i Ca Tán Sở" là một bài hát do Trương Lương đặt ra cho hòa theo tiếng tiêu thổi để làm tan rã quân đội Sở Bá Vương Hạng Võ.

Trương Lương tự Tử Phòng, người nước Hán, đời Tần Hán (221 trước - 195 sau Dương lịch), phò Hán Bái Công Lưu Bang. Lúc bấy giờ, Hạng Võ bị tướng soái nhà Hán là Hàn Tín bao vây tại Cửu Lý San ở phía bắc thành Từ Châu. Tuy lâm vào tình thế nguy ngập: thiếu lương, nhưng bên cạnh vua còn 8 ngàn tử đệ theo từ lúc ban đầu, ở vào lúc cùng, họ quyết tử chiến mở con đường máu, thẳng về Giang Đông tu chỉnh binh mã để tiếp tục cuộc chiến đấu.

Như vậy là một mối nguy cho Hán, dù có đại thắng bằng binh lực tất phải trả một giá rất đắt bằng xương máu. Vì thế, Trương Lương hiến kế là tìm cách phân tán 8 ngàn tử đệ để cô lập Hạng Võ. Có thế mới bắt Hạng Võ được.

Trương Lương liền thừa lúc đêm khuya thanh vắng, trời cuối thu lạnh lẽo, Trương đi qua lại từ Kê Minh san đến Cửu Lý san, vừa thổi tiêu vừa hát:

"Tiết trời cuối thu chừ, bốn phía đầy sương.

Trời cao nước cạn chừ, tiếng nhạn bi thương

Cực người biên thú chừ, ngày đêm bàng hoàng,

Thoát gươm mắc tên chừ, sa mạc phơi xương.

Mười năm xa quê chừ, cha mẹ đau buồn.

Vợ con mong nhớ chừ, gối chiếc chăn đơn.

Đồng ruộng bỏ hoang chừ, ai người trông nom.

Xóm có rượu ngon chừ, cùng ai thưởng thức,

Tóc bạc mong con chừ, tựa cửa sớm hôm,

Trẻ khóc gọi cha chừ, nước mắt trào tuôn.

Gió bấc kia thổi chừ, ngựa Hồ nhớ chuồng.

Người xa quê hương chừ, nỡ quên xóm làng,

Một sớm giao phong chừ, thân bỏ sa tràng,

Xương thịt như bùn chừ, trên bãi trong mương.

Hồn phách bơ vơ chừ, không nơi tựa nương,

Tráng khí lừng danh chừ, phó trả hoang đường.

Đêm trường canh vắng chừ, tự hỏi thiên lương,

Mau bỏ Sở tan chừ, tránh chết tha phương,

Ta vâng ý trời chừ, soạn ca thành chương,

Ai biết mạng trời chừ, xin đừng mờ màng,

Hán Vương nhân đức chừ, không giết quân hàng.

Ai muốn về quê chừ, tha cho lên đường,

Chớ giữ trại không chừ, Sở đã tuyệt lương

Khi Võ bị bắt chừ, ngọc đá khôn lường.

Mượn tiếng Sở chừ, khuyên quân Sở hàng,

Phổ thành điệu nhạc chừ theo sáu cung.

Tiếng tiêu Tử Tư chừ nơi Đan Dương

Khúc hát Trâu Diễn chừ tại Yên Đường.

Tiếng tiêu vang chừ, chín từng mây.

Gió thu về chừ, cuối thu này,

Sở kia mất chừ, chạy đâu đây!

Thời không đợi chừ, nhanh tựa bay.

Lời ca chừ, ba trăm chữ dài

Câu câu chữ chữ rõ ràng thay.

Khuyên người nghe cho kỹ càng,

Chậm tính, uổng đời thân chiến binh.

(Dựa theo lời dịch của Hải Âu Tử)

Nguyên văn:

Cửu ngoạt thâm thu hề tứ dã phi sương,

Thiên cao thủy hạt hề hàn nhạn bi thương.

Tối khổ thú biên hề nhựt dạ bàng hoàng,

Phi kiên chấp nhuệ hề cốt lập sa cương.

Ly gia thập niên hề phụ mẫu sinh biệt.

Thê tử hà kham hề độc tú cô phường.

Tuy hữu du điền hề thục dữ chi thủ,

Lân gia tửu thục hề thùy dữ chi thường.

Bạch phát ỷ môn hề vọng xuyên thu thủy,

Trĩ tử ức niệm hề lụy đoạn can trường.

Hồ mã tư phong hề thượng chi luyến thổ,

Nhân sinh khách địa hề ninh vong cố hương

Nhất đán giao binh hề đạo nhẫn chi tử,

Cốt nhục vi nê hề suy thảo hào lương.

Hồn phách du du hề võng tri sở ỷ,

Tráng chí liêu liêu hề phó chi hoang đường.

Đương thử vĩnh dạ hề truy tư thoái!

Cấp tảo tán Sở hề thố tử thù phương.

Ngã ca khởi đản hề thiên khiển cáo nhử,

Nhữ kỳ tri mạng hề vật vị diêu mang.

Hán Vương hữu đức hề hàng quân bất sát,

Ai cáo qui tình hề phòng nhữ cao tường.

Vật chủ không doanh hề lương đạo dĩ tuyệt,

Chỉ nhật cầm Võ hề ngọc thạch câu thương.

Sở chi thanh hề tán Sở tốt.

Ngã năng xuy hề hiệp lục luật,

Ngã phi Tư hề phẩm Đan Dương.

Ngã phi Trâu hề ca Yên Thất

Tiên âm triệt hề thông cửu thiên.

Thu phong khởi hề Sở vong nhật.

Sở kỳ vòng hề nhữ yên quy

Thời bất đãi hề như lôi tật.

Ca hề ca hề tam bách tự.

Tự cú tự cú hữu thâm ý.

Khuyến quân mạc tác đẳng nhàn khan

Nhập nhĩ quan tâm đương thục kỳ.

Trương Lương tập quân Hán học tiếng Sở hát theo.

Canh khuya, đêm vắng, khí trời lạnh lẽo, lá vàng rụng bay lả tả, tiếng tiêu thâm trầm, giọng hát bi thảm đồng vọng vào dinh Sở. Ban đầu, Sở quân chỉ buồn bã than thở, nhưng sau cùng, nghe đến chừng nào thì càng cảm thấy như ruột gan tan nát, rồi nước mắt đầm đìa... đoạn bàn nhau bỏ trốn.

Chỉ trong một đêm, tám ngàn tử đệ cùng quân sĩ các dinh, mười phần bỏ trốn hết bảy tám.

Binh Sở không đánh mà tự nhiên vỡ tan để Sở Vương phải ôm hận đầy lòng, buông lời than ai oán:

Lực bạt san hề khí cái thế,

Thời bất lợi hề chuy bất thệ...

Tạm dịch:

Sức nhổ núi chừ khí hơn đời,

Thời bất lợi chừ ngựa chẳng đi...