ái ngày mà đám wingka tước đoạt của tôi mọi niềm vui cũng là ngày bắt đầu những năm đau đớn và đòn roi.

Đám ấy xích tôi lôi đến một vùng đất buồn tẻ, ở đó chẳng có mùi hương dễ chịu nào, chẳng có rừng già, chỉ có những cái cây toả xuống cái bóng lờ mờ mà người ta gọi là cây thông. Không một bóng chim làm tổ trên cành lá, không một loài thú chui rúc dưới gốc và đến cả piru, sâu bọ, cũng chẳng dám mon men lại gần những chiếc lá có dầu phủ kín mặt đất.

Đám wingka là những con người có tập quán thật kỳ lạ, họ không tỏ một chút biết ơn nào đối với những gì đang tồn tại. Họ dửng dưng cắt bánh mì, không cảm ơn ngünemapu vì đã ban cho họ thức ăn, và khi đám thú kim loại của họ cắt xẻ cánh rừng già đã có tự ngàn đời, họ không hề cảm nhận được nỗi đau của lemu và không hề cầu xin lòng dung thứ cho những gì họ đang làm.

Đối với họ, kể từ thời điểm họ tóm được tôi ở làng của người Mapuche, tôi hẳn đã thành một con chó đặc biệt, tôi cũng không biết vì sao mình lại khác biệt so với những con chó khác. Đúng là tôi đã trưởng thành và nhanh nhẹn, nhưng da thịt tôi cũng thấy đau đớn như da thịt của những con chó khác dưới đòn roi, cái lồng nhốt tôi khiến tôi cảm thấy tủi nhục, và sợi xích mà họ tròng vào cổ tôi làm tôi tổn thương.

Họ đã muốn đặt cho tôi mấy cái tên kỳ cục như là Đội trưởng, hay là Boby, nhưng tôi chẳng bao giờ nghe lời khi bị gọi bằng những cái tên ấy, và họ đành gọi tôi là Chó.

Tôi chỉ có một cái tên duy nhất, là Afmau, bởi đó là cái tên mà những Con người của Đất đã gọi tôi.

Sau này, họ còn muốn tôi đấu với những con chó khác trong những cuộc đấu do họ tổ chức, trong lúc đấy họ uống thứ nước đùng đục biến họ thành những kẻ vụng về và hung tợn. Tôi đã đấu với những con chó bị giam hãm khác nhưng không hề tấn công chúng. Tôi vẫn nhớ những động tác chậm rãi, lặng lẽ của nawel, con báo đốm, và tôi vừa làm lại những động tác ấy vừa nhìn vào mắt chúng và nhe nanh. Những đồng loại cùng cảnh giam cầm buồn thảm với tôi liền cúi đầu, cụp đuôi lùi xa. Thế là đám wingka quất roi tới tấp vào chúng tôi, các đồng loại của tôi bị đánh vì bị coi là đám chó nhát chết, còn tôi bị đánh vì đã khiến đồng loại sợ.

Tôi đã sống qua nhiều mùa hè ngắn ngủi và bao mùa đông dài đằng đẵng trong lồng, hay bị cột vào một trong số những con thú kim loại đang tàn phá những cánh rừng, tôi chỉ có một nhiệm vụ là sủa ăng ẳng khi thấy có người lạ tới, cho đến một hôm, một chuyện xảy ra khiến cuộc đời bị giam cầm của tôi trở nên dễ thở hơn.

Một wingka trong nhóm đã lấy thứ gì đó, tôi không biết là gì nhưng có vẻ rất quan trọng đối với đám người ấy, và anh ta bỏ trốn vào rừng thông. Gã thủ lĩnh đã ra lệnh: dẫn theo con chó! Gã xoa xoa vào mũi tôi tấm chăn của kẻ bỏ trốn. Tôi ngửi thấy mùi mồ hôi khét lẹt, mùi nỗi sợ, mùi của thứ nước đùng đục mà họ vẫn uống, và việc tìm ra dấu vết của kẻ đó chẳng có gì khó cả. Tôi dẫn họ tới tận chỗ kẻ đó sau mấy lần vòng đi vòng lại, lẽ ra tôi đã có thể tìm ra người đó nhanh hơn, nhưng tôi biết rằng chút tự do ít ỏi này là cơ hội luyện cho cơ bắp tôi dẻo dai hơn một chút, hai mắt hai tai tôi thính nhạy hơn một chút, và tôi cũng biết, càng đi xa khỏi đồn điền thông này, mũi tôi càng ngửi thấy nhiều mùi hương quen thuộc hơn.

Từ sau sự việc hôm đó, sau vụ bắt giữ con người kia, gã thủ lĩnh đã ra phán quyết tôi thuộc quyền sở hữu của gã và tôi không bị nhốt trong lồng nữa, cũng không còn bị cột vào một con thú kim loại nào nữa.

Tôi phải luôn ở cạnh gã. Khi gã gọi: Chó! Ngồi xuống!, tôi liền ngồi xuống. Khi gã bảo: Chó! Tấn công!, tôi phải nhe nanh. Đôi khi, gã thủ lĩnh và những wingka khác rời đồn điền thông và tiến vào khu rừng già. Họ mang theo đống vũ khí chết chóc, nổ súng, và tôi phải chạy đi tìm con mồi đã bị bắn hạ. Trước những thân thể bị thương tích ấy, tôi lầm rầm: tôi xin lỗi bạn yarken, chim cú, tôi xin lỗi bạn wilki, chim sáo, tôi xin lỗi bạn sillo, gà gô, tôi xin lỗi bạn maykoño, cu gáy, vì cách hành xử của đám wingka, họ giết tất thảy những gì bay trên trời, rồi tôi cắn cổ những con vật ấy để tránh cho chúng cơn hấp hối đau đớn.

Tôi đã thành Chó. Loại chó của gã thủ lĩnh nhóm wingka, của những người không phải Con người của Đất. Loại chó có thể lần theo dấu vết và mang chiến lợi phẩm đi săn về. Loại chó ăn cơm thừa canh cặn và cảm nhận những mùa đông cứ thấu buốt tận xương, nỗi mệt mỏi của một cuộc đời phải kéo dài, như sau này ngünemapu sẽ phán quyết.

Tôi cảm thấy mình già nua và mệt mỏi vào cái ngày gã thủ lĩnh bảo cần phải tìm cho ra một tên da đỏ.

- Sao phải thế? Tên da đỏ đó đã làm gì chúng ta? Một gã hỏi.

- Vì đó là một thằng da đỏ khôn lanh, một trong số những kẻ biết đọc và biết viết. Thằng oát đó còn trẻ ranh nhưng đã vực dậy được đám người Mapuche, lôi kéo chúng giành lại đất đai, gã thủ lĩnh đáp.

- Đã có cảnh sát lo việc đó rồi còn gì. Chúng ta đã làm xong việc của mình là đuổi cổ bọn chúng khỏi nhà và giờ việc của chúng ta là để mắt tới các lâm trường, một tên khác phản đối.

- Chúng mày nghe cho rõ đây. Thằng oát da đỏ đó đã nhìn thấy chúng ta giết longko Wenchulaf. Nó là nhân chứng và nếu rủi một ngày, có người điều tra về chuyện đã xảy ra, thì thằng oát da đỏ được gọi là longko Aukamañ đó có thể tố cáo chúng ta và thế là chúng ta rũ xương trong tù. Chính vì thế, nó phải chết, gã thủ lĩnh nói

Tôi đã nghe thấy cái tên Aukamañ và tôi cảm thấy máu mình sục sôi trong huyết quản, xương cốt tôi trở lại vững vàng và bước chân có thể đưa tôi tới bên cậu thanh niên từng là peñi của tôi, người anh em của tôi, hồi chúng tôi còn là pichiche và pichitrewa, một cậu nhóc và một chú chó con.

Ngày hôm sau, đám wingka chuẩn bị vũ khí, thức ăn, cả thứ nước đục biến họ thành những kẻ hung tợn và một số trang thiết bị khác, họ chất hết lên một chiếc xe tải nhỏ. Tôi bị tống vào tận sâu trong lồng, nhưng việc đó giờ tôi chẳng quan tâm.

Sau một hành trình khá dài trên những con đường gập ghềnh, chiếc xe dừng lại trước sườn dốc một ngọn núi. Cảnh vật toả thứ mùi quen thuộc của ngày xưa, cánh rừng thật gần, mùi cây cỏ là một bữa tiệc hương thơm và tôi lại cảm nhận được cái mùi ngon lành của củi khô đang cháy. Một con sông cuộn chảy rất gần chỗ chúng tôi và cạnh đó, có nhà của những Con người của Đất. Những ruka thẳng hàng nhau, cửa ra vào hướng về phía puelmapu, mảnh đất phía Đông nơi ngày ngày mọc lên antü, mặt trời già nua.

Đám wingka bắt đầu lặng lẽ xuống núi. Gã thủ lĩnh nắm chắc sợi xích đã tròng vào cổ tôi để nhắc cho tôi nhớ quyền lực của sự bạo tàn. Chính khi ấy tôi trông thấy cậu.

Giữa một nhóm lác đác vài người Mapuche cả nam lẫn nữ, những Con người của Đất, cậu thanh niên đứng đó, khoác makuñ, chiếc khăn choàng poncho màu đỏ pha đen, màu của sự cao quý và lòng can đảm, có lẽ đã được đôi tay của mẹ cậu, Kinturray, dệt nên, tôi những muốn tin là như vậy. Trên đầu cậu đeo một chiếc băng đô cùng màu, và dáng dấp, điệu bộ của cậu trông hệt như người ông Wenchulaf.

Aukamañ đã thành che, một chàng thanh niên, còn tôi thì là trewa, một con chó đã có tuổi.

Gã thủ lĩnh nhóm wingka đưa đầu sợi xích cột tôi cho một kẻ thuộc hạ, rồi giương thứ vũ khí chết chóc lên. Thấy thế tôi ra sức sủa thật to, và phát súng trúng vào cẳng chân Aukamañ. Tôi thấy cậu ngã xuống rồi lại đứng dậy. Cậu tập tễnh đi về phía khu rừng kế bên. Lemu bảo vệ cậu bằng bóng tối xanh rì và chúng tôi không còn trông thấy cậu đâu nữa.

Có máu trên mặt đất. Nó có mùi củi khô đang bùng cháy trong ký ức tôi, mùi bánh mì, bột mì, mùi sữa và mật ong.

Thế rồi cuộc săn đuổi bắt đầu, nó kéo dài tới tận chiều muộn ở sát bờ sông chỗ tôi đang chờ, cùng đám wingka, hai tai dỏng lên nghe ngóng.