ốn tháng sau, Marius bước vào thời dưỡng bệnh và việc đầu tiên của chàng là tuyên bố với ông ngoại chàng với một vẻ cương quyết dữ tợn (bởi chàng mong đợi những lời phản đối, những lời trách cứ, một sự từ chối).

- Con phải nói với ngoại một điều. Con muốn lấy vợ.

Đã liệu trước rồi, ông Gillenormand nói:

- Cháu sẽ được cô ấy, cô bé của cháu.

Marius sững sờ đến run rẩy cả tay chân.

- Đúng, cháu sẽ được cô ấy - Ông Gillenormand tiếp lời - Cô ấy đến mỗi ngày, dưới dạng một ông lão, để biết tin tức về cháu, à! Cháu thích cô ấy chứ? Thế thì cháu sẽ được cô ấy. Ngoại biết cháu có một âm mưu nho nhỏ, cháu trông cậy vào sự tranh cãi. Cháu không biết rằng ngoại là một lão già hèn nhát. Ông ngoại của cháu còn ngốc nghếch hơn cháu, cháu không ngờ chuyện đó đâu.

Ngoại chỉ làm điều con thích. Cháu thất bại với bài diễn văn cháu định đọc cho ngoại nghe rồi, ngài luật sư của ngoại ạ. Ngoại đã thăm dò tin tức. Cô ấy đẹp lắm. Cô ấy yêu cháu. Nếu cháu chết thì chúng ta gồm ba người. Áo quan của cô ấy sẽ được áo quan của ngoại đi cùng. Con thấy ngoại hung dữ thế đấy. Ngoại thấy cháu không yêu ngoại. Ngoại nhủ thầm:"Mình sẽ cưới cô bé Cosette cho nó, vậy thì nó phải yêu mình một chút chứ". Ngài hãy chịu khó lấy vợ đi. Hãy hạnh phúc, cháu yêu quí của ngoại!

Ông lão bật khóc nức nở. Ông ôm đầu Marius vào ngực mình, và cả hai ông cháu cùng khóc trong hạnh phúc.

- Cha cháu? - Marius kêu lên.

- À, cháu đã yêu ngoại, ông lão nói.

Có một khoảnh khắc không thể nào tả xiết. Họ nghẹn ngào. Họ không nói nên lời.

- Cha cháu, Marius dịu dàng nói, hiện giờ cháu đã khỏe, cháu thấy cháu có thể thăm cô ấy.

Đồng ý. Hôm nay cháu sẽ đi thăm cô ấy. Ngoại sẽ lo chuyện đó. Đó là phần kết bài câu ca "Người bệnh trẻ" của André Chénier. André Chénier đã bị cắt cổ bởi những tên gian... bởi những người khổng lồ của năm 93.

Ông lão Gillenormand tưởng Marius đang khẽ nhíu mày, thật ra chàng đang nghĩ tới Cosette nhiều hơn là năm 1793, và ông vội tiếp lời:

- Cắt cổ không phải là từ đúng. Sự thật là những đấu óc cách mạng vĩ đại vốn không độc ác, đó là điều không thể chối cãi được, họ là những bậc anh hùng đã thấy André Chénier có phần gây nhiều phiền phức cho họ và họ đã đưa ông lên máy chém... tức là những con người vĩ đại đó, vì quyền lợi chung đã yêu cầu André Chénier...

Câu nói nghẹn ở cổ họng, ông không thể tiếp lời.

Ông chạy vội ra khỏi phòng Marius, nắm cổ áo người giúp việc và hét vào mặt người này, giọng nói cuồng nộ:

- Những tên cướp đó đã giết ông ấy.

Ngay trong ngày Cosette và Marius đã gặp lại nhau. Cosette đắm đuối, sợ sệt, ngây ngất. Nàng ấp úng, nhợt nhạt và đỏ bừng. Theo sau Cosette có người đàn ông tóc bạc phơ, trịnh trọng tuy vẫn tươi cười, đó là "ông Fauchelevent". Ông cắp trong tay một cái gói khá giống một quyển sách khổ tám bọc trong tờ giấy.

- Thưa ông Fauchelevent, - Ông Gillenormand nói sau lời chào - Tôi hân hạnh yêu cầu ông cho phép cháu ngoại tôi, nam tước Marius Pontmercy, được cầu hôn cô nương.

Ông Fauchelevent khẽ nghiêng mình.

- Thế là xong, người ông nói, rồi quay sang Marius và Cosette: Cho phép hai cháu yêu nhau, ông tiếp lời.

Điều đó không cần phải nói hai lần. Những tiếng thủ thỉ bắt đầu. Họ nhỏ nhẹ chuyện trò một cách say đắm.

- Hạnh phúc đẹp làm sao! - Ông Gillenomland nói.

À! sắp tới sẽ là lễ cưới nho nhỏ dễ thương. Cô bé thật tuyệt diệu! Rất bé bỏng con gái và rất đường hoàng mệnh phụ? Cả hai chọn đúng đấy. Hãy yêu nhau. Hãy yêu nhau đến điên dại. Duy có điều, khổ tâm làm sao, đúng là điều ngoại đang nghĩ tới. Tất cả những gì ngoại đang có đều đổi lấy niên kim trọn đời, và sau khi ngoại chết, trong hai mươi năm nữa, hai cháu sẽ sống chật vật lắm.

- Cô nương Cosette Fauchelevent có sáu trăm nghìn frăng. Jean Valjean nói, và ông đặt trên bàn cái gói cắp trong tay mình.

Ông mở gói. Đó là một chồng giấy bạc. Người ta đếm chúng. Có tất cả năm trăm chín mươi nghìn frăng.

- Marius đáng ghét? - Ông Gillenormand kêu lên - Ông ấy đã tìm trong cây mộng tưởng một cô gái triệu phú cho cháu. Thiên thần làm việc được hơn Rothschild.

Dì Gillenormand mở to mắt sững sờ trước tài sản bất ngờ của người cháu. Còn Marius và Cosette trong lúc đó chỉ nhìn nhau, họ gần như không để ý tới chi tiết đó.

Người ta chuẩn bị mọi thứ cho lễ cưới. Mấy tuần hạnh phúc tuyệt vời trôi qua. Người ít hạnh phúc hơn không phải là ông ngoại Marius. Ông chiêm nghiệm hàng giờ trước Cosette. Ông cho nàng rất nhiều quà, đồ nữ trang, đồ đăng ten, ông chăm nom đồ sính lễ. Điều được thỏa thuận là đôi lứa sẽ ở tại nhà ông ngoại Marius.

Ông Gillenormand tuyệt đối muốn cho họ phòng mình, gian phòng đẹp nhất nhà. Thư viện của ông trở thành văn phòng luật sư mà Marius đang cần.

Về phần mình, Jean Valjean san bằng tất cả và biết mọi thứ trở nên dễ dàng. Ông gấp gáp với hạnh phúc của Cosette với sự hối hả và niềm vui như chính Cosette.

Bởi ông đã từng là thị trưởng, ông biết cách giải quyết vấn đề hộ tịch tế nhị của Cosette. Ông dàn xếp cho cô một gia đình gồm những người đã chết, phương cách chắc chấn để khỏi chuốc lấy một sự khiếu nại nào.

Cosette là tất cả những gì còn lại của một gia đình đã tuyệt tích. Cô không phải là con gái của ông mà của một người khác thuộc dòng họ Fauchelevent. Hai anh em Fauchelevent đã từng là những người làm vườn tại tu viện Petit-picpus. Các nữ tu vốn ít khi thăm dò về các vấn đề quan hệ cha con, không hề biết đúng ra cô bé Cosette là con gái của ai trong hai ông Fauchelevent đó.

Họ nói tất cả những gì người ta muốn biết. Một bản lý lịch được lập ra. Trước pháp luật Cosette trở thành Cosette Fauchelevent, mồ côi cả cha lẫn mẹ. Jean Valjean là người giám hộ của Cosette, tên là Fauchelevent. Còn số tiền 597.000 trong đó là của di tặng của một người đã chết muốn ẩn danh.

Cosette biết được cô không phải là con gái của ông lão mà từ lâu lắm cô vẫn gọi bằng cha. Trong lúc nào khác điều đó đã khiến nàng đau khổ, nhưng nàng đang có lắm điều vui trong lòng nên áng mây đó chỉ thoáng qua. Đối với Marius, Fauchelevent là con người hào hiệp và lạnh nhạt. Chàng còn đi đến chỗ ngờ rằng cuộc nổi dậy đã mang họ đến với nhau có hiện hữu hay không nữa. Vả chăng chàng cũng không cần phải lo lắng một khi nhà vua, trong vấn đề truy đuổi những kẻ sống sót, đã làm dịu lòng hăng hái của viên cảnh sát trưởng.

Chỉ có một lần độc nhất, Marius đã có một cách thử. Chàng đọc lên tên đường Chanvrerie rồi quay về phía Fauchelevent:

- Ông biết rõ con đường đó chứ? - Chàng hỏi ông.

- Tôi không có ý nghĩ nào về nó cả, ông Fauchelevent đáp, giọng tự nhiên nhất trên đời.

Chắc chắn rồi, Marius nghĩ, mình đã nằm mơ. Ông Fauchelevent không có mặt ở vật chướng ngại. Đó là một con người nào khác giống ông ấy.

Niềm vui của chàng quá lớn, Marius đã tìm mọi cách để gặp lại Thénardier, và cả người lạ mặt đã mang chàng, Marius, về nhà ông Gillenormand.

Nhưng Thénardier thì vô phương tìm ra. Còn người lạ mặt, theo những gì thu lượm được từ một người đánh xe và từ người gác cổng, chàng cũng không thể nào khám phá được gì...

Điều bí ẩn đó là áng mây độc nhất trong hạnh phúc của Marius.

Ngày 16 tháng hai đến. Lễ cưới của Cosette và Marius được cử hành trọng thể trong bầu không khí rộn ràng, huyên náo dưới một bầu trời ấm áp xanh trong. Đôi vợ chồng rạng rỡ hân hoan. Ông Gillenormand phấn khởi. Jean Valjean tươi cười, nhưng nụ cười ông đượm vẻ đau xót.

Vài hôm trước ngày lễ cưới được ấn định, một tai nạn đã đến với Jean Valjean. Ông bị dập ngón cái của bàn tay phải. Ông không muốn ai quan tâm tới cơn đau của ông, cả Cosette.

Tuy nhiên, ông buộc phải đeo băng tréo qua vai để giữ cánh tay và ông không thể ký gì được.

Đến bữa tiệc cưới, vào buổi chiều, ông xin cáo lỗi, viện lý do vết thương trở nên đau nhức hơn, và Cosette hơi buồn vì sự vắng mặt của cha cô nhưng cũng tìm được sự an ủi ở sự trìu mến của Marius. Và trong lúc ông Gillenormand với cốc sâm banh trong tay vui vẻ chúc mừng đôi lứa hạnh phúc, trong lúc Cosette và Marius nhìn nhau ngây ngất, Jean Valjean, lánh mặt trong gian phòng mãi mãi thiếu vắng bóng hình "con gái" ông, đang khóc nức nở.

Sáng hôm sau ông cho người báo với Marius biết ông đến thăm: Marius đến gặp ông trong văn phòng của mình nơi người ta đưa người khách vào.

- à cha, Marius nói giọng thương yêu, tụi con cần có cha, ngay từ hôm nay, cha hãy về đây ở với tụi con. Phòng cha sát bên phòng tụi con, nó ngó ra vườn. Cosette sẽ sắp xếp cho cha những quyển sách ở đó. Cha sẽ đưa Cosette đi dạo vào những ngày con đến tòa án. Tụi con tuyệt đối quyết sống hạnh phúc. Cha đã chinh phục được ông ngoại con. Mọi người chúng ta sống chung với nhau. Cha đồng ý chứ?

- Cậu ạ, Jean Valjean nói, tôi có một điều muốn nói với cậu: tôi là một cựu tù khổ sai. Này, ông tiếp lời trong lúc Marius trố mắt ra nhìn ông, cậu hãy nhìn ngón cái của tôi, bàn tay tôi chẳng sao cả. Tôi bày ra vết thương này để khỏi đưa điều vô giá trị vào tờ hôn thú...

Tôi đã trải qua mười chín năm trong tù, vì tội trộm. Sau đó tôi bị kết án chung thân vì tái phạm. Tôi đã bỏ nơi biệt xứ mà trở về.

- Cha là cha của Cosette à? - Marius thảng thốt kêu lên.

- Không, - Jean Valjean nói với một vẻ uy nghi và một quyền uy tối thượng khiến người ta không thể ngờ vực lời nói của ông - Mười năm trước tôi không biết có Cosette trên đời này. Tôi là một nông dân ở Faverolles. Tôi tên là Jean Valjean. Tôi không là gì đối với Cosette cả. Cậu hãy yên tâm. Còn số tiền 600.000 frăng, đó là một món tiền gửi người ta đặt vào tay tôi. Tôi đã trả lại nó. Người ta không có gì để đòi tôi nữa cả.

- Nhưng mà, Marius kêu lên, tại sao cha nói với con tất cả những điều đó? Cha không bị truy nã, cũng không bị theo dõi.

- Chính tôi truy nã tôi và theo dõi tôi - Jean Valjean nói giọng đau khổ nhưng cương quyết - Tại sao tôi từ chối hạnh phúc gia đình? Đó là vì lương thiện, vì tôi, tôi không thuộc một gia đình nào cả. Đêm qua, tôi rất khổ sở. Tôi đã chiến đấu với lương tâm tôi. Tôi đã tự cho mình mọi lý do tốt đẹp để tự chứng minh rằng tôi nữa, tôi cũng có được quyền sống hạnh phúc. Nhưng làm sao bắt phải im được khi tiếng nói kia vẫn thầm thì với tôi khi tôi một mình? Tôi chỉ cần giữ im lặng và sống bên hai người là được nhưng tôi lại là con người gian dối đáng ghê tởm.

Tôi là một người trung thực, hầu tước Pontmercy ạ. Chính vì tôi sa sút dưới mắt hầu tước mà tôi cao lên dưới mắt tôi. Ngày tôi gả con bé mà tôi yêu dấu, tôi thấy nó hạnh phúc với người mà nó yêu mến, tôi đã tự nhủ:"Tôi đã phải nói dối vì nó. Nhưng giờ đây vì tôi, tôi không được nói dối". Fauchelevent có tặng tôi cái tên của ông ấy cũng bằng thừa, tôi không có quyền sử dụng nó. Ngày xưa, để sống, tôi đã ăn trộm bánh mì; hôm nay để sống tôi không muốn ăn trộm một cái tên... Giờ đây tôi đã nói tất cả. Tôi đã nhẹ nhõm.

Marius đến bên ông và đưa bàn tay ra cho ông.

- Ông ngoại con có nhiều bạn - Chàng nói - Cha sẽ được ân huệ.

- Người ta tưởng tôi đã chết, thế cũng đủ. Cái chết cũng giống như ân huệ.

Ông im lặng một hồi. Marius chưa hết rụng rời.

Jean Valjean tiếp lời, giọng thỉnh cầu:

- Nhưng tôi yêu cầu cậu đừng để Cosette biết gì cả. Nó sẽ khổ sở vì điều đó. Một nỗi kinh hoàng sẽ đè nặng trọn cuộc đời nó.

- Cha yên tâm, Marius nói, con sẽ giữ kỹ bí mật của cha. Nhưng cha tránh gặp cô ấy, điều này chắc sẽ tốt hơn cho cô ấy.

Jean Valjean nhìn thẳng vào Manus mắt nhớn nhác. Ngực ông run lên trong những tiếng nức nở.

- Không gặp nó - Ông ấp úng - Không thể nào. Nó là tất cả cuộc đời tôi. Chúng tôi đã không rời nhau bao giờ. Điều đó đã kéo dài hơn chín năm. Tôi là cha nó và nó là con tôi. Cậu ạ, tôi vẫn tha thiết mong thỉnh thoảng gặp Cosette. Cậu hãy tự đặt mình vào địa vị tôi, tôi chỉ cần điều đó. Đừng trừng phạt tôi vì đã trung thực. Lại nữa, cậu hãy lưu ý điều này, nếu tôi không bao giờ đến nữa, người ta sẽ thấy điều đó khác thường. Nếu cậu muốn, nó sẽ chỉ tiếp tôi trong phòng thấp của tầng trệt... Không phải mỗi ngày. Nó sẽ không gọi tôi là "cha" nữa... Nó sẽ gọi ông Jean. Tôi sẽ đến vào buổi chiều, khi trời chạng vạng.

- Cha sẽ đến mỗi buổi chiều, Marius nói giọng xúc động, và Cosette sẽ đợi cha.

- Cám ơn, Jean Valjean nói nhỏ.