HẦY VIỆT VĂN CÔNG KÍCH LỐI học gạo thậm tệ. Học phải suy diễn. Học một hiểu mười. Học như con vẹt, bài vở thuộc lòng không quên một dấu phẩy, một dấu chấm thì chỉ là thứ mọt sách hiện tại và tên nô lệ sách vở tương lai, nói chưa quá hai câu đã vác điển cố chứng minh, viết chưa quá năm dòng đã lôi sách trích dẫn. Thầy Việt văn ghét điển cố. Thầy không bắt học trò thuộc lòng điển cố ở những tác phẩm cổ văn. Thầy bảo biết để mà biết là đủ. Người học trò thông minh chẳng bao giờ là người học trò học gạo, học vẹt. Mà bắt buộc là học một thoáng đã hiểu ngay và nhớ mãi. Những anh học gạo mặt mũi trông đần độn. Ra đời giỏi lắm là leo tới chức chủ sự phòng. Bước ra khỏi thế giới sách vở, các anh ngơ ngơ ngác ngác. Khổ nỗi, những anh học trò thông minh thường mắc tội lười. Vì cậy mình thông minh. Ba tháng đầu niên học năm nay, tôi lười ghê gớm. Tôi không cậy mình thông minh đâu. Tôi lười bởi lòng tôi chuyển mùa quá sớm, bởi trận gió lạ thổi xoáy vào hồn tôi bắt hồn tôi xao xuyến, bâng khuâng. Tôi ngồi ở bàn học cứ ngỡ mình ngồi bên dòng suối. Ngọn đèn là vì sao soi hình dưới mặt nước. Chữ nghĩa là hoa lá, chim muông. Ngay cả trái tim trong bài Vạn vật tôi cũng thấy nó giống trái tim người tình chưa dám tỏ tình của mình. Trái tim Phượng. Khi đó thì trái tim mất dáng dấp Vạn vật học, trái tim có hồn, có những dây tơ treo đầy nốt nhạc, đụng khẽ là âm thanh réo rắt, đê mê... Trái tim còn có cái lồng nhỏ kết kín hoa mầu sặc sỡ. Con chim khuyên nhẩy nhót trong lồng. Con chim đòi thoát ra đi giang hồ. Và hai lá phổi. Ồ, nó tựa mái tóc rẽ đôi. Hai lá phổi tỏa ngát hương thơm. Tôi muốn thở bằng hai lá phổi tưởng tượng của tôi.

Nhưng sắp thi lục cá nguyệt rồi. Tháng mười hai đáng ghét. Năm đệ tứ đáng ghét. Thi cử làm học trò quên mơ mộng vẩn vơ. Phượng không giống một trong Ít nhiều thiếu nữ buồn không nói, Tựa cửa nhìn xa nghĩ ngợi gì. Tôi không giống anh chàng thi sĩ nhớ người yêu cất bước tìm đến Dừng chân trước cửa nhà nàng, Thấy hoa vàng với bướm vàng hôn nhau... Thi cử làm học trò già nua, ủ rũ, hao mòn. Tôi ghét thi cử. Có nghĩa là tôi ghét những cơn nắng bỏng làm úa héo những đóa hoa niên thiếu. Tôi ước ao năm đệ tứ là năm đệ ngũ, năm đệ ngũ dài lê thê, học mãi vẫn chưa tới hè. Ðể những giấc mơ xanh của tôi khỏi bị thi cử phá đám. Năm đệ tứ đáng ghét. Tháng mười hai bắt đầu bằng những ngày đáng ghét. Tôi phải tạm biệt những giấc mơ xanh, vùi đầu vào sách vở. Ðêm vô nghĩa. Ðêm thiếu chiêm bao đẹp. Thi cử, tôi muốn bợp tai nó vài cái. Chợt nhớ Phượng nói với Tùng và tôi nhận vơ là Phượng nói với tôi. Tự nhiên, mỗi dòng chữ là một bóng Phượng đổ dài. Mỗi công thức đóng khung tô mầu là một chiếc lồng kết hoa nhốt Phượng, nhốt con chim khuyên yêu mến của tôi. Bàn học là bờ suối. Ngọn đèn là vì sao. Bài vở là Phượng. Tôi học bài là tôi nói chuyện với Phượng. Người yêu ta nói gì với ta, ta cũng nhớ. Niềm bí ẩn ấy chẳng hiểu giải thích thế nào. Tình yêu vốn đầy phép tích. Tình yêu có cái roi hai đầu. Một đầu quất vào thể xác ta, bắt ta quên bổn phận. Một đầu quất vào tâm hồn ta, bắt ta nghĩ bổn phận. Ta răm rắp vâng lời. Bởi vì cả hai đầu roi đều làm thể xác ta êm ái và linh hồn ta ngọt lịm. Ta trốn học vì tình yêu. Ta chăm học vì tình yêu. Ta bỏ sự nghiệp vì tình yêu. Ta xây sự nghiệp vì tình yêu. Hỡi tình yêu, dãy dọa nạt, hãy đánh ta bằng hai đầu roi nhét!

Lại không ghét tháng mười hai nữa. Tháng mười hai cũng dễ thương. Thi cử dễ thương luôn. Nhờ ta hiểu cái roi tình yêu mầu nhiệm. Sáng nay đến lớp lòng phơi phới. Phượng đã chịu ra sân trường. Con chim khuyên đã quen cảnh bên ngoài. Nó cứ tự do nhởn nhơ chuyền nhẩy và ca hót. Nhưng phải nhớ trong trái tim tôi có cái lồng đợi nó về đúng giờ giấc. Phượng vẫy tay bảo tôi đến với nàng. Tình yêu ở lớp học, tình yêu đã ra sân trường. Ðó là ý nghĩa của tháng mười hai?

- Anh thấy chưa?

- Thấy gì?

- Họ nhìn Phượng...

- Mặc kệ họ.

Tôi cau có, tôi hậm hực khiến Phượng cười. Tôi nhất định không cười. Trưa nay về sẽ ghi bốn câu thơ của Nguyễn Bính vào nhật ký và tìm cách cho Phượng đọc nhật ký của mình. Bốn câu thơ này sẽ "cảnh cáo" Phượng:

Tôi muốn cô đừng nghĩ đến ai

Ðừng hôn dù thấy đóa hoa tươi

Ðừng ôm gối chiếc đêm nay ngủ

Ðừng tắm chiều nay bể lắm người

Phượng khẽ lắc đầu:

- Họ nhìn cả anh nữa. Những cô nữ sinh lớp dưới nhìn anh đó, anh hãy nhìn họ đi.

Tôi hơi cúi đầu. Một chút xấu hổ pha lẫn một chút khó chịu. Tôi ngước mặt. Mặt tôi hẳn vênh vang, đáng ghét:

- Tại sao họ nhìn tôi?

Phượng đưa tay che miệng:

- Anh thử ra hỏi họ xem.

Tôi bí. Và tôi hỏi bừa:

- Tại sao họ nhìn Phượng?

Phượng đáp nhẹ nhàng:

- Vì Phượng đang nói chuyện với anh.

Tiếng nói như một điệu gió đàn, như trận gió nồm nam mà Nguyễn Khuyến mong đợi. Con chim khuyên vẫn nhảy nhót trong chiếc lồng đặt ở giữa trái tim tôi. Tôi ngượng ngùng, lí nhí:

- Xin lỗi Phượng.

Nàng hỏi:

- Hôm nay thi Toán, anh chuẩn bị chưa?

Tôi gật đầu:

- Mấy đêm nay tôi đều chạy thi với bài vở.

- Anh không bị cảm chứ?

- Không. Nhưng tôi vẫn dành chút thì giờ hút một điếu thuốc lá trong một ngày.

- Anh nên quên thuốc lá.

- Ðến bao giờ?

- Hết kỳ thi đệ nhất lục cá nguyệt.

- Vâng, tôi sẽ quên, sẽ tạm quên.

Chúng tôi vào lớp. Tôi ngoái cổ xuống dưới. Tùng không trốn học hôm nay, không bỏ bài thi quan trọng hệ số 3. Nếu Phượng không trả lời Tùng, chắc chắn, toán hệ số 3 vất đi, lang thang trên bờ đê tính nhẩm nỗi buồn quan trọng hệ số 9. Thầy ra đề thi. Bài toán Hình học ngon ơ. Bài toán Ðại số cũng dễ. Chỉ cần làm một tiếng là xong. Tôi nháp sơ. Và vẽ, viết ngay vô giấy nộp. Chép được nửa bài Hình học, thấy Phượng còn chống tay ngậm bút. Thương Phượng vô vàn. Con gái học toán làm gì nhỉ? Con gái chỉ nên học văn chương. Nghĩ một bài toán nát óc, bạc một sợi tóc và già thêm một chút, xấu đi một chút. Con gái đừng nên tính toán. Tôi có bổn phận giúp Phượng cứu vãn một sợi tóc sắp bạc. Tôi chép hai bài Hình học, Ðại số thật rõ ràng vào giấy nháp. Rình thầy không để ý, tôi ném lên cho Phượng. Nàng quay xuống, mỉm cười. Thế là bằng 18 điểm trên 20 rồi. Phượng không chống tay ngậm bút nữa. Sợi tóc sắp bạc của nàng mãi mãi xanh thắm. Sợi tóc nói mừng lắm. Nó đang cám ơn tôi. Tôi có quyền thả mắt qua khung cửa sổ ngắm khoảng trời xanh đủ sắc mây của tôi. Tiếng thầy hối giục:

- Còn hai mươi phút nữa.

Thầy nói:

- Các anh phải coi như đang thi ở trường thi. Luôn luôn xong bài thi trước hai mươi phút để có thì giờ đọc lại mà sửa những chổ sai lầm.

Thầy gọi tôi:

- Anh Chương!

Tôi giật mình trở về thực tại:

- Dạ.

- Xong chưa?

- Thưa sắp xong.

- Nhanh lên, anh không giống anh năm ngoái nữa rồi đó. Năm ngoái, anh xuất sắc lắm, phần thưởng ưu hạng môn toán học; năm nay, anh chậm chạp, ngớ ngẩn.

Thưa thầy, thầy không hiểu con, không hiểu một tí gì về niên thiếu của con, thầy chẳng bao giờ nhìn con bằng hồi tưởng mưa bay, thầy chỉ nhìn con bằng hiện tại nắng gắt. Nhìn con bằng nhìn lại đoạn đời vừa lớn của thầy, thầy sẽ yêu thương con, sẽ bằng lòng thấy con chậm chạp, ngớ ngẩn.

Tôi mở tốc độ viết, vẽ. Vẽ không cần thước. Viết không cần nắn nót. Phượng hoàn tất bài thi. Nàng quay xuống:

- Anh sắp xong chưa?

- Sắp.

- Phượng sẽ đền ơn anh một gói ô mai.

Tôi nuốt nước miếng. Thèm ô mai quá. Cuối cùng, tôi đã nộp bài không muộn một phút. Giờ ra chơi, Tùng lăng xăng gần tôi. Anh ta đâu thích lăng xăng gần tôi. Anh ta muốn dùng tôi làm cái bờ để anh ta đơm đó đây. Tôi không hiểu Phượng đã biết Tùng là tác giả những bức thư tình lén bỏ trong ngăn bàn học của nàng chưa. Hẳn chưa. Nhưng lạ lùng quá, lớp tôi đã có năm bẩy anh hút thuốc lá trong giờ ra chơi. Họ chiếm mỗi người một chỗ vắng, nhả khói thuốc và lơ đãng nhìn khói bay. Yêu Phượng bao nhiêu người hút thuốc lá. Ðược Phượng yêu bao nhiêu người bỏ thuốc lá. Nhớ Phượng chỉ một tôi hút một điếu mỗi ngày. Tôi có quyền kiêu hãnh một chút. Tùng làm quen Phượng:

- Chị làm bài thi trôi chẩy chứ?

Phượng khép nép:

- Cám ơn anh trôi chẩy cả.

Tùng điệu bộ. Anh ta khẽ nhún vai và sửa lại cổ áo:

- Từ ngày có chị, lớp học vui lên.

Phượng hỏi:

- Vui lên ra sao hở, anh?

Tùng trịnh trọng:

- Xin giới thiệu với chị tôi là Tùng.

Phượng không cười. (Cám ơn Phượng). Nàng nhắc lại câu hỏi:

- Vui lên ra sao hở, anh?

Tùng cụt hứng. Anh ta không thể can đảm như anh ta đã can đảm bỏ thư vào ngăn bàn Phượng. Anh ta giống con gà trống vừa tập gáy xòe cánh lượn cạnh con gà mái và bị con gà mái mổ một cái. Tùng cười thật đáng thương. Anh ta khẽ lắc đầu:

- Khó diễn tả lớp học mình vui lên ra sao.

Tùng khoe:

- Tôi biết chơi guitare espagnole. Tất niên trường mình có tổ chức liên hoan, tôi mời chị lên sân khấu hát nhé!

Phượng nói:

- Tôi không biết hát.

Tùng vỗ vai tôi:

- Bạn Chương sẽ dạy chị hát. Anh ấy hát hay lắm.

Tùng chào Phượng rồi bỏ đi. Phượng ngó tôi, mỉm cười. (Biết mà, Phượng chỉ cười với tôi, cười vì tôi). Nàng hỏi:

- Anh Chương có biết Phượng chú ý anh Tùng nhất ở điểm nào không?

- Không.

- Hình như anh ta làm quảng cáo cho một hãng chết tạo brillantine.

- Sao Phượng hay?

- Thì máy tóc cánh phượng của anh ta bóng nhẫy.

Phượng tủm tỉm cười. Tôi không thể cười. Tôi không nỡ cười. Phượng ác quá. Phượng độc địa quá. Phượng chỉ hiền với tôi. Bỗng Phượng hỏi:

- Anh Chương hát hay lắm, hở?

- Tôi mê Quách Ðàm.

- Tất niên này anh hát cho Phượng nghe nhé!

- Ðể tôi tập.

- Bản gì?

- Một bản mới nhất của Lê Trạch Lựu.

- Phượng chờ nghe anh hát từ hôm nay.

Chúng tôi vào lớp. Hai giời sau không thi và là hai giờ Vạn vật cơm nếp nát. Tôi lại có dịp vẽ trái tim, vẽ buồng phổi và tưởng rằng trái tim, buồng phổi trên giấy nháp của tôi không giống trái tim, buồng phổi trong thân thể người ta. Tôi vẽ thêm trái tim Tùng. Trong tái tim anh ta có bốn con sâu đang hì hục đào hầm trú ẩn. Những con sâu này đùn lên tim anh chàng Tùng từng bãi buồn. Tôi vẽ thêm buồng phổi Tùng. Hai lá phổi vàng khói tương tư. Ngày nào đó, tim tôi cũng sẽ là chiến khu của loài sâu buồn, phổi tôi cũng vàng khói nhớ nhung. Yêu là chết trong lòng một ít. Tôi chưa chết ít nào. Tôi sẽ chết. Nhiều "ít" chứ không một "ít". Khi ấy, hẳn Phượng đã xa tôi. Bây giờ, Phượng đang ngồi trước mặt tôi và hương tóc nàng phả ngập hồn tôi. Nhưng tôi sợ Phượng sẽ xa tôi như hoa niên thiếu sẽ kết trái thanh niên. Tình yêu đến tình yêu đi ai biết, Trong gặp gỡ đã có mầm ly biệt. Tôi không thích hai câu tiên tri này. Khổ cái là thi sĩ tiên tri rất đúng. Tôi tin thi sĩ. Tôi yêu thi sĩ. Tôi ngưỡng mộ thi sĩ. Tôi muốn tắt nắng đi, Cho mầu đừng nhạt mất. Tôi muốn buộc gió lại, Cho hương đừng bay đi. Làm sao tắt nắng, làm sao buộc gió?

Hỡi tháng mười hai báo hiệu sắp chấm dứt một chuỗi thời gian, tôi ước ao trở về tháng chín. Tháng chín, ở mái tóc Phượng là dòng suối mơ. Tháng mười còn mơ. Tháng mười một vẫn mơ. Tháng mười hai, tôi mơ hồ thấy dòng suối mơ đã gờn gợn chút buồn. Hình như, tình yêu nào cũng đượm một nỗi buồn.