ôi đã tổ chức được một cái hang và nó có vẻ rất ổn. Từ ngoài nhìn vào ta thấy đó là một cái hốc lớn, nhưng cái hốc đó chẳng dẫn đến đâu: chỉ đi sâu vào vài bước chân là ta sẽ vấp phải đá tảng. Tôi không muốn khoe khoang là ở đây tôi đã có một mưu mẹo cố ý; cái c này chỉ là kết quả của nhiều nỗ lực mà tôi đã cố sức làm mà không được, nhưng tôi cảm thấy tốt hơn là không che giấu nó. Tất nhiên, nó là một trong những mưu mẹo tinh vi đến nỗi tự chúng chống lại nhau, tôi biết rõ điều đó hơn ai hết, và thật cả gan nếu muốn làm cho người ta tin rằng cái hốc này có thể che giấu được một con mồi đáng săn lùng. Nhưng nếu cho là tôi nhát gan và rằng tôi đào cái hang này chỉ là vì hèn nhát thì thật là không hiểu tôi. Cách chỗ này khoảng một nghìn bước chân gì đó mới thực sự là lối vào chỗ ở của tôi, nó nằm ẩn giấu dưới một lớp rêu mà người ta có thể xác định vị trí được; nó cũng được bảo vệ như mọi vật khác trên thế gian này: tất nhiên, một kẻ nào đó có thể giẫm lên lớp rêu phong ấy, y có thể bị thụt chân và thế là lối vào hang của tôi bị lộ ra, và nếu y muốn - tất nhiên với điều kiện là y phải có những phẩm cách hiếm hoi nhất định - y chỉ việc chui vào và phá phách tất cả. Tôi biết rõ điều đó, và ngay cả bây giờ, vào lúc tột đỉnh của đời tôi, tôi vẫn chưa bao giờ có được một giờ phút yên tâm thật sự. Tôi biết là ở chỗ kia, dưới cái lớp rêu phong u tối ấy, tôi hoàn toàn có thể bị tấn công, và trong tâm tưởng, lúc nào tôi cùng hình dung thấy cái mõm của một con vật nào đó đánh hơi xung quanh. Người ta sẽ cho rằng tôi cũng có thể bít kín cái lối vào này bằng một lớp đất dày và phía dưới là một lớp đất tơi xốp để tôi có thể dễ dàng mở lối thoát. Nhưng điều đó không thể làm được; bởi vì, than ôi, chính sự thận trọng ấy thường đòi hỏi người ta phải liều mạng; đó là những tính toán khó nhọc nhất và là niềm vui mà chỉ có một bộ óc tinh tế mới ham thích suy tính. Tôi cần phải có một lối thoát nhanh chóng: bởi vì cho dù tôi có cảnh giác đến đâu thì tôi vẫn có thể bị tấn công một cách bất ngờ nhất. Tôi đang sống yên bình trong căn hầm bí mật của tôi, nhưng đâu đó, bất kể là chỗ nào, kẻ thù của tôi vẫn đang đào một cái hốc để tìm đến chỗ tôi. Tôi không muốn nói là hắn ta có tài đánh hơi hơn tôi; có thể là hắn không biết tôi cũng như tôi không biết hắn. -Nhưng trên đời có những kẻ săn lùng ham mồi sục sạo mù quáng, và vì cái hang của tôi trải dài ngang dọc, cho nên những kẻ đó có thể hi vọng rằng một ngày nào đó cũng có thể bắt gặp một ngách hang của tôi. Tất nhiên, tôi có ưu thế đây là hang của tôi, tôi thuộc lòng mọi ngóc ngách đường đi. Kẻ tấn công có nguy cơ dễ dàng trở thành con mồi của tôi, và đó là một con mồi ngon lành. Nhưng giờ đây tôi đã trở nên già yếu và lại có quá nhiều kẻ thù! Trong khi chạy trốn kẻ này tôi có thể sẽ rơi vào nanh vuốt của kẻ khác. Than ôi! Cầu mong cho tôi không gặp rủi ro! Tôi cần phải chắc chắn có được ở đâu đó một lối thoát dễ dàng và rộng mở để tôi có thể thoát ra ngoài; trong khi tôi tuyệt vọng đào đất, tôi không muốn liều mạng thấy mình bất ngờ bị một con thú săn mồi ngoạm vào đùi - lạy Chúa phù hộ cho tôi! Tôi không chỉ có kẻ thù ở trên mặt đất, chúng còn có mặt cả dưới lòng đất nữa. Tôi chưa bao giờ nhìn thấy chúng, nhưng những câu chuyện hoang đường đã nhắc đến chúng và tôi rất tin vào những chuyện đó. Đó là những linh hồn sống dưới đất; bản thân câu chuyện hoang đường không thể mô tả được chúng, còn chính các nạn nhân của chúng lại chưa bao giờ nhìn thấy chúng; chúng đang đi lùng sục, ta có thể nghe thấy tiếng móng vuốt của chúng cào đất ngay dưới chân ta; lúc đó thì coi như ta đã hết đời rồi. Việc ta đang sống trong cái hang của mình chẳng có ý nghĩa gì đối với chúng cả, vì thực ra lối thoát của tôi chẳng có tích sự gì; thậm chí nó còn gây ra cái chết cho tôi; nhưng nó lại là một niềm hi vọng và tôi không thể sống thiếu nó được. Ngoài cái hành lang rộng lớn này, tôi còn có những đường hầm nhỏ hẹp và mạo hiểm nữa nối liền với thế giới bên ngoài để cung cấp không khí cho tôi hít thở; chúng được đào bởi những con chuột dồng. Tôi đã bố tri cái hang của mình để sử dụng chúng. Chúng mở rộng phạm vi đánh hơi của tôi và do dó củng cố thêm sự bảo vệ cho tôi. Ngoài ra, chúng còn cung cấp cho tôi một số lượng lớn những con mồi bé nhỏ để tôi tiêu xài, đến mức tôi có thể có được thức ăn đủ cho cuộc sống đạm bạc của tôi mà không cần phải ra khỏi hang.

Nhưng trong cái hang này tôi thích nhất là sự yên tĩnh. Tất nhiên nó là một sự yên tĩnh giả tạo. Nó có thể bất ngờ bị phá tan và khi ấy mọi cái sẽ kết thúc. Nhưng trong khi chờ đợi, tôi vẫn vui thú hưởng thụ nó. Tôi có thể bò hàng giờ trong những ngách hang của mình để chỉ nghe thấy tiếng sột soạt của một con vật nhỏ mà tôi nhanh chóng dùng hai hàm răng của mình bắt nó im tiếng, hoặc nghe thấy tiếng sào sạo của đất lở nhắc tôi phải sửa chữa; ngoài những cái đó ra thì hoàn toàn yên tĩnh. Khi không khí của khu rừng lọt vào hang thì nó đem theo cả hơi ấm lẫn sự trong lành. Đôi lúc tôi đứng vươn vai và vận người thoải mái trong đường hầm. Ôi! Thật là dễ chịu khi đã có tuổi mà có được một cái hang như hang của tôi đây! Thật dễ chịu có chốn nương thân khi người ta cảm thấy mùa thu đang đến gần! Cứ một trăm mét tôi lại mở rộng đường hầm của mình, tôi khoét những hầm tròn nhỏ ở những ngã tư đường hầm để có thể nằm cuộn mình thoải mái nghỉ ngơi và sưởi ấm bằng chính hơi nóng của mình. Ở đó là nơi tôi được ngủ giấc ngủ bình yên với niềm khao khát được thỏa mãn, với mục đích đã đạt được và với tâm trạng của người chủ sở hữu. Tôi không biết có phải là do một thói quen đã có từ lâu hay là do những mối nguy hiểm mà ngay cả cái hang ổổ của tôi đây vẫn có thể gặp phải, nhưng tôi thường giật mình tỉnh giấc. Thỉnh thoảng, cứ cách một quãng thời gian nhất định, nỗi hốt hoảng lại làm cho tôi tỉnh khỏi giấc ngủ say sưa và dỏng tai nghe ngóng trong không khí tĩnh mịch, cái không khí luôn giống nhau cả ngày lẫn đêm, để rồi tôi lại mỉm cười yên tâm dang chân dang tay chìm sâu vào một giấc ngủ say hơn. Khốn khổ thay cho những du khách không nhà không cửa phải nằm co rúm giữa rừng phó mặc cho những hiểm nguy có thể xuất hiện từ trên trời hay dưới đất. Còn tôi, tôi được nằm ở đây, trong một chỗ được che chắn kín xung quanh - và tôi có khoảng năm mươi chỗ như thế này trong hang của tôi - tôi nằm nghỉ hàng giờ trong cảnh mơ màng nửa thức nửa ngủ, và tôi thích thú với những giờ phút như thế này.

Tại một địa điểm hoàn toàn không phải là giữa hang nhưng đã được tôi chọn lựa cẩn thận để đề phòng trường hợp cực kì nguy hiểm - đó là trường hợp bị bao vây, chứ không phải là bị săn đuổi, - tôi đã xây dựng cho mình một pháo đài trung tâm. Trong khi mọi công việc khác chỉ là một công việc mưu mẹo, thì cái pháo đài này hoàn toàn là kết quả của một công việc mệt nhọc. Đã nhiều lần, trong cảnh kiệt sức tuyệt vọng đã toan từ bỏ tất cả, tôi nằm vật ra đất nguyền rủa cái hang ổ này và bò ra ngoài không thèm đóng cửa hang. Chẳng có gì ngăn cản tôi, tôi không còn muốn quay trở lại đó nữa, thế rồi mấy ngày sau tôi lại trở về lòng đầy hối hận, tôi gần như reo lên vui sướng khi thấy cái hang của mình thật là chắc chắn và tôi lại bắt tay vào việc với niềm hân hoan chân thành. Nhưng công việc xây dựng pháo đài trở nên nặng nhọc một cách vô ích (vô ích vì công việc này chẳng đem lại lợi lộc gì cho cái hang của tôi) tôi muốn nói là công việc ấy trở nên nặng nhọc một cách vô ích vì ở đây đất rất xốp và nhiều cát, muốn làm thành một cái hầm có vòm tròn thì tôi phải đầm đất thật kĩ. Thế nhưng tôi lại chỉ có mỗi vầng trán của mình để làm việc này. Thế là suốt ngày này qua đêm khác tôi đã phải đập đầu vào đất hàng nghìn lần, vui sướng khi thấy đầu mình rớm máu, bởi vì đó là một bằng chứng cho thấy rằng thành hầm bắt đầu trở nên rắn chắc; phải thừa nhận là tôi đã xây được pháo dài bằng một cái giá như vậy.

Đó là chỗ tôi gom góp đồ ăn thức uống của tôi: ngoài những nhu cầu hàng ngày, tất cả những gì tôi bắt được trong cái hang của tôi cũng như tất cả những gì tôi kiếm được sau chuyến đi săn tôi đều chất đống cả vào chỗ này. Cái hầm ấy rộng đến nỗi thực phẩm dành cho cả sáu tháng vẫn không chất đầy được nó. Cho nên tôi có thể bày chúng ra khắp hầm để đi lại giữa chúng mà vuđùa, mà thưởng thức cái khối lượng đồ sộ cùng những mùi thơm khác nhau của chúng và luôn luôn có thể dùng mắt mà kiểm kê được chúng. Thế là tôi luôn luôn phải sắp xếp lại chúng, phải đề ra những dự kiến và phải đặt chương trình săn bắt phù hợp với từng mùa. Tôi biết khi nào tôi có thừa thãi thức ăn, đến nỗi tôi không thèm để ý đến những con vật nhỏ lảng vảng quanh đó, và có thể đó cũng là một sự thiếu thận trọng. Khi mải lo phòng thủ thì mọi ý nghĩ của tôi chỉ biến đổi và phát triển trong một khung cảnh hạn hẹp. Đôi khi tôi cảm thấy nguy hiểm nếu chỉ tập trung phòng thủ ở giữa hang; sự đa dạng của hang sẽ tạo cho tôi biết bao khả năng khác! Phải chăng sẽ thận trọng hơn nếu ta phân tán thực phẩm ra nhiều chỗ cất giấu nhỏ hẹp hơn? Như vậy tôi sẽ phải chọn ra một phần ba hoặc một phần bốn số hầm ngầm để làm kho dự trữ, và một phần hai số hầm làm kho phụ, v.v... Hoặc hơn nữa, để đánh lừa kẻ thù, tôi sẽ dành riêng một đường hầm nào đó để bố trí các kho dự trữ, hoặc tôi sẽ chọn một số lượng ít kho dự trữ, với điều kiện chỉ tính đến vị trí của chúng so với cửa chính của hang. Việc thực hiện mỗi một kế hoạch mới này đòi hỏi một công việc lao động nặng nhọc thực sự; tôi sẽ phải tính toán lại từ đầu và sau đó phải khuân hàng đến những nơi cất giấu mới. Nhưng tôi cố thể yên tâm làm việc này mà không phải vội vã, và tôi cũng không khó chịu khi phải ngoạm những thứ ngon lành ấy vào mồm để đem đi cất giấu, vì tôi có thể vừa làm vừa nghỉ ngơi tùy ýấm nháp những gì tôi thích. Điều làm tôi bực mình là tôi hay phải thức dậy bất thình lình, nói chung là do một nỗi hoảng sợ nào đó, và phải lo nghĩ rằng việc phân bố lại kho thực phẩm của tôi có thể là không được suy tính kĩ, rằng nó có nguy cơ dẫn tôi đi đến chỗ gặp phải những nỗi nguy hiểm lớn và rằng nó đòi hỏi phải được tổ chức lại ngay mà không tính đến chuyện ăn ngủ cũng như đến nỗi mệt mỏi của tôi, thế là tôi vắt chân lên cổ mà chạy, tôi không còn thời gian suy tính nữa; tôi đang phải thực hiện một kế hoạch mới chính xác nhát, tôi ngoạm bất cứ cái gì vớ được để mang đi, và tôi không thắc mắc gì chuyện thay đổi kho dự trữ một khi tôi cảm thấy cái kho đó là cực kì nguy hiểm; cho đến khi cuối cùng lí trí lạnh lùng trở lại với tôi làm cho tôi tỉnh nghi ấy, không hiểu nổi việc làm hấp tấp của mình, tôi hít thở sâu vào lòng sự bình yên của chiếc hang của tôi, sự bình yên mà tự tôi đã phá vỡ; tôi quay trở về chỗ ngủ thiếp đi ngay trong con mệt mỏi, và khi tỉnh dậy, tôi phát hiện ra mồm tôi vẫn còn ngậm một con chuột - một bằng chứng không thể chối cãi về cái công việc hồi đêm mà giờ đây tôi chỉ còn thấy như một giấc mơ. Cũng có những lúc tôi bắt đầu nghĩ rằng tốt hơn hết là tôi nên đem tất cả đồ ăn dự phòng trở về chỗ cũ. Tôi tự hỏi là tôi cần phân tán đồ ăn dự phòng như vậy để làm gì? Vả lại phải cất bao nhiêu đồ ăn vào những chỗ ngóc ngách như vậy? Vả hơn nữa, cho dù tôi chỉ cất rất ít đồ ăn dự phòng vào những chỗ ấy thì chúng cũng đủ chặn lối đi lại của tôi, một ngày nào đó có thể chúng sẽ ngàn cản không cho tôi có khả năng phòng thủ và nhất là không cho tôi khả năng tự giải thoát. Ngoài ra - có thể là hơi ngớ ngẩn, nhưng tôi cần phải nói ra sự thật - lòng tự ái của người ta sẽ bịổn thương khi người ta không còn được nhìn thấy kho dự trữ của mình nằm tập trung ở một chỗ, khi người ta không còn có thể chỉ bằng một cái nhìn mà bao quát được tất cả những gì mình có. Với lại, biết đâu tôi sẽ có nguy cơ đánh mất nhiều thứ với cách phân tán đồ ăn như thế này? Tôi không thể có thời gian chạy đi khắp các ngóc ngách trong hang để kiểm tra các kho hàng của mình. Nguyên tắc phân tán kho dự trữ tự nó là đúng đắn, nhưng nó chỉ đúng khi nào tôi có được nhiều chỗ như căn hầm kiên cố của tôi. Đúng là như vậy! Nhưng ai có thể xây được những căn hầm như vậy? Vả lại tôi cũng không thế bố trí chúng trong một mặt bằng tổng thể. Tôi thừa nhận là chiếc hang của tôi có một khiếm khuyết, cũng giống như bất kì vật nào khác khi người ta chỉ có một nguyên bản. Và tôi cùng phải thú nhận rằng, trong suốt thời gian đào hang, tôi có một ý nghĩ mơ hồ nhưng cùng khá rõ để đi đến một quyết định là tôi sẽ phải đào thêm nhiều cái nữa; tôi vẫn chưa từ bỏ ý định này, mặc dù giờ đây tôi cảm thấy mình quá yếu đối với một công việc phi thường như vậy. Thậm chí tôi cũngếu để có thể hình dung được tính càn thiết của công việc; tôi tự an ủi với những ý nghĩ không phải là khó hiểu, tôi mơ hồ tự nhủ rằng những gì bình thường không đáp ứng thì sẽ ngẫu nhiên đáp ứng trong trường hợp của tôi, có thể bởi vì Thượng để đã hiểu được những cú đập đầu của tôi. Cuối cùng, giờ đây tôi đã có căn hầm kiên cố của mình, nhưng cái ý nghĩ mơ hồ cho rằng chỉ một mình nó là đủ đã biến mất. Dù thế nào chăng nữa thì tôi cũng phải công nhận rằng những căn hầm nhỏ không thể thay thế được cho pháo đài kia, và khi ý nghĩ này trở nên khá rõ ràng trong tôi, thì tôi lại bắt đầu khuân tất cả đồ dự trữ từ các căn hầm nhỏ trở về pháo đài. Thế là từ khi ấy tôi cảm thấy một niềm an ủi khi lại được nhìn thấy các căn hầm nhỏ và đường hầm được giải tỏa; hàng đống thịt được chất đầy trong hầm ngầm kiên cố và tỏa ra những mùi thơm lẫn lộn hấp dẫn mà từ xa tôi vẫn có thể ngửi thấy và có thể phân biệt được từng mùi thơm. Sau đó là đến thời kì bình yên khi tôi chuyển dần hầm ngủ đến gần pháo đài trung tâm, càng đến gần tôi càng bị ngập chìm vào đám mùi thơm của kho dự trữ cho đến khi tôi không thể nào chịu nổi nữa và cuối cùng tới một đêm tôi chui hẳn vào pháo đài khua khoắng kho dự trữ, say sưa ních đầy bụng những thứ tôi thích nhất. Thật là một thời hạnh phúc! Nhưng cũng thật là nguy hiểm! Nếu có kẻ nào dám lợi dụng thì nó có thể dễ dàng tiêu diệt tôi; chính lúc đó tôi cảm thấy rõ là mình cần phải có một pháo đài thứ hai hoặc thứ ba nữa; chính cái viễn cảnh về kho dự trữ chất đầy đã hấp dẫn tôi. Tôi tìm nhiều cách để tránh sự cám dỗ này; và sự phân tán kho dự trữ là một trong những biện pháp đề phòng; tiếc thay, cũng giống như những biện pháp để phòng khác, biện pháp đó chỉ dẫn tôi đi đến chỗ hám của hơn đến mức làm cho tôi mất trí và tự ý làm thay đổi mọi biện pháp phòng thủ.

Sau thời gian này tôi đã phải trấn tĩnh lại; tôi đi kiểm tra lại hang và sau khi hoàn thiện một số việc cần thiết, tôi thường bỏ hang đi ra ngoài, cho dù chỉ trong một thời gian ngắn. Ngay cả đến lúc ấy tôi vẫn thấy quá khsở khi phải rời hang. Nhưng tôi thấy cần phải tạm thời vắng mặt như vậy. Tôi luôn cảm thấy mình có một vẻ trang trọng khi ra gần tới cửa hang. Trong thời gian ở ẩn, tôi vẫn tránh đến gần cửa hang, thậm chí tôi còn tránh không đi vào cả những ngách đường hầm dẫn tới cửa hang; vả lại cũng không dễ gì đi lại được trong khu vực gần cửa hang này, bởi vì ở đây tôi đã đào một mê cung rắc rối, đó chính là khu vực khởi đầu công việc đào hang của tôi; khi ấy tôi không dám hi vọng là có thể hoàn thành công việc theo đúng kế hoạch; thế là tôi bắt đầu công việc một phần do ý thích chơi bời, và niềm say mê công việc của tôi được thể hiện bằng những ngách hang ngoắt ngoéo mà khi ấy tôi cho là tột đỉnh của nghệ thuật đào hang; hôm nay tôi không còn cho là như vậy nữa, tôi coi chúng, tất nhiên là với cách nhìn nhận chính xác hơn, như là những công trình phụ quá tầm thường, không xứng được gọi là một công trìnhện; về mặt lí thuyết có thể chúng rất đáng giá ("đây là lối vào nhà của ta đây", khi ấy tôi mỉa mai nói với những kẻ thù vô hình của mình như vậy và tưởng tượng thấy chúng chết ngợp trong dãy mê cung này), vậy là về mặt lý thuyết có thể chúng rất đáng giá nhưng trên thực tế chúng chỉ là một trò chơi bấp bênh; chúng không thể chịu được một cuộc tấn công ráo riết cũng như không thể chống chọi được một kẻ thù điên cuồng. Lẽ nào tôi phải xây dựng lại toàn bộ khu vực này? Tôi vẫn do dự không muốn làm và chắc là tôi vẫn cứ bỏ mặc nó như vậy thôi. Ngoài việc tôi phải bỏ ra một công sức lớn, công việc sửa sang này có thể sẽ còn làm cho tôi gặp phải những nguy hiểm nghiêm trọng hơn. Trước đây, lúc mới bắt đầu đào hang, tôi có thể làm việc tương đối yên tâm, vì sự nguy hiểm ở khu vực này không lớn ơn so với ở khu vực khác, nhưng giờ đây công việc ấy có thể sẽ gây chú ý cho thiên hạ đối với toàn bộ hang ổ của tôi; giờ đây tôi không còn có thể làm được công việc này nữa. Tôi gần như bằng lòng với nó, tôi cảm thấy thích cái tác phẩm ban đầu này. Vả lại, trong trường hợp bị tấn công thì lối vào nào có thể cứu thoát tôi? Lối vào có thể đánh lạc hướng kẻ thù, và trong trường hợp cần thiết, lối vào này của tôi có thể làm được công việc ấy. Nhưng nếu bị tấn công dữ dội thì tất nhiên tôi sẽ phải huy động mọi nguồn lực vật chất lẫn sức mạnh của thể xác và tinh thần để chống lại. Cho nên tôi có thể cứ để nguyên mọi việc như cũ, cái hang của tôi có khá nhiều điểm yếu do đặc điểm tự nhiên, nên nó cũng có thể cứ giữ lại những khiếm khuyết do tôi gây ra, những khiếm khuyết mà tôi biết rất rõ, cho dù chỉ sau này tôi mới biết. Tất nhiên, điều đó không có nghĩa là thiếu sót này thỉnh thoảng mới làm cho tôi lo lắng, mà có thể nói là nó luôn ám ảnh tôi. Sở dĩ hàng ngày khi đi dạo trong hang tôi thường né tránh khu vực mê cung chủ yếu là vì tôi không muốn nhìn thấy nó, là vì tôi không muốn cứ phải thừa nhận mãi một điểm yếu trong thành trì của tôi, mặc dù nó thừa mức làm cho tôi phải day dứt.

Hãy cứ để mặc nó như vậy; về phần tôi, tôi cố gắng tránh gặp nó. Chỉ cần tôi bước chân vào quãng đường hầm dẫn tới cửa hang, thì mặc dù tôi còn ở cách cửa hang hàng mấy ngách hầm, nhưng tôi vẫn cảm thấy cái mùi vị của sự nguy hiểm một sự nguy hiểm ghê gớm; đôi khi tôi cảm thấy như mình đang đứng trước cửa và ngay lập tức được kẻ thù reo to đón tiếp. Tất nhiên bản thân cửa hang cũng đủ để gây cho ta có cảm giác như vậy, nhưng dù sao thì chính cái cách xây cửa hang là cái làm tôi lo lắng hơn cả. Có hôm tôi đã mơ là tôi đã sửa sang được nó từ đầu đến cuối chỉ trong vòng một đêm với sức lực của người khổng lồ mà không ai nhận ra, và bây giờ nó trở thành bất khả xâm phạm. Chưa bao giờ tôi ngủ yên như hôm tôi nằm mơ như vậy; khi tỉnh dậy, râu tóc tôi vẫn còn đẫm nước mắt vui sướng.

Như vậy là tôi phải khắc phục cả về mặt thể xác nỗi lo lắng mà cái mê cung ấy gây ra: tôi cảm thấy vừa tức giận vừa xúc động khi có lúc tôi thấy mình bị lạc trong chính công trình của mình, và thấy nó có vẻ như vẫn muốn chứng minh lí do tồn tại của nó cho một kẻ đã bị vây hãm từ lâu như tôi. Nhưng sau đó tôi lại thấy mình có mặt ngay dưới chiếc nắp hầm phủ rêu phong trông giống như tấm thảm xanh, và tôi chỉ cần khẽ đội đầu lên là đã ra đến thế giới bên ngoài. Tôi do dự khá lâu trước khi làm động tác này: nếu như không phải đi qua cái mê cung để quay về hang thì có lẽ tôi đã bỏ cuộc rồi, có lẽ tôi đã quay về hang. Sao cơ! - tôi tự nhủ - căn nhà của mi đã được cố thủ chắc chắn, nó làm thành một thế giới biệt lập, ở đó mi được sống tự do, được ăn no mặc ấm, được làm chủ một đô thành đường ngang lối dọc, thế mà bây giờ mi lại muốn nếu không phải là hi sinh tất cả những cái đó thì - tôi hi vọng - ít nhất là mi cũng cố tình đánh liều tất cả cho một cuộc phiêu lưu khinh xuất, mặc dù mi tự phụ là sẽ lại thu phục được tất cả những cái đó. Việc làm này có thể có những lí dolí không? Không, không có một cuộc phiêu lưu nào thuộc kiểu như thế mà lại có lí do hợp lí cả. Ấy vậy mà giờ đây tôi đang thận trọng đội nắp hầm lên rồi cũng thận trọng đậy nó lại và co cẳng chạy xa khỏi cái chốn có thể làm cho tôi bị lộ. Nhưng tôi vẫn chưa được cảm thấy thoải mái. Tất nhiên tôi không còn phải len lỏi trong các ngách hang, tôi đang chạy ở giữa rừng, tôi cảm thấy mình có thêm sức lực mới mà tôi không thể phát huy được khi ở trong hang, mặc dù cái pháo đài của tôi có diện tích rộng gấp mười lần so với những khoảng trống trong rừng; thức ăn ở trên này cũng ngon hơn, và mặc dù công việc săn bắt ở trên này có khó khăn hơn, nhưng kết quả săn bắt lại quý giá hơn xét về mọi phương diện, tôi không phủ nhận tất cả những điều ấy, tôi hiểu và biết đánh giá chúng không kém gì bất cứ một kẻ nào khác, và có khi còn hơn họ, bởi vì tôi săn bắt không phải như một kẻ rong chơi hoặc như một kẻ cuồng si, mà tôi săn bắt với một thái độ bình tình và có một mục đích chính xác. Tôi sinh ra không phải để sống lang thang, tôi biết là thời gian sống của tôi có hạn, rằng tôi không buộc phải làm nghề săn bắt ở đây cho đến ngày tận thế, và rằng khi nào muốn, khi nào tôi chán cuộc đời này thì, có thể nói là có lẽ tôi sẽ được mời đến sống với một kẻ nào đó mà tôi không thể cưỡng lại được lời mời của người ấy. Đó chính là điều cho phép tôi tận hưởng thời giờ của mình và tự ý tiêu khiển không chút lo nghĩ, hay đúng hơn đó sẽ là điều có thể xảy ra và tuy nhiên nó đã không xảy ra. Cái hang đã làm cho tôi quá bận tâm.

Tô đã nhanh chóng rời cửa hang, nhưng tôi cũng nhanh chóng quay trở về. Tôi tìm một chỗ ẩn náu kín đáo - lần này là ở ngoài hang - để rình quan sát lối vào của mình. Mặc cho người ta cho tôi là một kẻ điên, nhưng việc này đã đem lại cho tôi một niềm vui khó tả và làm cho tôi yên tâm.

Khi ấy tôi có cảm giác rằng không phải là tôi đang ngồi trước cửa nhà tôi mà là trước bản thân mình, trước một cái tôi đang sắp ngủ thiếp đi, và tôi có diễm phúc vừa được ngủ say sưa vừa được canh giấc ngủ cho chính mình như một người lính gác. Tôi có cảm giác rằng tôi không chỉ có may mắn được nhìn thấy những bóng ma ban đêm trong trạng thái bất lực và khoan khoái ngủ say, mà đồng thời tôi còn được gặp mặt chúng thật sự trong trạng thái hoàn toàn minh mẫn và tỉnh táo. Tôi thấy một điều ngạc nhiên là tình trạng của tôi không xấu như tôi thường nghĩ và có lẽ khi trở về hang tôi lại vẫn nghĩ như vậy. Về mặt này, cũng như về nhiều mặt khác, nhưng nhất là về mặt này, tôi cho rằng những chuyến xuất hành như vậy là thực sự không thể thiếu được. Tất nhiên, mặc dù tôi đã chọn làm cửa hang ở một chỗ rất xa lánh nhưng sau một tuần quan sát tôi thấy sự đi lại ở đây vẫn rất nhộn nhịp, nhưng chắc chắn là ở mọi chỗ khác cũng vậy cả thôi, và có lẽ cứ đánh liều làm cửa hang ở những chỗ có người qua lại còn hơn là tìm một nơi hẻo lánh hoàn toàn để rồi rất dễ bị phát giácó một kẻ nào đó kiên nhẫn dò tìm, và hơn nữa còn có cả nhiều trợ thủ của kẻ thù, nhưng chúng tranh giành lẫn nhau và trong khi chúng cắn xé nhau thì cửa hang của tôi lại được bình yên. Tôi vẫn chưa nhìn thấy kẻ nào thật sự chủ tâm đi tìm cửa hang của tôi, điều đó thật may cho tôi và cũng may cho hắn ta, bởi lẽ nếu hắn tìm thấy thì chắc chắn tôi sẽ lao vào xé họng hắn ra. Tất nhiên cũng có loại sinh vật mà tôi không dám đến gần và tôi phải chạy xa khi đánh hơi thấy họ, nhưng tôi nhanh chóng quay trở lại và chỉ cần thấy họ đã đi khỏi và không động đến cửa hang của tôi là tôi yên tâm rồi. Tôi đã có được những ngày hạnh phúc và tôi gần như tự nhủ rằng thái độ thù địch của thế giới đối với tôi có lẽ đã chấm dứt, hoặc rằng khả năng của cái hang đá lôi tôi ra khỏi cuộc chiến đấu sống còn mà tôi đã theo đuổi cho tới phút này. Có lẽ cái hang sẽ bảo vệ được cho tôi hơn là tôi đã tưởng hoặc hơn là tôi dám tưởng khi ở trong hang. Cảm giác này của tôi mạnh đến nỗi đôi khi tôi có một ước muốn trẻ con là không quay trở về hang nữa mà cứ sống ở gần cửa hang như thế này để quan sát nó và để có diễm phúc được tưởng tượng thấy cái hang của tôi có thể bảo vệ được tôi như thế nào khi tôi ở trong hang. Nhưng nỗi khiếp sợ vẫn làm cho tôi giật mình tỉnh khỏi những giấc mơ ấu trĩ như vậy. Cái gì có thể là sự an toàn mà tôi quan sát thấy từ bên ngoài đây? Liệu tôi có thể dựa vào những kinh nghiệm ngoài cửa hang để đánh giá mối hiểm nguy trong hang không? Liệu kẻ thù của tôi đã tận dụng hết tài đánh hơi của chúng khi tôi còn ở ngoài hang không? Chúng còn giữ lại một chút, nhưng có lẽ là tài đánh hơi của chúng đã yếu đi. Để tôi có thể đánh giá được mối hiểm nguy thông thường, phải chăng kẻ thù của tôi phải bộc lộ hết tài năng? Đây chỉ là một nửa kinh nghiệm, là những kinh nghiệm thứ yếu mà tôi có được từ bên ngoài chúng đi đến chỗ làm cho tôi yên tâm, ru ngủ tôi trong tình trạng an toàn giả dối mà thực chất là dẫn tôi vào những tình huống nguy hiểm tồi tệ hơn. Tôi nhầm, khi tưởng rằng tôi đang canh giữ cho giấc ngủ của mình, mà đúng hơn chính tôi là người đang ngủ trong khi kẻ thù rình rập tôi. Có thể kẻ thù của tôi đi lẫn trong đám đông đang hờ hừng diễu qua trước cửa hang, những kẻ chỉ đi qua để - cũng giống như tôi - đảm bảo cho mình rằng cửa hang vẫn nguyên vẹn và sẵn sàng đón chờ cuộc tấn công của chúng; chúng chỉ đi diễu qua bởi vì chúng biết là chủ nhân của chiếc hang đang vắng nhà, hoặc thậm chí chúng biết là gã chủ nhân đó đang ngây thơ ngồi rình trong bụi cây bên cạnh. Thế là tôi liền rời bỏ đài quan sát, tôi chán ngấy cuộc sống ngoài cửa hang; tôi có cảm giác rỗng tôi không còn có thể học được gì ở đây nữa, cả bây giờ lẫn sau này. Tôi vui lòng chia tay với tất cả những gì ở quanh tôi và quay trở về hang để không bao giờ ra khỏi hang nữa, để phó mặc tất cả và không cản trở diễn biến tất yếu của các sự kiện bằng những cuộc quan sát vô tích sự của mình nữa. Nhưng, vì đã quen nhìn tất cả những gì xảy ra ngoài cửa hang, nên giờ đây tôi cảm thấy vô cùng khó khăn khi phải trở vào hang để không bao giờ được biết những gì xảy ra đằng sau mình. Ban đầu, sau nhiều đêm trăn trở, tôi thử vứt nhanh chiến lợi phẩm qua lỗ thông hơi vào trong hang; công việc này có vẻ như thu được kết quả, nhưng có thật nó thu được kết quả không? Điều này chỉ có thể biết được khi nào tôi xuống hang; vả lại cũng có thể không phải tôi là người được biết điều đó, có thể sự việc sẽ là quá muộn. Tôi đào cách cửa hang một khoảng cách vừa phải một cái lỗ thử nghiệm rồi đậó lại bằng một lớp rêu, tôi chui xuống lỗ, đậy nắp lại rồi thận trọng chờ đợi, sau đó tôi đội nắp ra khỏi lỗ để ghi nhận kết quả quan sát. Tôi làm những cuộc thí nghiệm khác nhau, theo nghĩa tốt hoặc xấu, nhưng tôi không tìm thấy được quy luật khái quát, tôi không tìm ra được phương pháp chắc chắn để trở về hang. Thế cho nên tôi vẫn chưa quyết định xuống hang và tôi thấy tình cảnh mình thật tuyệt vọng khi nghĩ sắp tới mình sẽ phải thực hiện công việc ấy. Tôi cũng đã nghĩ đến việc chuồn khỏi nơi này để trở về với cuộc sống buồn tẻ ngày nào, cái cuộc sống chẳng đem lại cho tôi một sự an toàn mà nó chỉ là một chuỗi nguy hiểm không dứt và do đó nó không để cho tôi có thời gian xem xét cũng như không có thì giờ rỗi để lo nghĩ nhiều về mỗi một mối nguy hiểm riêng biệt như giờ đây tôi đang từng lúc phải đương đầu sau những tính toán so sánh mà tôi đã thiết lập được giữa sự an toàn của cái hang với những điều không chắc chắn ở bên ngoài. Nhưng một quyết định như vậy là một sự điên rồ hoàn toàn mà chỉ riêng thái độ lần lữa cố bám lấy cuộc sống tự do phi lí này cùng có thể gây ra. Cái hang vẫn còn là của tôi, tôi chỉ cần làm một động tác là có thể được trở về với sự an toàn. Thế là tôi tự dứt mình khỏi những mối hoài, để chạy thẳng về cửa hang giữa ban ngày, với ý định không thể tha thứ được là mở nắp hầm lên, nhưng tôi không thể làm được, tôi đã chạy qua trước cửa hang rồi gieo mình vào một bụi gai để tự trừng phạt vì một sai lầm mà tôi không hiểu rõ. Sau đó, tất nhiên là tôi buộc phải tự nhủ rằng dù sao tôi cũng có lí và rằng thực sự tôi không thể trở xuống hang mà không từ bỏ những gì mình quý nhất, ít nhất là bây giờ, bỏ lại cho những cư dân của mặt đất, đó là cỏ cây và không khí. Và mối nguy hiểm này không phải là điều tưởng tượng mà là sự thật. Không nhất thiết là tôi sẽ ban thưởng cho một kẻ thù đích thực nỗi thèm muốn được đuổi theo tôi, mà điều này có thể dành cho bất cứ một con thú nhỏ ngây thơ nào, cho bất cứ một sinh vật nhỏ bé ghê tởm nào mà chỉ vì tò mô thôi, nó vô tình có thể làm cho cả thế giới biết chỗ ở của tôi; một trường hợp không kém phần nguy hiểm, và thậm chí nguy hiểm hơn cả xét về nhiều phương diện, là con vật cũng có thể là một kẻ cùng hạng như tôi, một kẻ thạo đào hang, một đệ tử rừng xanh nào đó, một kẻ ham thích cuộc sống yên bình, nhưng cũng có thể là một con vật hung dữ muốn có chỗ ở mà không muốn đào hang. Ôi! Giá mà nó có thể đến ngay bây giờ để phát hiện ra cửa hang của tôi trong cơn thèm muốn bẩn thỉu của hắn, để rồi nó mầy mò mở được nắp hang và chui vèo với cái đít vẫn còn hở ra ngoài? Ôi! Giá mà điều đó xảy ra để tôi có thể lao vào đằng sauắn để tôi móc thịt hn, lột da hắn, xé xác và uống máu hắn! và để tôi vứt xác hắn vào kho chiến lợi phẩm! Ôi! Nhất là giá như tôi đã có một ở trong hang rồi, lần này chắc là tôi sẽ ngưỡng mộ cái mê cung của tôi, sẽ đậy kĩ tấm thảm rêu phong trên cửa hầm của tôi và sẽ yên tâm nghỉ ngơi! Chắc là tôi sẽ yên tâm nghỉ ngơi, tôi tin như vậy, trong suốt cả quãng thời gian còn lại của đời mình. Nhưng chẳng có ai đến đây cả và chỉ có một mình tôi thôi. Vì mải lo nghĩ về nỗi khó khăn duy nhất của sự việc, nên dần dần tôi quên mất nỗi lo âu của mình, tôi không còn phải lảng tránh cửa hang nữa, cuối cùng tôi không còn thích được lượn lờ quanh cửa hang nữa, gần như thể tôi chính là kẻ thù đang rình rập cơ hội để lọt vào trong hang. Ôi! Giá mà tôi có một ai đó để tôi có thể tin tưởng nhờ anh ta canh gác cho tôi khi tôi yên tâm trở vào hang! Tôi sẽ thoả thuận với anh ta để anh ta quan sát địa hình trong lúc tôi xuống hang và khi có động thì anh ta sẽ gõ nắp hang báo cho tôi biết. Như vậy là tôi sẽ để lại sau lưng tôi một hiện trường hoàn toàn rõ ràng cho người bạn thân tín của tôi: bởi lẽ anh ta chắc là sẽ yêu cầu tôi được tới thăm hang của tôi để trả công cho việc anh ta canh gác cho tôi xuống hang. Tôi sẽ rất khó vui lòng để cho một ai đó được xuống hang; tôi đã đào chiếc hang này để cho tôi chứ không phải để cho khách tham quan, và tôi cho rằng tôi sẽ không bao giờ để cho người bạn thân tín của tôi xuống hang; cho dù là để giúp tôi trở về chỗ ở thì tôi cũng không thể để cho anh ta xuống. Vả lại tôi không thể làm được điều đó, bởi vì nếu thế thì tôi sẽ phải để cho anh ta xuống một mình mà điều đó là hoàn toàn không thể chấp nhận được, hoặc là chúng tôi sẽ phải cùng nhau xuống hang, và như thế thì tôi sẽ không được diễm phúc có một người lính canh sau lưng mình. Lòng tì? Tôi có thể tin một người nào đó khi tôi đối diện với anh ta, nhưng tôi có thể tin được anh ta nữa không khi tôi không còn nhìn thấy anh ta nữa và khi chiếc nắp hầm bằng rêu phong đã ngăn cách tôi với anh ta? Ta có thể tương đối dễ tin một người nào đó khi ngay lúc đó ta giám sát được anh ta; thậm chí ta cũng có thể dễ tin một người nào đó ở cách xa ta, nhưng nếu sống trong một cái hang sâu mà thực chất là một thế giới khác thì tôi cho rằng khó có thể tin vào một ai đó ở bên ngoài. Vả lại, để tự kiềm chế, tôi nghĩ thậm chí những điều nghĩ hoặc nói trên cũng không phải là cần thiết, tôi chỉ cần nghĩ đến vô số điều ngẫu nhiên xảy ra trong lúc hoặc sau khi tôi xuống hang để ngăn cản người bạn thân tín của tôi thực hiện trọn vẹn nhiệm vụ của mình và nghĩ đến những hậu quả không thể lường được do một điều trở ngại tối thiểu nhất có thể gây ra cho tôi. Không, không, sau khi cân nhắc kĩ, tôi thấy mình không phải than phiền với chuyện phải sống một mình và không có ai để trông cậy. Tôi không hề bị bất lợi và có thể tôi còn tránh được nhiều điều phiền toái. Tôi chỉ có thể tin tưởng vào bản thân mình và vào chiếc hang. Đáng ra tôi đã phải nghĩ đến điều này sớm hơn và đề ra ngay từ đầu những biện pháp để đề phòng cho việc trở về hang. Đáng ra tôi có thể làm được việc này ngay từ đầu, ít nhất là một phần. Tôi có thể bố trí đường hầm đầu tiên sao cho có thể mở được hai cửa hang ở cách nhau một khoảng cách thích hợp, khi ấy tôi có thể xuống hang qua cửa hầm thứ nhất, với tất cả những điều phiền toái không thể tránh khỏi, nhưng xuống dưới hang rồi tôi có thể chạy mau tới m thứ hai, hé mở nắp hang làm bằng một lớp rêu phong để từ đây tôi có khả năng quan sát tình hình trong vòng hai ngày đêm. Đó là phương pháp duy nhất. Tất nhiên hai cửa hang có thể làm tăng thêm nguy hiểm, nhưng có thể dễ dàng khắc phục bằng cách khoét cửa hang thứ hai thật hẹp, vì nó chỉ dùng làm đài quan sát thôi. Khi nghĩ đến chuyện này, tôi trở nên say mê với những tính toán kĩ thuật, tôi bắt đầu mơ ước có được một chiếc hang hoàn hảo về mọi mặt, tôi say sưa tưởng tượng ra những khả năng kiến trúc lí tưởng - có một số khả năng hiện ra rõ ràng, còn một số thì vẫn mơ hồ - chúng có thể cho phép tôi ra vào mà không bị phát hiện. Khi tôi nghĩ rộng rãi về những vấn đề ấy thì tôi đã tính toán rất kĩ, nhưng chỉ về mặt kĩ thuật chứ không tính đến những ưu thế thực tế, bởi vì vấn đề đặt ra là làm nhiều cửa ra vào như thế để làm gì? Việc đó chứng tỏ là tôi có một chứng bệnh hay lo nghĩ, thiếu tự tin, có những dục vọng mơ hồ, những phẩm cách kém cỏi mà chúng còn tỏ ra hơn khi tôi đã có một chiếc hang có khả năng đem lại sự bình yên như thế này. Nhưng tất nhiên, hiện tại tôi đang ở bên ngoài và đang tìm cách để trở vào hang; chính đây là lúc những kĩ thuật kiến trúc có thể giúp ích cho tôi rất nhiều. Tuy nhiên cũng không nhiều như tôi nghĩ. Phải chăng sẽ là một dấu hiệu coi thường đối với cái hang khi, do ảnh hưởng của một nỗi sợ hãi nhất thời, chỉ coi nó là một cái hốc để cho ta tìm kiếm sự an toàn tối thiểu? Tất nhiên nó đúng là như vậy hoặc phải là như vậy, và khi tôi hình dung nó trong trường hợp gặp nguy hiểm, thì tôi nghiến răng và với tất cả ý chí của mình chỉ muốn nó là một cái hốc năng cứu mạng sống của tôi; tôi muốn nó thực hiện được nhiệm vụ này một cách hoàn hảo với tất cả khả năng của nó, và tôi sẵn sàng coi yêu cầu ấy là yêu cầu hàng đầu. Nhưng trong thực tế nó không thể đảm bảo được cho tôi một sự an toàn vững chắc, đó là một sự an toàn chưa đáp ứng. Liệu ở trong hang tôi có còn phải lo nữa không? Những điều lo lắng của tôi khi ở dưới hang khác với những điều lo lắng khi tôi ở ngoài cửa hang, chúng là những nỗi lo lắng sâu sắc hơn, quan trọng hơn mà tôi thường phải cố nén nhịn nhưng có lẽ chúng dằn vặt tôi chẳng kém gì những điều lo lắng kia. Nếu như tôi đào hang chỉ để tồn tại thì chắc chắn tôi đã không bị lầm lẫn, nhưng công việc phi thường đòi hỏi khi xây dựng chiếc hang này lại không tương xứng với mức độ an toàn thực tế do nó đem lại, ít nhất là trong chừng mực tôi có thể cảm thấy và lợi dụng. Thật đau lòng khi phải thú nhận điều đó, nhưng tôi buộc phải thú nhận trước cái lối vào giờ đây đang co thắt lại, thậm chí tôi có thể nói là nó đang trở nên cứng nhắc trước mặt tôi với tư cách là người kiến trúc sư và là người sở hữu của nó. Nhưng cái hang của tôi không phải chỉ là một cái hốc đơn giản có nhiệm vụ cứu thoát tôi. Khi tôi có mặt tại pháo đài, đứng giữa kho thịt sống dự trữ, mặt quay về mười ngách hang tỏa đi từ pháo dài này, mỗi ngách tùy theo sơ đồ tổng thể, đi sâu xuống hoặc đi lên, kéo dài ra hoặc lượn vòng tròn, mở rộng hoặc thu hẹp, và khi tôi ngắm nhìn chúng trong cảnh tĩnh mịch trng trải như vậy và sẵn sàng dẫn tôi đi tới những căn hầm tròn cũng tinh mịch và trống trải như chúng, thì mọi lo âu của tôi đều biến mất; tôi biết rằng đây chính là pháo đài mà tôi đã chinh phục được trên mảnh đất bất trị bằng sức lực của hàm răng và móng vuốt, bằng những cú đập đầu và bằng cơ bắp của chân tay, pháo đài này chỉ thuộc về tôi và là chỗ tôi có thể bình yên hạ gục kẻ thù, bởi vì máu của tôi sẽ chảy ra trên mảnh đất đã thuộc về tôi và nó sẽ không bị đánh chiếm...

Phải chăng đây là ý nghĩ mà tôi có được trong những giờ phút hạnh phúc sống trong đường hầm, những giờ phút ngủ yên cũng như những giờ phút thức tỉnh, bởi vì các ngách hang đã được tính toán đúng theo tầm cỡ cơ thể của tôi để có thể cho phép tôi co duỗi một cách thoải mái, cho phép tôi nằm cuộn tròn như một đứa trẻ, ngủ say mê để rồi lại thức dậy với nỗi niềm hạnh phúc. Còn những căn hầm tròn mà tôi đã quen thuộc và có thể nhắm mắt mà vẫn nhận ra chúng, cho dù chúng giống nhau một cách tuyệt đối, những căn hầm ấy ấm áp yên bình hơn bất cứ một cái tổ chim nào ở bên ngoài. Và tất cả những cái đó tồn tại trong cảnh tĩnh mịch và trống trải.

Nhưng nếu như vậy thì tại sao tôi lại phải do dự, tại sao tôi phải sợ một kẻ đột nhập hơn là sợ cái khả năng sẽ chẳng bao giờ được nhìn lại chỗ ở của mình? Rất may là cái khả năng này sẽ không bao giờ xảy ra, nó là một điều không thể có được; tại sao lại phải tìm cách chứng minh tầm quan trọng của cái hang đối với tôi? Tôi và nó gắn bó với nhau bền chặt đến nỗi mặc cho tôi có những lo âu, tôi vẫn có thể hoàn toàn yên tâm nghỉ ngơi ở đây, đến nỗi thậm chí tôi không cần phải tìm cách tự chủ mình và tìm cách mở nắp hầm làm bằng tấm rêu phong lên bất chấp sợ hãi; có lẽ tôi chỉ cần chờ đợi mà chẳng phải làm gì, bởi lẽ sauthời gian chẳng có cái gì có thể chia cắt được chúng tôi, và chắc chắn bằng cách này hay cách khác tôi cũng sẽ đi đến chỗ có mặt ở trong hang. Nhưng tất nhiên điều đó không đòi hỏi nhiều thời gian! Và có biết bao sự kiện có thể xảy ra ở đây cũng như ở dưới hang! Và tất nhiên tôi chỉ còn việc rút ngắn thời hạn mà làm ngay điều cần thiết.

Thế là, đã quá mệt mỏi nên không còn có thể suy nghĩ được gì nữa, với đầu óc nặng trĩu, đôi chân không vững vàng trong tình trạng nửa ngủ nửa thức và dò dẫm hơn là bước đi đàng hoàng, tôi tiến đến gần cửa hang, chậm rãi mở nắp rêu phong ra, chậm rãi chui xuống, rồi tôi lơ đãng để mặc cửa hang bỏ ngỏ lâu hơn mức cần thiết; tôi nhớ lại hành động chểnh mảng của mình và lại bò lên cửa hang để sửa chữa sai lầm: nhưng xét cho cùng tôi phải bò lên cửa hang để làm gì? Tôi chỉ có nắp hang làm bằng tấm rêu phong để đậy cửa; đúng rồi; thế là tôi bò lên và cuối cùng tôi đóng cửa lại. Chỉ có trong tình trạng này thì tôi mới có thể đóng được cửa. Giờ đây tôi đã được nằm dài dưới lớp rêu phong, trên đống chiến lợi phẩm mà tôi đã quẳng vào, và tôi có thể bắt đầu giấc ngủ hằng mơ ước. Chẳng có cái gì quấy rầy tôi, chẳng có ai theo dõi tôi; trên đầu tôi, ít nhất là cho tới giờ, dường như chỉ có sự yên tĩnh đang ngự trị, và cho dù không có sự yên tĩnh thì tôi nghĩ mình cũng không thể chần chừ ở lại ngoài cửa hang để rình mò nữa; tôi đã thay đổi chỗ ở, đã từ bỏ thế giới, đã trở về hang và tôi cảm thấy ngay hiệu quả việc làm của mình. Đây là một vương quốc mới có khả năng đem đến cho tôi sức lực mới và nếu như ở trên kia tôi cảm thấy mệt mỏi thì dưới này tôi không thấy nữa. Tôi vừa đi du ngoạn vẻ, người mệt mỏi đến kiệt sức, nhưng khi nhìn thấy ngôi nhà cũ của mình với những công trình kiến trúc đang chờ đợi tôi, và khi cảm thấy sự cần thiết phải kiểm tra ngay tất cả mọi khu vực, nhất là căn hầm pháo đài, thì tôi lại cảm thấy nỗi mệt nhọc của mình được biến thành lòng hăng hái và sự sốt sắng; trong cái khoảng khắc ngắn ngủi khi trở về hang, tôi có cảm giác là mình đã ngủ một giấc dài say sưa. Công việc đầu tiên là công việc khó nhọc và nó đã thu hút hết tâm trí tôi, đó là việc tôi phải tha chiến lợi phẩm vừa kiếm được trở về căn hầm pháo đài qua những ngách hầm chật hẹp và thiếu vững chãi của khu mê cung. Tôi lấy hết sức đẩy đống chiến lợi phẩm tiến lên phía trước, nhưng thật là chậm chạp; để đi được nhanh hơn, tôi bớt lại phía sau một phần trong số đống thịt sống rồi tôi trèo lên và cố lách qua; giờ đây tôi chỉ còn một phần nhỏ chiến lợi phẩm trước mặt mình nên dễ dàng đẩy nó, nhưng tôi bị ngập quá sâu trong đống thịt giữa ngách hang chật hẹp, nơi mà ngay cả chỉ đi chân tay không tôi cũng không dễ gì lách qua nổi, đến nỗi tôi có thể bị chết ngạt giữa đống thực phẩm của chính mình; đôi lúc tôi phải ngốn đỡ đi một phần thì mới làm giảm nhẹ được sức ép của chúng. Nhưng cuối cùng thì tôi cũng hoàn thành được công việc vận chuyển này; sau khi qua được khu mê cung thì quãng đường còn lại mất ít thời gian hơn; lúcày tôi mới được đi trong một đường hầm thật sự, tôi thở ra nhẹ nhõm và đẩy đống chiến lợi phẩm qua một hành lang cắt ngang chạy thẳng tới một trong những đường hầm rộng rãi được thiết kế dành riêng cho những trường hợp như thế này và nó dẫn tới căn hầm pháo đài theo một độ dốc đứng. Giờ đây tôi không còn phải bỏ sức ra nữa, gánh nặng chiến lợi phẩm gần như tự nó lăn đi. Cuối cùng tôi đã về tới căn hầm pháo đài. Cuối cũng tôi sẽ được nghỉ ngơi. Không có gì thay đổi cả, những vết lở mà thoạt tiên tôi nhận xét thấy sẽ nhanh chóng được sửa chữa; tôi chỉ cần đi kiểm tra một loạt đường hầm, nhưng điều này chẳng khó nhọc gì, mà đó chỉ là một việc chơi bời như trước đây tôi đã từng làm, hoặc - tôi chưa già lắm nhưng trí nhớ tôi đôi khi không còn tốt nữa - như tôi hiểu nó là như vậy. Thế là tôi bắt đầu đi kiểm tra đường hầm thứ hai với một sự chậm rãi cố ý; một khi tôi đã thấy căn hầm pháo đài rồi thì thời giờ của tôi luôn luôn là vô hạn; và trong căn hầm của tôi luôn luôn là như vậy, bởi vì tất cả những gì tôi làm đều là tốt đẹp và quan trọng; có thể nói là tôi đã chán chê những điều đó rồi. Như vậy là tôi bất đầu với đường hầm thứ hai, sau đó đến nửa chừng thì tôi chuyển sang đường hầm thứ ba và đường hầm này lại dẫn tôi quay trở về căn hầm pháo đài, điều đó rõ ràng lại buộc tôi phải quay trở lại đường hầm thứ hai; tôi vừa chơi vừa làm việc như vậy, tôi làm tăng thêm nhiệm vụ của tôi để tiêu khiển và tôi cười một mình, rồi tôi khoái chí và trở nên mê mẩn hoàn toàn với việc đó, nhưng tôi không từ bỏ nó. Chính là vì những con đường hầm và những căn hầm tròn ở đây, và nhất là vì căn hầm pháo đài mà tôi đã trở về với thái độ hoàn toàn coi thường mạng sống sau khi đã run sợ một cách ngớ ngẩn khá lâu và chần chừ không dám quay về. Khi tôi có mặt ở đây thì nỗi nguy hiểm còn có ý nghĩa gì? Cái hang là của tôi, tôi là của cái hang, chúng tôi đã gắn bó với nhau, vậy thì còn có gì có thể xảy đến với chúng tôi? Đám đông có thể tụ tập ởkia, bất cứ kẻ nào cũng có thể thọc mõm qua cái nắp hầm làm bằng rêu phong ấy, điều đó chẳng có gì là quan trọng; bằng sự tĩnh mịch và trống rỗng của mình, giờ đây chiếc hang đang chào đón tôi và xác nhận lời lẽ của tôi.

Nhưng bỗng nhiên có một sự chán chường xâm chiếm lòng tôi và tôi chui vào nằm cuộn tròn trong một trong những căn hầm quý giá nhất của tôi, tôi vẫn chưa hoàn thành công việc kiểm tra của mình, tôi vẫn đang muốn kết thúc nó, tôi không muốn nằm ngủ ở đây, tôi chỉ nhượng bộ ý định muốn tự thu xếp cho mình ở căn hầm này như thể tôi vẫn muốn làm như vậy, chính là để xem xem liệu tôi có làm được điều đó như truớc đây không? Và quả thực tôi đã làm được, nhưng tôi lại không thể ra khỏi đó được nữa, tôi nằm đó trong trạng thái hoàn toàn đờ đẫn. Chắc là tôi đã ngủ thiếp đi rất lâu, mãi về sau tôi mới thức dậy được. Chắc là lúc ấy giấc ngủ của tôi đã trở nên chập chờn, bởi vì chính là có một tiếng rít rất khó nhận ra đã làm cho tôi tỉnh giấc. Tôi chợt hiểu ngay: những con vật nhỏ mà tôi không để ý đã đào được một đường hầm mới ở đâu đó trong lúc tôi vắng nhà, đường hầm này đã cắt ngang một đường hầm của tôi, làm cho không khí ùa vào và gây ra tiếng rít. Cái bọn này thật là hăng hái và lòng hăng hái của chúng thật đáng bực mình! Tôi sẽ phải áp tai vào vách hang để nghe ngóng và phải đào thử thêm một số đường hầm để xem xem tiếng động đến từ phía nào trước khi có thể chặn nó lại. Vả lại, nếu nó được sáp nhập vào hệ thống đường hầm của tôi thì ngách hang mới này có thể cung cấp thêm cho tôi một giếng thông hơi nữa. Nhưng giờ đây tôi sẽ phải canh chừng kĩ hơn cái đám thú vật nhỏ mọn kia và sẽ không bao giờ tha cho chúng nữa.

Vì tôi rất thành thạo đối với loại công việc tìm kiếm này nên chắc là nó sẽ không đòi hỏi tôi phải mất nhiều thời gian và tôi sẽ phải bắt tay vào việc ngay; đúng là tôi đang có nhiều việc phải làm, nhưng việc này là gấp nhất, tôi đang muốn có sự yên tĩnh trong hang của tôi. Vả lại, tiếng động kia tỏ ra tương đối vô hại, tôi đã không nghe thấy nó khi xuống hang, mặc dù chắc chắn là nó đã có từ trước rồi; tôi đã phải đắm mình vào cái không khí của nơi mình ở thì mới nghe thấy đuợc nó; đó là một tiếng động mà người ta chỉ có thể cảm nhận được một cách nào đó bằng đôi tai của người sở hữu chiếc hang. Nó không diễn ra đều đặn như những tiếng động thông thường, mà nó bị ngắt quãng lâu, chắc là do không khí bị tắc nghẽn. Thế là tôi bắt tay vào công việc tìm kiếm, nhưng tôi không thể tìm ra được chỗ nào cần phải tấn công vào; tôi thử thăm dò mấy chỗ nhưng không gặp may; hiển nhiên tôi chẳng thấy được gì và lại mất công đào rồi lại lấp đi một cách vô ích; tôi không tiếp cận được nơi phát ra tiếng động, nó vẫn tiếp tục vọng đến không hề thay đổi, vẫn phát ra một cách đều đặn, lúc thì như một tiếng "suỵt" lặp đi lặp lại, lúc thì như một tiếng gió rít. Tạm thời tôi có thể bỏ mặc nó; mặc dù nó rất khó chịu, vì chắc chắn là tôi không lầm về nguồn gốc của nó, nhưng có lẽ nó không to tiếng thêm nhiều; trái lại, đôi khi - nhưng tôi không bao giờ phải đợi lâu - những tiếng động ấy tự chúng mất đi dưới tác độngững con vật đào bới cỡ nhỏ, rồi sau đó, thường là vận may sẽ giúp cho tôi bắt gặp dấu vết của vị trí bị thiệt hại mà công việc tìm kiếm được tiến hành một cách có bài bản lại không tìm ra. Thế cho nên tôi tự an ủi mình và tôi lại thích tiếp tục đi lang thang trong các ngách hang của mình, đi thăm thú những căn hầm tròn mà tôi vẫn chưa xem xét lại được hết, và thỉnh thoảng tôi lại vui đùa một chút trong căn hầm cố thủ, nhưng tôi không có được một phút nghỉ ngơi, tôi vẫn phải tiếp tục theo đuổi công việc tìm kiếm của mình. Những con vật bé nhỏ này đã làm cho tôi mất biết bao thời gian mà đáng ra tôi có thể sử dụng nó vào những công việc có ích hơn nhiều! Trong những chuyện như vậy, thông thường chính cái vấn đề về chuyên môn là cái lôi cuốn tôi; chẳng hạn tôi hình dung ra nguồn gốc của sự cố theo tiếng động mà đôi tai của tôi biết phân biệt trong mọi sắc thái của nó, và tôi không thể cưỡng lại được nỗi khát khao muốn xác minh xem liệu thực tế có đúng như tôi dự đoán không. Điều đó không phải là không có nguyên do, bởi lẽ, một khi còn chưa biết chắc chắn được sự việc thì tôi không thể cảm thấy yên tâm được, cho dù chỉ là việc tìm hiểu xem một hạt cát bị rơi ra khỏi vách hang sẽ lăn đi đâu, và đây lại là một tiếng động có khả năng không phải là một việc nhỏ. Nhưng cho dù nó có quan trọng hay không thì tôi cũng chỉ mất công tìm kiếm mà chẳng thấy gì, hoặc đúng hơn là tôi tìm thấy quá nhiều điều. Có thể là sự cố đã xảy ra đúng tại căn hầm pháo đài của tôi! Tôiế nhưng tôi lại tiến hành tìm kiếm ở một chỗ cách ra xa, gần ở giữa quãng đưỡng dẫn đến căn hầm tròn kế tiếp. Thật là một trò đùa! Có thể nói là tôi đang cố gắng chứng minh rằng chỉ có căn hầm cố thủ của tôi là không thể gây ra những điều phiền toái như vậy và rằng tất nhiên những chuyện phiền nhiễu phải xảy ra ở chỗ khác? Thế là tôi bắt đầu mỉm cười nghe ngóng, nhưng niềm vui của tôi nhanh chóng biến mất, bởi vì trên thực tế tôi cũng nghe thấy ở đây có tiếng "suỵt' như vậy. Tiếng "sụỵt" này rất khẽ, đôi khi có vẻ như chỉ có tôi mới có thể nghe thấy, nhưng đôi tai của tôi đã quen nghe ngóng rồi nên càng ngày tôi càng nghe thấy rõ, mặc dù khắp nơi đều có cùng một thứ tiếng động như nhau, sau khi tôi đã so sánh để đi đến một nhận xét tin chắc như vậy. Nhưng tiếng động đó không vang to; tôi nhận ra được nó khi tôi đứng ở giữa đường hầm mà không cần áp tai vào vách hang. Từ chỗ này tôi phải gắng sức lắm mới phân biệt được, thậm chí phải phỏng đoán, hơi thở nhẹ của một âm thanh. Nhưng chính cái cường độ giống nhau ở khắp nơi của tiếng động ấy là cái làm cho tôi lo lắng hơn cả, bởi vì nó không phù hợp với giả thiết ban đầu của tôi. Nếu tôi đoán được nguồn gốc chính xác của tiếng động thì có lẽ tôi sẽ phải nghe được tiếng động đó vang to hơn ở một địa điểm cụ thể, là địa điểm mà tôi xác định được một cách chính xác, vàng đi xa khỏi địa điểm ấy thì tôi càng phải nghe thấy nó nhỏ hơn. Nhưng nếu như giả thiết của tôi không đúng thì chuyện gì đã xảy ra? Có thể xảy ra chuyên là đã có hai trung tâm phát ra tiếng động, rằng tôi mới chỉ nghe thấy tiếng động ở cách xa ngoài hai trung tâm đó, và rằng khi tới gần một trung tâm thì sở dĩ tôi nghe thấy cùng một cường độ âm thanh là vì tiếng động kia giảm đi trong khi tiếng động này tăng lên. Khi chăm chú nghe kĩ thì tôi bắt đầu muốn tin rằng tôi phân biệt được những cung bậc khác nhau của âm thanh theo đúng như giả thiết mới của tôi, nhưng điều này tỏ ra không rõ ràng. Dù sao, tôi cũng đã phải mở rộng đáng kể phạm vi thử nghiệm của mình. Thế là tôi lại trượt theo đường hầm quay trở về căn hầm pháo đài và bắt đầu nghe ngóng ở đó. Thật kì lạ, vẫn cũng một âm thanh đó. Thôi nào, chắc đây là tiếng động của những con chấy rận đang tranh thủ đào bới lúc tôi văng nhà; dù sao chúng cũng không có ác ý gì, chúng chỉ lo lắng đến công việc của mình và một khi chưa gặp chướng ngại vật thì chúng cứ thẳng tiến theo hướng đã định; tôi biết tất cả những điều đó nhưng tôi không nghĩ là chúng đã dám tiến thẳng đến căn hầm pháo đài, điều này đã làm cho tôi bối rối trong lúc tôi đang cần phải làm nhiều việc. Phải chăng trước đây độ sâu đáng kể của căn hầm pháo đài cùng tầm cỡ to lớn của nó và luồng gió mạnh mà nó tạo ra đã làm cho những con vật đào bới phải chùn bước, hoặc chỉ riêng chuyện là ở đó có một căn hầm cố thủ và rằng cuối cùng thì chúng cũng đã biết được như vậy mặc dù đầu óc chúng trì độn (tôi cũng không biết lí giải thế nào), dù sao trước đây tôi cũng vẫn chưa nhận thấy có vết đào khoét trên vách hầm cố thủ của tôi. Ở đây cũng đã có nhiều con vật kéo đến do mùi thơm hấp dẫn của kho thịt sống, nhưng chúng đến từ trên cao qua các ngách hang.

Vậy mà giờ đây chúng bắt đầu khoét vách? Ôi! Giá như ít ra tôi đã có thể thực hiện được những dự kiến quan trọng nhất của thời tuổi trẻ và ở thời kì đầu của tuổi chín chắn! Than ôi! Tôi đã chẳng có được sức để làm! Bởi vì không phải là tôi không có ý chí. Một trong số những dự định của tôi là cách li căn hầm pháo đài, tách biệt nó khỏi vùng đất xung quanh, tức là chỉ để vách hang có độ dày gần bằng cỡ người tôi và đào xung quanh sát nền hầm một khoảng trống có độ dày bằng độ dày của vách hầm. Tôi luôn luôn hình dung, và không phải là không có lí, rằng cái khoảng không này sẽ đem đến cho tôi một chỗ ở lí tưởng. Ôi! Tôi có thể leo trèo và nô đùa ngay xung quanh pháo đài của mình! Tôi có thể ngắm nhìn nó từ bên ngoài, có thể được ôm lấy nó trong móng vuốt của mình, - điều này không thể có được nếu tôi chỉ có một lối vào hầm - như vậy là tôi sẽ không bị thất vọng bởi việc không được nhìn thấy nó, đến nỗi nếu như phải lựa chọn giữa căn hầm và khoảng trống xung quanh thì chắc là tôi sẽ chọn khoảng trống này để sống cho đến hết đời, để tôi có thể thường xuyên đi lại và bảo vệ cho pháo đài!... Khi ấy sẽ không còn có tiếng động trong vách hầm nữa, sẽ không có chuyện đào bới táo tợn xuyên tới tận căn hầm cố thủ này nữa, và sẽ chỉ có sự bình yên ngự trị ở đây, còn tôi sẽ làm người lính canh cho nó; tôi sẽ không phải miễn cưỡng nghe cái lũ súc vật lau nhau đào vách nữa, mà sẽ tìm lại được điều huyền diệu đang mất đi sau đây: đó là tiếng rì rầm của không khí im lặng trong căn hầm. Điều hạnh phúc này không có được nữa và tôi lại phải bắt tay vào việc, gần như với niềm sung sướng là công việc của tôi có liên quan trực tiếp tới pháo đài, bởi vì điều này sẽ chắp cánh cho tôi. Tất nhiên sau đó tôi nhận ra rằng sức lực của tôi không đủ để làm cái công việc mà ban đầu có vẻ như đơn giản ấy. Giờ đây tôi lại nghe ngóng vách hầm, và bất cứ chỗ nào, ở trên hay ở dưới, ở dọc theo vách hầm hay trên mặt đất, ở cửa ra vào hay ở bên trong, đâu đâu cũng có cùng một thứ tiếng động ấy. Và chẳng phải mất thì giờ với đầu óc căng thẳng là mấy mới nghe được tiếng sào sạo không dứt này! Nếu muốn tự lừa dối mình thì tôi có thể tự an ủi đôi chút bằng ý nghĩ cho rằng ở đây, trong căn hầm pháo đài, khi ta thôi không áp tai vào vách để nghe ngóng nữa thì ta sẽ đi đến chỗ không nghe thấy gì vì kích thước rộng lớn của căn hầm, trái với những gì xảy ra trong các ngách hang. Nhưng thế thì chuyện gì đã xảy ra? Không một giả thiết nào của tôi có thể lí giải được hiện tượng này. Tôi lại đặt ra những giả thiết khác, nhưng chúng cũng chẳng hơn gì. Có thể nghĩ rằng tôi đã nghe thấy tiếng động của đám sinh vật nhỏ bé sống trong lòng đất đang làm việc chăng? Nhưng cách giải thích đó trái với tất cả những gì tôi biết được qua kinh nghiệm thực tế; tôi không thể bỗng dưng nghe được một tiếng động mà tôi chưa phân biệt nổi, mặc dù nó đã tồn tại từ trước. Sau một thời gian, trong khi sống ở trong hang tôi đã trở nên nhạy cảm hơn với những hiện tượng nhiễạn. Nhưng đôi tai của tôi đã không được thính nhạy nữa. Người ta không thể nghe được loại chấy rận, đó chính là đặc điểm của chúng. Liệu tôi có thể chịu được chúng như vậy không? Vì sợ chết đói tôi đã trục xuất chúng ra khỏi hang. Nhưng liệu có phải đây là tiếng động của một con vật lạ mà tôi chưa được biết không? Có thể. Tất nhiên tôi đã quan sát từ lâu thế giới dưới lòng đất và tôi quan sát rất kĩ, nhưng cuộc sống dưới này rất đa dạng và rất hay xảy ra những sự cố bất ngờ khó chịu. Vả lại, có thể đây không phải là một con vật riêng lẻ mà chắc phải là một bầy đã bất ngờ xâm phạm lãnh địa của tôi, một tập đoàn lớn bao gồm những con vật nhỏ, lớn hơn loại chấy rận, bởi vì ta vẫn nghe thấy tiếng động của chúng, nhưng khó khăn lắm mới nghe thấy được, vì nó vẫn rất nhỏ. Như vậy đây có thể là những con vật lạ, một bầy đoàn di cư đi qua đây để quấy rầy tôi nhưng chắc là chúng sẽ nhanh chóng bỏ đi. Từ nay tôi có thể yên tâm chờ đợi mà không phải tiến hành một việc làm phí sức. Nhưng nếu như chúng là những sinh vật lạ thì tại sao tôi lại không thể nhìn thấy chúng được? Tôi đã đào bới nhiều chỗ hòng tóm được một tên nhưng không thành. Tôi chợt nảy ra một ý: có thể chúng là những con vật nhỏ tí xíu, nhỏ hơn rất nhiều so với những con mà tôi được biết, và chỉ có tiếng động của chúng là vang to hơn so với tiếng động của những loài khác. Tôi lại kiểm tra một lần nữa đống đất mà tôi moi từ vách hang ra, tôi tung từng cục đất lên không cho chúng rơi xuống vỡ tan ra... nhưng chẳng hề thấy dấu vết nào của những kẻ gây rối! Cuối cùng tôi hiểu ra là đào bới lung tung như thế này thì không thể đưa lại kết quả, thế là tôi bắt đầu chỉ đào bới các vách hang, tôi hối hả đục khoét hết chỗ này đến chỗ khác, tôi không còn đủ thời gian để lấp lỗ đào n đất đá rơi ra chất đống khắp hang làm tắc nghẽn lối đi và che khuất cả tầm nhìn của tôi. Tất nhiên tất cả những điều phiền toái đó chỉ là chuyện vặt, lúc này không phải là lúc tôi có thể đi dạo hoặc nghỉ ngơi; nhiều lần tôi đã ngủ thiếp đi một lát trong lúc đang làm việc, một bàn chân vẫn bấu vào vách hang trong tư thế đang moi đất. Tôi sẽ phải thay đổi phương pháp. Tôi sẽ đào một đường hầm theo hướng tiếng động, và tôi sẽ chỉ dừng lại khi tìm thấy nguyên nhân đích thực gây ra tiếng động bất chấp mọi giả thiết. Sau đó tôi sẽ tiêu hủy cái nguyên nhần này nếu có thể; nếu không thì ít ra tôi cũng hiểu rõ được vấn đề. Việc hiểu rõ này sẽ đem lại cho tôi hoặc là sự bình yên hoặc là cơn tuyệt vọng; bằng cách nào thì nó cũng sẽ đem lại một trong hai kết quả ấy; tất cả sẽ rõ ràng và minh bạch. Quyết định này làm cho tôi thấy dễ chịu... tất cả những gì tôi làm đến giờ có vẻ hấp tấp, bị xuyên tạc bởi cảm xúc khi quay trở về hang và vẫn còn bị ảnh hưởng đôi chút bởi những yếu tố không phù hợp với không khí bình yên trong hang; bị kích thích bởi sự vắng mặt lâu ngày, tôi đã mất bình tĩnh trước một hiện tượng mà kể ra tôi phải nhượng bộ tính chất khác lạ của nó. Vậy thì nó là cái gì? Đó chỉ là một tiếng rít nhỏ mà tôi nghe thấy từng cơn, một chuyện vặt mà tôi có thể, tôi không dám nói là có thể quen - chuyện này ể quen được - nhưng tôi có thể quan sát một thời gian mà không cần làm gì để ngăn chặn nó; chẳng hạn tôi có thể nghe ngóng hai, ba tiếng đồng hồ một lúc để kiên nhẫn ghi nhận kết quả hơn là không ngớt đi nghe ngóng dọc theo vách hang và bới tung đất đá lên như tôi đang làm mỗi lần nghe thấy một dấu hiệu nào đó - nói cho cùng là để đáp lại sự lo âu hơn là để phát hiện nguyên nhân. Tôi hi vọng là việc này sẽ thay đổi, nhưng sau đó tôi lại không hi vọng nữa - như tôi đã phải miễn cưỡng bực bội công nhận - bởi vì nỗi lo âu vẫn run lên trong lòng tôi như lúc ban đầu, và nếu lương tri không kìm tôi lại thì chắc là tôi đã bắt tay vào đào bới bất cứ chỗ nào như một thằng điên bất chấp mọi điều, cho dù tôi có nghe thấy điều gì hay không, tôi đào chỉ là để đào, giống như một con rận đào đất không cần biết lí do hoặc là đơn thuần chỉ là để gặm nhấm đất thôi. Cái kế hoạch mới, là kế hoạch hợp lẽ nhất, đang hấp dẫn mà cũng chẳng hấp dẫn. Nó chẳng có gì để phản bác; ít ra thì cá nhân tôi chẳng thấy có gì phải chê bai nó cả; có thể nó sẽ dẫn tôi đi tới đích. Tuy nhiên, thực ra tôi không tin vào nó, tôi ít tin nó đến nỗi thậm chí tôi cũng chẳng sợ gì những nỗi lo mà kết quả của nó có thể sẽ đem lại cho tôi, và thậm chí nó cũng chẳng có thể có một kết quả nào có khả năng làm tôi sợ; có thể nói tôi có cảm giác rằng ngay từ đầu tôi đã nghĩ đến chuyện tiến hành cuộc thăm dò một cách có hệ thống như vậy, vàằng sở dĩ tôi không làm chỉ vì tôi không tin tưởng vào nó. Tất nhiên dù sao tôi cũng sẽ phải bắt tay vào làm, tôi không còn khả năng nào khác, nhưng tôi sẽ không bắt đầu ngay, tôi sẽ dành cho tôi một thời hạn ngắn; nếu tôi muốn kí thác lương tri cho danh dự thì tôi phải làm đến nơi đến chốn, tôi sẽ không hấp tấp nhảy xổ vào công việc này. Dù sao tôi cũng sẽ bắt đầu bằng việc sửa chữa những điều thiệt hại do công cuộc đào bới của tôi gây ra cho chiếc hang; đây không phải là việc nhỏ, nhưng cần phải làm như vậy; nếu thực sự đường hầm mới của tôi dẫn tôi đi tới đích thì có thể nó sẽ phải là một đường hầm dài, và nếu nó chẳng dẫn tới đâu, thì nó sẽ còn dài hơn nữa; dù thế nào thì công việc này cũng sẽ buộc tôi phải ở cách xa hang của tôi một thời gian lâu; kể ra đây cũng sẽ không phải là một sự vắng nhà nghiêm trọng như lần tôi ra khỏi hang để vào rừng, lần này tôi có thể tạm dừng công việc khi nào tôi muốn để quay về thăm nhà và, ngay cả khi tôi không về nhà thì không khí ở căn hầm cố thủ vẫn thổi tới được chỗ tôi và bao bọc quanh tôi trong khi tôi làm việc; nhưng dù sao nó vẫn làm cho tôi phải xa cách cái hang, làm tôi phải phó mặc mình cho số phận bấp bênh, và tôi cũng phải để cái hang ở lại phía sau mình trong tình trạng an toàn; là người vật lộn cho sự bình yên của cái hang, tôi không được làm cho nó trở nên lộn xộn mà không tái lập ngay trật tự cho nó. Cho nên nỗi lo đầu tiên của tôi là phải bắt đầu bằng việc lấy đất bịt hết những cái hốc mà tôi đã đục khoét, đó là công việc mà tôi rất thành thạo, là công việc tôi đã làm không biết bao nhiêu lần mà không có cảm giác là phải làm việc, và trong việc này - đây không phải là chuvện khoe khoang, tôi chỉ nói hoàn toàn sự thật - tôi tuyên bố rằng không ai có thể bằng tôi, nhất là ở khâu đầm đất và san phẳng. Nhưng lần này tôi cảm thấy có nhiều khó khăn, tôi thấy mình trở nên đãng trí; trong lúc làm việc tôi luôn luôn cứ phải áp tai vào vách để nghe ngóng và lơ đãng bỏ mặc cho đất vừa đắp lên lại rơi vãi xuống nền hang. Trong khâu hoàn tất đòi hỏi phải chăm chú thì hầu như tôi không đáp ứng nổi. Vách hang vẫn còn lại những ụ đất và những kẽ nứt khó chịu; đấy là tôi chưa nói đến vẻ trang nhã tổng thể của đường hầm, điều này sẽ chẳng bao giờ có được nữa với những vách hang vá víu như thế này. Tôi cố tự an ủi bằng cách tự nhủ rằng đây chỉ là tạm thời. Khi nào làm xong công việc kia và thiết lập lại sự bình yên thì tôi sẽ hoàn thiện lại tất cả, sẽ kết thúc trong nháy mắt, niềm an ủi của tôi chỉ là chuyện hoang đường. Tốt hơn cả là tôi nên làm ngay từ bây giờ một cách dứt khoát cho xong, điều đó sẽ có lợi hơn nhiều so với việc cứ chốc chốc lại bỏ dở việc để đi lang thang trong các ngõ ngách hòng tìm ra những nơi nghe thấy tiếng động, một việc làm thật là dễ dàng: chỉ cần dừng lại ở bất cứ chỗ nào và nghe ngóng. Và tôi đã có nhiều phát hiện mới thật vô ích. Đôi khi tôi có cảm giác là tiếng động đã ngừng hẳn: nó ngừng khá lâu! Và thật dễ dàng để không nghe thấy tiếng "suỵt" này!... Đó là khi mạch máu trong thái duơng anh đập quá to nên có lúc anh không nghe thấy tiếng động và anh tin rằng nó đã mất hẳn. Anh không nghe ngóng nữa và nhảy lên vì vui sướng, anh bảo rằng thế là cuộc sống đã thay đổi, hình như nguồn tiếp sức cho sự bình yên của cái hang đã mở ra. Anh tránh không kiểm tra ngay điều nhận xét của mình, trước hết anh muốn tìm một ai đó để có thể thổ lộ tâm tình mà không bị nghi ngờ, thế là anh chạy về pháo đài nhắc nhở mình là ta đã có một cuộc sống mới với tất cả những nhu cầu và ham muốn của nó, rằng từ lâu ta vẫn chưa ăn gì, anh vớ lấy bất cứ cái gì trong đống đồ ăn dự trữ đã bị đất đá lở trùm kín, anh vừa nhai vừa nhanh chóng quay trở về với phát mình kì diệu của mình, trước tiên trong khi ăn anh chỉ muốn tin một cách hời hợt về tính chính xác của sự việc, anh nghe ngóng, nhưng sự nghe ngóng hời hợt nhất cũng nhanh chóng chứng minh được rằng anh đã nhầm lẫn một cách đáng xấu hổ; tiếng "suỵt" vẫn tiếp tục điềm tĩnh vọng đếnõi xa xăm. Anh nhổ toẹt những gì anh đang nhai trong miệng, anh muốn chôn vùi thức ăn bằng cách lấy chân di xuống đất và anh lại trở về với công việc mà không biết phải làm gì, anh bắt tay vào việc ở bất cứ chỗ nào - vì chỗ nào anh cũng thấy đáng phải đào bới! Anh bắt đầu làm bất cứ việc gì một cách máy móc, đơn giản như thể anh đang phải đóng kịch trước mặt một viên thanh tra vừa mới đến để thị sát. Nhưng đôi khi vừa mới bắt đầu mà anh đã lại phát hiện ra một điều mới. Tiếng động có vẻ như vang to hơn một chút, chỉ một chút thôi - ở đây những tiếng động chỉ khác nhau một cách không đáng kể - nhưng anh vẫn thấy nó vang to hơn một chút và tai anh có thể phân biệt khá rõ. Và sự vang to hơn này có vẻ như là anh đang tiến đến gần mục tiêu: anh nhìn thấy tiếng động đang rõ dần lên, còn rõ hơn là anh tưởng, anh nhìn thấy bước chân đang dẫn tiếng động tiến sát lại anh. Anh nhảy lùi lại phía sau, anh bao quát quan sát mọi khả năng mà sự phát hiện này có thể gây ra. Anh có cảm giác rằng thực ra anh đã không tổ chức được cái hang này sao cho có thể chống lại được một cuộc tấn công; anh đã có ý định đó, nhưng, bất chấp mọi cuộc thử nghiệm, anh vẫn tin rằng mối nguy hiểm đang còn ở xa và anh không lo lắng chuẩn bị phòng thủ, hoặc đúng hơn là anh có lo lắng (bởi lẽ làm sao mà lại không lo lắng được...) nhưng anh lo đến việc đó ít hơn nhiều so với việc tổ chức cuộc sống bình yên mà mọi thứ đều phải phụ thuộc vào. Về vấn đề này đáng ra anh đã có thể phải chuẩn bị nhiều cách mà không làm xáo trộn kế hoạch tổng thể; anh đã bỏ qua một cách không thể hiểu nổi. Trong những năm qua tôi đã gặp nhiều may mắn; vận may đã nuông chiều tôi, tôi là người rất hay lo nhưng sng trong may mắn thì sự lo nghĩ trở thành vô bổ. Việc đầu tiên cần phải làm là kiểm tra lại kĩ càng toàn bộ khu vực hang, kiểm tra tất cả các khả năng phòng thủ, soạn thảo một kế hoạch phòng thủ, sau đó bắt tay vào việc với một sự hăng say của thời tuổi trẻ. Đó chính là việc phải làm; cần nói thêm là lúc này đã quá muộn khi phải nghĩ đến điều đó nhưng đó là điều cần phải làm thay vì đào khoét thêm một đường hầm nữa mà nó có khả năng chỉ dẫn tôi đến chỗ gặp nguy, điều mà chắc là sẽ xảy ra khá nhanh! Thế là bỗng dưng tôi không còn hiểu được kế hoạch cũ của tôi nữa; tôi không còn tìm thấy bất cứ một dấu hiệu hợp lí nhỏ nhất nào của cái kế hoạch mà trước đây tỏ ra là hợp lí; tôi chấp thuận công việc mới và từ bỏ cả việc dò xét; tôi không còn muốn phát hiện thêm nhiều tiếng động mới nữa đang gia tăng, tôi đã phát hiện khá nhiếu tiếng động như thế này rồi, tôi rũ bỏ tất cả, tôi sẽ tự cho mình là hạnh phúc nếu tôi có thể dẹp yên được những xung đột nội tâm của mình. Một lần nữa tôi lại bỏ mặc cho các ngách hang lôi cuốn, tôi lần tới những ngách hang ở xa hơn nữa mà từ khi trở về hang tôi vẫn chưa đi thăm, chúng nằm ở khu vực mà bàn chân tôi chưa đào bới, nơi mà sự yên tĩnh được đánh thức dậy khi tôi đặt chân tới và nó ập xuống chào đón tôi. Tôi không đi mà là hối hả chạy, tôi không biết phải tìm gì, có thể đó chỉ là một sự nghỉ ngơi. Tôi lạc đường quá xa đến nỗi tôi lại thấy mình quay trở về khu vực mê cung, tôi cảm thấy mình bị lôi cuốn bước đến ch nắp cửa hang để nghe ngóng; cái thế giới xa xăm kia, giờ đây nó tỏ ra quá xa xăm, chính nó là cái tôi phải quan tâm. Thế là tôi khó nhọc leo lên bậc cửa trên cao để nghe ngóng. Im lặng hoàn toàn; ở đây thật dễ chịu! Chẳng có ai quan tâm đến cái hang của tôi, người nào cũng chăm lo cho công việc của riêng mình mà chẳng có gì liên quan đến tôi; tôi đã làm thế nào để đạt được kết quả này? Giờ đây chỗ này có lẽ là chỗ duy nhất ở trong hang mà ở đó tôi nghe ngóng hàng giờ vẫn không thấy gì. Đây là một sự xoay chuyển hoàn toàn tình thế: cái chỗ mà trước đây tỏ ra nguy hiểm nhất thì nay trở thành một trại an dưỡng yên bình, trong khi đó thì khu vực căn hầm pháo đài đã bị tiếng động của thế giới cùng những hiểm nguy của nó xâm nhập. Vả chăng sự việc còn tồi tệ hơn thế nữa, bởi vì thực ra thì ngay cả ở đây cũng không có sự bình yên; ở đây chẳng có gì thay đổi cả; dù có tiếng động hay không thì mối nguy hiểm vẫn đang rình rập ở ngoài cửa hang như trước đây, nhưng đến đây tôi trở nên vô cảm trong mối bận tâm mà cái tiếng sào sạo của vách hang đã gây ra. Chung quy liệu có phải là cái tiếng sào sạo này đã thu hút hết tâm trí tôi không? Nó cứ vang rõ thêm lên và tiến lại gần, nhưng tôi thì lại luồn lách trong khu mê cung để đến ngồi ở đây, dưới tấm nắp rêu phong này; liệu có phảiôi muốn giao nộp ngôi nhà của mình cho kẻ gây ra tiếng động ấy không? Và liệu có phải tôi đầu hàng chỉ là để nghĩ ngơi không? Kẻ gây ra tiếng động ư? Chẳng lẽ tôi đã có một ý tưởng mới, một ý tưởng chính xác về nguyên nhân của tiếng động này? Phải chăng nó xuất phát từ những cái hốc do bọn rận đào khoét? Phải chăng ý nghĩ của tôi đã đi đến quyết định? Tôi không nghĩ là tôi đã suy luận sai. Nếu tiếng động không phát trực tiếp từ các lỗ hổng thì dù sao bằng cách này hay cách khác chính chúng là cái có thể lí giải được nó. Và, nếu chúng không có liên quan gì thì liệu có một giả thiết nào khác không? Tôi cần phải đợi cho đến khi tìm ra nguyên nhân hoặc cho đến khi nó tự bộc lộ. Tất nhiên tôi vẫn có thể tiếp tục đưa ra các giả thiết; chẳng hạn, tôi có thể nói rằng ở một chỗ nào đó đã có nước rò vào, và rằng cái mà tôi cho là tiếng rít hoặc tiếng sào sạo thực ra là một tiếng rì rầm. Nhưng thứ nhất là tôi chẳng có một kinh nghiệm gì về sự việc này cả; tôi đã đổi hướng các con nước mà tôi bắt gặp từ đầu, và trong cái khu vực hầm ngầm đất cát này chúng sẽ chẳng bao giờ quay trở lại nữa; thứ hai, đây đúng là một tiếng sào sạo chứ không thể coi nó là một tiếng rì rầm. Thế nhưng khuyến khích sự bình tĩnh để làm gì? Trí tưởng tượng không dừng lại, và thực ra, - không cần phải phủ nhận điều này - tôi tin rằng cái tiếng sào sạo ấy là tiếng của một con thú chứ không phải của một số đông các con vỏ, mà chỉ là của một con thú to lớn thôi. Có nhiều sự việc có khả năng bác bỏ giả thiết này. Tôi đã nghe thấy tiếng động phát ra ở khắp nơi với cường độ luôn luôn giống nhau. Và cứ đều đặn lại được bổ sung thêm ngày cũng như đêm; tất nhiên, trong những điều kiện như vậy, trước hết ta sẽ phải nghiêng về ý nghĩ cho rằng ở đây có một số lượng lớn các con vật nhỏ, nhưng vì nếu như chúng có mặt ở đây thì trong khi đào bới dứt khoát tôi sẽ tìm thấy chúng, và vì trong thực tế tôi không bắt gặp chúng cho nên chỉ còn cách công nhận sự có mặt của duy nhất một con thú to lớn, càng hơn thế là vì cái điều có vẻ như phủ nhận giả thiết ấy lại không chứng minh cho khả năng về sự không tồn tại của con vật, mà nó chỉ chứng minh rằng con vật đó phải là nguy hiểm hơn so với tất cả những gì mà ta có thể tưởng được. Đó là lí lẽ duy nhất khiến tôi muốn loại bỏ giả thiết của mình. Nhưng tôi phải từ bỏ ảo tưởng. Đó là vì định đề cuối cùng của tôi phải là đúng khi nó cho rằng tôi có thể nghe thấy con thú này từ rất xa; từ lâu tôi đã trăn trở với ý nghĩ này trong đầu rồi, con thú chắc là phải làm việc rất nhanh, nó đi qua trên mặt đất cũng nhanh như một người đi dạo qua đường; mặt đất rung động dưới móng vuốt của nó, và, ngay cả khi con vật đã đi qua rồi, sự rung động ấy cùng với tiếng động công việc của nó vẫn truyền âm thanh tới một khoảng cách lớn như thế này, còn tôi, vì chỉ nghe thấy những tiếng rung động cuối cùng của chúng, nên tôi thấy chúng vang lên như nhau ở mọi chỗ. Thêm vào đó con thú không đi qua ngay trên đầu tôi, nên tiếng động không thể thay đổi cường độ được; con thú chắc là phải có một dự định nào đó mà tôi không được biết; tôi cho rằng nó đang bao vây tôi - điều đó không có nghĩa là nó biết đến sự tồn tại của tôi, chắc là nó đã đi quanh khu vực hang của tôi nhiều lần kể từ khi tôi nghe thấy tiếng động. Tính chất của tiếng động này, dù là tiếng sào sạo hay tiếng rít, đã làm cho tôi phải suy nghĩ nhiều. Khi tôi cào và bới đất theo k của tôi thì công việc đó không hề có tiếng động giống như vậy; tôi chỉ có thể giải thích được tiếng sào sạo ấy bằng ý nghĩ cho rằng con thú không dùng móng làm công cụ chính để đào; nó chỉ dựa vào móng vuốt một chút thôi, còn chắc là nó làm việc chủ yếu bằng mõm để trợ giúp cho cái sức khỏe phi thường của nó bằng những cạnh sắc mà tôi không hiểu chúng là cái gì. Có lẽ nó chỉ đào đất bằng một nhát của cái mõm khỏe mạnh của nó, sau đó nó moi ra một tảng đất khổng lồ, và trong quãng thời gian nó moi đất tôi sẽ không nghe thấy gì cả, đó là khoảng thời gian yên tĩnh chuyển tiếp giữa hai lần giũi đất; sau đó nó lại lấy hơi trước khi giũi một cú khác. Chính cái việc nó hít hơi này làm cho tôi nghe như một tiếng suỵt; trong thực tế chắc đó là tiếng động đã làm rung chuyển đất đá, không chỉ do sức mạnh của con thú mà còn là do nó hối hả làm việc. Và cái điều mà tôi không thể hiểu nổi là khả năng làm việc không nghỉ của nó, có thể những lần nghỉ ngắn ngủi xen kẽ giữa hai cú giũi đã cho nó có dịp nghỉ ngơi chút ít, những chắc là nó chưa được thư giãn thật sự, nó đào suốt ngày đêm với một sức khỏe không đổi, không bao giờ lãng quên mục đích của mình, và nó có mọi khả năng cần thiết để đạt được mục đích. Tôi không thể ngờ lại được gặp một đối thủ như vậy. Nhưng, cho dù không kể đến những điều nói trên thì chuyện xảy ra bây giờ vẫn chỉ là một chuyện mà đáng ra tôi đã luôn luôn phải lo nghĩ tới, một sự kiện mà đáng ra tôi đã phải luôn luôn sẵn sàng đón đợi có một kẻ nào đó đã tới đây. Làm sao mà tất cả những chuyện này có thể xảy ra đã lâu một cách bình yên và may mắn như vậy? Ai đã dẫn đường cho kẻ thù của tôi để nó tới được đây? Tại sao tôi lại náu mình được một thời gian dài như thế để rồi bỗng dưng bị cơn sợ hãi làm cho thức tỉnh? So với nỗi nguy hiểm này thì tất cả những hiểm nguy vặt vãnh mà suốt đời tôi phải lo nghĩ tới kia liệu có ý nghĩa gì! Liệu tư cách chủ nhân của tôi có thể cho tôi có khả năng chống lại sự đột nhập ấy không? Than ôi! Chính vì tôi là chủ của cái công trình quá mong manh này mà tôi thấy mình không có khả năng chống trả được bất cứ một cuộc tấn công nghiêm túc nào: niềm hạnh phúc được sở hữu nó đã làm hỏng tôi; tính chất mong manh của chiế đã làm cho tôi trở nên nhạy cảm và yếu ớt, những vết thương của nó làm cho tôi đau đớn như thế chính tôi đang bị thương. Đó chính là điều đáng ra tôi phải nhìn thấy trước; đáng ra tôi không nên nghĩ đến việc phòng thủ cho riêng tôi - mặc dù tôi đã hành động thật bộp chộp và vô ích - mà phải nghĩ đến việc phòng thủ cho cái hang. Đáng ra phải sắp xếp sao cho một số khu vực hang, và số này càng nhiều càng tốt, có thể rất nhanh chóng được bịt lại trong trường hợp bị tấn công và phải được cách li với những khu vực ít bị đe dọa hơn bằng những đống đất lớn và kín sao cho kẻ đột nhập thậm chí không ngờ rằng cái hang đích thực đang tồn tại ở đằng sau những đống đất đó. Ngoài ra, những đống đất sụt lở này phải có khả năng không chỉ giấu kín chiếc hang mà chúng còn có thể chôn vùi được kẻ xâm nhập, khốn nỗi tôi đã chẳng làm được điều gì như vậy cả; tôi đã chẳng làm được điều gì để có thể phục vụ cho mục đích ấy, tôi đã trở nên mê mẩn như một đứa trẻ, tôi đã trải qua tuổi chín chắn bằng những cuộc chơi ấu trĩ, đầu óc tôi lúc nào cũng chỉ nghĩ vẩn vơ đến chuyện nguy hiểm, tôi đã thực sự không nghĩ đến nỗi nguy hiểm đích thực. Vậy mà đã có biết bao điều báo trước! Đúng là vẫn chưa xảy ra chuyện gì giống với mối nguy hiểm, nhưng trong thời gian đầu của công việc đào hang, tôi cũng thấy những trường hợp như trường hợp bây giờ... Khi ấy tôi đang thử đào đường hầm đầu tiên, khu mê cung mới chỉ được phác họa một cách đại thể, lúc ấy tôi đã đào được một quãng hầm nhỏ, nhưng nó hoàn toàn bị sai về quy cách và kích thước; tóm lại, đó là một công việc khởi đầu mà người ta chỉ có thể coi là một công việc thử nghiệm, một việc mà bỗng dưng ta có thể bỏ mà không tiếc công bao nhiêu, nếu như ta không còn đủ kiên nhẫn làm tiếp. Khi ấy, trong một lần nghỉ giải lao - trong lúc tôi đang nằm giữa đống đất đá, tôi bỗng nghe thấy một tiếng động ở phía xa. Vì còn trẻ nên tôi cảm thấy mình tò mò nhiều hơn là sợ, tôi ngừng tay nghe ngóng, không, tôi chạy tới chỗ nắp hầm để nghỉ ngơi chứ không phải nghe ngóng! Nói tóm lại tôi vẫn dò xét. Tôi phân biệt rất rõ đó là tiếng đào đất cũng giống như tiếng đào đất của tôi; tiếng động ấy có vẻ nhỏ hơn, nhưng tôi không thể biết được có phải là do nở cách xa tôi không: Tôi rất muốn tìm hiểu cho rõ, nhưng tôi vẫn giữ được bình tĩnh. Tôi nghĩ có thể tôi đang ở giữa hang của một kẻ khác, kẻ đó sẽ tiến tới chỗ gặp phải tôi. Nếu như giả thiết này được chứng minh là đúng thì tôi, vì không bao giờ thích xâm chiếm và tranh chấp, chắc là đã chuồn đi để đào hang ở chỗ khác. Nhưng khi ấy tôi còn trẻ và vẫn chưa có chỗ ở, nên chẳng có gì ngăn cản tôi giữ bình tĩnh. Hậu quả của việc phiêu lưu không làm tôi phải suy nghĩ, dù sao tôi cũng không biết có chuyện gì đang xảy ra. Nếu cái kẻ đang đào hang tìm cách tiến đến chỗ tôi vì nó đã nghe thấy tôi thì tôi vẫn không hiểu tại sao nó bỗng dưng thay đổi phương hướng, nếu thế thì, là vì sự im lặng của tôi đã làm nó mất hướng, hoặc có thể là vì kẻ thù của tôi đã thay đổi sách lược. Nhưng cũng có thể tôi đã hoàn toàn nhầm lẫn, có thể nó không bao giờ có ý đồ xấu, dù sao tiếng động cũng vẫn nghe rõ hơn, trong một lát như thể nó đang tới gần, còn tôi, với sức lực của tuổi trẻ, có lẽ tôi sẽ không ngán khi thấy kẻ đào bới bỗng xuất hiện, nhưng không có gì xảy ra như vậy cả; từ lúc nào đó tiếng cào đất cứ giảm dần, nó càng ngày càng yếu đi như thế kẻ đục khoét đang thay đổi dần hướng đi ban đầu của nó, rồi bỗng nhiên tôi không nghe thấy gì nữa; có thể nói con vật đã chuyển hướng đào ngược hẳn lại và quay lưng đi cách xa tôi; tôi vẫn dỏng tai nghe một lúc lâu rồi mới bắt tay trở lại làm việc. Điều báo trước đã xuất hiện một cách rõ ràng, dù sao tôi cũng đã nhanh chóng quên nó đi và nó không hề ảnh hưởng tới kế hoạch của tôi. Giờ đây, một thời gian dài đã qua đi cho tới lúc tôi đến tuổi chín chắn, nhưng có phải như thể đã không có chuyện gì xảy ra từ bấy đến nay không? Bây giờ tôi vẫn phải luôn luôn dừng tay để áp tai vào vách nghe ngóng; kẻ đào hang vừa thay đổi ý đồ của mình, nó đã quay trở lại, nó vừa đi xa về, nó cho rằng nó đã để cho tôi có đủ thời gian để chuẩn bị gặp lại nó. Nhưng tôi lại tỏ ra kém sẵn sàng hơn bao giờ hết; cái hang rộng lớn của tôi vẫn không có khả năng phòng thủ, tôi không còn là một kẻ học việc tí nhau, tôi đã trở thành một thợ cả già nua, và lúc phải ra một quvết định quan trọng thì cái sức tàn của tôi lại từ bỏ tôi; nhưng dù già yếu đến mức nào thì tôi cảm thấy mình vẫn còn ham sống lắm, rằng tôi vẫn ham sống đến nỗi không thể từ bỏ cái xó cửa nơi tôi đang ngồi đây, bởi lẽ quả thực tôi không thể cứ ngồi ở đây được nữa, tôi đứng dậy hối hả trở vào sâu trong hang như thể tôi chỉ thấy ở đây những chuyện đáng lo âu hơn là được nghỉ ngơi như mong muốn. Tình hình đã diễn ra như thế nào trong khi tôi lên chỗ cửa hang này? Tiếng xào xạc có giảm đi không? Không, nó đã tăng lên, tôi đi nghe ngóng nhiều chỗ và thấy mình đoán sai; tiếng xào xạc vẫn y nguyên như cũ, nó chẳng hề giảm đi chút nào. Chẳng có gì thay đổi ở phía trên kia, trên ấy vẫn yên tĩnh, tôi không phải đo đếm thời gian, trong khi ở dưới này mỗi giây phút lại làm cho tôi run sợ khi áp tai nghe ngóng. Tôi đi thẳng về hướng căn hầm cố thủ; xung quanh tôi, tất cả dường như đang xúc động, tất cả dường như đang quan sát tôi, sau đó chúng quay mặt đi một lát để khỏi làm phiền tôi nhưng vẫn cố đọc trên nét mặt tôi sự quyết định để cứu vãn tình thế. Tôi lắc đầu, tôi vẫn chưa để ra được quyết định, tôi không về căn hầm cố thủ để vạch kế hoạch nữa, tôi đi ngang qua nơi mà tôi đã muốn đào một đuờng hầm thăm dò, tôi kiểm tra lại nó một lần nữa, đây là một địa điểm thuận lợi, đường hầm có thể sẽ dẫn tôi tới nơi có nhiều thiết bị thông gió nhất; chúng sẽ tạo thuận lợi cho công việc của tôi; có thể tôi sẽ không phải đào ra xa, có thể tôi sẽ không phải đào cho tới tận nơi phát ra tiếng động, có thể tôi sẽ chỉ cần nghe ngóng dọc theo đường hầm. Nhưng không có một lí lẽ nào đủ sức thuyết phục để buộc tôi phải đào hang như vậy. Liệu con đường hầm này có chứng minh cho tôi được tính xác thực của sự việc không? Thậm chí tôi đang không muốn tìm cách chứng minh tính xác thực ấy nữa. Tôi tìm trong căn hầm pháo đài một miếng thịt màu đỏ bị tróc da và nằm vùi mình trong đống đất; ít nhất là ở đây tôi sẽ được bình yên, trong chừng mực mà sự bình yên còn có thể ngự trị ở đây. Tôi nhai miếng thịt và nghĩ về con thú lại đang đào hầm ở phía xa, sau đó tôi tự nhủ rằng tôi sẽ phải ních thức ăn cho đầy bụng nếu tôi còn có khả năng. Đây có lẽ là dự kiến khả thi duy nhất còn lại cho tôi. Tôi tìm cách để hiểu ý đồ của con thú: liệu nó đang đi du ngoạn hay đang đào hang của riêng mình? Nếu nó đi du ngoạn thì có lẽ tôi có thể thỏa thuận được với nó. Nếu nó phát hiện ra tôi thì tôi sẽ cho nó ít đồ ăn để nó đi tiếp. Tất nhiên trong lúc nằm ở đây tôi có thể mơ ước mọi điều, thậm chí tôi có thể mơ tới một quan hệ đồng minh, mặc dù tôi biết rất rõ rằng điều này không thể có được, và rằng ngay khi vừa nhìn thấy nhau, biết nói thế nào nhỉ? ngay khi chúng tôi vừa cảm thấy đã tiến tới sát bên nhau, chúng tôi đã giơ móng vuốt và nhe nanh ra với một nỗi thèm khát mới mẻ, cho dù ngay tức khắc chúng tôi có bị ngã gục bởi móng vuốt của nhau với một nỗi điên khùng cùng cân sức. Và cũng thật chính đáng; ai có thể không thay đổi kế hoạch du ngoạn của mình khi nhìn thấy chiếc hang của tôi, cho dù hắn ta đang chuyên tâm đi du ngoạn? Nhưng có thể con thú đang đào hang cho chính mình, như thế thì không thể có chuyện thỏa thuận. Cho dù đó là một con vật đặc biệt đến nỗi cái hang của nó có thể chịu được cảnh hàng xóm ở gần nhau, thì chiếc hang của tôi cũng không chấp nhận được chuyện ấy, ít ra là không chấp nhận được kẻ có khả năng thỏa thuận với kẻ khác. Tất nhiên hiện tại con thú có vẻ như đang ở rất xa; nếu như nó rút lui thêm một chút thì tôi nghĩ rằng tiếng động cũng sẽ mất đi và có thể mọi việc sẽ được thu xếp ổn thỏa như trước đây; tôi sẽ chỉ được một kinh nghiệm đau đớn nhưng bổ ích, nó sẽ buộc tôi phải tiến hành sửa đổi nhiều chỗ; ngay khi tôi được nghỉ ngơi một chút và mối nguy hiểm không còn gây áp lực ở gần tôi nữa, tôi sẽ có thể làm được nhiều việc quan trọng; có thể, vì sức làm việc của nó tạo cho nó có những khả năng phi thường, con thú sẽ thôi không đào hang nhằm hướng vào tôi nữa mà sẽ chuyển hướng khác. Tất nhiên việc này cũng không thể thu được kết quả bằng con đường thương lượng, mà con thú phải tự hiểu hoặc là tôi sẽ phải buộc nó phải làm như vậy. Trong cả hai trường hợp, điều rất quan trọng là phải biết liệu nó có biết về sự tồn tại của tôi không và biết tới mức nào. Càng nghĩ về chuyện này tôi càng cảm thấy rằng nó không thể nghe thấy tôi được: có thể, mặc dù cá nhân tôi thấy chuyện này thật khó tin, là bằng cách nào đó nó đã có những tin tức mơ hồ về tôi, nhưng chắc chắn nó vẫn chưa nghe thấy được tiếng động của tôi. Khi mà tôi còn chưa biết gì về nó thì nó không bao giờ có thể nghe thấy được tôi, bởi l vẫn giữ im lặng - chẳng có gì im lặng hơn cảnh quay trở về hang của tôi, khi tôi gặp lại hang ổ của mình sau một thời gian dài vắng mặt - rồi sau đó, khi tôi đào bới để tìm kiếm rất có thể nó đã nghe thấy tôi, mặc dù cách đào của tôi gây ra rất ít tiếng động, nhưng nếu quả thực nó đã nghe thấy tôi, thì tất yếu tôi cũng phát hiện ra nó, vì nó sẽ phải thường xuyên ngừng tay để dò xét trong khi làm việc, song tiếng động của nó vẫn không hề thay đổi...

NGUYỄN VĂN DÂN (dịch qua bản tiếng Pháp)