ờ mờ sáng, mẹ Tâm và Tâm đã chực sẵn ở cửa đề lao. Thấy lính bồng súng đi đi lại lại ở cổng và các góc tường, Tâm hơi run sợ bèn rủ mẹ ra đứng ở gốc cây tận đằng xa.

Một chốc, có một vài người lác đác đến đó, mẹ Tâm làm quen hỏi han mọi việc, và kể lể nỗi riêng của mình. Tâm thì nóng lòng sốt ruột, chỉ chờ cho đến khi cánh cổng sơn đen kia hé mở ra, người ta dắt cha Tâm đi, thì Tâm sẽ được gần gũi cha mà hỏi han trò chuyện.

Mặt trời cứ dần dần tung tóe các tia lửa. Ánh nắng chiếu vào chỗ có bóng râm. Tâm vừa mỏi, vừa nực.

Thỉnh thoảng, Tâm hỏi mẹ xem bao giờ người cai giải tù đi, thì mọi người đều nhìn Tâm mà cười thương hại, và bảo:

— Tý nữa.

Tâm bực dọc lạ thường, từ nãy mong mỏi đã bao nhiêu “tý” rồi, mà vẫn còn “tý nữa”, thì không hiểu còn “tý” đến thế nào nữa. Giá Tâm lớn thì quyết đánh liều chạy vào giục các thày quyền cho các thày ấy biết nóng ruột.

Nhưng bỗng hai cánh cửa đề lao mở toang ra. Tâm vui sướng, tưởng tượng như cái cổng nó cười vậy.

Những người đứng ngoài đều chăm chắm, yên lặng để nhìn cho kỹ về mé cửa. Bỗng người lính canh, hất tay nói to:

— Đứng dẹp cả sang bên đường.

Rồi năm sáu người lính nghiêm trang đi trước, kế đến một bọn độ mười lăm người tù. Tâm hồi hộp nắm lấy tay mẹ, không chớp mắt, cố trố lên nhìn. Nhưng Tâm không nhận ra ai là cha Tâm nữa. Người nào cũng giống người nào. Ai nấy đầu thì cạo trọc mà tóc thì dựng ngược lên. Nhất là đôi mắt thì Tâm thấy nó xếch và dài xoạc ra gần thái dương, mà mặt mũi đen đủi một cách dữ tợn.

— Thày đâu, hở u?

Cuống quýt, Tâm hỏi mẹ thì mẹ Tâm cũng đang nhớn nhác tìm tòi. Rồi Tâm thấy rõ những dây xích nó giàng chặt từng đôi tay một. Tâm nao nao trong lòng.

Bỗng mẹ Tâm trỏ, bảo:

— Kia, thày kia, đi ở hàng gần cuối đấy kia kìa.

Nhìn theo ngón tay, Tâm bỗng rật nẩy mình. Thì ra cha Tâm cũng đầu trọc, cũng mắt xếch xoạc, cũng đen đủi dữ tợn, vì cha Tâm là kẻ phải tù. Tâm vừa mới được trông thấy người tù, thế mà Tâm lại không nghĩ ra.

Bọn lính dẫn tù qua mặt, Tâm không thể dừng được, bèn gọi:

— Thày ơi!

Dứt lời Tâm, mẹ Tâm dắt Tâm mon men đến gần, nhưng khốn nạn, hai mẹ con đều bị mỗi người một roi vào lưng đánh đét.

Vừa đau, vừa sợ, vừa thương cha, nhưng Tâm đành đi chùn lại sau, mắt nhìn theo, không chớp. Tâm hỏi mẹ:

— Thày có trông thấy u với con không nhỉ?

Mẹ Tâm đáp:

— Không, vì chắc thày không ngờ là u con ta biết ngày xử án.

Mẹ Tâm và Tâm vừa đi vừa đố nhau chốc nữa quan xử thế nào. Tâm quyết cha được tha. Mẹ Tâm cũng yên trí thế. Đến tòa, mẹ con theo mọi người vào. Tâm thấy cái buồng lạ, ngơ ngác nhìn, nhất là vài ba người lính bồng súng đi bách bộ ở hiên càng làm cho Tâm rối cả gan ruột.

Tâm lẳng lặng theo mẹ đứng ở cạnh tường, vì trên các ghế, người ta ngồi đã chật cả. Tâm nhìn cái quầy cao trên bục và cái bán nguyệt bằng chấn song gỗ, chẳng hiểu là cái gì, nhưng không dám hỏi. Trông bốn bên, Tâm thấy một vài người làng quen và cả cụ Bá nữa.

Một chốc, bỗng tự nhiên cả tòa im lặng. Thì ra các quan đến, ngồi cả ở đằng sau quầy, và rồi Tâm mới hiểu cái chấn song gỗ bán nguyệt là chỗ tù đứng, mà người ta vẫn gọi là vành móng ngựa.

Xử xong một vài việc rượu lậu, quan tòa gọi tên cha Tâm.

Tâm nhận thấy mọi người đổ dồn cả mắt ra mé cửa, và thì thào.

Hai người lính dẫn cha Tâm vào đứng trước vành móng ngựa. Tâm nhìn rõ lắm. Nhưng nhìn rõ bao nhiêu, Tâm lại rầu gan nẫu ruột bấy nhiêu. Cha Tâm đen đủi, hốc hác và có dáng lù đù quá. Ngước lên nhìn mẹ, Tâm thấy mẹ đang lấy vạt áo chùi nước mắt. Tâm lắng tai nghe người ta nói khẽ với nhau:

— Đảng chúng nó tàn ác lắm, ước gì tòa phạt thật nặng vào.

Bực dọc, Tâm cố tìm xem ai vừa nói. Bỗng quan tòa hỏi:

— Người ta tìm được trong túi tên cướp cái thư chính tay mày viết, có phải không?

Cha Tâm đáp:

— Bẩm quan lớn, thư ấy không phải chữ con viết, con chỉ viết để so chữ con với chữ trong thư bắt được trong túi tên cướp mà thôi.

Quan tòa cười gằn:

— Phải, mày bao giờ cũng có quyền nói là mày hiền lành thật thà, dù chính tay mày đã giết người.

— Bẩm quan lớn, thực quả con oan.

Tâm chờ mãi, chưa thấy cha kêu là hôm đó bị sốt và có nằm ngủ với Tâm. Tự nhiên Tâm thấy hăng hái, mà giá không sợ bọn lính, thì Tâm đã quyết nhẩy xổ vào nói đầu đuôi cho quan tòa nghe rồi.

Quan tòa nói:

— Những chứng cớ rành rành ra đó mà mày còn kêu oan, thì thế nào mới là tội. Đây, giấy mày viết cho bọn cướp đây, còn bản của mày viết để so chữ thì đây, hai thứ chữ giống nhau như lột.

Nói xong, ngài giơ cho mọi người xem tờ giấy.

Tâm giương to mắt để nhìn, ngạc nhiên quá. Các quan tòa thì thào.

Quan tòa nói:

— Mày không xưng thêm được người nào làm chứng thì tòa phạt mày rất nặng.

— Bẩm lạy quan lớn xét cho, thực quả con không biết gì mà xưng cả. Con đã khai thực là con ốm.

Khấp khởi mừng, Tâm thấy câu nói ấy vững chãi lắm, chắc thế nào tòa cũng tha cho cha. Tâm đã tưởng tượng bao nỗi vui sướng khi cha con gặp mặt, cả nhà ríu rít kể lể nỗi đau xưa.

Nhưng không để cha Tâm nói hết câu, quan tòa bảo:

— Mày là tên cướp rất gan, vậy tòa phạt mày năm năm tù và mười năm biệt xứ.

Dứt lời, cha Tâm thổn thức khóc. Mẹ Tâm và Tâm choáng người, đều rú lên những tiếng thất kinh. Cả tòa quay lại nhìn. Tâm như mê dại bâng khuâng, không nghe, không trông thấy gì nữa.

Nhưng một người lính lại gần, đuổi mẹ con Tâm ra ngoài.

Mẹ Tâm dắt Tâm ra sân, đứng ở gốc cây bàng. Hai người cùng âm thầm đau đớn, nhưng biết làm thế nào?

Chợt Tâm nghe tiếng cha gọi khe khẽ, hai mẹ con bèn nhìn trước nhìn sau, rồi đứng sát cửa sổ để hỏi chuyện. Tâm thấy cha khốn khổ thì thương quá, giàn giụa nước mắt. Cha Tâm nói:

— Tôi bị oan, vì tôi khờ. Hôm đó, cụ Bá nói tôi đến bảo rằng nghi cho tôi viết thư cho bọn cướp. Cụ đưa tôi cái thư bắt được trong túi tên cướp và bắt tôi chép ra hai bản để so chữ. Bây giờ tôi mới hiểu tôi bị tù tội là vì thế. Cụ lấy hai bản của tôi làm một bản bắt được trong túi tên cướp và một bản để so chữ, còn cái bản bắt được thực thì chắc đốt đi.

Tâm sực nghĩ tới lời hỏi của quan Huyện rồi rồn rã hỏi cha:

— Thày viết bằng giấy trong sách học của anh Tín và dùng mực của anh ấy phải không?

— Ừ.

— Người ta bảo bọn cướp có đảng, thì là đảng gì? Thày có biết không?

— Tên là đảng Rổ Bẫy.

Tâm mừng quá, nói to:

— Thế thì thày không lo.

Tâm nói to quá, nên bị ngay một roi vụt vào người. Rồi người lính đuổi cả mẹ Tâm và Tâm ra khỏi tòa án. Văng vẳng, Tâm còn nghe cha nói:

— Tâm học hành ngoan ngoãn, con nhé!