ha Linh, vùng đất cao tót vót tới hơn hai nghìn mét được mệnh danh là mái nhà của tỉnh, trước hết là một địa vực bị chia cắt, đối nghịch hoàn toàn với cảnh quan quanh mình. Nó đúng với hình dung của Toàn qua lối văn dùng ngay cái thân tàn ma dại của mình để diễn tả cuộc sống của chủ nhiệm Sùng A Mang ở Hội nghị Mường Thông ngày nào. Ngàn ngạt cả một vùng mênh mông đất núi trống trơ một sắc cỏ gianh vàng úa cuồn cuộn liên hồi những cơn sóng lửa. Đã hơn nửa đường đi rồi mà Toàn cùng ông Quyết Định không gặp một bóng cây. Không thấy một khe lạch nhỏ. Ông Quyết Định bảo, nói dại chẳng may lúc này bỗng có cơn hỏa hoạn thì chỉ còn cách dùng dao phát ngay đám cỏ gianh quanh mình để có được một khoanh đất trống và đứng vào đó cầu Trời khấn Phật cho tai qua nạn khỏi. Ghé vào một thôn nhỏ bên đường, hai người gặp ngay một hơi gió hoang tanh nồng. Hai ngôi mộ nằm chềnh ềnh ngay trước một túp nhà xiêu vẹo bên rìa mọc đầy nấm dại và những mảng rêu xanh đặc như tẩm thuốc độc. Trên mảnh sân nhỏ lỗ chỗ dấu chân ngựa. Một đàn lợn con nào con nấy đầu cũng to hơn mình, vừa nhác thay bóng người đã quay đầu hồng hộc chạy như bị ma đuổi. Lác đác trên mảnh nương cằn, đôi ba gia đình người Mông đang cắm cốc xới, chọc lỗ bỏ hạt, gió thổi nghiêng ngả bóng người, bóng áo.

Pha Linh khắc khổ, nghiệt ngã, nghèo nàn.

Tuy vậy, may thay, đó chỉ là một phương diện của vùng đất mà mới bắt gặp Toàn đã mải mê. Thú vị thế, ở nơi đây, Toàn bỗng như nhận ra vẻ đặc sắc khác thường trong mỗi cảnh vật tưởng khắc nghiệt đã ở độ tận cùng. Nắng trong như lọc. Hoa tục đoạn xốp xoáp y hệt những núm bông tròn nở vô tư lự bên đường. Rau cải len lén lên ngồng thập thò bên bờ dậu. Bụi mâm xôi chíu chít từng chùm quả đỏ. Gió rười rượi hật hờ len lỏi đem mát lạnh tới tận sống lưng người. Nhựa sùi trong suốt như hổ phách trên vỏ cây thông đuôi ngựa. Không khí thoang thoảng mùi thơm nồng của cây ngải cứu. Chim vắng bóng. Mây trời thao thức đọng từng vệt xám biếc. Pha Linh như tranh tĩnh vật từ những thiên niên kỷ đã xa. Như thời gian là cái thật dài nhưng không có gốc, không có ngọn. Như không gian là cái có thật, nhưng trôi dạt phiêu diêu không ở hẳn nơi đâu. Pha Linh như non nước tang bồng đang dang tay đón chờ khách viễn du.

Pha Linh! Hôm qua là hôm nay. Thời gian không có ý nghĩa. Với Pha Linh, Toàn như một kẻ đi săn lùng cái độc đáo của nó. Chính là ở nơi đây, Toàn có cảm giác như được thấy lại tận mắt cảnh ông Quyết Định một mình một ngựa trong vai nhà chính khách ngày nào. Một mình một ngựa giữa vùng đất lạ. Một mình một ngựa, một bước đi là một dấn thân vào cạm bẫy hiểm nguy của bọn lục lâm thảo khấu. Một mình một ngựa mà uy vũ, oai hùng giữa rừng gươm giáo thù địch của đối phương. Một mình một ngựa! Một tuổi trẻ! Một chiến mã! Một tâm hồn lãng mạn. Một tuổi trẻ hiên ngang, những khoảng khắc phiêu bồng! Một mình một ngựa, từ Yên Bái ngược lên, vượt sông Chảy, đại diện cho Tổng bộ Việt Minh, ông thân cô thế cô, mà oai dũng xuất hiện trước từng dương cơ triều chính thổ ty chúa đất, từ họ Hoàng đất Pa Kha, họ Nôngường Thông, qua họ Lục đất Bản San, giờ là họ La ở đất Pha Linh này, thuyết phục họ tuân theo mệnh lệnh của chính phủ Trung ương, hội đủ ba nghìn dân binh, hợp lực cùng Vệ Quốc quân đánh đuổi lực lượng Quốc Dân đảng đang trụ lại tại sào huyệt cuối cùng ở thị xã Hoàng Liên.

- Mình kể cho Toàn nghe nốt về ông Đồng. Chính là ở Pha Linh này mình đã gặp Đồng. - Đứng trên một đỉnh dốc cao, ngắm nhìn toàn cảnh Pha Linh trong bóng chiều, ông Quyết Định nói - Hôm ấy sau một ngày đường trên mình ngựa từ Pa Kha vào đây, đang lơ vơ ở giữa trấn Pha Linh tìm đường vào dương cơ La Văn Đờ thì bất thình lình hai tên cướp ngày xô tới mình. Một thằng mặt sẹo nhảy lên nắm hàm thiếc con ngựa. Một thằng đầu trọc vung cây mã tấu. Bất đắc dĩ mình phải rút súng, trong lúc bụng nghĩ, phải nổ súng lúc này thì thật bất lợi quá. Thì vừa may Đồng xuất hiện. Tỉu hà ma! Nhảy tới trước mặt hai tên cướp, Đồng hét: Quân bán hùm, buôn sói kia! Chẳng lẽ đất này không có thầy dạy nên quỷ sứ đã đến thay thế a? Đoạn tay giật mã tấu một tên và co chân đi một đường cước trúng bụng tên giữ hàm thiếc ngựa! Và khi hai tên cướp bỏ chạy tháo thân, thì Đồng dẫn mình vào một tửu quán bên đường. Nói thế nào cũng bảo: Khoan đã. Và thoáng cái trên bàn đã là tứ thái nhất thang, bốn món mặn, một món canh cùng hũ rượu ngô thơm phức. Cung cách y xì khác gì các trang anh hùng hảo hán tiếp đãi nhau.

Con người là con người của hoàn cảnh. Thú vị chưa, ngắm nghía cảnh sắc, thế sự ở đây mà như thấy được cái linh hồn của tạo vật, cái sinh khí của người xưa, cái cốt cách của xứ sở, cái dung dị của đời sống. Toàn có cảm giác như thấy được điệu đi, tướng đứng, giọng nói, câu cười của ông Đồng. Ông Đồng, hạt nhân cơ sở đầu tiên của cách mạng ở miền biên viễn này. Ông Đồng, vị khu trưởng, người đứng đầu chính quyền công nông lần đầu tiên trong lịch sử thiết lập ở nơi đây. Ông Đồng, trang nam nhi giữa đường thấyất bình chằng tha. Ông Đồng đội mũ nan rộng vành, nặc áo lanh chàm, chân đi hải xảo giang, mắt quắc sáng đứng trước cửa trụ sở ban cán sự khu, ngày phỉ nổi, rõ mặt anh hùng vô uý tử, uý tử bất anh hùng, giơ khẩu poọchoọc lên cao, nổ ba phát liền, tiếng rang rảng như chuông đồng: “Đứa nào muốn vào được trụ sở chính quyền cách mạng, hãy bước qua xác tao đây!”.

Với Pha Linh, Toàn như một khách lãng du săn tìm cái độc đáo cái đẹp, cái hào hùng. Thế còn ông Quyết Định? ông Quyết Định đến Pha Linh trước hết trong tư cách một chính trị gia chuyên nghiệp. Vùng đất xa xôi này chứa đựng nhiều nhân tố không ổn định. Vì những nguyên nhân gì? Đó là điều ông đau đáu lo âu. Cách mạng là một cuộc giành giật quyền lực. Nhưng giành giật được quyền lực đã khó mà bảo vệ giữ gìn nó còn khó hơn. Và để gìn giữ, bảo vệ nó, trước hết ông phải xông vào cuộc săn tìm gian khổ; ông phải nhìn vào sự thật, phải tìm bằng được những nguyên nhân của sự yếu kém. Và thế là từ nhà chính trị ông đã hóa thân, đã kiêm thêm vai nhà kinh tế học, nhà nông học, nhà lâm học nhăm nhăm kiếm tìm, phát hiện những nguồn lực còn ẩn náu trong thiên nhiên. Kìa! Một rừng trúc óng vàng hay một bức sơn mài vang lộng ánh kim thế nhỉ? Lắng nghe như thấy mỗi đốt trúc đang cất tiếng tiêu bay vi vút, Toàn ngẩn ngơ nhớ tới câu thơ cổ: Trúc dẫu cháy đốt ngay vẫn thẳng. Cùng lúc, Toàn như nghe thấy lời ông Quyết Định lầm thầm tính toán bên tai: “Toàn à, Pha Linh hoàn toàn có thể khai thác cây trúc để làm cần câu và gậy trượt tuyết xuất khẩu sang Đông Âu và Liên Xô!”. Nhìn cảnh núi non ngờm ngợp gần xa, cao hứng Toàn đọc cho ông nghe mấy câu thơ xưa: Mùa thu như con gái đẹp. Không sợ gầy. Núi non như bạn tốt. Không sợ nhiều. Ông nghe, khen hay, rồi chỉ những khóm ngô mọc giữa hủm đá, nói: Đất mùn ở đó tốt lắm. Nên người Mông mới có câu: Một tảng đá, một lạng mỡ đó. Rồi tiếp đó bên tai Toàn là tiếng ông trầm ngâm: Giải phóng cho con người khỏi ách áp bức bóc lột là cả một sự nghiệp vĩ đại. Nhưng giải phóng cho con người thoát khỏi tăm tối nghèo đói lạc hậu đâu có phải là một công cuộc kém lớn lao. Vấn đề bây giờ là cho người ta thấy cái khát và chỉ cho người ta đi đến cái giếng! Và như vậy là sẽ phải xóa bỏ hoàn toàn cái hình ảnh thảm thương, cái bóng ma đói khổ Sùng A Mang để nó thôi không còn hiện hình và khảm khắc vào tâm não mọi người như ở Hội nghị Mường Thông. Sẽ không còn thấy cái thảm cảnh vợ chồng con cái ông bà lôi thôi lếch thếch bồng bế nhau đi trong cuộc thiên di vô định như đã bắt gặp trên đường hôm rồi.

Hai người cùng mấy cán bộ chi cục kiểm lâm để ba ngày lặn lội trong khu rừng thuần chủng pơmu ba trăm hécta. Trời! Một khu rừng nguyên thủy còn sót lại sau cả thiên niên kỷ biến động thăng trầm. Hàng ngàn hàng vạn, hàng ức, những đại thụ đô lực sĩ thân tròn một người ôm không xuể san sát nhau như đũa trong rọ, cây chen cây, cành giao cành, tranh đua và nương tựa nhau, xanh um một thế trận trùng trùng. Ngẩn ngơ trước cảnh tượng hùng vĩ của đại ngàn tưởng như chỉ có trong hư cấu, tưởng tượng, Toàn nhớ tới bài thơ Nhớ rừng trứ danh của Thế Lữ. Thú vị thay, ông Quyết Định cũng hào hứng, cảm động không kém Toàn. Vỗ vai Toàn, ông nói trong bồi hồi: Toàn ơi, rồi đây sẽ không còn thấy những con người lam lũ như tiền kiếp sống trong lầm than, sẽ không bao giờ thầy những hồn ma bóng quỷ trên thân xác người Pha Linh như chủ nhiệm Sùng A Mang than thở nữa! Người Mông cũng như nhiều dân tộc thiểu số khác ở tỉnh ta, trong cuộc thiên di trường kỳ từ lịch sử, đã mỏi chân quá rồi! Tất cả sẽ là một hiện thực bồng lai tiên cảnh! Nếu như chúng ta khai thác được cả một mỏ dầu ở dưới đáy rừng pơmu này. Rễ cây pơmu có thể chưng cất thành dầu đó, Toàn ơi!

Một đêm hai người nghỉ lại ở một đồn biên phòng. Nửa đêm, có ngựa từ A Mú Sung phi tới cấp báo. Có một vụ hành xác người vì nghi người nọ có ma chài. Ông Quyết Định và Toàn cùng một phân đội chiến sĩ tức tốc đến ngay bản người Dao nọ. Người vu có ma chài bị quấn bó thừng đang bị treo ngược trên xà nhà. Tất nhiên, nhờ ứng cứu kịp thời, nạn nhân được cởi thoát. Nhưng kẻ hành hung vẫn khăng khăng đòi dẫn ông Quyết Định ra sau nhà, chỉ cho ông xem một viên đá trắng bằng nắm tay và bảo: đó là vật chứng của ma chài. Y là một thầy cúng tự phong. Nhưng cả vùng A Mú Sung đều tin rằng y mới được Ngọc Hoàng cho sách cúng, có thể diệt trừ được ma tà quỷ quái. Và tới tháng Chín này, thì từ trên trời sẽ có năm con ngựa trắng bay xuống hạ giới đem theo vua Dao, tới lúc ấy, không làm cũng có ăn có mặc. Vì vua Dao có phép biến lá khoai lá chuối thành vải, cỏ gianh thành lúa!

Cạnh A Mú Sung là một thôn người Hà Nhì. Nhà người Hà Nhì đắp đất, nặng nề và kín như cái đõ ong. Bước vào, căn nhà tối như cái hũ nút, chỉ thấy một khối lửa đỏ như con mắt đau ở xa tít. Đó là đống lửa sưởi. Nhà người Hà Nhì không cửa sổ. Chỉ có một cái lỗ thông hơi to bằng nắm tay đút nút lá chuối. Hiểu biết như một nhà dân tộc học, ông Quyết Định bàn bạc và yêu cầu các chiến sĩ đồn biên phòng cùng cấp ủy địa phương phát động một phong trào cải tạo ngôi nhà, cách ăn ở của bà con ở đây.

Ngắm nhìn dòng suối đầu làng người Pa Dí đỏ lợ vì củ nâu ngâm từng xâu cho đỡ chát để nấu ăn thay gạo, người bí thư lặng đi hàng giờ buồn bã. Ngày chủ nhật, được biết thành tích làm thủy lợi của người Mông xã Lầu Thí Ngài, ông Quyết Định lập tức cùng Toàn băng núi tới tận nơi. Lầu Thí Ngài làm mương dẫn nước, lấy mắt người thay máy ngắm, dùng lửa đốt đá thay mìn, thế mà mương đào xong, thả cái mẹt trôi từ nguồn tới được tận ruộng. Nghe bà con báo cáo cứ tưởng ông vui mà hóa ra ông bần thần cả giờ liền: Tội nghiệp! Chả lẽ sau hơn hai mươi năm thiết lập nền dân chủ cộng hòa rồi mà cuộc sống còn luẩn quẩnòng u tối tự cung tự cấp như thời cổ xưa thế ư?

Toàn nhớ, lúc ấy có một đám sương mây từ đỉnh núi sà xuống, phủ dày đặc trùm cả vùng đất ông đang đứng. Ông hoàn toàn rơi vào cơn bối rối. Ông không tìm được lối đi. “Tôi chỉ nhìn xa được ba bước chân”. Ông nói thật mà Toàn nhớ tới lời tâm sự có nghĩa bóng hôm nào của ông ở Hội nghị Mường Thông.

Bí thư tỉnh ủy dự tính sẽ ở lại Pha Linh nhiều ngày nữa và Toàn, sau khi viết thư cho vợ con, nhờ bưu tá xã ra huyện gửi hộ, cũng sẵn sàng đi theo ông. Ông như một miền đất lạ, một vùng thẩm mỹ của Toàn.

Tuy nhiên, sau ngày thứ mười hai, hai người đã phải đình hoãn lại chuyến đi. Ông Duyễn, chánh văn phòng O Tròn gọi điện thoại vào Bản San, rồi từ Bản San, gọi dây truyền qua nhiều thôn bản, cuối cùng mới tới ông. Duyễn nói: Mời bí thư về ngay, ở nhà đang có nhiều việc đột xuất!

Đón ông Quyết Định ở bên kia con ngòi, ông Duyễn vừa đỡ hộ ông chiếc ba lô đựng tư trang, đã vào ngay việc:

- Báo cáo anh, ở nhà, anh Văn Hiến yêu cầu họp thường vụ ngay để ra kỷ luật đồng chí Nguyễn Chí Hưng, cục trưởng cục Khai hoang cơ giới, do vụ máy cày đổ ở Na Ẳng. Việc thứ hai đang gây ồn ào dư luận Thường vụ cần cho ý kiến là vụ công an bắt được chiếc cặp da của cậu Trần Quàn, bí thư thị trấn Đồng Cam. Vụ này tỉ mỉ cụ thể thế nào, công an huyện Yên Bình đã có báo cáo, tôi đã để sẵn trên bàn anh. Ngoài ra còn mấy văn bản của Trung ương mới gửi về. Trong đó có một cái thượng khẩn về chống chiến tranh phá hoại và biệt kích nhảy dù.

Vừa tức dậy sau giấc chợp trên xe ô tô, mi mắt ông Quyết Định mọng đỏ. Mặt ông nằng nặng buồn buồn. Không nói thêm một câu, ba người xuống chiếc mảng vầu, dòng dây qua bờ bên rồi đi bộ về O Tròn.

Gần tới cơ quan, đón lại chiếc ba lô Duyễn mang hộ, ông Quyết Định nói, lát nữa ông sẽ về nhà, và đi thẳng lên nhà Thường vụ. Toàn và ông Duyễn rẽ vào văn phòng. Ở đây đủ mặt các nhân vật chính yếu của O Tròn. Mọi người đang ầm ĩ tranh nhau nói. Hình như là Muôi, nhân vật bí ẩn nhất của O Tròn, sau một tuần biệt phái theo ông Đình đi nấu cao bên ủy ban tỉnh đã đem một cân rưỡi cao về, và bây giờ là đang bàn tán cách phân chia. Ông Đồng vùng vằng kêu: Thường vụ ăn hết cái bổ béo, tao thèm vào ăn của thừa! Nhưng đó là câu nói cuối cùng Toàn nghe được. Hiến vừa suỵt một tiếng. Muôi lầm lầm bước ra khi vừa thấy mặt Toàn. Cứ như là y dị ứng với Toàn. Thấy mọi người lập tức im bặt, Toàn hiểu ngay rằng anh là lính mới, mọi người không muốn anh biết có khoản phúc lợi này. Niềm nở bắt tay Toàn đầu tiên là ông Bình.

- Thế nào, đi với bí thư chắc là vất vả nhỉ?

Ông Bình ướm hỏi. Ông Đồng chìa tay cho Toàn, chặc chặc lưỡi:

- Còn phải kể. Ngựa đầu đàn kéo thì sức mấy mà theo kịp!

Ông Căn tóm tém lưỡi:

- Lại ngựa với nghẽo

- Chứ còn gì! - Ông Đống văng. - Năm con cùng một chuồng thì nó đá nhau thật lực rồi, có phải không đồng chí chánh văn phòng?

Ông Duyễn cười hề hề:

- Các vị cứ hay suy luận!

- Suy luận gì! - ông Căn lầm nhầm. - Nó vừa là hục hoặc chơi đòn nhau. Vừa là thời mạt vận đã tới rồi!

Ông Đồng làu bàu:

- Thằng Hưng nó tội tình gì nào mà đòi kỷ luật nó. Nương dốc bốn mươi độ, thì máy ĐT bánh xích cũng lăn kềnh chứ nói gì MTZ bốn bánh cao su!

Ông Căn đế thêm:

- Đúng! Kỷ luật là kỷ luật cái thằng đề ra nghị quyết đưa MTZ lên Na Ẳng ấy!

- Ôi dào - ông Đồng phanh ngực áo để hở hình con đại bàng nhỏ xòe cánh xăm trên ức, cau có - Xuất thân chẳng qua cũng chỉ là anh giám mã, cậu chàng Bật mã ôn chứ là cái đếch gì mà đã vội lên mặt!

Toàn ngồi uống nước. Nghe lời qua tiếng lại thì hiểu, hơn mười ngày qua, ở văn phòng đã xảy ra nhiều vụ việc đang gây xôn xao dư luận. Trước hết vụ đổ máy MTZ ở Na Ẳng. Sau nữa là vụ công an bắt được chiếc cặp da trong đó có bốn cái xi líp nữ thêu tên Cúc, Huệ, Hồng, Lan. Điều tra thì ra chủ nhân của chiếc cặp da là Trần Quàn, hiện thời là bí thư thị ủy Đồng Cam. Còn bốn cô nọ là bốn nữ nhân viên ở Thị ủy. Chuyện vỡ lở. Thì hóa ra cả cái cơ quan Đảng cấp huyện nọ mấy năm gần đây đã biến thành một cái lầu xanh. Bí thư ngủ với tất cả đàn bà con gái trong cơ quan. Phó bí thư hủ hóa với vợ ủy viên thường vụ. Ủy viên thường vụ này thì quan hệ trai gái với cô kế toán. Ủy viên thường vụ kia thì biến phòng làm việc thành nơi ăn ngủ với cô thủ quỹ. Tính ra, năm thường vụ thì bốn mắc vòng quan hệ nam nữ bất chính. Chưa hết! Dứt dây động rừng! Cháy nhà ra mặt chuột! Thì ra bấy nay, tập thể thường vụ ở đây không chỉ sa đọa về mặt phẩm hạnh. Họ còn là một đám quan chức luôn gây bè phái, lục đục, mất đoàn kết do tranh giành chức với địa vị. Thôi thì đủ trò. Nói xấu nhau. Viết thư nặc danh vu cáo nhau. Kẻ này thả gà vào vườn người kia, người kia trả miếng bằng cách rắc thuốc chuột trộn thính để hại lại gà kẻ nọ. Thậm chí, nghe phong thanh, còn có chuyện anh nọ vứt vỏ thuốc lá 555 vào nhà anh kia rồi báo công an tới bắt. Kinh khủng quá! Còn đâu nữa vẻ thiêng liêng đẹp đẽ của tình đồng chí đã từng tồn tại và điểm tô trong trường kỳ lịch sử đấu tranh!

Ngoài những vụ việc nổi cộm trên, loáng thoáng nửa kín nửa hở, qua đàm tiếu của mọi người, Toàn còn biết vừa rồi Kiến đã rình bắt quả tang giáo Cầu qua đêm ở nhà Yên khi ông Quyết Định vắng nhà. Sự việc được giữ kín. Và cách giải quyết cũng thật êm nhẹ là trả lại giáo Cầu cho Ty Giáo dục, để Ty chủ quản cho y chuyển vùng về quê Hải Hưng, với lý do, dạo này bí thư tỉnh ủy quá bận, không thu xếp thời gian học được.

Toàn ra suối tắm giặt. La lả chiều, trở lên nhà Thường vụ để lấy lại bản báo cáo về Hội nghị Mường Thông đem về sửa chữa lần cuối, thì thấy ông Quyết Định vẫn ngồi trầm ngâm ở đó. Phích nước chưa hề một lần mở nắp. Bao thuốc lá Sông Cầu chưa bóc tem. Vo vo tiếng ong soi khi gần khi xa. Thấy Toàn, ông Quyết Định như bừng thức. Đứng dậy, ông chỉ đống báo, tạp chí chất đống ở góc bàn, giọng mệt mỏi:

- Toàn này, Toàn tranh thủ thời gian đọc giùm mình tất cả các số báo chí này. Thấy chỗ nào mình cần thiết phải biết thì gạch chân bằng bút chì xanh đỏ. Mình sẽ theo đó đọc. Chứ đọc cả thì làm gì còn lúc nào!

Toàn chưa kịp đáp, ông đã ngồi xuống, hai tay ôm má, một vạt tóc óng ánh sợi bạc rơi xuồng trán, giọng rầu rầu:

- Toàn à. Chuyện cậu Trần Quàn bí thư thị ủy hư đốn làm mình bất ngờ quá! Cậu này là một cốt cán của tỉnh đảng bộ ta. Có thời công tác với đồng chí Duyễn, chánh văn phòng nhà mình đấy chứ! Hừ! Tại sao cả một tập thể cấp ủy đảng lại có thể hư hỏng như thế được!