uy Đoàn chuyển ngữ từ bản tiếng Anh của Eliot Weinberger

Giống như David Hume, giống như Schopenhauer, William James là một nhà tư tưởng và là một nhà văn. Ông viết văn sáng sủa rõ ràng, đó là sản phẩm của một nền học vấn tốt; ông không thêu dệt những ngôn ngữ đặc tả khó nhằn, theo lối của Spinoza, Kant hay những học giả kinh viện khác.

Ông sinh ra ở New York vào năm 1842. Cha ông, nhà thần học Henry James [Henry James cha, phân biệt với Henry James con, một nhà văn], không muốn hai đứa con trai mình chỉ đơn thuần là những người Mĩ tỉnh lẻ. William và Henry theo học tại Anh, Pháp và Ý. William đảm nhận việc theo học môn hội hoạ. Sau khi quay về Mĩ, ông theo chân nhà tự nhiên học người Thuỵ-sĩ Agassiz trong chuyến du hành đến đầu nguồn con sông Amazon. Từ y khoa ông chuyển sang sinh lí học, từ đó sang tâm lí học, và từ đó sang ngâm cứu siêu hình học. Năm 1876, ông lập ra phòng thí nghiệm tâm lí học. Sức khoẻ ông lúc đó rất tệ. Ông từng có lần cố tự sát; giống như toàn bộ những người đàn ông khác, ông lặp đi lặp lại câu độc thoại của Hamlet. Và biểu hiện đức tin đã cứu vớt ông khỏi bóng tối. “Hành động đầu tiên của tôi về ý chí tự do,” ông việt, “chính là tin tưởng vào ý chí tự do.” Do đó ông tự giải phóng mình ra khỏi đức tin ngập tràn của cha mẹ ông, vốn là những người theo thần học Calvin.

Thuyết dụng hành, vốn là cái ông sáng lập ra cùng với Charles Sander Peirce, là phần thêm vào cho biểu hiện đức tin đó. Ông thúc giục chúng ta diễn giải mọi quan niệm sau khi suy xét các hệ quả về hành vi con người. Tên của một trong những cuốn sách ông viết, The Will to Believe (1897), có thể được xem là phần tóm tắt cho học thuyết của ông.

James bắt đầu bằng việc cho rằng kinh nghiệm là bản chất nền tảng của cái mà chúng ta gọi là vũ trụ, và nó có quyền ưu tiên trước những đề mục về chủ thể và khách thể, của cái biết và cái được biết, của tinh thần và vật chất. Giải pháp gây tò mò này dành cho vấn đề về sự tồn tại dĩ nhiên gần với chủ nghĩa duy tâm hơn là chủ nghĩa duy vật, gần với thần học của Berkeley hơn là thuyết nguyên tử của Lucretius.

James chống đối chiến tranh. Ông đề nghị là việc nhập ngũ nên được thay bằng việc cưỡng bách lao động tay chân, điều này sẽ áp đặt kỉ luật và giải phóng con người khỏi những cơn bốc đồng hung hãn.

Trong cuốn sách này [cuốn Varieties of Religious Experience], James chấp nhận tính đa nguyên của các tôn giáo, và ông xem điều đó là tự nhiên khi cho rằng mỗi cá nhân nên tuyên bố lòng thành cho chính truyền thống của mình. Ông bày tỏ rằng toàn bộ các tôn giáo đều có thể mang lại lợi ích, chừng nào mà nguồn cội của chúng còn nằm trong sự tin tưởng mãnh liệt, chứ không nằm trong quyền uy. Ông tin rằng thế giới hữu hình là một phần của một thế giới tinh thần rộng hơn và đa dạng hơn, một thế giới được các giác quan làm cho hiển lộ ra.Ông nghiên cứu nhiều trường hợp cụ thể về sự cải đạo, về thần thánh, và về trải nghiệm huyền bí. Ông khích lệ tính hiệu dụng của lời cầu nguyện mà không cần một đích đến.

Năm 1910 đánh dấu cái chết của hai người đàn ông thiên tài, William James và Mark Twain, và sự trình hiện của sao chổi mà chúng ta hiện giờ đang chờ đợi

[1986]