nh Volodia, phụ trách đội thiếu niên quyết định tổ chức một buổi biểu diễn văn nghệ của học sinh trong trường. Một số bạn đã quyết định học thuộc và trình bày một số bài thơ, một số bạn khác thì tập các bài tập thể dục đồng đội và đứng lên vai nhau. Grisa Vasiliev nói sẽ chơi đàn balalaika, còn Pavlik Kozlovski sẽ múa điệu Gopak. Nhưng hay nhất phải nói là tiết mục của Vania Pakhomov và Igor Grachev. Hai cậu này quyết định sẽ dựng trích đoạn "Cuộc chiến đấu của Ruslan và cái đầu" - một cảnh trong vở kịch thơ "Ruslan và Ludmila" của Puskin. Trích đoạn này được in trong sách đọc thêm trong chương trình văn học lớp bốn, chúng tôi đã đọc qua. Igor Grachev nói nó sẽ làm cái đầu bằng bìa các tông và tô vẽ nó thật kinh khủng, cậu sẽ nấp đằng sau nó để nói những câu cần thiết, còn Vania thì đóng vai Ruslan. Nó sẽ dùng một cây giáo bằng gỗ để đánh nhau với cái đầu.

Tôi với Siskin cũng muốn tham gia biểu diễn văn nghệ, nhưng cô Olga Nikolaevna không cho phép.

- Các em cần phải học cho giỏi đã, - cô nói - rồi sau đó hãy nói đến biểu diễn trên sân khấu.

Thế là bọn bạn cùng lớp bắt đầu tập vai của mình và diễn thử trên sân khấu, còn tôi và thằng Siskin thì đành ngồi bên dưới và nhìn mọi người với cặp mắt ghen tị. Igor đã làm xong cái đầu khổng lồ bằng bìa cứng. Hàm dưới nó cắt rời và cố định bằng đinh một cách khéo léo để nó có thể cử động cái miệng. Rồi nó dùng màu tô vẽ cái đầu thật sặc sỡ với đôi mắt thô lố. Khi nó nấp vào bên trong cái đầu và điều khiển cho hàm dưới động đậy, miệng hò hét và nói những câu thoại theo kịch bản, người ta có cảm giác như cái đầu đang hò hét và nói chuyện. Và ngắm Ruslan, tức là thằng Vania, mới thích làm sao, nhất là khi nó cầm cái giáo gỗ trên tay lao vào cái đầu, còn cái đầu thì thổi bạt nó đi, và nó diễn khéo cứ như là bị gió thổi bạt đi thật!

Một hôm, Siskin bỗng nghĩ ra một ý tưởng thật tuyệt vời.

- Tớ, - nó nói, - vừa mới đọc cả vở kịch thơ "Ruslan và Ludmila" hôm qua. Trong đấy Puskin viết là Ruslan cưỡi ngựa, thế mà ở lớp mình Ruslan lại đi bộ.

- Thế cậu định đào đâu ra ngựa? - tôi nói - Thậm chí giả sử cậu có ngựa thì đằng nào cũng không thể mang nó lên sân khấu được.

- Tớ có ý này hay lắm, - nó nói, - tớ với cậu sẽ đóng vai con ngựa.

- Đóng vai con ngựa tức là làm sao?

- Tớ có tạp chí "Sáng kiến" đây, có một bài báo nói hai người có thể đóng giả một con ngựa trên sân khấu. Chỉ cần làm một cái lốt ngựa bằng vải. Phía đằng trước làm cái đầu ngựa, đằng sau làm đuôi, còn phía dưới là bốn chân. Tớ, cậu hiểu không, sẽ chui vào phía trước và thò đầu mình vào cái đầu ngựa, còn cậu chui vào phía sau, ôm lấy lưng tớ, và lưng cậu sẽ trở thành lưng ngựa. Ngựa có bốn chân, tớ và cậu tổng cộng cũng bốn chân, đúng không nào? Khi tớ đi đâu thì cậu chỉ việc đi theo tớ, thế là chúng mình có một con ngựa.

- Thế chúng mình sẽ làm cái lốt ngựa đó như thế nào? Nếu như mình là con gái thì có khi còn biết cách khâu vá. Bọn con gái mới biết làm những trò thủ công đó.

- Thế cậu thử nhờ cái Lika em gái cậu xem.

Chúng tôi kể cho Lika nghe ý định của mình và nhờ nó giúp đỡ.

- Thôi được, - Lika nói, - em sẽ giúp các anh, nhưng để may lốt ngựa cần phải tìm một mảnh vải đã

Chúng tôi suy nghĩ rất lâu xem có thể lấy vải ở đâu, cuối cùng thì Siskin tìm thấy trên tầng áp mái nhà nó một cái đệm cũ ai đó vứt đi đã lâu. Chúng tôi hì hục dốc hết mọi thứ nhét đầy bên trong đó, và đưa cho cái Lika xem. Lika nói, thôi thì cũng tạm được. Nó tháo hết các đường may, thành ra chúng tôi có hai mảnh vải to. Lika nhờ chúng tôi vẽ hình một con ngựa có đủ cả đầu và chân - đủ mọi thứ cần thiết. Sau đó, nó chập hai mảnh vải làm một, dùng kéo cắt - thế là có hai mảnh hình con ngựa. Nó khâu nối lưng và đầu hai mảnh lại, tôi và Siskin cũng lăm lăm tay kim tay chỉ giúp đỡ nó. Khâu bốn chân là khó nhất, vì mỗi chân phải khâu rời thành một cái ống. Cả ba đứa không ít lần bị kim đâm vào tay, nhưng cuối cùng thì cũng may xong. Ngày hôm sau, chúng tôi kiếm một ít xơ mướp và cỏ khô để tiếp tục làm cái lốt ngựa. Chúng tôi nhồi cỏ khô vào đầu ngựa để giữ cái đầu đứng thẳng, dùng xơ mướp làm đuôi và bờm.

Khi tất cả đã sẵn sàng, chúng tôi thử chui vào lốt ngựa qua cái lỗ ở bụng, và thử đi lại. Lika cười ngặt nghẽo, nói con ngựa trông hay lắm, mỗi tội phải thêm cho nó ít bông, kẻo bên sườn trông nó gầy quá, với lại cũng nên tô màu cho nó, bởi nếu cứ để vậy thì ai cũng biết lốt ngựa khâu bằng vải. Chúng tôi chui ra để cái Lika khâu thêm bông vào những chỗ nó thấy cần thiết, còn Siskin lôi một nắm mát tít ở nhà đến, thế là hai đứa chúng tôi dùng mát tít ấy để tô mà lên con ngựa. Khi công việc hoàn tất chúng tôi có một con ngựa nâu thật sự. Rồi chúng tôi lấy màu vẽ và vẽ cái đầu ngựa với đầy đủ mắt, mũi, mồm, ở chân thì vẽ móng cẩn thận. Rồi cái Lika nảy ra sáng kiến làm thêm đôi tai ngựa, bởi ngựa mà thiếu tai thì trông không được đẹp lắm. Sau đó, chúng tôi lại chui vào cái lốt.

- Hí hí....! Kostia bắt chước tiếng ngựa hí giống tuyệt. Cái Lika vỗ tay và cười đến mức suýt sặc.

- Giống y như con ngựa thật vây! - Nó hét.

Chúng tôi tập đi vòng quanh phòng, đá chân. Có lẽ nhìn phải buồn cười lắm, vì cái Lika cứ cười như nắc nẻ suốt. Khi mẹ về, mẹ cũng cười rất nhiều khi nhìn thấy con ngựa của chúng tôi. Cả bố cũng cười khi đi làm về.

- Các con làm cái này để làm gì thế? - Bố hỏi. Chúng tôi kể cho bố nghe đầu đuôi câu chuyện về vở kịch trong buổi biểu diễn văn nghệ của học sinh, và tôi với thằng Siskin quyết định sẽ đóng vai con ngựa.

- Trường con tổ chức cho học sinh những hoạt động như thế thật tốt. Học sinh sẽ học được cách làm những việc có ích. Khi nào biểu diễn nhớ bảo bố nhé, bố cũng đến xem, - bố nói.

Rồi chúng tôi sang nhà Siskin để khoe mẹ nó và dì nó con ngựa.

- Thế đấy, - tôi nói. Bố tớ bảo sẽ đến xem, thế nhỡ chúng mình không được phép diễn thì sao?

- Cậu im đi, - Siskin nói. - Đừng nói với ai cả. Chúng mình sẽ đến sớm, và nấp vào phía sau sân khấu, chỉ nói với Vania Pakhomov để nó lên ngựa trước khi ra sân khấu.

- Đúng rồi! - tôi nói. - Chúng mình sẽ làm như thế nhé.

Kể từ hôm ấy chúng tôi hồi hộp chờ ngày biểu diễn đến mức không thể học hành gì cho tử tế nữa. Ngày lại ngày chúng tôi thử chui vào cái lốt ngựa và tập đi. Cái Lika cứ chốc chốc lại nhồi thêm bông vào chỗ này chỗ khác, cuối cùng con ngựa trông béo tốt và mượt mà. Để hai tai ngựa không rủ xuống như hai cái lá héo, Kostia nghĩ ra cách nhét vào bên trong hai cái lò so, và thế là tai ngựa dựng đứng lên như tai thật. Nó còn đính thêm lên lò so hai sợi dây, và khi nó giật giật hai sợi dây ấy thì tai ngựa động đậy như thật.

Mãi rồi cùng đến ngày biểu diễn. Chúng tôi bí mật mang cái lốt ngựa đến trường và giấu nó vào phía sau sân khấu. Rồi chúng tôi tìm thằng Vania Pakhomov. Kostia gọi nó ra một chỗ và nói:

- Này Vania, trước khi ra sân khấu để đánh nhau với cái đầu thì cậu ghé qua cánh gà nhé. Có một con ngựa đã chuẩn bị sẵn cho cậu. Cậu hãy cưỡi lên ngựa và ra sân khấu.

- Nhưng ngựa nào thế? – Vania hỏi.

- À, cái đó cậu không phải lo. Con ngựa tốt lắm. Cậu hãy cưỡi lên và nó chở cậu đến nơi cậu cần.

- Tớ không biết, - Vania nói – khi tập chúng tớ có ngựa nào đâu.

- Cậu kỳ thật! – Siskin nói. Cưỡi ngựa oách hơn nhiều chứ. Thậm chí Puskin cũng viết rằng Ruslan cưỡi ngựa. Trong truyện thơ ấy, chẳng viết là gì: “Ta cưỡi ngựa đi, đi không một tiếng động. Và khi ta đến được, quyết không để ngươi sổng!” Ruslan cưỡi ngựa đấy. Mà cả trong sách tập đọc cũng có minh hoạ, vẽ Ruslan cưỡi trên lưng ngựa đấy thôi.

- Thôi được rồi, - Vania nói. – Chính tớ cũng chẳng thích gì việc đi bộ trên sân khấu, tráng sĩ gì mà lại không có ngựa.

- Có điều cậu không được nói gì với ai cả nhé, nếu không thì chẳng còn gì là bất ngờ nữa, - Kostia nói.

- Được thôi.

Thế là, khi mọi người đã bắt đầu tề tựu đông đủ, chúng tôi lẻn ra phía sau sân khấu, chuẩn bị cái lốt ngựa và chờ. Bọn học sinh rối rít tít mù chạy qua chạy lại, kiểm tra lại bài trí trên sân khấu, và cuối cùng thì một hồi chuông rung lên, buổi biểu diễn bắt đầu. Chúng tôi xem rất rõ mọi tiết mục, nào là đọc thơ, nào là bài tập thể dục đồng đội. Chúng tôi rất thích tiết mục thể dục đồng đội, mọi người làm các động tác thật đều tăm tắp theo đúng nhịp nhạc, họ đã tập suốt hai tuần lễ cơ mà. Rồi hai tấm màn nhung khép lại, cái đầu khổng lồ bằng bìa các tông được dựng lên, cậu Igor Grachev mau chóng nấp vào đó. Vania xuất hiện với một cái mũ trụ bìa các tông sáng lấp lánh trên đầu, cây giáo gỗ quét nhũ bạc trong tay.

Đi qua chỗ chúng tôi, Vania nói:

- Nào, ngựa của các cậu đâu?

- Có ngay đây.

Chúng tôi chui ngay vào cái lốt ngựa, và con ngựa thực sự đã xuất hiện trước mặt nó.

- Cưỡi lên đi. - Tôi nói

Vania trèo lên lưng tôi và ngồi cho vững. Ngay lập tức tôi hiểu rằng làm kiếp ngựa trên đời này thật khổ. Tôi oằn lưng dưới sức nặng của thằng Vania, cố bám cho chắc vào lưng thằng Siskin, lợi dụng nó như một điểm tựa. Màn mở.

- Nào, hãy thẳng tiến! – Vania, tức là Ruslan, hô. Hai thằng chúng tôi giậm chân và tiến thẳng ra sân khấu. Học sinh dưới khán phòng cười thích chí, rõ ràng là con ngựa rất vừa mắt chúng nó.

Chúng tôi thẳng tiến đến chỗ cái đầu.

- Họ! Họ! Ruslan rít lên, - các cậu đi đâu thế? Tí nữa thì đâm thẳng vào cái đầu rồi còn gì! Lùi lại một chút nào!

Chúng tôi lùi. Khán giả cười ầm lên.

- Mà đừng đi giật lùi như thế! Mấy thằng này thật kỳ cục! – Ruslan mắng chúng tôi. – Hãy quay lại và đi thẳng ra giữa sân khấu. Tớ còn phải đọc đoạn độc thoại đã.

Chúng tôi quay lại, hiên ngang đi ra giữa sân khấu. Và Vania lấy giọng rền rĩ như từ dưới nhà mồ, đọc:

Cánh đồng, ôi cánh đồng bất tận

Ai đem phủ lên ngươi toàn xương trắng?

Nó đọc thơ lâu lắm, kêu gọi đủ mọi kiểu, còn thằng Siskin thì giật giật hai sợi dây thép, và con ngựa đụng đậy đôi tai làm khán giả vô cùng thích chí. Cuối cùng, khi đã đọc xong đoạn thơ, Vania thì thầm:

- Nào, bây giờ thì tiến đến chỗ cái đầu.

Chúng tôi quay lại và tiến về phía cái đầu, đi chưa được năm bước chân thì thằng Siskin bắt đầu hí lên, nhảy lên như kiểu ngựa đứng trên hai chân sau, tôi cũng đá liên tục, thể hiện sự sợ hãi của con ngựa trước cái đầu khổng lồ. Ruslan cố sức gìm con ngựa, tức là lấy hết sức thúc gót chân vào sườn tôi. Khi chúng tôi tiến đến vừa tầm, nó lấy giáo đâm vào lỗ mũi của cái đầu. Cái đầu há miệng, hắt hơi một tiếng kinh hoàng! Tôi với thằng Siskin nhảy lùi, quay trên sân khấu như kiểu ngựa bị gió cuốn đi. Ruslan tí nữa thì ngã ngựa. Thằng Siskin giẫm lên chân tôi đau điếng. Tôi nhảy một chân và khập khiễng khi thằng Vania lại thúc gót chân vào sườn tôi. Chúng tôi lại tiến đến chỗ cái đầu, và tên khổng lồ bắt đầu thổi gió vào chúng tôi, chúng tôi lại bị lốc cuốn ra xa. Cứ như thế thêm vài lần nữa, tôi bắt đầu van xin:

- Thôi đi chứ, - tôi nói, - các cậu diễn cho xong đi, tớ không thể chịu nổi nữa rồi. Tớ đau chân quá rồi.

Và chúng tôi xông lên chỗ cái đầu lần cuối cùng, Vania lấy giáo đâm nó mạnh đến nỗi lớp bột màu rơi lả tả. Cái đầu ngã lăn kềnh và buổi biểu diễn kết thúc. Con ngựa què lết ra khỏi sân khấu. Học sinh vỗ tay rầm rộ. Vania nhảy xuống và chạy ra chào khán giả như một nghệ sĩ thực thụ.

Siskin nói:

- Chúng ta cũng biểu diễn, chúng ta cũng phải chào khán giả chứ

Và khi mọi người trông thấy con ngựa lại xuất hiện và chào khán giả, tức là gật gật đầu thì mọi người cười mới ghê chứ. Tất cả học sinh vỗ tay reo hò, hội trường ồn kinh khủng. Chúng tôi chào rồi chạy vào cánh gà, rồi lại chạy ra, chào thêm lần nữa. Anh Volodia yêu cầu hạ màn ngay tức khắc, thế là hai tấm màn sân khấu hạ nhanh xuống. Chúng tôi định bỏ trốn, nhưng anh Volodia nhanh tay hơn, tóm lấy tai ngựa và ra lệnh:

- Thôi nào, các ông tướng, chui ra ngay! Ai làm cái trò ngu xuẩn này hả?

Chúng tôi chui ra khỏi cái lốt ngựa.

- À há, hoá ra là hai cậu cả! – anh Volodia nói. – Ai cho phép các cậu làm trò ở đây thế hả?

- Chẳng lẽ con ngựa của chúng em tồi quá hay sao? – Siskin ngạc nhiên hỏi.

- Các cậu làm được một con ngựa rất tốt, - anh Volodia nói, - nhưng các cậu đã không biết cách diễn một cách tử tế: Trên sân khấu đang có một cuộc nói chuyện rất quan trọng và nghiêm túc, thế mà con ngựa của các cậu lúc thì quẹt chân, lúc thì chùng xuống, lúc thì nhấp nhổm. Các cậu thấy ngựa nào làm thế không?

- Nhưng đứng im một chỗ thì mệt quá ạ, - tôi nói, - em còn phải chở cả thằng Vania trên lưng nữa. Anh chẳng biết nó nặng đến mức nào đâu. Làm sao mà đứng cho im được!

- Nếu đã ra sân khấu thì các cậu phải đứng cho im. Rồi nữa. Khi Ruslan đọc thơ: “Cánh đồng, ôi cánh đồng bất tận...” thì khán giả cười ầm lên. Anh suy nghĩ mãi không hiểu vì sao khán giả cười. Thảm thương như thế thì có gì là buồn cười đâu! Hoá ra là mọi người cười con ngựa đang vẫy tai.

- Dạ, thì con ngựa đôi khi cũng vẫy tai khi nó chăm chú nghe mà, - Siskin nói.

- Ở đây có gì mà chăm chú nghe chứ?

- Dạ nó nghe thơ mà... Nó nghe tiếng Ruslan đọc thơ, nên động đậy tai.

- Hừ, nếu chỉ động đậy tai thôi thì còn chưa có gì nghiêm trọng, đằng này cái tai nó vẫy như thể đang đuổi ruồi ấy.

- Dạ thì em hơi quá tay một chút, - Siskin nói, - em lỡ kéo cái dây hơi mạnh tay thôi mà.

- “Hơi quá tay”! –Anh Volodia nhại. - Lần sau khi chưa được phép cấm các cậu lên sân khấu.

Chúng tôi rất lấy làm buồn, và nghĩ thế nào cũng bị cô Olga Nikolaevna mắng cho một trận ra trò nữa, nhưng thật ngạc nhiên, cô chẳng nói một câu nào cả. Không hiểu sao tôi lại thấy việc cô không nói gì thật nặng nề, thà cô cứ mắng cho chúng tôi một trận vì tội không nghe lời còn hơn.

Nhưng hình như cô đã coi hai thằng chúng tôi là hạng không thể sửa được, nên thậm chí không còn gì để nói với chúng tôi nữa.

Vì buổi biểu diễn này và vì bỏ quá nhiều thời gian để chơi cờ, nên tôi học hành không được đến nơi đến chốn, và thế là chỉ vài hôm sau, khi cô giáo trả bảng điểm kiểm tra giữa kỳ I, tôi trông thấy trong bảng điểm của mình một con hai to đùng môn số học

Dù đã biết trước là thế nào cũng được hai bài kiểm tra giữa kỳ, nhưng tôi cứ chủ quan, cho rằng còn lâu mới tới kỳ kiểm tra, và tới lúc đó thì tôi có thể học hành đôi chút, nhưng không ngờ kỳ kiểm tra đến mau thế, làm tôi không kịp trở tay. Thằng Siskin thì bị hai môn tiếng Nga.

- Chẳng hiểu sao nhà trường lại thông báo điểm ngay trước khi nghỉ lễ nhĩ? Thôi thế là đi tong mấy ngày lễ của tớ. – Tôi than thở với Siskin trên đường về nhà.

- Tại sao? – Siskin hỏi.

- Thì tại vì về nhà là phải kể với bố mẹ chứ sao nữa.

- Còn tớ sẽ không thú nhận trước ngày lễ đâu, - Siskin nói. – Làm hỏng ngày lễ của mẹ để làm gì chứ.

- Nhưng sau lễ thì đằng nào cũng phải thú nhận, - tôi nói.

- Khi đó thì đã hết nghỉ lễ rồi, trong khi nghỉ mọi người đều vui vẻ, còn nếu như tớ kể tớ bị hai từ trước thì cả nhà sẽ buồn rầu. Không, tốt nhất là cứ để mọi người nghỉ lễ vui vẻ đi đã, chẳng cần làm mẹ buồn vô ích. Tớ rất yêu mẹ tớ.

- Giá như cậu yêu mẹ thì đã học hành tốt hơn rồi, - tôi nói.

- Thế cậu học tốt hay sao? – Siskin hỏi lại tôi.

- Tớ học không tốt lắm, nhưng tớ sẽ học tốt.

- Ừ thì tớ cũng sẽ học.

Câu chuyện giữa hai thằng kết thúc ở đấy, và tôi quyết định theo gương thằng Siskin, tức là giấu bảng điểm đi, chờ cho tới khi nghỉ lễ xong đã. Bởi thực tế cũng có những lần nhà trường trả bảng điểm sau khi nghỉ lễ. Nhưng mọi việc xảy ra khác hẳn.