ình như Gavroche nghe thấy câu nói này Chú lấy một cái giỏ đựng chai trong quán rượu, lẻn ra ngoài qua khe hở và bình thản dốc vào giỏ những túi đầy đạn của bọn lính vệ quốc bị giết trên khoảng đất dốc ngoài chiến lũy.

- Em làm gì vậy? - Courfeyrac nói.

Gavroche nghếch mũi lên: - Thưa công dân, em làm đầy cái giỏ ạ.

- Em không nhìn thấy làn mưa đạn ư? Vào! - Tí nữa đã. - Gavroche nói.

Chú nhảy một bước, vọt vào trong phố.

Khoảng độ hai mươi tên lính chết nằm rải rác đây đó suốt dọc phố hai bên đường. Tha hồ đạn cho chiến lũy.

Khói thuốc súng mờ mịt như sương mù. Khói dần dần bốc cao, rồi mù lại. Từ đầu đến cuối phố dù chỉ trong thời gian rất ngắn những kẻ.đang đánh nhau khó mà nhìn thấy nhau. Mờ mịt như thế này lợi cho Gavroche. Nhờ thân hình nhỏ nhắn chú có thể tiến xa trong phố mà không bị nhìn thấy. Chú đã dốc được bảy tám túi đạn không nguy hiểm gì.

Chú bò sát đất rồi phóng thật nhanh bằng bốn chân tay, miệng ngậm giỏ, luồn lách, trườn như con rắn từ xác người này sang xác người khác, trút các túi đạn hoặc các băng đạn ra như một con khỉ mở một trái hồ đào.

Từ chiến lũy rất gần đó không ai dám gọi chú quay về, sợ người ta chú ý đến chú.

Trên xác chết của một tên cai, chú nhặt được một bịch thuốc súng hình quả lê.

- Để dành khi khát, - Chú bảo. - rồi nhét vào túi.

Càng tiến lên phía trước chú càng bò đến chỗ khói thuốc súng đã trở nên trong suốt, đến nỗi bọn lính đứng thành hàng phía trước và bọn lính mai phục đằng sau chỗ lòng đường đã bóc, cả bọn lính địa phương tụ tập ở góc phố, bỗng chỉ cho nhau một cái gì động đậy trong làn khói.

Đúng lúc Gavroche đang dỡ đạn từ xác tên đội nằm gần một cột mốc thì một viên đạn bắn ngay vào xác chết.

- ái chà chà! - Gavroche bảo. - Chúng lại bắn cả vào những người chết của mình nữa cơ à.

Một viên đạn thứ hai làm tóe lửa đá lát đường ngay bên cạnh chú. Viên đạn thứ ba làm tung cái giỏ của chú.

Gavroche nhìn ra: từ phía ngoại thành? Chú bèn đứng thẳng lên, tóc bay trước gió, hai tay chống nạng, mắt nhìn thẳng vào bọn lính vệ quốc vừa mới bắn, hát to: Xấu xí là người Nanterre Đó là lỗi tại Voltaire Ngu ngốc là người Palaiseau Đó là lỗi tại Rousseau. Rồi chú nhặt giỏ đạn lên, nhặt từng viên đạn vào, không thiếu viên nào, và càng tiến gần về phía loạt đạn bắn ra, lột thêm một túi đạn nữa.

ở đây lại một viên đạn nữa bắn trượt chú. Chú hát: Ta không phải viên thư lại Đó là lỗi tại Voltaire Ta là con chim nhỏ Đó là lỗi tại Rousseau.

Một viên đạn thứ năm chỉ đủ khiến chú hát tiếp đoạn ba: Vui sướng là tính cách ta Đó là lỗi tại Voltaire Cơ cực là bộ áo ta Đó là lỗi tại Rousseau.

Một lúc như thế cứ thế tiếp diễn.

Cảnh tượng thật hãi hùng và thú vị. Gavroche bị bắn, chú trêu lại loạt đạn. Chú có vẻ thích chí lắm. Đúng là chim sẻ mổ người đi săn. Mỗi lần bọn lính bắn, chú lại trả lời bằng một khúc hát.

Chúng nhằm chú liên tục nhưng đều bắn trượt.

Bọn vệ quốc và bọn lính vừa cười vừa ngắm bắn chú. Chú nằm xuống, rồi lại đứng lên, lúc thì ẩn vào một góc cổng, lúc thì lại nhảy ra, biến đi, xuất hiện, chạy trốn rồi lại quay lại, lấy ngón tay đặt lên mũi để nhạo lại loạt đạn, trong khi đó chú vẫn tiếp tục càn quét đạn dược, dốc các túi đạn cho đầy giỏ. Nghĩa quân thở dốc vì lo lắng, mọi đôi mắt theo dõi chú. Cả chiến lũy run lên còn chú thì hát. Đó không phải một đứa trẻ cũng không phải một người lớn mà là một chú nhóc thiên thần lạ lùng.

Người ta bảo chú là chú lùn bất khả sát thương của cuộc hỗn chiến. Đạn cứ chạy đằng sau chú, chú nhanh hơn đạn. Chú đang chơi trò đuổi bắt với tử thần, một trò chơi nguy hiểm không biết thế nào mà kể, mỗi lần bộ mặt bóng ma hiện ra chú lại cho nó một cái búng.

Tuy nhiên một viên đạn, hoặc nhằm khá hơn hoặc phản trắc hơn những viên khác, cuối cùng cũng trúng vào chú bé ma trơi. Người ta thấy Gavroche lảo đảo rồi ngã xuống. Cả chiến lũy kêu lên một tiếng. Nhưng đối với chú nhóc, chạm vào đá lát đường không khác gì người khổng lồ chạm vào mặt đất, Gavroche chỉ ngã xuống để mà lại vươn dậy, chú ngồi lên, một dòng máu chảy dài trên mặt chú, chú giơ hai cánh tay lên trời, nhìn về phía viên đạn bắn ra và lại hát: Ta ngã xuống đất Đó là lỗi tại Voltaire Mũi ta vục vào rãnh nước Đó là lỗi tại....Chú không hát nốt được khúc hát. Một viên đạn bắn ra từ cũng tay súng ấy làm chú ngừng bặt. Lần này chú ngã sấp xuống mặt đường và không động đậy nữa. Tâm hồn nhỏ bé mà cao thượng ấy đã bay lên không trung.

Marius lao ra khỏi chiến lũy. Nhưng đã quá muộn. Gavroche đã chết. Combeferre mang giỏ đạn về, còn Marius bế chú bé về.

Hỡi ôi! Chàng nghĩ, cái mà cha chú bé làm cho cha chàng, nay chàng đã làm cho con trai của người ấy, chỉ có điều Thénardierr đem về cha chàng còn sống, còn chàng, chàng đem về chú bé đã chết.

Khi Marius bước vào công sự với Gavroche trên tay, cũng như chú bé, mặt chàng đầy máu.

Lúc chàng cúi xuống bế Gavroche một viên đạn đã sượt vào sọ chàng mà chàng không để ý.

Courfeyrac cởi cà vạt mình ra băng trán cho Marius.

Người ta đặt Gavroche lên chiếc bàn đặt cụ Mabeuf, phủ lên hai tấm thân một chiếc khăn quàng đen, vừa che đủ cả hai.

Combeferre chia số đạn trong giỏ cho mọi người.

Jean Valjean vẫn ngồi im ở chỗ cũ trên chiếc cột mốc.

Sự hấp hối của chiến lũy sắp sửa bắt đầu.

Marius và Jean Valjean, cả hai đều không hay biết rằng mình chỉ có cùng một ý nghĩ duy nhất: đó là Cosette..