hiều xuống, Pô-li-nin sau chuyến bay thứ năm, nằm dài dưới một bên cánh phi cơ, đầu gối trên chiếc dù trong khi người phụ lái lấy xăng.

Ác-tê-mi-ép ngồi xếp bằng rròn xuống bên cạnh. Đất lại khô và nóng đến nỗi nếu chính anh không có ở đấy thì chẳng bao giờ anh lại tin được là hôm qua trời mưa.

Tuy vui thích về tất cả những điều đã học được trong một ngày ở sân bay, Ác-tê-mi-ép cũng cảm thấy khó chịu vì phải ở rỗi, một điều quá ít quen thuộc đối với anh.

Ngày hình như dài vô tận. Thật ra, nó cũng có dài. Dậy trước mặt trời, họ ăn lót dạ dưới ánh sáng mấy ngọn nến và một chiếc đèn bão. Còn ngái ngủ nên ăn không thấy ngon họ ăn chỉ vì cần phải ăn trước khi đi.

Lúc ra đến sân bay, gió mát ban mai cũng không làm họ hết ngái ngủ.

Sau chuyến bay thứ nhất, nhiều phi công đến dưới cánh máy, lấy va-rơ và áo da trùm lên đầu, lăn ra ngủ trong khi thợ máy lấy xăng. Sau chuyến bay thứ nhất, Pô-li-nin ở ca-bin bước xuống cũng nằm dài ra trên đất. Pô-li-nin quên rằng mình đã nói với Ác-tê-mi-ép lúc ở bệnh viện, lúc này lại nói lại với anh về việc anh em phi công rất ít được ngủ. Tính trung bình hàng tháng, mỗi đêm họ không ngủ được quá bốn tiếng. Rồi anh lấy va-rơ trùm lên người và cũng ngủ thiếp đi rất nhanh. Một nửa giờ sau, anh lại lái máy đi, để Ác-tê-mi-ép ở lại với người thợ máy của anh tên là Ghi-da-tu-in, một người Tác-ta miền Ca-dăng, cao lớn, tính nết lầm lì và ít nói đến mức cho mãi trưa Ác-tê-mi-ép mới tìm cách trao đổi được với anh ta có mấy câu.

Nhìn phi đội của Pô-li-nin bay cao, Ác-tê-mi-ép nói:

- Máy bay «Con nhạn» có động cơ tốt nhỉ?

- Vâng - Ghi-da-tu-lin trả lời.

- Và về độ cao có lẽ hơn «1-16» nhiều phải không?

- Không.

Ghi-da-tu-lin ngồi trên đất và đang lấy một mảnh giẻ lau những chiếc lắc-lê và những dụng cụ khác mà anh ta lấy từng chiếc một ở xà-cột ra và sau lại xếp vào.

Sau «câu chuyện» trao đổi với Ghi-da-tu-lin, Ác-tê-mi-ép đi về phía lều chỉ huy sở. Viên sĩ quan trực nhật đang ngồi cạnh máy điện thoại, Cô-xi-ri-ốp nằm ngủ trên giường, hai tay thõng xuống hai bên, mồ hôi lạnh đọng từng giọt trên trán xanh nhợt.

Ác-tê-mi-ép không nghĩ là có thể gặp Cô-xi-ri-ốp ở đây, Pô-li-nin nói là anh ta đã cất cánh.

- Anh ấy quyết định không bay hôm nay vì cảm thấy trong người yếu quá - sĩ quan trực nhật giải thích một hơi như là cần phải giải thích sự có mặt của Cô-xi-ri-ốp ở dưới đất.

Chuông điện thoại réo, sĩ quan trực nhật để Cô-xi-ri-ốp khỏi mất giấc ngủ lúc trả lời quay lưng lại phía anh ta và lấy tay che máy, nhưng cuối cùng cũng lại gần và khẽ đập vào vai Cô-xi-ri-ốp.

- Sao? - Cô-xi-ri-ốp ngồi nhỏm dậy.

- Số mười bốn gọi anh - sĩ quan nói.

Cô-xi-ri-ốp cầm lấy ống nghe.

- Cô-xi-ri-ốp đây. Rõ. Rõ. Rõ - Vừa nói anh vừa như cái máy cài lại cúc áo.

- Rõ. Cảm ơn.

Anh đặt ống nghe xuống và nói với sĩ quân trực nhật:

- Mốt-xcơ-vin này, cậu đi một vòng chỗ thợ máy bảo họ là mặc cho ra hồn người một chút. Và chú ý quan sát thảo nguyên. Nếu thấy hai hay ba chiếc xe đến, mọi người phải sẵn sàng như như thể chúng ta là những thiếu niên tiền phong ấy! - Và đến lúc đó Cô-xi-ri-ốp mới nhìn thấy Ác-tê-mi-ép.

- Mình sợ hôm nay chúng mình bị ăn bom mất.

- Sao lại thế? - Ác-tê-mi-ép hỏi lại, anh không thấy chút liên quan nào giữa khả năng bị ném bom và câu chuyện anh vừa nghe thấy.

- Người ta vừa nói cho mình biết là đồng chí tổng chỉ huy mới từ sáng sớm đã đi thăm các đơn vị không quân.

Ác-tê-mi-ép cũng đã nghe thấy nói với A-púc-tin là người ta đang đợi đồng chí tổng chỉ huy mới đến.

- Nhưng sao lại có thể bị bom? - anh hỏi.

- Vì ông ta chứ còn sao nữa! Mình đã có kinh nghiệm ở Bi-ê-lô-ruýt-xi, cậu cứ tin mình, ông ta chưa kịp đến nơi, chúng đã vo vo trên đầu chúng mình rồi cho mà xem! Thật là không may! - Cô-xi-ri-ốp nói thêm, giọng vừa kính trọng vừa bực tức lẫn lộn. Anh nhìn Ác-tê-mi-ép - Để mình lấy cho cậu một chiếc xe, có lẽ cậu nên trở lại bệnh viện thì tốt hơn, để khỏi nhỡ xảy ra chuyện không may.

- Tại sao, cậu sợ bị lôi thôi vì mình phải không? - Ác-tê-mi-ép nói, lần này không tìm được một cách nói chung chung nữa.

- Mình chẳng sợ cóc gì những chuyện lôi thôi - Cô-xi-ri-ốp nói giọng hơi ngạo mạn - Mình chỉ ngại cho cậu thôi.

- Nếu thế thì xin cậu đừng lo cho mình.

Vì anh có mặt ở sân bay, giữa lúc chiến sự đang diễn ra dồn dập, anh sẽ cứ ở lại. Điều đó sẽ có ích cho anh; là một sĩ quan tham mưu, anh mới chỉ đến tập sự một vài lần ít ỏi trong những đơn vị không quân, lại đều trong thời bình cả.

- Thế cậu không sợ à? - Cô-xi-ri-ốp hỏi.

- Cậu cũng thấy rồi đấy. Mình sẽ tìm cách để trình bày mình ở đâu đến và lý do tại sao mình lại có mặt ở đây.

- Được rồi xem cậu trình bày ra làm sao cho ổn với ông ta, - Cô-xi-ri-ốp nói, nhấn mạnh những lời cuối cùng, giọng đe dọa.

Tiếng ình ình của nhiều phi cơ hạ cánh xuống sân bay chấm hết câu chuyện giữa hai người. Khi xuống đến đất, các phi công đều cố gắng để hết sức gần nhau để có thể tập họp được mà không cần phải đi xa máy bay; họ hút thuốc và trao đổi cảm tưởng. Không người nào cảm thấy buồn ngủ như hồi sớm và mặc dù mỏi người đã bay mấy chuyến, mấy chuyến này không làm cho họ được nghỉ ngơi mà trái lại còn làm cho họ mệt thêm, nhưng so với hồi sớm tất cả đều có vẻ thoải mái và phấn khởi.

Ngày hôm nay, theo ý họ, cũng không có gì là phi thường nhưng cũng không đến nỗi tồi. Ở chuyến bay thứ nhất Cô-xi-ri-ốp đã đuổi theo một máy bay Nhật bay tách ra khỏi hàng ngũ và đã «cho nó lộn nhào» như các phi công thường nói. Đó là chiếc thứ hai trong hai ngày. Họ đã hạ tập thể trên mặt trận Khan-khin Gon, một chiếc máy bay ném bom, và bắn một chiếc khác bốc khói bay về phía lãnh thổ Mãn-châu. Xô-cô-lốp em tính nhầm số xăng dự trữ, phải đỗ trên thảo nguyên gần hỏa tuyến; người ta đã cho xe chở xăng đến.

Đó là những sự kiện trong cả ngày. Sau chuyến thứ năm, người ta được tin Gơ-rít-xcô và Pô-li-nin cùng hợp sức hạ được một chiếc máy bay Nhật nữa.

- Cậu hạ nó thế nào đấy? - Ác-tê-mi-ép hỏi Pô-li-nin đang nằm dài dưới cánh máy bay.

Từ chiều hôm qua, trong bữa ăn, hai người đã bắt đầu cậu cậu mình mình với nhau.

- Hỏi Gơ-rít-xcô ấy, hắn sẽ dùng ngón tay giải thích cho cậu rõ.

- Cậu cũng có thể làm được chứ sao.

- Cậu tưởng! Gơ-rít-xcô làm việc đó như một nhạc sĩ chơi dương cầm ấy chứ, với mười ngón tay hắn sẽ trình bày với cậu tất cả một trận đánh giữa hai phi đội, mỗi phỉ đội thuộc một bên, với tất cả những diễn biến mà không cần phải nói một lời

- Còn cậu, cậu lười nói à?

- Đúng - Pô-li-nin nhận một cách đơn giản - Không hiểu sao hôm nay mình mệt. Mình đợi cái cục lửa kia lặn để đi làm một giấc.

- Đêm vừa rồi cậu không ngủ được mình nghe thấy cậu cứ trở mình luôn.

- Phải, thiếu kỷ luật. Mà có trời biết làm sao! Đôi lúc mình bị như thế, tay chân thì tuân lệnh cả, chỉ có thần kinh là bướng không chịu.

Sau mấy phút im lặng, Ác-tê-mi-ép thấy Pô-li-nin nằm dài mắt vẫn mở nên đề nghị anh chỉ cho xem địa điểm, chính xác của hỏa tuyến trên bản đồ. Không hào hứng lắm, Pô-li-nin với lấy chiếc cặp bản đồ và dùng ngón tay chỉ cho Ác-tê-mi-ép xem.

Bọn Nhật sau những trận đánh tháng năm, buộc phải rút về phía lãnh thổ Mãn-châu, còn những lực lượng Xô-viết và Mông-cổ sau khi bố trí phòng ngự ở biên giới theo như bản đồ, đã chiếm đóng những vị trí ở cách năm hay sáu cây số về phía Đông Khan-khin Gon. Ác-tê-mi-ép hỏi:

- Ở trên cao, cậu có nhìn thấy bọn Nhật không?

Pô-li-nin phì cười.

- Chúng đào tợn lắm, quả đồi nào cũng lỗ chỗ hầm hố nhưng mình nghĩ lực lượng của chúng cũng không nhiều lắm. Nói tóm lại, yên tĩnh.

- Và ở xa hơn?

- Xa hơn, thì mình đã nói với cậu là người ta dặn bọn mình chớ có đi xa, trừ trường hợp đuổi theo một tên «Xa-mua-rai». Mình không quan sát tỉ mỉ, nhưng có thể nói rằng không có gì lạ - Pô-li-nin mỉm cười nói thêm - nói chung, bây giờ chúng ta phải làm nhiều ở trên trời hơn là ở dưới đất. Trong giai đoạn hiện thời, hỏa tuyến ở trên kia, vừa nói anh vừa chỉ ngón tay lên trời.

Một pháo hiệu đỏ vụt bay lên không, báo hiệu giờ khởi hành, Pô-li-nin đứng dậy, không liếc nhìn về phía Ác-tê-mi-ép, leo ngay lên máy bay. Vài giây sau, trong ca-bin chiếc máy bay đang lượn trên thảo nguyên, Ác-tê-mi-ép nhìn thấy lưng Pô-li-nin mặc chiếc áo đã bạc mầu vì nắng và đầu buộc băng trắng, vì thế nên không thể đội mũ được: anh bay đầu trần.

Tiếng ình ình của chín chiếc khu trục cất cánh làm Ác-tê-mi-ép không nghe thấy tiếng hai chiếc xe đến đỗ bên cạnh. Anh giật mình khi thấy một bàn tay vỗ vào vai.

Quay đầu lại, anh thấy liền một lúc chiếc Dit và chiếc Em-ka, đỗ cách anh chưa đến mười bước, cửa xe mở và nhiều người mặc quân phục vừa bước xuống. Người đập vào vai anh chính là thiếu úy hồi tháng năm đã từ trên đỉnh Kha-mác-đáp chỉ cho anh đường qua sông và chỗ có những tiếng nổ ở đằng xa.

- Chào anh! - Ác-tê-mi-ép sung sướng được gặp lại một người quen, nhưng thiếu úy không trả lời nụ cười của anh và dè dặt nói:

- Mời anh đến gặp đồng chí tổng chỉ huy.

Đột nhiên quên cả thiếu úy lẫn kỷ niệm lúc hai người gặp nhau ở Kha-mác-đáp, Ác-tê-mi-ép vội chạy đến chỗ đồng chí tổng chỉ huy đứng cách đấy mươi bước. Gót chân chạm sát vào nhau, anh khó khăn mới đưa được bàn tay phải lên vành mũ, và cảm thấy đau buốt ở chỗ vai bị thương

- Tại sao anh lại có mặt ở đây? Đi công tác à? - Đồng chí tổng chỉ huy hỏi nhanh, giọng nghiêm nghị, sau khi cũng đưa tay lên mũ.

Trong một chớp nhoáng Ác-tê-mi-ép nghĩ thầm Cô-xi-ri-ốp, thật đã đoán đúng: khéo anh đến bị chỉnh mất. Anh trình bày rất vắn tắt lý do sự có mặt của anh ở sân bay.

Đồng chí tổng chỉ huy vẫn nhìn anh nghiêm nghị. Đồng chí người tầm thước, nhưng vóc dáng khỏe mạnh, vai rộng, ngực vạm vỡ. Một nếp sâu hằn trên trán. Tất cả trên khuôn mặt đồng chí nom đến nghiêm nghị, đôi hàng lông mày cau lại, cặp mắt sẫm, chiếc cằm co lại. Nhưng vẻ mặt của đồng chí chẳng có gì là tàn nhẫn và ác cảm, đấy chỉ là vẻ nghiêm khắc tự nhiên của một bản tính cương nghị, khe khắt với mình và với người khác.

Lúc trình bày sự có một của mình ở sân bay, Ác-tê-mi-ép vẫn nhìn thẳng vào mắt đồng chí tổng chỉ huy, anh chỉ lo bị cắt nửa chừng, nhưng đồng chí tổng chỉ huy vẫn lắng nghe anh đến cùng.

Khỉ Ác-tê-mi-ép nói xong, đồng chí chỉ lạnh lùng nói:

- Vậy là đi du lịch đấy.

- Thưa không phải thế. Xin phép trình bày để đồng chí rõ cho rằng tôi đến đây là để bổ sung thêm những kiến thức cần thiết cho một sĩ quan tham mưu.

Đồng chí tổng chỉ huy đã quay đầu đi chỗ khác, lại quay lại ngẩng mặt lên nhìn anh, đôi mắt vẫn không dịu đi chút nào.

- Phạm vi hoạt động của «J-16» bao nhiêu?

- Một trăm năm mươi.

- Của «Con nhạn».

- Một trăm năm mươi, một trăm sáu mươi.

- Số lượng dự trữ cho phép chúng chiến đấu được bao nhiêu phút trên hai đầu cầu, nếu cất cánh đi từ đây?

- Hai mươi nhăm phút. Trên đường phía bắc, hai mươi.

- Kết luận! - Tổng chỉ huy hỏi nhanh.

Ác-tê-mi-ép nói điều mà từ một ngày nay anh vẫn thấy ngứa ngáy ở đầu lưỡi; theo ý anh cần phải chuyển sân bay đến cách tiền tuyến khoảng hai mươi hay ba mươi cây số, hướng đông bắc.

Đồng chí tổng chỉ huy, không nói gì về đề nghị đó, đưa tay lên mũ và nói: «Thôi. Đồng chí có thể rút lui». Rồi cùng với những sĩ quan khác, ông rảo bước, qua sân hay về phía lều từ trong đó, Cô-xi-ri-ốp vội vàng chạy ra đón.

Những người lái xe, sau một phút chờ đợi, đi theo ông ở cách xa một quãng đằng sau.

Còn một mình, Ác-tê-mi-ép thở dài nhẹ nhõm; anh thấy cảm giác của nhiều lần nhảy dù, khi sau vài giây, dù từ từ mở trên đầu - Điều đó làm anh liếc nhìn về phía ngực bên trái. Liệu đồng chí tổng chỉ huy có nhìn thấy phù hiệu nhảy dù của anh với con số 10 không...

Những câu anh trả lời đồng chí tổng chỉ huy, anh thấy cũng không lúng túng hoặc ngớ ngẩn lắm, nhưng rõ ràng là đồng chí ấy không tán thành sự có mặt của anh ở sân bay, nếu không, đồng chí đã chẳng dùng danh từ «du lịch».

Từ xa, Ác-tê-mi-ép trông thấy đồng chí tổng chỉ huy cùng Cô-xi-ri-ốp, bước vào trong lều, rồi lại thấy đi ra và đứng giữa một đám phi công vây chung quanh, nói với họ trong mấy phút.

Một người tách khỏi đám sĩ quan vây quanh đồng chí tổng chỉ huy và chạy về phía Ác-tê-mi-ép.

«Lại có chuyện gì nữa thế này?» Ác-tê-mi-ép nghĩ thầm, trong bụng hơi lo ngại.

- Đồng chí tổng chỉ huy sắp qua thăm bệnh viện - viên thiếu úy vừa thở hổn hển vừa nói - Đồng chí ra lệnh cho tôi đưa anh về, ở xe thứ hai còn một chỗ, nếu anh muốn - Anh ta nói thêm câu này và nhấn mạnh câu nói, chắc là bắt chước giọng của đồng chí tổng chỉ huy.

Ác-tê-mi-ép hiểu - «Nếu anh muốn» nghĩa là không còn phải là vấn đề «du lịch» nữa; mà cũng có nghĩa là đồng chí muốn anh phải trở về bệnh viện, và về ngay tức khắc.

- Tôi đi đây - Ác-tê-mi-ép nói.

Và đội lại chiếc mũ kê-pi cho ngay ngắn, anh cùng thiếu úy chạy qua sân bay đến chỗ những chiếc xe đã lăn đến bên rìa lối đi.

- Anh làm việc với đồng chí ấy lâu chưa?

- Từ hôm qua. Đồng chí ấy đến một mình bằng máy bay và yêu cầu lập tức một người nào đã từng chiến đấu làm sĩ quan tùy tùng.

Khi ra đến xe, lúc đó đã ngừng lại, Ác-tê-mi-ép thấy mấy chiếc máy bay vút lên cao ở phía xa. Anh cảm thấy bối rối, nghĩ bụng làm thế nào để có thể gặp Pô-li-nin và nói cho anh ta biết lý do mình ra về đột ngột như thế. Thế nào rồi anh cũng sẽ gặp lại Pô-li-nin, điều đó không còn nghi ngờ gì nữa. Những ngày cuối cùng ở bên nhau đã cho anh tình cảm rất hiếm và rất quý của một tình bạn đang nảy nở. Thiếu úy nhẩy lên xe thứ nhất, Ác-tê-mi-ép lên xe thứ hai, và hai chiếc xe phóng hết tốc lực trong thảo nguyên. Những anh lái xe cũng đã hiểu rằng đồng chí tổng chỉ huy thích chạy nhanh.