au tiệc trà đến phần ca hát. Do là một gia đình yêu âm nhạc nên khi họ cùng đồng ca hoặc trình tấu luân khúc, tôi đảm bảo với bạn rằng họ, nhất là Topper - người có giọng nam trầm xuất sắc - không hề phải nổi gân cổ hay đỏ mặt tía tai chút nào. Cô cháu dâu của Scrooge chơi đàn hạc rất hay và giữa những đoạn nhạc có một giai điệu ngắn đơn giản (giống như bạn huýt sáo trong vòng hai phút) vốn rất quen thuộc với đứa trẻ từng đến đón Scrooge ở trường nội trú về nhà năm nào. Khi giai điệu này cất lên, tất cả những gì Hồn ma đã cho lão thấy bỗng hiện về trong tâm trí Scrooge; càng lúc lão càng trở nên hòa nhã hơn và nghĩ rằng, phải chi mình được nghe giai điệu này thường xuyên hơn từ nhiều năm trước thì hẳn đã nuôi dưỡng được tâm tính tử tế để tự nắm bắt hạnh phúc chứ không phải chờ đến cái chết của Jacob Marley mới tỉnh ngộ.

Nhưng mọi người không dành hết buổi tối để ca hát. Được một lúc họ chuyển sang trò thưởng phạt lẫn nhau - bởi đôi khi được trở lại làm trẻ con cũng tốt, nhất là giữa bầu không khí Giáng sinh khi mà Người sáng lập ra nó cũng chính là một đứa trẻ[44]. Tất cả đều dừng tay. Trước hết là trò bịt mắt bắt dê, tất nhiên rồi. Và tôi không thể nào tin rằng Topper không nhìn thấy đường, cứ như là cậu ta có mắt mọc dưới giày ấy. Hẳn giữa anh ta và Fred đã có một sự sắp đặt từ trước và Hồn ma Giáng sinh Hiện tại cũng biết rõ điều đó. Cứ nhìn cái cách anh ta bám lấy cô gái phúng phính có chiếc khăn choàng bằng ren thật là trắng trợn. Nào là húc đổ bộ đồ lò (que cời, xẻng, cái gắp...), vấp phải ghế té nhào, rồi va phải đàn piano và mắc kẹt giữa đám rèm... hễ cô gái đi đâu là anh ta theo đó! Hầu như lúc nào anh ta cũng biết cô này đang ở đâu và chỉ đuổi bắt mỗi cô. Nếu bạn phải lòng anh ta (như một số người đã từng như thế) anh ta sẽ vờ như đang cố gắng hết sức để bắt được bạn, khiến bạn đến ngượng chín cả người rồi lập tức len lén chuyển hướng sang cô gái đẫy đà kia. Cô gái ấy thường la to bảo như thế là không công bằng. Tuy vậy, mặc cho tiếng váy lụa của cô loạt xoạt, mặc cho bóng dáng của cô lướt ngang nhanh như cắt, cuối cùng Topper cũng dồn được cô vào góc nhà không còn đường thoát, nơi anh ta giở những trò đáng ghét nhất. Anh ta giả vờ không biết cô là ai, vờ mó vào khăn trùm đầu của cô, tiếp tục vờ ấn chiếc nhẫn lên ngón tay của cô để làm dấu tích, chạm vào sợi dây chuyền trên cổ của cô; thật là kỳ quái! Và sau đó, khi đến lượt người khác bịt mắt tìm người, hai người bọn họ bí mật rút lui vào sau những tấm màn, nơi mà có lẽ cô ấy sẽ bảo cho anh ta biết mình muốn gì.

[44] Ý nói Giê-su Hài đồng.

Cô cháu dâu của Scrooge không tham gia trò bịt mắt bắt dê mà ngồi thư giãn trên một cái ghế to có chỗ gác chân trong một góc ấm cúng, nơi Scrooge và Hồn ma đang đứng ngay sau lưng cô. Cô tham gia trò thưởng phạt và thích thú với mấy trò đoán từ như trò Thế nào, Khi nào và Ở đâu[45]. Cô chơi rất giỏi và khiến người cháu trai của Scrooge cảm thấy vui thầm vào những lúc cô thắng các chị em khác, dù họ cũng sắc sảo không kém - như bạn đã thấy Topper là người như thế nào rồi đấy. Có đến hai mươi người trong phòng, già trẻ đủ cả. Ai ai cũng chơi đùa và Scrooge cũng thế. Nhiều lúc do quá say mê và quên rằng dù mình có nói gì thì mọi người cũng không thể nghe thấy, đôi lần lão cũng thốt lên vài ba tiếng và thường là lão đoán đúng, vì chẳng có gì có thể sắc bén hơn cái đầu của Scrooge một khi lão đã vận dụng nó.

[45] Theo My Book of Indoor Games (tạm dịch: Những trò chơi tập thể có thể chơi trong nhà) của Clarence Squareman, trò này được chơi như sau:

Một người tạm thời bước ra khỏi phòng, trong khi đó các thành viên còn lại cùng lựa chọn đưa ra một từ bí mật để người kia đoán (tốt nhất là từ có hai hoặc ba ý nghĩa khác nhau).

Ví dụ: từ cần đoán là Spring (nghĩa là mùa xuân, dòng suối, lò xo, hoặc chỗ nhún của ván nhảy), người đoán sẽ tuần tự hỏi: “Bạn thấy nó ra sao?” - “How do you like it?”, câu trả lời có thể là “Khô ráo” (mùa), “Mát và trong” (dòng suối), “Mạnh” (lò xo), “Cao” (chỗ nhún của ván nhảy).

Câu hỏi kế tiếp là: “Khi nào bạn cần đến nó?” - “When do you like it?”, câu trả lời có thể là “Khi tôi ở miền quê”, “Khi tôi khát”, “Khi đồng hồ của tôi bị hỏng”.

Câu hỏi tiếp theo: “Bạn cần nó ở đâu?” - “Where do you like it?”, trả lời: “Bất cứ nơi đâu”, “Ở nơi khí hậu nóng bức”, “Trong đồng hồ”.

Người đoán cố đoán ra từ bí ẩn sau bất kỳ câu trả lời - manh mối - nào được đưa ra. Nếu đoán đúng, người đưa ra câu trả lời gợi ý sẽ trở thành người đoán trong lượt sau; nếu đoán sai, người đoán lại tiếp tục đoán từ khác.

Hồn ma đặc biệt vui khi thấy Scrooge hân hoan như thế và trìu mến nhìn lão khi lão van nài như một đứa trẻ xin được ở lại cho đến khi khách khứa ra về hết. Tuy nhiên Hồn ma không thể chiều theo ý lão.

- Có trò mới nữa kìa! - Scrooge nói. - Chỉ nửa tiếng thôi mà, thưa ngài. Chỉ nửa tiếng thôi!

Đó là trò chơi Có/Không, trong trò này người cháu của Scrooge sẽ nghĩ đến một điều gì đó và những người còn lại phải đoán xem đó là gì. Trong lúc chơi, anh ta chỉ trả lời những câu hỏi của họ bằng hai từ, hoặc là Có hoặc là Không. Những câu hỏi đặt ra cho thấy anh ta đang nghĩ đến một sinh vật còn sống, hung tợn, ương bướng, hay càu nhàu và gầm gừ, đôi khi cũng nói chuyện, sống ở Luân Đôn, đi bộ trên đường phố, hay lánh né mọi người và chẳng cận kề với ai, chẳng để bị ai sai khiến, không bị nuôi nhốt trong chuồng, không bao giờ bị giết thịt trong chợ, chẳng phải là ngựa cũng chẳng phải lừa, bò sữa, bò đực hay cọp, chó, heo, mèo và gấu. Cứ mỗi lần nghe một câu hỏi mới, người cháu lại cười rộ lên sảng khoái đến nỗi phải đứng bật dậy khỏi ghế sofa và giậm giậm chân xuống đất. Cuối cùng, cô gái đẫy đà - người cũng cười ngặt nghẽo - hét to:

- Tôi biết rồi! Tôi biết đó là gì rồi, Fred! Tôi biết rồi!

- Là gì nào? - Fred hỏi lớn.

- Là ông bác Scrooge của anh chứ gì!

Chính xác là như thế. Đến cả thế giới này cũng phải tán thành ấy chứ, mặc dù cũng có vài người phản đối, cho rằng lẽ ra đáp án của câu hỏi: “Đó có phải là người thô lỗ, gắt gỏng[46] không?” phải là “Phải”; vì việc người cháu đáp “Không” đã khiến họ loại trừ đáp án là ông Scrooge.

[46] A bear: người thô lỗ, gắt gỏng, còn có nghĩa là con gấu. Có thể Fred hiểu nhầm “Đó có phải là con gấu không?” nên cậu ta trả lời là “Không”.

- Dẫu sao thì tôi tin rằng bác ấy cũng mang lại cho chúng ta nhiều niềm vui, - Fred nói. - và sẽ là vô ơn nếu chúng ta không nâng ly chúc sức khỏe cho bác ấy. Nào, hãy nâng ly lên và cùng tôi nói: “Vì bác Scrooge!” nào!

- Được! Vì bác Scrooge! - Tất cả đồng thanh nói lớn.

- Chúc bác Giáng sinh vui vẻ và Năm mới hạnh phúc, dẫu cho bác có thế nào đi nữa! - Người cháu của Scrooge nói. - Bác ấy chẳng thể làm cho tôi bớt vui, nhưng thôi, hãy chúc cho bác ấy được vui. Nào, vì bác Scrooge!

Lòng Scrooge ngập tràn một niềm vui sướng và thanh thản đến độ lão cũng sẵn sàng chúc sức khỏe những người bạn kia và thầm cảm ơn họ nếu Hồn ma cho lão thời gian. Nhưng ngay lập tức toàn bộ khung cảnh đó đã biến mất ngay sau câu nói cuối cùng của người cháu, Scrooge và Hồn ma lại tiếp tục cuộc hành trình.

Họ đi qua nhiều nơi, chứng kiến nhiều điều và thăm thú nhiều nhà khác nhau, đâu đâu cũng tràn ngập hạnh phúc. Hồn ma đứng bên cạnh những chiếc giường bệnh, thế là mọi người trở nên vui vẻ; trên những mảnh đất xa lạ, thế là mọi người bỗng thấy như ở nhà; cạnh những con người đang sống chật vật, thế là họ kiên nhẫn trong hy vọng; bên cái nghèo, thế là mọi thứ hóa giàu có. Từ nhà cứu tế, bệnh viện, tù ngục đến khắp các chỗ nương thân đầy rẫy khổ đau, nơi mà những kẻ rỗng tuếch tự phụ với thẩm quyền bé mọn[47] của mình đã không khép chặt cửa và không xua đuổi Hồn ma, Hồn ma đều để lại những lời chúc phúc của mình và dạy cho Scrooge những bài học về đạo lý.

[47] Phỏng theo lời thoại “Than the soft myrtle: but man, proud man/Rest in a little brief authority” (tạm dịch: “… thay vì giáng sét vào cây sim mềm uột - thì con người, kẻ ngạo nghễ/ngủ quên trên thẩm quyền bé mọn của mình...”) trong vở kịch Measure for Measure (tạm dịch: Ăn miếng, trả miếng), 2:2, 117-118, của William Shakespeare.

Angelo, một quan tòa hà khắc được tạm quyền lãnh đạo thành Vienna, có ý tưởng cải cách hệ thống luật pháp xử lý những trường hợp trọng tội hiện thời. Thế là hắn ta bắt đầu thi hành những luật lệ đã bị lờ đi trong nhiều năm qua, trong số đó có một điều luật kết án tử hình đối với người thông dâm với phụ nữ chưa chồng. Vì không có đủ tiền nên Claudio không thể tuân thủ đầy đủ các thủ tục công bố hôn nhân, đồng nghĩa với việc anh bị kết tội thông dâm với phụ nữ chưa chồng. Isabella, một nữ tu trẻ, đang tìm cách cứu mạng em trai Claudio, nạn nhân đầu tiên của “công lý” do con người đặt ra. Cô đã đến gặp Angelo để xin được ân xá nhưng không được, mà còn bị gạ gẫm hiến dâng sự trinh tiết của mình.

Cô so sánh công lý của Trời với công lý bất nhân của Angelo. Ít ra Chúa Trời cũng chỉ giáng sự trừng phạt xuống những kẻ dửng dưng, ương ngạnh và nhẫn tâm nhất - thể hiện qua hình ảnh sét đánh vào thân cây sồi xương xẩu, chứ không đánh vào cây sim mềm uột. Nhưng Angelo, kẻ dương dương tự đắc với “thẩm quyền bé mọn của mình” - quyền lực hữu hạn và tạm thời - ngạo nghễ giáng đòn trừng phạt một cách bừa bãi ngay cả với cây sim mềm như em trai của Isabella, “qua mặt cả thẩm quyền của Trời cao” (“Plays such fantastic tricks before high heaven”) khiến cho cả thiên thần cũng phải rơi nước mắt.

Đó là một đêm rất dài, dài như thể thế gian này chỉ có một đêm mà thôi. Nhưng Scrooge nghi ngờ điều này, bởi dường như cả kỳ nghỉ Giáng sinh[48] được co lại bằng đúng khoảng thời gian họ đã đi qua. Cũng thật kỳ lạ vì trong khi Scrooge không hề thay đổi thì Hồn ma càng lúc càng già đi, rõ ràng là như thế. Scrooge đã nhận thấy sự thay đổi này nhưng không nói ra, cho đến khi họ rời khỏi một bữa tiệc Đêm Thứ Mười Hai dành cho bọn trẻ, lão phát hiện ra tóc của Hồn ma đã bạc trắng lúc họ đứng ngoài trời.

[48] Theo truyền thống, kỳ nghỉ lễ Giáng sinh bắt đầu từ ngày 25 tháng 12 (năm cũ) đến ngày 5 tháng 1 (năm mới); vì vậy tiệc Đêm Thứ Mười Hai sẽ diễn ra vào tối ngày mùng 5 tháng 1.

- Cuộc đời của các hồn ma ngắn lắm sao? - Scrooge thắc mắc.

- Cuộc sống của ta trên thế gian này rất ngắn ngủi, - Hồn ma đáp. - nó sẽ chấm dứt trong đêm nay.

- Đêm nay à? - Scrooge thảng thốt.

- Đúng giữa đêm nay. Nghe đây! Thời gian đã đến gần.

Đúng lúc đó chuông đồng hồ điểm mười một giờ bốn mươi lăm phút.

- Hãy tha thứ cho tôi nếu câu hỏi của tôi không chính đáng, - Scrooge nói trong khi nhìn cái áo choàng của Hồn ma đầy ngụ ý. - nhưng tôi thấy có cái gì đó khác thường, không thuộc về ngài, đang thò ra từ vạt áo. Đó là một bàn chân hay là móng vuốt thế?

- Có thể đó là móng, bởi bên dưới còn chút thịt này đây. - Hồn ma đau khổ đáp. - Hãy nhìn đi.

Từ dưới nếp gấp của áo choàng, Hồn ma lôi ra hai đứa trẻ xấu xí, khốn khổ, khủng khiếp, gớm ghiếc và tồi tàn đáng thương. Chúng quỳ sụp trên đôi bàn chân, bám vào áo của ông ta.

- Hỡi con người! Hãy nhìn đây! Nhìn đi, nhìn xuống đây này! - Hồn ma kêu lên.

Chúng là một bé trai và một bé gái. Vàng vọt, gầy còm, xác xơ, đói khát và cũng kiệt quệ vì hèn mọn, thấp kém. Nơi mà lẽ ra sức trẻ phải phủ đầy hình vóc của chúng, thấm đượm chúng với sắc thái tươi tắn thì một bàn tay quắt queo, xỉn màu già nua đã quắp chặt, vặn xoắn và xé toạc sức trẻ của chúng thành từng mảnh. Nơi mà những vẻ đáng yêu, nét ngây thơ trong sáng lẽ ra phải ngự trị thì vẻ gớm ghiếc, xấu xa, nanh ác lại ẩn náu và phóng ra ánh nhìn đầy đe dọa. Không thay đổi, không biến chất, không lầm lạc bản tính con người nhưng qua những bí ẩn của tạo hóa lại trở thành những sinh vật nửa người nửa quái vật trông thật gớm ghiếc.

Scrooge lùi lại, kinh hoàng. Trông thấy những đứa trẻ, lão định buông lời khen ngợi nhưng lời lẽ như bị tắc nghẹn lại bên trong, dẫu sao vẫn còn hơn là phải nói ra lời giả dối.

- Thưa ngài, chúng là con của ngài đấy ư? - Scrooge không biết nói gì thêm nữa.

- Là con của những người trần mắt thịt các ngươi đấy. - Hồn ma đáp trong khi nhìn xuống những đứa trẻ. - Chúng bám theo ta, khẩn khoản cầu xin được những người sinh thành ra chúng giúp đỡ. Thằng bé này tên là Dốt nát. Còn con bé kia chính là Nghèo đói. Hãy nhìn cho kỹ cả hai đứa bé và mọi hình dáng, đường nét của chúng. Nhưng hãy chú ý thật kỹ cậu bé, trên trán của nó có ghi chữ Bạc Phận, trừ phi được xóa bỏ. Chối bỏ nó đi! - Hồn ma nói lớn, vươn tay chỉ về phía thành phố. - Thật xấu xa cho kẻ nào nói câu đó! Hãy thừa nhận những ý định xấu xa của các ngươi và mong đợi một kết thúc của cuộc đời các ngươi[49]!

[49] A Christmas Carol được lấy ý tưởng từ những quan sát của Charles Dickens về hoàn cảnh sống của những trẻ em nghèo ở London. Vào thời gian đó, tình dục là cách tiêu khiển duy nhất của người dân nghèo; kết quả là hàng ngàn trẻ sinh ra phải sống trong nghèo khó, môi trường sống bẩn thỉu, nhiều tệ nạn và bệnh tật. Năm 1839, khoảng ½ số người chết ở London là trẻ dưới 10 tuổi. Những trẻ còn sống thì lớn lên trong điều kiện không được học hành, không nguồn hỗ trợ và không có cơ hội để thoát khỏi vòng lẩn quẩn nghèo khó. Dickens cảm thấy rằng vòng lẩn quẩn này chỉ có thể bị phá bỏ bằng biện pháp giáo dục, nên ông tích cực ủng hộ việc mở trường dạy miễn phí cho trẻ nghèo. Tuy nhiên, hầu hết trẻ nghèo vẫn không được đi học do nhu cầu sử dụng lao động trẻ em và do sự lãnh đạm, thờ ơ của cha mẹ chúng, vì ngay chính bản thân họ vốn quá khốn khổ và không được học hành gì. Dickens nhắc đến những đứa trẻ này trong A Christmas Carol qua hình ảnh ẩn dụ là hai đứa trẻ song sinh “Dốt nát” và “Nghèo đói”. Tác giả liên tục hỗ trợ cho chương trình giáo dục trẻ nghèo thông qua những tác phẩm của mình, nhưng chương trình phổ cập giáo dục chỉ diễn ra từ năm 1870, năm mất của ông.

- Chúng không có nơi ẩn náu hay nguồn trợ giúp nào sao? - Scrooge hỏi to.

- Chẳng lẽ không có nhà tù ư? - Hồn ma nói, quay lại nhìn Scrooge lần cuối. - Chẳng lẽ không có trại tế bần à?

Chuông nhà thờ điểm mười hai tiếng.

Scrooge nhìn quanh tìm Hồn ma nhưng không còn thấy ông ta nữa. Khi tiếng chuông cuối cùng chấm dứt, lão nhớ lại lời báo trước của Jacob Marley và nhướn mắt lên. Lão trông thấy một bóng ma nghiêm nghị trùm kín toàn thân đang tiến về phía lão, là đà như một làn sương mỏng trên mặt đất.