyền xuôi theo dòng sông Irtys.