gày mà thí nghiệm dường như đã hoàn thành là một ngày trọng đại.

Hai tuần trước lửa không còn được duy trì nữa - điều đó giúp cho cỗ máy nguội từ từ. Vì cho rằng phải có được sự kết tinh của cácbon nếu nó được hình thành trong những điều kiện ấy, Cyprien đã quyết định bỏ đi lớp đất tạo thành vòm bán cầu xung quanh lò nung.

Phải cuốc thật mạnh vào cái vòm ấy vì nó đã cứng lại như gạch nung trong lò gạch. Nhưng rốt cuộc nó cũng đành khuất phục trước những nỗ lực của Matakit và nhanh chóng để lộ ra, thoạt tiên là phần trên của lò - Người ta thường gọi nóc lò - rồi đến toàn bộ lò.

Trái tim chàng kỹ sư đập một trăm hai mươi nhịp một phút lúc cậu bé nam Phi, được Lee và Bardik phụ giúp, lôi cái nóc lò lên.

Thí nghiệm thành công ư, chàng chẳng tin tí nào, vì luôn là người hoài nghi chính mình! nhưng rồi sau mọi chuyện thì cũng có thể lắm chứ! Và nếu được vậy thì còn gì vui hơn! Mọi kỳ vọng của chàng về hạnh phúc, vinh quang, của cải, há chẳng phải đang ẩn chứa trong ống xy lanh đen bự kia đang hiện ra trước mắt chàng sau nhiều tuần mong chờ đấy sao! Ôi thương thay!... Ống nòng nổ tung.

Đúng vậy! Dưới áp lực rất lớn của hơi nước và của khí mê-tan, được đầy lên ở nhiệt độ cao nhất, đến cả thép cũng không chịu nổi. Cái ống, cho dù có dày năm phân thì cũng bị bực ra như một ống nghiệm thông thường. Ở một trong các thành ống gần chính giữa, một đường nứt há hoác như miệng người, đen ngòm, vẹo vọ do lửa ráp, trông giống kiểu cười khẩy ác ý ngay trước mũi chàng bác học đang bối rối.

Thật đen đủi biết bao! Bao nhiêu khó nhọc để được kết quả tệ thế này sao! Thực ra, Cyprien sẽ cảm thấy bớt tủi nhục hơn nếu như thiết bị của chàng có thể chịu thử thách dưới lửa, nhờ vào những bao bọc đề phòng ban đầu tốt hơn! hẳn nhiên, dù ống nòng kia không có cácbon kết tinh thì chàng cũng đã chuẩn bị tinh thần gấp mười để đón nhận thất vọng này! nhưng, đã đốt nóng, làm nguội, nói tóm lại, chăm chút hơn một tháng nay cái ống thép cũ kỹ ấy mà giờ đây lại thành đồ bỏ đi, thật là xui xẻo tột độ! Lẽ ra, chàng đã muốn đá một phát cho nó lăn xuống sườn đồi nếu cái ống nòng không quá nặng nề để có thể làm việc đó mà không gây phiền!

Vậy là Cyprien đành vứt nó vào lò, rồi thật buồn rầu, chàng chuẩn bị đi đến báo cho Alice về kết quả thảm hại này, đúng lúc ấy sự tò mò của một nhà hóa học vẫn sống sót trong chàng thôi thúc chàng đốt một que diêm đưa lại gần miệng ống để xem xét bên trong.

“Chắc hẳn, chàng nghĩ, đất ta đắp bên trong đã biến thành gạch cũng như lớp vỏ bọc ngoài lò.”

Giả định ấy là có căn cứ. Tuy nhiên, bởi một hiện tượng khá lạ mà thoạt đầu Cyprien không thể giải thích, một dạng bong bóng đất sét hình như tách ra khỏi lớp đất áo này, sau khi cứng lại riêng lẻ trong ống lò.

Bong bóng này, màu đỏ sạm đen, có đường kính gần bằng một quả cam, có thể dễ dàng lọt qua đường nứt. Thế nên Cyprien kéo nó ra rồi uể oải cầm lên xem xét. Sau đó, nhận ra đây là một mẩu đất sét tách ra từ vách đã bị nung riêng lẻ, chàng đang định vứt sang một bên thì đúng lúc ấy chàng thấy nó có vẻ rỗng, giống một đồ vật bằng gốm.

Nó có dạng một hũ nhỏ kín bưng, trong đó lúc lắc một dạng lõi chuông rất nặng.

“Một ống tiền thật đây!” Cyprien tự nhủ.

Nhưng, nếu như có bức tử để buộc chàng giải thích sự kỳ lạ này, chàng sẽ chẳng giải thích nổi.

Tuy nhiên, chàng cũng muốn rõ ràng về việc này. Chàng dùng búa đập vỡ ống tiền.

Quả nhiên, đấy là một ống tiền và nó đang chứa một kho báu vô giá. Không! Không đến mức phải nhầm lẫn về bản chất viên đá lớn đang hiện ra trước đôi mắt kinh ngạc của chàng kỹ sư trẻ! Viên đá ấy là một viên kim cương, có một lớp quặng bẩn bao ngoài, hoàn toàn giống với vỏ bọc của những viên kim cương bình thường, nhưng đấy là một viên kim cương kích cỡ vĩ đại, khó tin, chưa từng có!

Hãy xem nó nhé! Viên kim cương này lớn hơn một quả trứng gà, bề ngoài khá giống một củ khoai tây, và nó phải nặng ít nhất ba lạng.

“Một viên kim cương!... Một viên kim cương nhân tạo! Cyprien kinh ngạc khẽ reo lên. Vậy là ta đã tìm ra giải pháp cho vấn đề sản xuất rồi, mặc dù đã xảy ra biến cố với ống lò!... Vậy là ta giàu rồi!... Alice, Alice yêu quý của ta sẽ thuộc về ta!”

Sau đó, chàng như không còn tin vào điều chàng thấy.

“Nhưng không thể!... Đây là một ảo giác, một mộng tưởng!...chàng nhắc lại với nỗi hoài nghi cay đắng. Chà! Ta sớm biết phải tự kiềm chế mà!”

Và thậm chí không kịp dành thời gian để đội mũ, cuống cuồng, sướng phát điên lên, giống như Archimedes lao ra khỏi bồn tắm nơi đang ngâm mình, khi ông phát hiện định luật nổi tiếng của mình, Cyprien chạy một mạch trên lối đi của trang trại rồi lao thẳng, như đạn pháo, đến nhà của Jacobus Vandergaart.

Chàng thấy ông thợ ngọc già đang bận kiểm tra những viên đá mà Nathan, một người môi giới, vừa nhờ ông chế tác.

“À! anh Nathan, anh ở đây thật đúng lúc!” Cyprien hét lên. “Anh nhìn này!... và bác cũng nhìn này, bác Vandergaart, hãy nhìn thứ tôi mang đến và nói tôi xem thứ đó là gì!”

Chàng đặt viên đá của chàng xuống bàn rồi khoanh tay. Nathan, người đầu tiên cầm viên đá lên, tái mét vì kinh ngạc, rồi đôi mắt giương tròn, mồm há hốc, anh ta đưa nó cho Jacobus Vandergaart. Đến lượt ông lão, sau khi giơ cao vật ấy lên ngang tầm mắt, dưới ánh sáng nơi cửa sổ, còn xem xét nó qua chiếc kính chuyên dụng của mình. Rồi, ông đặt lại xuống bàn và nhìn Cyprien.

“Cái này, là viên kim cương lớn nhất trên thế giới,” ông bình tĩnh nói.

“Đúng vậy!... lớn nhất đấy! Nathan nhắc lại. Lớn gấp bốn hay năm lần của viên Koh-i-noor, viên ‘Sơn Quang’, niềm kiêu hãnh của ngân khố hoàng gia Anh, nặng một trăm bảy mươi chín cara!”

“Lớn gấp hai hoặc ba lần của viên Đại Mông Cổ, viên đá lớn nhất từng được biết đến, nặng hai trăm tám mươi cara!” ông thợ ngọc già tiếp lời.

“Gấp bốn hay năm lần viên kim cương Sa hoàng, nặng một trăm chín mươi ba cara!” Nathan lúc này càng kinh ngạc hơn nói thêm vào.

“Gấp bảy hay tám lần viên Đại Thần, nặng một trăm ba mươi sáu cara!” Jacobus Vandergaart lại tiếp lời.

“Gấp hai mươi hay ba mươi lần viên kim cương Dresde, chỉ nặng có ba mươi mốt cara!” Nathan hét lên.

Và anh ta nói thêm:

“Theo kích cỡ tôi ước chừng, viên này nặng ít nhất là bốn trăm cara! nhưng sao ta dám liều lĩnh đánh giá một viên đá như viên này cơ chứ! Viên đá này vượt khỏi tầm mọi đánh giá!

“Sao lại không?” Jacobus Vandergaart trả lời, ông là người bình tĩnh hơn trong hai người họ. “Viên Koh-i-noor được định giá ba mươi triệu franc, viên Đại Mông Cổ mười hai triệu, viên kim cương Sa hoàng tám triệu, viên Đại Thần sáu triệu!... Vậy thì, chắc hẳn viên này đây rẻ nhất phải cả trăm triệu!”

“Mà này! Tất cả còn tùy thuộc vào màu sắc và chất lượng của nó!” Nathan đáp lời, anh ta giờ bắt đầu hoàn hồn và nghĩ có lẽ cần dọn đường cho tương lai, chuẩn bị cho một vụ mua bán. Nếu nó không màu và đạt nước nhất, cái giá sẽ là vô giá! nhưng nếu nó màu vàng, như hầu hết những viên kim cương ở Griqualand, giá ấy sẽ thấp hơn rất nhiều!... Tuy nhiên tôi không biết, liệu với một viên đá cỡ ấy, tôi có thích một màu xanh saphia ưa nhìn, giống như màu của viên kim cương Hy vọng, hoặc màu hồng như màu của viên Đại Mông Cổ, hay thậm chí xanh ngọc lục bảo như màu của viên kim cương Dresde.

“Mà không!... Không đâu! người thợ ngọc già thốt lên sốt sắng. Tôi, thì tôi thích kim cương không màu! hãy nhắc đến viên Koh-i-noor hay viên Đại Thần! Đấy chính là đá quý thực sự!... Bên cạnh chúng, những viên khác chỉ là những viên đá đặc biệt mà thôi!”

Cyprien không còn nghe gì nữa.

“Này các ông, các ông thứ lỗi cho tôi, chàng vội vã nói, nhưng tôi phải đi ngay thôi!”

Và, sau khi lấy lại viên đá quý của mình, chàng chạy, ngược lên con đường đến trang trại.

Thậm chí quên cả gõ cửa, chàng mở cửa phòng khách và thấy Alice ở đó, rồi không kịp suy nghĩ gì về xử sự quá khích của mình, chàng ôm chầm lấy nàng, hôn lên hai má nàng.

“Ối trời! Gì thế này?” ông Watkins thét lên phẫn nộ vì những biểu lộ ngoài mong đợi này.

Ông ta đang ngồi ở bàn, đối diện với Annibal Pantalacci, và đang chơi cờ pikê cùng kẻ ưa chọc ngoáy ấy.

“Tiểu thư Watkins, thứ lỗi cho tôi!” Cyprien ấp úng, vô cùng kinh ngạc vì sự táo bạo của chính mình, nhưng rạng rỡ niềm vui sướng. “Tôi thật quá vui mừng!... Tôi phát điên vì hạnh phúc!... Nàng nhìn xem!... Tôi mang đến cho nàng cái này đây!” và chàng gần như ném chứ không phải đặt viên kim cương xuống bàn, trước mặt hai người đang chơi.

Cũng giống Nathan và Jacobus Vandergaart, những người này lập tức nhận ra đấy là thứ gì. Ông Watkins, chỉ mới uống vừa phải khẩu phần rượu gin hàng ngày, vẫn còn ở trạng thái đủ tỉnh táo.

“Anh đã tự... tìm thấy nó... trong mỏ của anh sao? ông ta vồn vã reo lên.

“Tìm thấy nó ư?” Cyprien đáp lời đắc thắng. “Tôi còn làm tốt hơn kìa!... Tôi đã tự mình chế ra đấy!... À! ngài Watkins này, nói cho cùng, hóa học cũng có mặt tốt nhỉ!”

Rồi chàng cười, rồi chàng nắm chặt những ngón tay mảnh mai của Alice trong tay mình, nàng, quá đỗi bất ngờ về những biểu lộ nồng nhiệt ấy, nhưng thấy hân hoan vì niềm hạnh phúc của bạn mình, dịu dàng mỉm cười.

“Tuy nhiên, thưa tiểu thư Alice, tôi có được khám phá này là chính nhờ cô!” Cyprien nói tiếp. “Ai đã khuyên tôi trở lại với hóa học nào? Ai đã đề nghị tôi tìm cách làm ra kim cương nhân tạo, nếu không phải là tiểu thư duyên dáng của ngài, ái nữ đáng yêu của ngài, thưa ngài Watkins?... Ôi! Tôi có thể tỏ lòng kính phục nàng, như những chàng dũng sĩ cổ đại tỏ lòng trước tình nương của họ, và tuyên bố rằng nàng xứng đáng hưởng mọi thành quả của phát minh!... Tôi chưa bao giờ mơ về điều này mà không có nàng!”

Ông Watkins và Annibal Pantalacci ngắm viên kim cương rồi hai người nhìn nhau, lắc đầu. Họ thực sự ngơ ngác vô cùng.

“Anh nói anh đã tạo ra cái này... tự mình anh?... John Watkins tiếp lời. Vậy đây là viên đá giả?

“Một viên đá giả ư?... Cyprien la lên. Vậy thì, đúng đấy!... một viên đá giả đấy!... Thế nhưng Jacobus Vandergaart và Nathan định giá nó sơ sơ năm mươi triệu, và có thể là một trăm! nếu đây chỉ là viên đá nhân tạo, được tạo ra từ một quy trình do tôi sáng chế, thì nó hoàn toàn không thua viên thật!... Ngài nhìn xem có thiếu gì đâu... ngay cả lớp quặng bao bọc!”

“Và anh có nhận làm vài viên kim cương khác giống vậy không?” John Watkins vừa hỏi vừa nài nỉ.

“Tôi nhận chứ, thưa ngài Watkins, nhưng đương nhiên rồi! Tôi sẽ làm cho ngài vô số kim cương!... Tôi sẽ làm cho ngài viên lớn gấp mười lần, gấp trăm lần viên này, nếu ngài muốn!... Tôi sẽ làm cho ngài với số lượng đủ nhiều để ngài có thể lát sân của ngài, để rải những con đường ở Griqualand nếu ngài thích!... Chỉ có bước đầu tiên mới tốn kém thôi, còn một khi viên đá đầu tiên được tạo thành, vấn đề còn lại chỉ là tiểu tiết, chỉ đơn giản là điều chỉnh các thiết bị kỹ thuật!”

“Nhưng nếu quả thật như thế, ông chủ trang trại trở nên nhợt nhạt tiếp lời, sẽ là cảnh tan tành sự nghiệp của những chủ sở hữu mỏ, của ta, của cả vùng Griqualand!”

“Dĩ nhiên là thế!” Cyprien hét lớn. “Ngài thấy còn lợi lộc gì mà đào đất để tìm những viên kim cương nhỏ hầu như chẳng giá trị gì, một khi ta có thể sản xuất chúng trong công nghiệp với đủ loại kích thước dễ dàng như làm bánh mì nặng hai kilô vậy!”

“Nhưng thật kinh khủng!...” John Watkins đáp. “Thế là bỉ ổi!... Thế là kinh tởm!... Nếu điều anh nói là có cơ sở, nếu thực tế anh có được bí quyết ấy...”

Ông ta uất ức ngưng lại.

“Ngài thấy đấy,” Cyprien bình thản nói, “tôi không nói vu vơ bởi vì tôi đã mang cho ngài xem sản phẩm đầu tay của tôi!... Và tôi nghĩ nó có kích thước khá đẹp để thuyết phục ngài!”

“Tốt thôi! ngài Watkins, giờ đây đã lấy lại hơi, cuối cùng cũng trả lời, nếu đó là sự thực... ta sẽ phải xử bắn anh ngay lúc này, ngay giữa đường cái quan của khu mỏ, anh Méré à... Chính là suy nghĩ của ta đấy.”

“Và tôi cũng nghĩ giống vậy!” Annibal Pantalacci phụ họa kèm theo một cử chỉ đe dọa.

Tiểu thư Watkins đứng bật dậy, mặt tái xanh.

“Bắn chết tôi bởi vì tôi đã giải quyết một vấn đề hóa học vướng mắc từ năm mươi năm nay ư? chàng kỹ sư trẻ nhún vai đáp. Trên thực tế, điều ấy hơi vội vàng đấy!”

“Chẳng có gì buồn cười, anh bạn! ông chủ trang trại điên tiết gắt lên. Anh có nghĩ đến những hậu quả của cái anh gọi là phát minh không... chính là mọi công việc khai thác mỏ sẽ ngưng lại... Griqualand sẽ bị truất bỏ nền công nghiệp lừng lẫy nhất... còn ta, người đang đối thoại với cậu, sẽ thành ăn mày.”

“Thực thế, tôi thừa nhận với ngài tôi đã không hề suy nghĩ về tất cả điều ấy!” Cyprien đáp rất thẳng thắn. “Đó chính là những vấn đề không tránh khỏi của phát triển công nghiệp và khoa học thuần túy không quan tâm vấn đề ấy!... Vả chăng, riêng với cá nhân ngài, thưa ngài Watkins, ngài đừng nên lo sợ! Cái gì của tôi cũng là của ngài, và ngài biết rõ động cơ nào thúc đẩy tôi thực hiện các nghiên cứu theo hướng này!”

John Watkins đột nhiên thấy phần lợi có được từ phát minh của chàng kỹ sư trẻ, và, mặc kệ cho gã người Napôli nghĩ gì, ông ta không ngần ngại trở mặt, như người ta thường nói, nhanh như trở bàn tay.

“Rốt cuộc,” ông ta nói tiếp, “có lẽ anh đúng, và anh nói đúng với bản chất cương trực của mình, anh Méré à! Đúng thế!... Ta nghĩ rồi, ta chắc rằng sẽ có cách để thông cảm cho nhau! Tại sao anh lại phải sản xuất kim cương số lượng dư thừa? Cách đó chắc chắn sẽ làm phát minh của anh trở nên tầm thường! há chẳng phải khôn ngoan hơn nếu giữ cẩn thận bí quyết ấy, sử dụng nó đúng mức, chẳng hạn chỉ tạo ra một hoặc hai viên đá như viên này đây, hay thậm chí anh dừng lại ở thành quả đầu tay này, bởi vì nó lập tức bảo đảm cho anh một số vốn đáng kể và khiến anh trở thành người giàu nhất vùng?... Theo cách này, mọi người đều hài lòng, mọi thứ vẫn vận hành như cũ, và anh sẽ không làm ngáng trở những khoản lợi nhuận kha khá kia!”

Đây chính là một khía cạnh mới của vấn đề mà Cyprien chưa nghĩ đến. Thế nhưng hai chọn lựa bất ngờ đặt ra trước mắt chàng với sự khắc nghiệt đến tàn nhẫn: hoặc giữ cho riêng chàng bí mật về phát minh của mình, không cho thế giới biết đến nó và tận dụng nó để làm giàu, hoặc như John Watkins đã nói rất có lý, bỗng chốc làm cho cả loạt kim cương tự nhiên và kim cương nhân tạo trở nên tầm thường, và hậu quả, từ bỏ của cải để đạt được... điều gì?... Làm phá sản các chủ mỏ ở Griqualand, ở Braxin, và ở Ấn Độ!

Đặt trước thế phải lựa chọn này, Cyprien có lẽ ngần ngại, nhưng chỉ trong giây lát thôi. Và tuy nhiên, chàng hiểu rằng lựa chọn theo sự chân thành, danh dự, và trung thành với khoa học, đồng nghĩa với từ bỏ không hối tiếc niềm hy vọng thậm chí từng là động cơ chính cho phát minh của chàng!

Nỗi đau đó thật cay đắng với chàng và cũng xót xa nữa là nó quá bất ngờ, vì từ một giấc mơ đẹp chàng bỗng chốc rớt xuống vực thẳm!

“Thưa ngài Watkins,” chàng nói giọng trầm lại, “nếu giữ cho riêng tôi bí mật phát minh của mình, tôi chỉ còn là kẻ lừa đảo! Tôi buôn gian trọng lượng, tôi dối gạt khách hàng về chất lượng hàng hóa! những thành quả đạt được của một nhà khoa học không thuộc riêng anh ta! Chúng là một phần trong di sản của nhân loại! Giữ lại cho riêng mình, dù một phần bé nhất, vì tư lợi cá nhân và ích kỷ, sẽ biến mình thành thủ phạm của hành vi xấu xa nhất mà một con người có thể phạm phải! Tôi sẽ không làm vậy!... Không đâu!... Tôi sẽ không đợi đến một tuần lễ, không đến một ngày, để đưa vào tài sản công công thức mà tình cờ, cộng với chút suy luận, đã rơi vào tay tôi! hạn chế duy nhất sẽ là, vì nó công bằng và hợp lý, tôi sẽ cống hiến công thức này trước tiên là cho tổ quốc tôi, cho nước Pháp đã cho phép tôi vận dụng nó!... Ngay ngày mai, tôi sẽ gửi đến Viện hàn lâm Khoa học bí quyết quy trình của tôi! Xin từ biệt, thưa ngài, nhờ ngài mà tôi thấy rõ bổn phận tôi đã không nghĩ đến!... Tiểu thư Watkins, tôi đã có giấc mộng đẹp!... Hỡi ôi, phải từ bỏ nó thôi!”

Trước khi cô gái trẻ kịp đi về phía chàng, Cyprien đã lấy lại viên kim cương của mình, rồi chào tiểu thư Watkins và cha nàng để ra đi.