ình minh vừa nhuộm hồng mặt biển, Énée vẫn ngồi chăm chú trước mũi con tàu chỉ huy, chợt vẫy tay kêu lên: — Này, những người anh em, có nhìn thấy trên bờ một dòng sông chảy xiết, có lô nhô những đụn cát uốn quanh cánh rừng bao la không? Có thấy quang cảnh ngoạn mục với bao loài chim đua hót? Hãy quay mũi vào. Cần phải lấy thêm nước uống. Chúng ta sẽ ngồi dùng bữa dưới bóng mát những đại thụ kia. Có lẽ đất Ausonie còn xa. Chúng ta cần lấy lại sức. Giây lát sau, Énée, Achate, cậu bé Ascagne và các tướng lĩnh ngồi nghỉ dưới gốc cây sồi. Trước mặt họ, trên thảm cỏ, thức ăn được bày trên những chiếc bánh tròn to lớn dùng làm bàn. — Con đói bụng quá! – Cậu bé Ascagne vừa hớn hở reo lên vừa cắn một trong những chiếc bánh đó, nhai ngon lành – Kìa cha, ăn đi chứ, cả chú Achate nữa! Hết rau, hết trái, hết thịt mà vẫn chưa đã thèm, đành phải ăn luôn cả bàn vậy. — Con vừa nói gì thế? – Énée bật dậy kêu lên, sững sờ đến tái mặt. Cậu bé bỡ ngỡ lặp lại câu nói, sợ làm phiền lòng cha vì câu bông đùa của mình. Nhưng vị anh hùng bàng hoàng, đăm chiêu, khẽ lẩm bẩm như nói với chính mình: — Ăn cả bàn của chúng ta! Đó có phải là lời tiên đoán mà ác thần Harpie đã giận dữ thốt ra, khi bọn ta, sau hồi dập vùi trong bão tố phải dạt vào đảo Strophode. “Các ngươi sẽ không đến được Italie, trước khi phải ăn cả bàn của mình.” — Thế mà chúng ta đã ăn cả bàn rồi còn gì! – Vị anh hùng phấn khởi reo to, vừa đưa tay chỉ những chiếc bánh bột mì, cái nào cũng bị nhấm nháp một phần – Ôi! Xin chào mảnh đất Định mệnh đã an bài! Hỡi các gia thần trung hậu của thành Troie đến bão tố cũng phải kiêng dè, đây là giang sơn, là tổ quốc các người! Đồng đội ơi, trên đất này, mai sau con cháu sẽ thờ phụng chúng ta. Italie đây rồi! Tất cả đều đứng lên, xúc động đến rưng rưng nước mắt. Họ làm lễ dâng rượu cho Jupiter, cho Thổ thần, Thủy thần và Sơn thần. Để tôn vinh Anchise, Énée lại rót tràn các bình rượu. Rồi bữa ăn lại tiếp tục, ồn ào vui vẻ, vì ai cũng cảm thấy như vừa trút bỏ được một nỗi lo âu triền miên. Đêm tới mới khiến nỗi hân hoan của những người dân Troie tạm lắng. Một giấc ngủ êm đềm đã kết thúc cái ngày hạnh phúc nhất, cái ngày tươi đẹp sẽ còn được ghi mãi trong ký ức bọn người lưu lạc. — Phải tìm hiểu lãnh thổ, các thành phố, các dân tộc cư ngụ quanh đây. – Énée ra lệnh cho đồng đội, ngay khi rạng đông vừa đánh thức họ dậy – Ta sẽ chọn trong các người một trăm truyền lệnh sứ, mang theo nhành ô liu để tỏ rõ thiện chí hoà bình. Hãy đến cái thành có tháp cao ẩn hiện ở xa kia, dâng lên đức vua đang trị vì nơi đó những lễ vật cùng lời thỉnh nguyện hoà bình cho dân Teucère. Trong lúc đó, ta sẽ vạch đường ranh giới bao quanh thành phố chúng ta. Thế là, trong lúc Énée cúi mình trên lưỡi cày, háo hức đào xới cái khoảnh đất sẽ là những tháp cao những tường lũy, những pháo đài, những cổng sắt tua tủa, thì đoàn sứ giả do Ilionée dẫn đầu tiến đến thành Laurente, bước vào cung điện nguy nga sừng sững trên đồi của đức vua Latinus. Sáng hôm đó, vị vua già vừa thức dậy vừa lo lắng, nghĩ ngợi. Trong đêm – giờ con người cảm thấy rõ nhất có sự hiện diện của thần linh – cái yên lặng của đêm tối trang nghiêm xiết bao – vua Latinus đã đến dưới chân núi Albumée, cạnh con suối từ rừng thiêng chảy ra. Ngài muốn thỉnh ý một nhà tiên tri tài giỏi, về một điều kỳ diệu vẫn khiến ngài băn khoăn. Vài giờ trước đó, lúc ngài cúng tế cho Phébus, với sự trợ giúp của Lavinie, cô con gái duy nhất, ngài bỗng thấy đàn ong vo ve quanh nhành nguyệt quế um tùm che kín bàn thờ, rồi – thật không sao tưởng tượng được! – những ngọn lửa lởn vởn trên mái tóc con gái ngài, đốt cháy cả mũ miện, tấm mạng che mặt, rồi dần dần lan sang các màn trướng trong cung điện. — Chẳng biết có phải là ảo giác không? – Ngài lo lắng hỏi vị tiên tri. — Không, – vị này đáp – đó là lời báo trước của thần linh cho đức vua được yêu mến. Đàn ong tượng trưng cho một đội quân xa lạ, sẽ làm chủ thành trì. Đám cháy tiên đoán con gái ngài sẽ được vinh hiển, nhưng cũng vì nàng mà chiến tranh sẽ đe dọa trầm trọng dân tộc ngài. Rồi nhà tiên tri kết luận với giọng uy nghiêm: — Ngài vẫn luôn luôn bận tâm cho lương duyên con gái. Vị hôn phu mà cô chờ đợi chẳng phải người Latium. Những đứa con do nàng và một người chồng xứ khác sinh ra, sẽ đặt dưới quyền thống trị của chúng tất cả những xứ sở được mặt trời soi sáng. Lời tiên đoán khiến nhà vua đăm chiêu mơ mộng. Còn hoàng hậu Amata thì cười nghiêng ngả. Bà muốn gả con gái cho Turnus, vua Ardée, con trai của người chị Vénulie. Bà đã trang hoàng sẵn phòng hoa chúc và luôn luôn hối thúc Latinus xúc tiến cuộc hôn nhân bà ao ước. Nhưng thần Apollon, qua miệng giáo sĩ, qua những điềm lạ vừa rồi, đã chẳng báo rằng, cô gái xinh đẹp Lavinie sẽ không lấy một hoàng thân Latium đó sao? Đức Latinus nhân hậu sẽ cãi lệnh thần linh ư? Không thể được. Thế nên ngài đã reo lên mừng rỡ khi được báo có một phái đoàn nước ngoài vừa vào thành và mong được bệ kiến. Chẳng còn nghi ngờ gì nữa, chàng rể quý mà Apollon hứa hẹn ban cho ngài hẳn đang trên đường đến đây. Ngài ngự trên ngai vàng, cho triệu gọi tất cả quần thần trong triều đến để đón tiếp phái đoàn cho trọng thể. Các sứ giả Troie đã đứng trước mặt ngài. — Tâu đức vua, – Ilionée nghiêng mình chào Latinus, – chúng tôi là những người Troie, nhờ ơn chư thần, đã thoát khỏi cái thành phố đổ nát. Chẳng phải giông tố buộc chúng tôi dừng chân trên đất nước ngài, cũng chẳng phải vì sự lầm lẫn của viên hoa tiêu. Chúng tôi đến đây hoàn toàn do ý muốn. Chính chủ tướng Énée, con trai Vénus, đã cấp tốc phái chúng tôi đến cầu xin ngài một nơi trú ẩn trên bờ bến này, hầu có thể an vị các gia thần, và để chúng tôi được sống trong sự tôn kính láng giềng. Chúng tôi chờ mong nơi ngài cái đặc ân được phép xây dựng một thành phố ven biển. Thanh danh về uy lực của ngài sẽ không suy giảm chút nào nếu thừa nhận chúng tôi và không bao giờ dân xứ Ausonie sẽ phải hối tiếc đã đón rước những gì còn lại của thành Troie xưa. Trước khi đến đây, chúng tôi đã vượt qua bao miền, gặp gỡ bao dân tộc sẵn sàng kết mối giao hảo với chúng tôi, những kẻ lưu đày khốn khổ, nhưng Định mệnh và chư thần đã muốn rằng, đích cuối cùng của chúng tôi phải là dải đất Ausonie. Bởi chính từ đó, xưa kia, tổ tiên Dardanus chúng tôi đã cất bước ra đi. Giờ đây, chúng tôi chỉ quay về với đất tổ mà thôi. Tâu đức vua, xin ngài đừng từ chối các tặng vật nhân danh Énée, tôi dâng lên ngài chiếc kim bôi, cây vương trượng, cùng vương miện của vua Priam cao cả nhưng bất hạnh, và những lụa là gấm vóc, sản phẩm của những phụ nữ thành Troie. Latinus trầm ngâm lắng nghe lời trần tình của Ilionée. Chẳng phải những tặng vật quý báu kia khiến ngài nghĩ ngợi. Ngài đang mải suy tư về lời tiên đoán của giáo sĩ đền thờ Apollon và hôn nhân của con gái. Énée, vị anh hùng lẫy lừng tên tuổi khắp thế gian, đã đặt chân lên đất nước ngài kia rồi, và đang cầu xin hoà bình, thân hữu! Chàng kia rồi, người chồng tương lai của Lavinie, kẻ mà dòng dõi sẽ ngự trị thế giới. Tia lửa hân hoan sáng rực đôi mắt vị vua già. — Hỡi các bạn Troie thân mến, ngày nào Latinus còn ngồi trên ngai vàng, hoa thanh bình sẽ nở rộ giữa chúng ta. Vòng tay ta đã rộng mở, Énée hãy đến đây! Từ phút này chàng đã là bạn và đồng minh của ta. Ta còn muốn trao chàng một danh hiệu thân thiết hơn. Hãy về báo chàng ta rõ: “Latinus có đứa con gái, theo sấm thần, phải gả cho một người chồng ngoại quốc mà dòng dõi sẽ làm rạng rỡ nhân loại.” Ta nghĩ rằng Énée là người chồng con gái ta chờ đợi. Ta có lầm không? Nào nhanh lên, mong là sớm nhận được câu trả lời ta hằng ao ước. Nhà vua cho đoàn sứ giả lui ra mà không quên biếu mỗi người một con ngựa tuyệt đẹp với yên cương lộng lẫy. Riêng phần Énée, ngài gửi tặng một chiến xa, thắng hai con tuấn mã hung hăng như giống ngựa trời. Énée vui mừng đón nhận lời hứa hoà bình của Latinus và lòng dân Troie tràn ngập một nỗi hân hoan khôn tả. Mọi rủi ro đã chấm dứt và mảnh đất Italie đã thuộc về họ, không cần phải chiến đấu cam go gian khổ. Mọi người bảo nhau thế. Nhưng Junon đâu chịu bó tay. Cái thành trì sẽ được xây dựng trong thanh bình, sự ân cần đón tiếp đám dân Troie mà nàng căm ghét, đã khiến nàng bừng bừng lửa giận. Sao? Nàng đã hoài công gieo rắc trước mặt họ bao chông gai trắc trở, bao giông tố phũ phàng, rồi vực sâu hố thẳm, rồi dục vọng thế nhân! Để cuối cùng nàng phải chịu thảm hại trước Énée. Ôi! Nàng, người vợ quyền uy của đấng Jupiter! Không! Không! Bọn Teucère liều lĩnh kia không thể nào chiếm được cái vinh quang Định mệnh dành cho chúng, mà chẳng kinh qua tận cùng đau khổ. Énée và Latinus cứ liên minh nhau đi, nhưng sẽ không khỏi nhìn thấy hai dân tộc tàn sát lẫn nhau! Junon ra hiệu gọi nữ quỷ Alecto, có mái tóc là những con rắn bò lổm ngổm trên đầu. — Nhanh đi, mi rất khéo gieo mầm thù hận trong các gia đình, hãy mang đến cho các dân tộc sắp sửa hoà hợp kia những mối bất đồng mà bên nào cũng thấy rõ, chỉ có máu đổ mới có cơ hàn gắn. Cõi lòng nham hiểm của mi chứa đựng trăm mưu ngàn kế hại người. Nữ tặc ơi! Hãy giúp ta báo thù. Alecto lắc lư cái đầu gớm ghiếc rồi cười rú lên. Liền đó, mụ bay về phía lâu đài Latinus. Mụ ta sẽ đầu độc đức vua đang khao khát hoà bình và tình hữu nghị. Nhưng mụ ta không dám liều lĩnh đến gần trái tim chân thực và dịu hiền của vị quân vương già nua. Trong hoàng cung Laurente, có một tâm hồn đang sẵn sàng nổi loạn theo tiếng rít khủng khiếp của Alecto: đó là vương hậu Amata. Nghiêng mình trên khung cửi, Amata đăm chiêu nghĩ ngợi. Việc tác hợp Lavinie với hoàng tử thành Troie khiến lòng bà phiền muộn, nên bà không ngớt thở dài. Mụ quỷ xảo quyệt sà đến bên bà. Mụ ta dứt một con rắn trên đầu, thả vào giữa ngực Amata. Con vật trườn tới, cuốn mình lại, nhắm ngay trái tim sầu muộn, châm vào đấy ngọn lửa cuồng nộ, rồi quấn chặt mái tóc hoàng hậu, tiết chất nhờn ra trán để đầu độc cả tư tưởng của bà. Amata giận dữ ném khung dệt ra xa. Bà chạy tìm Latinus, điên tiết hét lên: — Ông định làm gì, hở người cha tàn nhẫn? Ông định dâng hiến một “Hélène thứ hai” cho “Pâris thứ hai” à? Ai dám bảo đảm với ông rằng bọn Teucère kia chẳng dong buồm ra khơi, một khi đứa con Lavinie thân yêu của ông bước qua ngưỡng cửa chủ tướng chúng? Sao, chẳng lẽ hiểu lầm một câu sấm mà ông đành lòng giao phó đứa con duy nhất cho một kẻ xa lạ ư? Tôi không cho phép ông làm thế. Turnus phải là con rể chúng ta. Vả lại, gốc gác nó cũng là người ngoại quốc, tổ tiên nó xưa kia ở Mycène. Như thế, sấm thần cũng ứng nghiệm với nó kia mà… Amata chỉ hoài công, bà chẳng thể nào lay chuyển ý chí sắt đá của Latinus. — Một lời tôi đã thốt ra, – đức vua bình thản đáp – bà ơi! Hãy chiều ý tôi đi. Amata lườm ông rồi bật cười ngặt nghẽo. Con rắn Alecto đã thổi vào trái tim kia hơi thở điên loạn: — Chỉ có Bacchus mới chiếm được con gái ta! – Bà gào lên, rồi xõa tóc chạy khắp thành, la hét cuồng dại như những bà đồng say sưa trong lễ tế Tửu thần. — Các chị ơi! Các bà ơi! – Bà réo gọi – Iô! Iô! Nào hãy theo ta. Hãy giúp ta cùng bảo vệ con gái của ta! Cùng lúc, cơ hồ tất cả đàn bà trong thành đều nổi cơn điên. Tóc xõa rối tung, đuốc cầm tay, họ hớt hải chạy theo hoàng hậu của mình và đưa Lavinie vào ẩn trốn trong khu rừng thiêng, rồi vừa hò hét, vừa nhảy múa và cười nghiêng ngửa. Alecto tự hào với thành quả của mình, nhưng mụ đâu dễ ngưng nửa chừng, mụ bay về hướng Ardée, vào cung vua, rồi biến thành một nữ tu ở đền Junon. Mụ đến bái kiến Turnus. — Tâu đức vua, nàng Lavinie kiều diễm mà ngài yêu quý sắp rơi vào tay kẻ khác. Vua Latinus đã hứa gả con gái mình cho chủ tướng của bọn tha phương cầu thực Dardanie. Ngài đã được đền đáp xứng đáng, thật chẳng bõ công bấy lâu bảo vệ đất nước Latium. Thiên hạ đang chế nhạo ngài đấy, vị anh hùng quả cảm, và thần Junon rất bất bình khi thấy ngài bị đối xử tàn tệ dường ấy. Nhà vua trẻ nhìn vị sứ giả với vẻ ngờ vực: — Thích một kẻ lạ hơn tôi à? Lại là một kẻ lưu đày, Latinus có mất trí không? Nhưng bà có hiểu bà nói gì không chứ! Tốt hơn nên chăm lo việc tế lễ trong đền và bỏ mặc việc quân cho những chiến binh. Ta không cần ý kiến bà đâu. — Ngươi không nhận ra ta à, kẻ bị lừa khốn khổ? – Alecto rít lên, rồi hiện nguyên hình với bộ mặt gớm ghiếc. Ta đâu phải là con nô tì an phận? Này! Mụ ném vào ngực chàng trai một cây đuốc cháy rực. Tức khắc, Turnus nổi cơn thịnh nộ, xông tới chộp lấy vũ khí, chạy ra khỏi cung điện, lớn tiếng tập hợp các cấp chỉ huy binh đoàn, báo cho họ biết Latinus đã sỉ nhục hắn như thế nào. — Italie đang lâm nguy, – Hắn tuyên bố sôi nổi – nhiệm vụ của chúng ta là phải chiến đấu chống lại quân Teucère để bảo vệ tổ quốc, vì đức vua ở Laurente tuổi già sức yếu, đã cúi đầu quy phục chúng, để mặc chúng lấn chiếm lãnh thổ Latium như những người chiến thắng. Chúng ta đủ hùng mạnh để đương đầu cùng lúc quân đội của Latinus và tên Dardanie. Nên nhớ quân Hy đã đánh tan tành bọn Teucère, “Thành Troie thứ hai” cũng sẽ điêu tàn như thế! — Tiến lên nào, Turnus, chúng tôi sẽ sát cánh bên ngài! Chúng ta sẽ chiến thắng với sự phù trợ của Junon. – Các tướng lĩnh đua nhau hò hét cuồng nhiệt. Trong lúc bọn chiến binh ở Ardée rộn rịp trang bị vũ khí, rầm rộ tiến về Laurente, Alecto vẫn tiếp tục phận sự. Nhiệm vụ của mụ ta chưa hoàn tất, vì hoà bình vẫn ngự trị giữa hai dân tộc của Latinus và Énée. Khi nào họ chiến tranh đổ máu, bấy giờ vị thần của thù hận mới thoả mãn. Mụ bèn bay đi tìm mục tiêu mới. Cậu bé Ascagne, trong lúc cha và các tướng lĩnh đang mải mê bàn luận, đã lẻn đi săn. Muông thú đầy rẫy dọc sông Tibre và trong các cánh rừng rậm rạp ven bờ. Với sự hăng hái của tuổi trẻ và đàn chó săn rộn rã sau lưng, cậu thoăn thoắt đuổi theo những con mồi nhanh nhất. Bỗng nhiên, cậu bé hớn hở reo lên. Một con hươu thon đẹp đang uống nước bên dòng sông đã bị đàn chó săn phát hiện và rượt đuổi. Ascagne rút mũi tên trong bao, ngắm rồi buông dây. Dù con hươu có nhảy nhót tuyệt vọng lằn tên không thể chệch đi, vì bàn tay Alecto đã hướng mũi tên trúng đích. Alecto vô hình, vẫn chạy bên cậu thở ra đắc thắng. Mụ ác quỷ biết rõ con vật mảnh mai kia là của Tyrrhus, người trông giữ bầy gia súc của vua Latinus. Lũ con của Tyrrhus rất quý mến con hươu này vì nó biết nghe lời chúng gọi và đến uống nước trong tay chúng. Sylvie, cô con gái của Tyrrhus vẫn thường xuyên chăm sóc nó. Thế nên khi chú hươu đẫm máu và kiệt sức, cố lết về tìm nơi ẩn náu dưới mái nhà thân quen và ngã gục dưới chân Sylvie thì cô gái rú lên kinh hãi và đau đớn. Sylvie chạy đi tìm các anh của mình – những gã trẻ tuổi đang từ đồng áng trở về, vừa đi vừa huýt gió và ca hát nghêu ngao. — Các anh ơi! Người ta đã bắn chết con hươu Chạy Nhanh của mình rồi. Ôi! Xem kìa! Nó đang hấp hối. Kẻ nham hiểm nào đã hành động ác độc thế? — Một tên thợ săn! – Almon, người anh cả điên tiết kêu lên – Tất cả theo anh, này cô bé, đừng khóc nữa, chúng ta đi trả thù cho Chạy Nhanh. Bọn trẻ ùa ra, chạy ngược theo dấu cỏ ướt do con hươu để lại. Các vết máu dẫn lối cho bọn chúng. Tyrrhus đang bửa củi cũng chạy tới, tay cầm búa, các dân cày và mục đồng cũng chạy theo tháp tùng. Alecto mừng rú lên, mụ nhảy lên nóc nhà cao nhất của Tyrrhus, rồi cất giọng the thé, rền rĩ, ngân dài khắp đồng nội, để kêu réo dân chúng các thôn xóm lân cận vào cuộc xung đột và chém giết. Họ lũ lượt kéo đến, vì Tyrrhus cư xử đẹp lòng họ từ lâu. — Ai là thủ phạm? – Họ quát tháo – Ai tàn sát bầy cừu của đức vua? Tin tức lan truyền nhanh chóng và một đồn mười, mười đồn trăm. Hành động nhỏ của một cậu bé đi săn đã được thổi phồng thành cuộc tấn công đẫm máu của những người Teucère – mà chiến thuyền đang buông neo ở cửa sông Tibre. — Đấy là cách chúng đáp lại cử chỉ thân thiện của đức vua sao? – Họ bất mãn hô hoán lên – Giáo mác đâu? Đoản thương đâu? Nhưng bên cạnh Ascagne vừa bị đám con của Tyrrhus hành hung, và đang kêu cứu inh ỏi vì một mình phải chống cự lại số đông, tất cả những người trẻ của thành Troie đều đã có mặt. Cuộc xô xát giờ đã trở thành một trận chiến căng thẳng. Đao, gươm, búa, khiên lấp loáng dưới ánh mặt trời và những nắm đấm vung lên. Tức thì, những nạn nhân đầu tiên của trận đánh ngã gục. Almon bị hạ ngay bởi một mũi tên xuyên qua cổ họng. — Ngưng lại! – Galésus, một người chính trực và có uy quyền của Ausonie, thừa hiểu cái duyên cớ không đâu của trận chiến này, đã hét lên một cách vô vọng, nhằm xoa dịu những kẻ xung trận – Vua đôi bên chúng ta đã ký thoả ước hoà bình, xin đừng quên điều đó: chớ để hoà ước vấy máu. Ngừng lại!… Đó là lời cuối cùng của bậc hiền nhân. Một mũi tên từ bàn tay dân Troie buông ra, cắm ngập vào ngực Galésus, khiến ông ngã lăn trên vũng máu. Dân Laurente rộ lên, kêu la ầm ĩ: — Hãy tiến vào cung điện. Mang xác bạn hữu ta dâng lên đức vua. Rồi trong khi bọn trẻ thành Troie rút vào lều trại, Tyrrhus và đám đông dân chúng hùng hổ tiến về phía hoàng cung. Họ khiêng các xác chết và những kẻ bị thương trên những chiếc cáng làm bằng nhánh cây, vừa đi vừa gào thét đòi phục thù. Trước cung điện Latinus, đoàn người say máu đột nhiên bắt gặp Turnus và các tướng lĩnh quân đội. Họ reo hò hoan hô vang dậy. — Này các bạn, – Turnus nói to bằng thứ giọng rắn rỏi, vẫn dùng để ra lệnh – các bạn thật đã không uổng công khấn nguyện chư thần để đòi trừng phạt bọn phạm tội. Latinus sẽ phải nghe lời các bạn. Phải thế thôi. Ta muốn thế. Sẽ không thể có hoà hợp giữa nhà vua và bọn sát nhân. Đấy, hành vi đầu tiên của kẻ được nhà vua quý trọng hơn ta là thế đó. Trong khi Turnus cao giọng sách động dân Latium, những người đàn bà Laurente do Amata dẫn đầu từ rừng kéo về, tóc gai bù xù, đang rên la thảm thiết. Tiếng họ hoà lẫn với tiếng gào thét của Tyrrhus và đám dân quê, giọng nói huênh hoang của Turnus cùng đoàn chiến binh của hắn. Quảng trường trước lâu đài đông nghịt người, họ tràn lên cả mấy bậc tam cấp, cuồn cuộn như sóng lấn dần đến ngai vua. Latinus ngồi trên ngai vàng, mái đầu bạc trắng, mắt nhìn thẳng xuống, đầy vẻ cương nghị. Tay ngài nắm chặt vương trượng, giữ vững nét uy nghi lẫm liệt, tuy nhiên, lòng dạ đức vua buồn bã và chán ngán vô cùng. Mặc sấm truyền, mặc ý muốn chư thần, tất cả họ giờ đang kêu gào chiến tranh! Amata nghiêng mình bên chồng van nài, cầu khẩn ngài đổi ý. Tyrrhus, bề ngoài vẫn ra vẻ kính trọng, nhưng lại lớn giọng đe dọa. Dưới chân hắn, những thi thể méo mó, tuy câm lặng, nhưng là chứng cứ hùng hồn và khủng khiếp hơn cả. Latinus quay mặt đi, rồi đứng dậy: — Chẳng điều gì có thể buộc ta cãi lệnh chư thần hay nuốt một lời đã hứa. Nhưng ta không chịu đựng nổi cảnh này, cũng không thể nghe các ngươi nói, hỡi những chiến binh ham mê chém giết. Hãy trao cho kẻ khác vai trò nghịch đạo này. Ta sẽ từ bỏ quyền hành. Để cho bão tố cuốn ta đi. Định mệnh mạnh hơn bản thân ta. Ngài nói và chẳng buồn nghe những lời khuyên nhủ hay đe dọa nào nữa, lặng lẽ lui về cung, theo sau là các quan cố vấn cũng u buồn và đau khổ như ngài. — Càng hay! – Amata kêu lên khi nhìn thấy cánh cửa hoàng cung khép lại sau lưng đấng phu quân mình – Chúng ta sẽ chiến đấu không cần đức vua, khỏi phải lo bị ngăn trở vì tính thận trọng đến hèn nhát của ngài. Turnus, hãy nắm lấy quyền thống lĩnh cả hai dân tộc. — Chính tôi sẽ phải mở hai cánh cửa đền thờ Janus vẫn đóng im ỉm suốt thời bình sao? – Turnus ngần ngừ trước quyết định đó – Việc ấy thuộc quyền vua Latinus, chỉ có đức vua mới mở được hai cánh cửa kia. — Nhưng vua đã từ chối kia mà, – một tướng lĩnh của Laurente hét lên. — Làm sao bây giờ? Turnus, Amata, các tướng lĩnh chỉ huy của hai đạo quân nhìn nhau dò hỏi. Mở cửa ngôi đền Janus, đẩy hai cánh cửa nặng nề ra để tuyên chiến, mà tiếng rít ghê rợn của bản lề sẽ gieo kinh hoàng trong lòng các bà mẹ, những người vợ, hỏi có vị vua nào, dù cho khao khát chiến tranh và chinh phục đến đâu lại khỏi run rẩy khi phải làm cử chỉ đó? Dù lửa giận bừng bừng, Turnus và Amata vẫn đứng yên. Họ từ bỏ cuộc chiến tranh đẫm máu ư? Lẽ nào Alecto lại hoài công phà độc khí vào tim họ? Không! Bằng hai cánh tay dang thẳng, nữ thần Junon đích thân đẩy tung hai cánh cửa đồng. — Thần linh đã lên tiếng rồi! – Chứng kiến sự kiện kỳ diệu, Turnus buột miệng hét lên – Hãy tiến bước hỡi dân Latium! Lật đổ tường lũy thành Troie thứ hai! Cả Ausonie chừng như đã nghe lời kêu gọi chiến đấu của Turnus. Mọi người vơ vội vũ khí, nhảy lên lưng ngựa, trương cờ lệnh rợp trời. Họ rèn thêm vũ khí mới, tiếng búa đập chan chát trên đe ở Atima, Tibur, Ardée, Antemes. Họ trui lại đao kiếm cha ông và những nông dân chất phác bỗng trở thành lính chiến. Ám hiệu khắc trên bảng gỗ được chuyền từ nhóm khác. Những quận vương và hoàng tử Latin hay gốc Etrurie đồng minh với dân Ardée và Laurente cũng lên đường đem quân tham chiến. Trong bọn họ có Crise, vua xứ Etrurie, Mezence và hoàng tử Lausus lưu vong trong triều đình Turnus, dẫn đầu hơn nghìn quân; Aventin, Catilue, Coras từ thành lũy Tibur kéo về; Céculus, kẻ xây dựng thành Prenest, có đoàn người miền núi, đầu đội mũ da chó sói, vũ trang giáo mác đi theo hộ vệ; Messape, người có biệt tài thuần hoá ngựa, dẫn mấy toán quân hàng ngũ chỉnh tề, gồm dân xứ Ealeries, Socrate và Flavinie; kế đó là Clausus, với những đội quân đông đảo, ô hợp như sóng biển Lybie hay bông lúa cháy vàng dưới nắng, trên cánh đồng Hernus. Có thể kể thêm Halésus, con trai một chiến hữu của Agamemnon và những tên lính hung tợn, nổi tiếng với tài ném lao; Ufeus cầm đầu nhóm thợ săn hiếu chiến, trong thời bình cũng mang vũ khí ra đồng và thường chỉ thích sống bằng nghề cướp giật, có cả Virbius mà thiên hạ đồn là con của Hippolyte lừng danh, hiện cư ngụ trong rừng, nên dẫn theo một đám tiều phu. Tất cả các thủ lĩnh quây quần quanh Turnus, cùng suy tôn hắn là chủ tướng. Vóc dáng to lón của hắn nổi bật giữa đám đông, hơn nữa trên chiến trường, do sự gan lì, hắn cũng nổi trội hơn cả. Chiếc mũ sắt của hắn có hình con quái vật đuôi rồng, mình sư tử bằng vàng, miệng như đang khạc lửa, trên có ba chùm lông chim ngạo nghễ. Tấm khiên của hắn sáng lóe dưới ánh mặt trời. Sau lưng hắn là các thủ lĩnh của đội quân liên minh và các đoàn quân đang di chuyển, đông tràn ngập cánh đồng. Bộ binh và kỵ binh rầm rập tiến bước trong trật tự. Đất rung chuyển dưới nhịp bước của họ. Những bài hát tiến quân vang lừng bầu trời xanh êm ả. Trong cung điện, đức vua Latinus đau đớn nhận thấy lời nói của mình bị xem nhẹ và thoả ước hoà bình phải đổ vỡ.