gày lụn tháng qua, trót hơn một năm rồi cô Vân không dám lên Sài Gòn, vì sợ gặp mặt cô Hoà thì phải thẹn lòng hổ mặt, nhất là sợ gặp Thuần, rồi Thuần khêu gợi lửa tình phừng lên lần nữa, mà sanh chuyện lôi thôi. Cô cứ xẩn bẩn ở nhà, hằng ngày chăm lo thờ mẹ đặng phôi pha cái vết thương tâm, canh khuya cô buồn thì mượn thú cầm thi mà nâng cao tình tứ.

Tuy những lời than thở của Thuần hôm nọ nó còn văng vẳng bên tai cô hoài, tuy cái cảnh dan diú với Thuần vẫn cũng còn phảng phất trong trí cô hoài, nhưng từ ngày đoạn tình đặng cách biệt nhau, Thuần đã không gởi thơ lại cũng không làm cách gì để tỏ ý thấy mặt cô nữa.

Hôm tháng trước, nhân dịp ăn thôi nôi cho bé Hảo, cô Hoà có gởi thơ mời và trong thơ có trách cô Vân về sự lạt lẽo tình chị em, không chịu lên chơi nữa. Cô Vân hồi âm, trong thơ cô mượn cớ bận việc nhà nên không thể đi được.

Ðoạn tình đặng chống vững gia đình cho Thuần là người yêu, đoạn tình đặng giữ vẹn danh dự cho mình là gái có học thức. Nhớ tới hai ý nghĩa cao thượng ấy, thì cô Vân thường đắc chí thoả lòng, mừng thầm đã tránh khỏi nhuốc nhơ, mà lại còn làm được một việc đại nghĩa. Bây giờ tâm hồn cô Vân an ổn bình tĩnh tâm hồn ấy phát ra làm cho giọng đờn của cô trong veo, làm cho câu văn của cô thanh nhã.

Một buổi chiều cô thấy trời trong gió mát, cô mới bước ra hàng ba rồi nằm trên ghế xích đu dựa cửa nhà ngõ ra sân. Chim bay về ổ kêu nhau chéo chét; gió thổi đầu nhành lay lá phất phơ. Mặt trời chen lặn nhuộm mấy cụm cây ở hướng tây ra mầu hồng hồng, ao sen nước đầy, đưa những đoá hoa lên trên cao nên coi lố xố.

Cô Vân nằm ngắm cảnh rồi động tình. Cô vô trong nhà lấy cây đờn cầm ôm ra, rồi nằm mà đờn khúc "Ðoạn tình", là khúc cô đặt ra trong đêm trước. cô vừa đờn vừa ngâm nho nhỏ như cô không muốn cho người khác nghe. Khúc đoạn tình cô ngâm như vầy:

Biển ái vừa xao động,

Giựt mình em đoạn tình,

Kiếp trần dầu giấc mộng,

Em khỏi thẹn gương trinh.

Biển ái vừa xao động,

Dàn lòng anh đoạn tình,

Dần dần im lượn sóng,

Anh chống vững gia đình.

Gia đình, danh dự đều tròn,

Tâm hồn thư thái, nước non rõ ràng,

Tiếng ngâm với giọng đàn to nhỏ,

Xét lòng em rất vui lòng.

Cô Vân ngâm vừa tới đó, thì có người trạm làng thường bữa đi phát thơ, bước lên thềm mà trao cho cô một tờ nhật báo với một phong thơ lớn và nặng. Cô tỏ lời cám ơn, miệng chúm chím cười rất hữu duyên.

Người trạm xây lưng trở xuống sân, vừa đi vừa nói:

- Bữa nay ai gửi thơ cho cô mà dán cò nhiều dữ.

- Thơ nặng nên phải dán cò nhiều chứ sao.

Người trạm nói tự nhiên, chớ không có ý muốn biết thơ của ai làm chi. Cô Vân cũng đáp tự nhiên, cô chưa hiểu thơ của ai, và thơ nói chuyện gì mà viết nhiều, nên nặng quá lệ thường như vậy. Người trạm đi rồi, cô liền dựng cây đờn dựa cánh cửa rồi cầm bao thơ mà coi. Cô thấy tuồng chữ đề bao, lại thấy con dấu đóng trên cò là con dấu của nhà thơ Sài Gòn, thì cô nghiêm sắc mặt, nghi trong lòng, nên thủng thẳng mở bao thơ rất kỹ lưỡng.

Trong bao có một bức thơ viết dày hai trương giấy với một tập giấy nhỏ đóng bìa đẹp đẽ bằng giấy mầu khói nhang. Lúc ấy trời đã chạng vạng tối, nhưng mà cô xem bức thơ thì thấy rõ ràng chữ Thuần viết và ký tên, còn tập giấy nhỏ thì ngoài bìa đề bốn chữ "Ðoạn tình nhựt ký".

Cô chau mày ngẫm nghĩ. Có lẽ cô nghi bức thư và tập nhựt ký này có chứa nhiều câu chuyện làm mất sự an ổn bình tĩnh của cô hay sao, nên cô suy nghĩ rồi xếp mà đút hết vô bao lại, cô không chịu đọc. Cô để bao ấy trong lòng rồi cô với lấy cây đờn mà đờn nữa, đờn đặng quên bớt lo lắng.

Trời tối, trong nhà đốt đèn đã lâu rồi mà cô cứ nằm hoài. Bà chủ Hào, là mẹ cô Vân, bước ra hỏi:

- Bửa nay trạm đã phát nhựt trình rồi hay chưa? Sao con không đọc cho má nghe?

Chừng ấy cô Vân mới chịu thôi đờn và lấy cái bao thơ với tờ nhựt trình mà đi vô nhà.

Dựa cửa sổ bên tay trái có lót một bộ ván cẩm lai, trước bộ ván có cái ghế ghỉ để trầu nước cho bà chủ dùng. Ban ngày bà chủ thường ngồi tại đó; ban đêm bà chủ cũng nằm tại đó mà nghe con đọc nhựt trình hay là đọc truyện.

Cô Vân đi thẳng vào phòng riêng của cô mà để cái bao thơ trên bàn viết rồi cầm tờ nhựt báo trở ra. Thấy mẹ nằm sẵn trên bộ ván cẩm lai, lại cũng có sẵn cái đèn trên ghế nghi, cô mới đi lại đó ngồi đọc nhựt trình cho mẹ nghe.

Bà chủ chưa được 50 tuổi, sức còn khoẻ mạnh, tóc còn đen huyền. Bà nằm nghe con đọc, mắt ngó con mặt vui vẻ ôn hoà, bộ không lo buồn về việc gì hết.

Cô Vân đọc hết mục thời sự rồi qua tiểu thuyết. Bà chủ thấy con đọc mà trí dường như lo ra, bà tưởng con mệt, nên biểu thôi, để sáng mai sẽ đọc tiếp. Bà uống nước rồi ba đi vô phòng mà nghỉ. Cô Vân kêu người ở đóng cửa rồi cô bưng cái đèn đem vô phòng riêng của cô mà để trên bàn viết. Thấy phong thơ cô cầm lên đưa gần đèn mà xem ngoài bao thơ nữa. Xem bao má cô không chịu mở ra mà đọc thơ, cô bỏ lại trên bàn, vặn đèn lu lu, rồi qua giường nằm, gác tay qua trán, cặp mắt lim dim.

Bây giờ trong nhà vắng teo. Chỉ ngoài đường có tiếng dế gáy réo rắt, và đằng sớm có tiếng chó sủa xa xa mà thôi. Cô Vân trong trí bứt rứt khó chịu, bởi vậy cô nằm một hồi rồi cô vụt đứng dậy đi lại bàn viết ngồi vặn đèn sáng loà và mạnh dạn rút bứt thơ và tập nhựt ký trong bao ra.

Cô xem bước thơ trước, thơ viết như vầy:

Cô Vân ơi!

Bức thơ này tới tay cô thì tôi xa cách quê hương đã ngàn dặm rồi, dầu cô có tội nghiệp cho gia đình của tôi, hay là cô có lo sợ về bước phiêu lưu của tôi, cô cũng không biết làm sao mà cản đường tôi được.

Tại sao mà tôi phải bỏ vợ con lìa xứ sở?

Tâm sự của tôi dài lắm, khó viết ra cho hết được.

Từ ngày đôi ta quyết định phải phân ly đặng bảo toàn danh dự, chống vững gia đình, thì tôi liền mở một tập "Ðoạn tình nhựt ký" để ghi chép niềm riêng của tôi, khi nào trong lòng tôi cảm xúc. Nay tôi gởi tập ấy lại đây cho cô. Cô xem rồi thì cô sẽ thấu hiểu tâm hồn của tôi trong khoảng một năm nay, mà cô cũng sẽ rõ biết tại cớ nào tôi đoạn tình đoạn nghĩa.

Cô Vân ơi, đêm nọ cô vừa lăm le hạnh phúc cho tôi thấy rồi cô liền lấy lại mà khuyên tôi hai điều: 1. Phải trọng danh dự. 2. Phải yêu gia đình. Tuy tôi đau đớn lung lắm, nhưng vì tôi trọng cô, tôi yêu cô quá nên tôi phải ép lòng mà vâng lời cô liền.

Danh dự thì tôi đã lo tròn, giữ cho cô, mà cũng giữ cho tôi nữa.

Còn gia đình.... Là cái gốc của xã hội, là mục đích của luân lý, là cái tôi kính trọng từ lúc còn thơ ngây mà cũng là cái tôi đã phí nhiều công phu mới gây dựng ra được, có lẽ nào tôi lại đành xô cho nó sập ngã. Ngặt vì cảnh gia đình của tôi nó nghịch tình nghịch ý thái quá, tôi ráng đã hết sức rồi, không còn thể giữ gìn cho vững chắc nữa được, bởi vậy tôi phải chịu thất ước với cô. Tôi xin cô tha lỗi cho tôi. Tôi đã xét kỹ rồi, tôi không làm theo lời cô khuyên được, chẳng phải là lỗi tại nơi tôi, mà chính là tại người bạn nội trợ của tôi, thiếu gia đình giáo dục, không biết đạo làm vợ, nên đã không làm cho tôi hưởng hạnh phúc mà, lại còn làm cho tôi phải chịu phiền não đêm ngày.

Ðêm đôi ta đàm luận với nhau ngoài mé biển, cô đã công nhận phụ nữ của nước ta phần nhiều thiếu gia đình giáo dục, rồi cô tỏ ý muốn lập nhà trường chuyên dạy về khoa ấy, dạy cho nhi nữ Việt Nam biết đạo làm vợ, biết đạo làm mẹ, đặng chừng xuất giá thì có đủ tài đủ đức mà xây dựng nền hạnh phúc cho gia đình, làm cho gia đình vững bền, vui vẻ. Tôi ước trông cô đừng đối cái hảo ý ấy, cô ráng thực hiện các lý tưởng mà cô đã bày tỏ với tôi năm ngoái, được như vậy thì sau này gia đình nhờ lắm, xã hội nhờ nhiều.

Thôi, tôi viết mấy hàng này để lại cho cô, gọi là lễ từ biệt nhau, từ biệt mà trong trí tôi chẳng bao giờ quên hình dạng cô, chẳng bao giờ hết kính mến cô, là bạn tri âm tri kỷ trăm năm của tôi.

Thuần kính thơ,

Ban đêm trời mát, nhưngmà cô Vân đọc thơ rồi thì cô toát mồ hôi.

Gia đình của anh Thuần đã tan nát rồi! Anh Thuần đi đâu? Chị Hoà liệu thế nào? Hai đứa nhỏ ra làm sao? Ấy là mấy câu cô Vân tự hỏi thầm trong trí, hỏi mà không đáp ứng, chỉnhìn ngọn đèn, nước mắt chảy ròng ròng.

Theo lời nói trong thơ, thì tại vợ chồng không đồng tâm hiệp ý, nên gia đình mới tan rã. Nhưng mà vợ chồng ở với nhau đã năm, sáu năm, đã có hai mặt con, vì cới gì anh Thuần đành đoạn tình chồng vợ, đành dứt nghĩa cha con như vậy? Cô Vân suy nghĩ rồi muốn biết cái duyên cớ ấy nên cô lau nước mắt và dở tập "Ðoạn tình nhật ký" của Thuần ra mà đọc:

Ðoạn Tình Nhựt Ký

10 Mars- Mấy bữa trước lượn sóng tình dồn dập ầm ầm, nung nấu trong tâm can tôi, nó làm cho tôi nằm hay ngồi cũng cứ bâng khuâng tư lự, khó chịu hết sức.

Ðêm hôm qua, chịu không được nữa, tôi mới mổ phứt nhọt kín ấy cho rồi. May quá! Nhờ cô Vân có diệu thuật, cô sẵn có thuốc để trị bệnh tình của tôi, cô liền đâm nhỏ hai hoàn linh dược mà rắc vào cái vết thương tâm của tôi. Hai hoàn linh dược ấy cô đặt hiệu một hoàn là "gia đình", một hoàn là "danh dự".

Thuốc thiệt là hay! thuốc rắc rối, tuy vết thương tâm chưa lành liền được, song sự đau đớn đã tiêu hết. Bữa nay lòng tôi an tĩnh, trí tôi thơ thái vô cùng, ngó vợ biết vui nhìn con biết cảm.

Gia đình!... Danh dự!...

Sống trong cái đời thiên hạ đều trọng kim tiền hơn luân lý, đều hàm sự vui sướng hơn mùi đạo đức. Sống trong cái buổi thiên hạ đều lo tranh đấu mà đoạt cho được kim tiền, để mua sự vui sướng, giầy đạp hết thẩy đạo đức luân lý dưới chân. Thấy đời như vậy, tôi chán ngán quá, tính kiếm chỗ mà trốn, đặng khỏi nghe những việc trái tai khỏi gặp những điều gai mắt. Tôi suy nghĩ kỹ lưỡng rồi, tôi nhất định gây dựng gia đình để vui với vợ con mà dẹp mối buồn riêng. Lập cuộc thương mại để hội trí đặng hết nhớ các việc nào khác.

Ái tình quý báu gì, hay ho gì mà say mê, để nó dắt đường cho mình đi, rồi nó làm mình gần phải sa ngã!

Tiết trinh với trung tính là hai đức lớn của đàn bà con gái. Phụ nữ mà thiếu hai đức ấy thì chẳng có giá trị gì hết. Cô Vân biết giữ tiết trinh của cô, biết giữ trung tín với bạn, rõ ràng cô là gái cao thượng.

Hôm qua cô lấy lời chánh đáng mà khuyên tôi. Tôi chịu nghe theo, thiệt là may lắm. Nếu tôi để ái tình bừng lên; nó chà đạp đạo nghĩa, thì thấp hèn hơn cô Vân nhiều lắm vậy.

Tôi rất cám ơn cô Vân vạch dùm con mắt cho tôi thấy đường phải mà đi. Mà tôi cũng mừng cho tôi biết dừng trước, khỏi lạc vào nẻo quấy.

Từ rầy tôi chẳng dám quên cô Vân, tôi phải nhớ cô luôn luôn nhớ đặng kính đức của cô, nhớ đặng vững chí của tôi.

15 Avril- Hồi chiều tôi ngồi dưới bóng cây xoài lớn mà ngắm xem kỳ hoa đua nở trong vườn. Ngọn gió hiu hiu, mùi hoa ngào ngạt, làm cho tôi cảm xúc. Tôi nhớ hồi năm ngoái, cũng một buổi chiều như vậy, tôi ngồi nói chuyện với cô Vân tại vườn hoa này. Những lời cô khuyên tôi phải đổi tánh ý đặng vợ chồng hoà thuận, vẫn còn văng vẳng bên tai tôi. Giọng cô nói nó thanh cao làm sao, dáng cô ngồi nó đẹp đẽ biết chừng nào, bây giờ tôi tưởng tượng lại mà trong lòng tôi vui vẻ vô cùng.

Tôi đương sung sướng cảnh hoa thơm gío mát, tôi đương suy niệm câu ý vị cao thâm, rồi tâm hồn tôi mê mẩn dường như thoát khỏi cõi trần.

Vợ tôi ở trong nhà đi ra hồi nào tôi cũng không hay, thình lình kêu tôi mà nói lớn:

- Mình! Cơm dọn rồi nẫy giờ, sao không chịu vô mà ăn, để nguội lạnh hết.

Mấy lời ấy làm tôi giựt mình, rồi giấc mộng khoái lạc của tôi vỡ tan... Cô Vân biến mất... Uổng hết sức!

2 Mai.- bữa nay chúa nhựt, tôi ở nhà.

Trí rảnh rang, rồi sinh buồn bực khó chịu quá.

Hồi chiều tôi ra hoa viên xách nước tưới cây chơi, đặng giải muộn. vợ tôi ngồi trên thềm cửa, tay bồng bé Hảo mà nựng nịu, lại có bé Hậu ôm bắp vế đứng một bên, mẹ hôn con, con cười ngả ngớn, cảnh xem phải cảm xúc.

Tôi đứng ngó vào cảnh mẹ con dan díu ấy, tự nhiên tôi bồi hồi trong lòng. Tôi muốn chung hưởng chút đỉnh cái mùi gia đình, thân ái, nên thủng thẳng tôi did vô, rồi tay tôi vịn vai vợ tôi, miệng tôi chúm chím cười, tôi cúi xuống mà hôn bé Hảo.

Vợ tôi chau mày không vui, rồi lại lấy tay mà xô cái đầu tôi dang ra và nói:

- Ê! Làm giống gì vậy nào! Hôn con nhỏ sổ gò mà cho mà coi.

Mấy lời ấy làm cho sự vui của tôi hoá ra buồn liền, chẳng khác nào thùng nước đổ vào ngọn lửa mới phát cháy. May lúc ấy nhờ có bé Hậu chạy lại ôm cánh tay tôi mà nói: "Ba hôn con nữa chớ". Tôi lật đật bồng bé Hậu mà hôn trơo trất, mườn tình cha con nồng nàn để thế cho tình vợ chồng lợt lạt.

Tại sao vợ tôi không muốn cho tôi hưởng chút mùi hạnh phúc trong gia đình?

Tôi phải tìm hạnh phúc khác mà hưởng hay sao?

Ngồi nhật ký việc này, tôi ứa nước mắt?

Mạng số gì mà muốn vui vẻ lại không thể vui vẻ được.

5 Juin.- Ðêm nay trời mưa rỉ rả từ hồi mới đỏ đèn. Tôi ngồi trong thơ phòng mà xem xét lại mấy cuốn sổ thâu xuất của hãng tôi đã đem về hồi tối. Tôi đươgn chăm chỉ dò mấy hàng số. Vợ tôi bước vô. Tôi hay, nhưng vì trí mắc chăm lo công việc tôi đương làm, nên tôi không lưu tâm đến.

Vợ tôi đi lại cái ghế xích đu mà nằm.

Thình lình vợ tôi hỏi:

- Mấy tháng nay chị Vân không đến nhà mình nữa, tại sao, mình?

Tôi chưng hửng, ngước mặt lên mà đáp:

- Sao mình lại hỏi tôi?

- Tôi chắc mình hiểu, nên tôi mới hỏi chớ sao?

- Làm sao mà tôi hiểu được.

- Thiệt mình không hiểu hay sao?

-... Không.

Vợ tôi đứng dậy ngó tôi, thấy tôi cứ xem xét sổ sách, thì bỏ đi ra, mằ sắc mặt dầm dầm.

Tại sao vợ tôi lại hỏi tôi về sự cô Vân mấy tháng nay không đến nhà? Vợ tôi ghen với cô Vân hay sao?

Nếu ghen thì tại sao trong ba tháng nay không nói động đến cô Vân, đợi tới bây giờ mới hở môi?

Mấy đứa ở trong nhà kẽ vạch hay sao?

Hay là hồi sớm mai chị Quý ra thăm rồi đặt điều sao đó?

Juin.- Ba bữa rày trí tôi không an... Nếu vợ tôi ghen cô Vân, thì nhục cho thái độ cao thượng của cô lắm.

Cô Vân đã khổ tâm lo chống vững gia đình cho tôi. Nếu cô không được thưởng công, mà lại còn phải mang tiếng xấu, thì tội nghiệp cho cô, mà cũng hổ cho tôi lắm.

Không được. Tôi không cho ai được phép nói nhục cô Vân, là người tôi trọng, mà ai cũng phải kính.

9 Juin.- Không thể ôm ấp cái điều nghi hoặc trong lòng được nữa, nên tối nay tôi thấy vợ tôi nằm một mình trong phòng khách đàn bà, tôi bèn hỏi:

- Tại sao cô Vân không lên chơi nữa, mà bữa hôm mình lại hỏi tôi?

Vợ tôi ngồi dậy, rồi cười lạt mà đáp:

- Tôi hỏi mình là vì tôi nghi hôm tôi sanh, chị Vân lên chơi với tôi, mình chọc ghẹo chị, làm cho chị phiền nên chị không lên nữa chớ gì. Phải vậy hay không?

- Mình coi giá trị của tôi rẻ quá.

- Thứ đàn ông thấy đàn bà con gái cũng như bươm bướm thấy ngọn đèn, cứ bu vô, kể gì là phải quấy.

- Té ra mình sắp tôi theo hạng hạ lưu kia, thấy ai cũng ve hết thẩy hả?

- Hạ lưu hay là thượng lưu cũng vậy.

- Cha chả! Bây giờ mình nghĩ tôi kết tình với cô Vân nữa à?

- Không. Mình là sao kết tình với chị Vân được mà tôi nghi. Tôi làm chị em với chị thuở nay, tôi biết rõ tánh chị, nên tôi tin chị lắm, tôi có nghi bậy như vậy đâu. Tôi nghi là nghi mình trổ tài dê với chị, mình làm cho chị buồn nên chị không thèm tới nhà ta nữa chớ.

- Nhục tôi quá

- Nhục chỗ nào?... Tôi hỏi mình, vậy chớ mình có bụng muốn chị Vân hay không mình nói thiệt đi.

Vợ tôi hỏi câu đó mà chong mắt ngó tôi lườm lườm.

Tôi bối rối hết sức, không biết phải trả lời thế nào. Nếu tôi chối, thì tôi là người chồng giả dối. Nếu tôi chịu thiệt tôi yêu cô Vân thì niềm vợ chồng sẽ ra làm sao?

Tôi chau mày lưỡng lự. Vợ tôi hối thúc:

- Tôi mới hỏi mình có bụng muốn chị Vân hay không? Trả lời đi.

Tôi nghiêm sắc mặt mà đáp:

- Không phải tôi muốn cô Vân. Vì tôi là người có giáo dục hoàn toàn, cô đồng tâm hiệp ý với tôi, nên tôi yêu cô, yêu mà tôi kính, chớ không phải tôi muốn.

Vợ tôi nói:

- Hừ! Thứ đàn ông thúi, thấy ai cũng muốn hết. Muốn tới chị Vân, đó khỏi bị chị mắng mà mang xấu.

Tôi rùn vai rồi bỏ đi qua thơ phòng.

Yến tước khởi tri hồng hộc chí!

18 Aout.- Trót hai tháng nay, tuy vợ tôi không nhắt tới cô Vân nữa. Song cứ ghen gió ghen mây, theo kiếm chuyện gây gỏ với tôi hoài, gây chuyện quá vãng rồi gây hờ chuyện tương lai, làm cho gia đình buồn tanh, buồn đến nỗi tôi thất chí, hết muốn lo việc thương mại nữa.

Cảnh đời như vậy có thú vị gì đâu mà quyến luyến.

Hôm nay sao trong trí tôi nẩy ra cái ý muốn hoặc chết phứt cho rồi đặng thoát khỏi cái vòng khổ não về tâm hồn, hoặc cạo đầu đi tu đặng xa các thói đê tiện ở trần tục. Tôi nghĩ như vậy mà tôi thấy hai đứa con của tôi còn ngây thơ, thì tội nghiệp cho chúng nó quá, nên tôi không đành chết, mà cũng không nỡ đi tu.

Tôi buồn quá cô Vân ôi! Cái đời của tôi thuở nay tôi hưởng hạnh phúc có một vài phút đồng hồ mà thôi, là lúc đôi ta phát biểu ái tình cùng nhau đêm nọ trong thơ phòng đó. Hưởng hạnh phúc được bao nhiêu đó, nghĩ thiệt là ít lắm.

Cô Vân ôi, tôi khổ tâm lắm, cô có biết giùm cho hay không?... Vì gia đình, vì danh dự mà tôi phải chịu đau đớn buồn thảm như vầy... Cái giá của thái độ thanh cao thiệt là mắc, muốn mua cho được nó, phải tốn không biết bao nhiêu nước mắt, phải mất không biết bao nhiêu giấc ngũ.

Tôi buồn rầu, chớ chi có người tri kỷ ở gần mà khuyên giải, có lẽ khuây lãng được. Ngặt vì người tri kỷ của tôi, tôi không gần được... Mà thiệt không nên gần, bởi vì hễ gần nhau thì chắc phải mang tiếng nhơ, không làm sao tránh khỏi. Khổ lắm!

15 Octobre- Vợ tôi cũng vẫn giữ thói ghen hoài. Khờ khạo quá! Ðàn bà nếu muốn cho chồng thương trọn một mình, đừng thương người nào khác nữa, thì phải gia tâm làm thế nào cho chồng vui với mình. Không thể nhớ ai khác; chớ ghen làm chi, ghen rồi nói bậy làm cho chồng buồn, khiến trí nó tưởng tới người khác, làm sao hiểu thấu.

Vợ tôi càng ghen bao nhiêu, thì tôi càng yêu cô Vân bấy nhiêu. Vọo tôi có biết được cái tâm hồn của tôi như vậy đâu. Mà có lẽ cô Vân cũng không biết.

Cô Vân biết hay là không biết cũng không quan hệ gì. Tôi yêu cô, tôi biết thì đủ rồi, vì yêu cô đặng bớt sự buồn về gia đình, yêu nhau mà chẳng làm lụy nhau, thì không phạm danh phạm nghĩa chi đó mà sợ.

Không đưọoc yêu về phần xác, thì yêu về phần trí, ai ngăn cản tôi được, ai biết được mà chê cười.

8 Décemre.- Hồi trưa, có một ngưòoi bạn học ghé thăm tôi. Người ấy thuật tôi nghe một chuyện hết sức. Hai nhà trí trức thân thích với nhau lắm, thường tới lui chơi với nhau, nhiều khi người này dắt vợ người kia đi xem hát, hoặc người kia đi hóng gió với vợ người này.

Cách cư xử như vậy đã không hợp luân lý rồi, mà hai nhà trí thức ấy gần gũi nhau, thì lấy vợ nhau còn luân lý gì nữa mà nói!

Người ta có một đời mỗi ngày thêm một văn minh, mà kỳ thiệt mỗi ngày một thoái hoá, trở lại dã man, họ không hay, bởi vì thêm văn minh về hình thức, còn trở lãi dã man về phong tục.

Ðời như vậy thì còn gì là danh dự, còn chi là gia đình.

Dư giáo dục trí thức, thiếu giáo dục luân lý, xã hội mới hoá ra như thế.

Chán ngán quá...!

8 Janvier- Có một quyển tiểu thuyết mới xuất bản. Tôi buồn quá nên mua mà đọc chơi đặng giải trí. Trời ơi! Ðọc quyển tiểu thuyết ấy tôi rởn óc từng hồi.

Gớm quá!

Tác giả tả một người trai tân thời. Ðối với cha mẹ thì nói rằng vì cha mẹ ham vui mà sanh mình ra nên chẳng có ơn nghĩa gì; tả một cô gái có chồng rồi bỏ chồng đi theo trai, lại nói rằng trái tim tự do không ai được phép kiềm chế! Khốn nạn cực điểm!

Ðời dường ấy có đáng cho mình quyến luyến hay không?

14 Fevrir- Cô Vân ôi! Theo ái tình của bậc cao thượng thì thương tưởng nhau, yêu mến nhau trong trí cũng đủ chẳng cần phải ở chung nhà tuy vậy mà người cao thượng cũng có máu thịt cũng có ruột gan như hạng bình dân, bởi vậy nhiều khi cũng biết đau đớn về sự thương mà không được gần về sự nhớ mà không được nói ra.

Vì trọng luân lý mà phải thống khổ như vậy.

Cô thấu hiểu hay không, cô Vân?

25 Mars- Ngày nay tôi thấy rõ gia đình của tôi là cảnh địa ngục. Nếu lân la ở đó hoài, thì khổ thêm hoài. Vậy tôi phải giải thoát cái vòng khốn nạn ấy, dầu ý tôi không muốn và dầu cô Vân không vui.

Giải thoát cách nào?

Trí tôi còn lờ mờ, chưa nhất định.

5 Avril- Bữa nay tôi quyết định cái đường tương lai của tôi rồi. Tôi sẽ bỏ hết mà bước qua đường ấy.

Vì gia đình của tôi buồn bực, nên tôi phải lo làm ăn cho muôn ngàn gia đình khác ngày sau được đầm ấm thuận hoà.

Vì luân lý của xã hội suy bại, nên tôi phải lo làm sao mà thuần mỹ luân lý ấy lại.

Việc tôi tính làm đây dầu thành hay là không thành nó cũng làm cho tôi quên được những nỗi buồn vì gia đình vô phước, vì ái tình bất mãn của tôi.

Cô Vân đọc dứt tập "Ðoạn tình nhật ký" của Thuần rồi thì cô ngẩn ngơ, trong lòng càng cảm động hơn là đọc bức thơ hồi nẫy nữa. Tứ bề vắng vẽ, trước ngọn đèn dầu leo lét, giọt lụy tầm tã tuôn rơi.

Cô Vân ảo não là vì biết trọn một năm nay Thuần khổ tâm lung lắm, khổ tâm vì gia đình bất hoà, mà cũng khổ tâm vì ái tình bất mãn. Cô đã lo giữ giùm cho gia đình của cô Hoà được bền vững, té ra chung cuộc rồi cũng phải rã rời. Cô đã giữ danh tiết của cô được vẹn toàn, mà rồi Thuần phải khổ tâm thất chí! Cô tự nhận cô có tội ít nhiều trong sự rời rã gia đạo của bạn, mặc dầu tiết nữ nhi của cô vẫn thanh cao, tình bằng hữu của cô khỏi hổ thẹn.

Anh Thuần đã bỏ nhà cửa vợ con đi rồi! Ði đâu? Anh nói anh đi lo làm cho gia đình tương lại được đầm ấm, và lo làm cho luân lý xã hội được thanh cao. Anh làm cách nào? Trí viễn vọng của anh sẽ làm cho anh được thoả mãn, hay là sẽ làm cho anh thất chí nữa? Bước phiêu sẽ đưa anh đến cảnh an nhàn, hay là sẽ dắt anh vào nơi khổ não khác?

Còn anh Thuần đi rồi, bây giờ chị Hoà với hai đứa nhỏ ra làm sao? Chị Hoà có buồn rầu chăng? Hai đứa nhỏ nhớ cha hay không? Hãng "Thuần Hoà" ai chỉ huy sản xuất?

Cô Vân áo não về những nỗi ấy, mà cô khóc một hồi rồi cô lại tức giận. Anh Thuần còn thấp trí, còn yếu tánh quá, vì thấp và yếu nên mới để cái tiết nhỏ đè trên tiết lớn được. Gia đình là một cơ quan trọng hệ. Anh biết như vậy, nên anh đã dầy công gây dựng gia đình. Mà sao anh lại không biết ngó lơ những cái bất hoà nhỏ nhen trong gia đạo, sao anh lại không biết đàn áp mầm ái tình bất nghĩa trong thâm tâm, mà báo thù gia đình, để thất chí về chỗ bất hoà của vợ và bất mãn về chỗ cao khiết của tình, rồi xô ngã cả gia đình, cả cuộc làm ăn, cả một đời sống chứa chan hứa hẹn.

Dở! Dở lắm!

Cô Vân bứt rứt, không ngồi yên được nữa. Cô đứng dậy mở cửa sổ mà ngó ra vườn. Ngoài vườn im lìm. Cây cỏ sững sờ, dường như lóng nghe tiếng cô Vân thở than, rồi chờ đợi cô xử trí. Cô đứng ngó vào cảnh lờ mờ một hồi rồi cô quyết định phải lên Sài Gòn, lên coi gia đạo của Thuần trở ra thế nào, nhất là lên đặng an ủi và giúp đỡ cô Hoà, mặc dầu cô không hiểu mà nghĩ cho tình của mình cũng được.

Ðã quyết định rồi, cô Vân mới đóng cửa, bỏ thơ từ của Thuần vào hộc tủ, rồi lên giường mà nằm, nhờ trí ý thanh cao, nên lương tâm an tịnh.

Qua bữa sau...

Vì nhà người anh ở dưới chợ Tham Nhiên có đám kỵ cơm, nên sớm mai bà chủ Hảo ngồi xe ngựa xuống đó mà ăn giỗ.

Cô Vân phải ở nhà coi nhà. Cô chưa kịp phân trần việc cô Hoà cho mẹ rõ. Ở nhà một mình cô buồn, nên vô phòng riêng ngồi đọc lại bức thơ của Thuần một lần nữa.

Các một hồi, cô nghe dường như có tiếng xe hơi ngừng ngoài ngõ, nhưng vì trí cô mắc chăm chỉ về những câu của Thuần viết trong thơ, nên cô làm biếng bước ra coi.

Con nhỏ ở bước vào phòng mà nói:

- Thưa cô, có cô ba xuống.

Cô Vân chưng hửng, hỏi gọn gàng:

- Cô ba nào?

- Cô ba ở trên Sài Gòn, năm ngoái có đưa xe hơi cô về dưới này đó.

Cô Vân biến sắc, lật đật đứng dậy đi ra ngoài.

Cô Hoà đương bước lên thềm, cặp mắt đỏ hoe, sắc mặt buồn nghiến, mình mặc đồ đen, không son phấn chút nào hết, sau lưng lại có con xẩm dắt bé Hậu và con vú bồng bé Hảo đi theo.

Cô Vân vừa ngó thấy thì la lớn:

- Chị Hoà!...

Cô Hoà vô ngó cô Vân trân trân và nói:

- Tôi tưởng không có chị ở nhà.

- Tôi ở nhà luôn, ít đi đâu lắm.

Cô Vân bước lại hôn bé Hậu vài cái, rồi đưa tay mà bồng bé Hảo và nói:

- Con tôi đã trộng cái rồi.

Cô Hoà ngồi trên một cái ghế, lấy khăn lau nước mắt và hỏi:

- Bác đi đâu vắng?

- Má tôi đi ăn giỗ dưới chợ Tham Nhiên. Mới đi hồi nẫy đây.

- Bác mạnh hả?

- Mạnh, cám ơn chị.

Cô Vân muốn dọ ý cô Hoà, nên làm tuồng như không hay biết việc Thuần., cô bồng bé Hảo ngồi một bên cô Hoà và hỏi:

- Có chi mà coi bộ chị buồn dữ vậy?

Cô Hoà đáp:

- Nhà tôi bỏ mẹ con tôi mà đi mất rồi.

- Dạ!... anh đi đâu?

- Tôi có biết đi đâu mà nói.

- Tại sao anh bỏ vợ con mà đi? chị biết không?

- Nói với tôi buồn bực chịu không nổi, nên phải đi. Ðiên lắm! Hôm qua tôi có được thư gởi về đây. Ðể tôi đưa cho chị xem.

Cô Hoà mở bóp lấy ra một phong thư mà đưa cho cô Vân.

Cô Vân trao bé Hảo lại cho vú. Rồi đứng dậy mời cô Hoà đi vô phòng riêng của mình mà nói chuyện cho tiện. Vô phòng rồi, cô Vân kéo ghế mời cô Hoà ngồi trước bàn viết. Cô mở bét cửa sổ cho sáng sửa, rồi mới ngồi ngay cô Hoà, mở phong thơ ra đọc.

Mình ơi!

Tôi viết bức thơ này mà từ biệt mình và từ biệt hai đứa nhỏ.

Tôi phải đoạn tình vợ chồng, đoạn tình cha con. Tôi phải bỏ cảnh gia đình, bỏ cuộc thương mại, mà đặt chốn phiêu lưu trong thế giới, ấy là vì tôi thống khổ về tâm hồn nhiều quá không thể chịu được nữa, nên tôi mới quyết định phân ly như vậy.

Tôi thống khổ là tại vợ chồng giáo dục bất đồng, tâm tánh bất hiệp, nó làm cho gia đình đã không được vui sướng như cảnh thiên đàng, mà lại còn hoá buồn bực như miền địa ngục.

Có lẽ mình cũng thấy mấy năm nay trong gia đình, tôi muốn vui hết sức mà không bao giờ vui được, tôi cũng hết sức lo làm cho mình vui, mà mình cũng không thể vui. Niềm vợ chồng như vậy thì kéo dài ra nữa không ích gì, thà dứt phứt bây giờ là hay hơn.

Tôi viết thơ nầy trí tôi bình tĩnh, không phiền trách mình chút nào hết. Tôi xin mình cũng đừng phiền trách tôi. Ngày nay vợ chồng ta phải rời rã, lỗi ấy không phải tại mình, mà cũng không phải tại tôi. Tôi thấy rõ rồi, lỗi tại phong hoá của xã hội cứ chăm lo làm con người vui sướng về hình thức, không chịu lo bồi đắp nền luân lý, để cho luân lý suy sụp, rồi lôi kéo luôn gia đình phải ngã theo. Con người nếu không biết tôn trọng gia đình thì có thể nào mà làm cho gia đình vững chắc được.

Trước khi tôi phế gia đình của tôi, để lo đem luân lý tại cho xã hội, thì tôi đã sắp đặt việc nhà rành rẽ rồi hết.

Tôi đã sắm sẵn nhà cửa đẹp đẽ chắc chắn cho mình ở với con.

Tôi đã khai khấn xong sở ruộng dưới Cái Bè để cho mình thâu huê lợi tuy không nhiều lắm, song cũng đủ cho mình nuôi con ăn học.

Còn hãng "Thuần Hoá" thì cuộc thương mại vẫn tấn phát như thường, mỗi năm dầu thế nào cũng có lợi từ năm tới mười ngàn đồng. Tôi có lập tờ tại Nô Te mà giao quyền cho mình làm chủ hãng. Tôi cũng có lập tờ phú quyền Tổng Lý trong hãng cho thầy hai Tịnh, thầy lãnh lương mỗi tháng, mà cuối năm thầy còn được hưỏong huê hồng tính 15 phần trăm trong số lời làm như vậy đặng thầy tận tâm lo cho hãng. Thầy hai Tịnh đã thông thạo mà lại trung tín nữa. Người đó đáng tin cậy. Mình tự do muốn sang hãng cho người khác hay là muốn để làm luôn, có thầy hai Tịnh quản xuất cho cũng được, sự ấy tôi để mình thong thả mà liệu định.

Ra đi tôi lấy đem theo có 20 ngàn đồng bạc mà thôi, còn tôi để hết sự sản lại cho mình, để có trên 100 ngàn. Tôi xin mình ráng giữ gìn sự nghiệp ấy mà nuôi con.

Tôi giao hết hai đứa con cho mình dạy dỗ. Bé Hậu là trai, chừng nó lớn khôn, xin mình ráng ép nó học đặng mở mang trí thức, mà cũng phải học đặng tôn trọng luân lý nữa mới được. Còn bé Hảo là gái, dầu giáo dục trí thức thiếu sót đi nữa cũng chẳng hại gì, chớ giáo dục luân lý cần phải hoàn toàn nhứt là trước khi gả nó lấy chồng, mình phải xem xét lại cho kỹ nếu nó biết đạo làm vợ biết đạo làm mẹ rành rẽ rồi mình sẽ gả.

Tôi còn xin mình hãy nhớ hai điều chót này nữa:

1) Ðừng nghi ngại tình của tôi với cô Vân vì tình ấy là tình tri kỷ cao thượng, chớ không phải tình theo sắc dục đê tiện như tình của thiên hạ.

2) Ðừng tập rèn hai đứa con tôi chừng lớn khôn chúng nó oán hận tôi, vì con oán cha là điều đại ác.

Thôi tôi khuyên mình hãy quên tôi đi đừng thèm kể tới thằng chồng vô tình bất nghĩa là tôi nữa.

Thuần Kính thư.

Cô Vân đọc thơ, thấy Thuần tuy không oán hận cô Hoà, song cũng không có tỏ một chút tình nào với cô Hoà hết, thì cô lấy làm tội nghiệp cho duyên phận của bạn, bởi vậy khi đọc dứt rồi, cô ngước lên thấy sắc cô Hoà ảo não, thì cô động lòng, nên cô ứa nước mắt. Cô bước lại nắm cánh tay cô Hoà mà nói:

- Tôi biết được tâm hồn của anh Thuần thì tôi lo sợ cho cuộc trăm năm của chị hết sức, mà lo sợ rồi cũng không cứu chữa được! Tai hoạ đã tới rồi, bây giờ chị tính lẽ nào?

Cô Hoà đứng dậy choàn tay ôm ngang mình cô Vân mà khóc và nói:

- Tôi bây giờ chẳng khác nào như chiếc thuyền lênh đênh ngoài khơi, mà lại bị sóng gió dần dập. Tôi bối rối, không còn trí mà tính việc gì được, lại cũng không biết ai mà cậy tính giùm, bởi vậy tôi xuống đây nhờ chị liệu giùm cho tôi.

Cô Vân thấy bạn còn yêu mến tin tưởng mình, chớ không ló mòi nghi gnờ, thì cô càng thêm cảm xúc, nên cô hỏi:

- Chị không nghi tôi có tư tình với anh Thuần hay sao?

- Trong một năm nay thiệt tôi có lòng nghi chút đỉnh. Hôm qua tôi tiếp được thư của nhà tôi, ban đầu tôi nghi nhà tôi vì thương chị nên bỏ tôi; tôi chắc đã dắt chị đi rồi, đi ra khỏi xứ đặng lập cảnh đời khác với chị. Tôi xuống đây thiệt có ý muốn dọ coi sự tôi nghi đó có nhằm hay không. Chẳng dè tôi gặp chị ở nhà, tôi rất hổ thầm về sự tôi nghĩ quấy. Xin chị tha lỗi cho tôi.

Cô Vân dang ra, rồi kéo ghế ngồi một bên cô Hoà. Cô ngó ngang qua cửa sổ, thấy ngoài vườn nắng dọi ngọn cây sáng trưng, gió thổi tàu chuối lúc lắc. Cô suy nghĩ một chút, rồi chậm rãi nói với cô Hoà:

- Anh Thuần là người chán đời. Anh có nói với tôi mấy lần, anh lập gia thất là cố ý muốn tìm sự vui với vợ con để giải bớt nỗi buồn vì xã hội. Anh lập cuộc thương mại là cố ý muốn đem hết trí não mà chăm lo về sự ấy, đặng khỏi nhớ tới cách cư xử đê tiện của thiên hạ. anh như người có bệnh, nếu chị biết cách điều trị, thì tự nhiên bịnh của anh sẽ dứt. Tôi đã cố khuyên chị phải lập thế làm cho anh vui lòng luôn luôn: hễ anh vui lòng thì gia đạo vững bền, chị khỏi lo điều chi khác. Có lẽ tại chị quên lời tôi dặn chị đã không làm cho anh vui, mà chị còn ghen tuông hoài, nên anh não nề cuồng trí rồi anh bỏ hết mà đi chớ gì.

- Chị nói phải. Tại tôi không nghe lời chị nên gia đạo tôi mới xào xáo như vầy. Chứng bệnh ghen thiệt là khốn nạn. Tôi biết tôi ghen, tôi làm cho nhà tôi buồn bực lung lắm. Tôi muốn bỏ cái thói ấy hết sức, mà không hiểu tại sao tôi bỏ không được, trong trí cứ ghen ngấm ngầm hoài, cứ lo sợ nhà tôi thương người khác mà bỏ mẹ con tôi. Chị nói phải lắm. Tại tôi ghen tôi làm cho nhà tôi bực lòng cuồng trí, nên mới phủi hết mà đi. Tôi khốn nạn lắm. đã biết vì thương chồng nên mới ghen. Mà thưong chồng lại làm cho chồng buồn rầu, cách thương như vậy thiệt là dại quá. Chị Vân ôi, bây giờ tôi mới biết tôi có lỗi vớinhà tôi nhiều, tôi ăn năn lung lắm. Năm, sáu năm nay nhà tôi làm cực khổ hết sức mới sắm được nhà cửa tử tế, mới có cái hãng phát đạt. Tại tôi mà bây giờ nhà tôi phải bỏ hết, không thèm hưởng, đem thân lưu lạc xứ người, đau ốm không ai nuôi, nghèo nàn không ai giúp. Tôi nhớ tới nỗi ấy, thì tôi muốn chết phứt cho rồi, chớ sống đặng sung sướng tấm thân, còn nhà tôi thì bơ vơ nơi hải ngoại thì sống làm sao được.

- Hoạ chưa đến thì phải lo ngăn ngừa trước. Mà hễ ngăn ngừa không được, để hoạ đến rồi, thì phải tĩnh trí vững lòng mà đảm đương, chẳng nên não nề thất chí. Thôi, bây giờ chẳng nên buồn rầu làm chi, chị phải ráng bình tâm định trí mà lo quản xuất việc nhà, lo nuôi dưỡng sấp nhỏ. Trong thơ anh Thuần không có nói rõ đi đâu và đi làm việc gì. Vậy mà chị có nghe anh tính đi đâu hay không?

- Trưa hôm tôi tiếp được thơ rồi, tôi bủn rủn tay chơn. Tôi chạy ra ngoài hãngmà hỏi thầy hai Tịnh với mấy thầy, thì ai nấy đều chưng hửng không dè chuyện gì hết. Họ nói cách ba ngày trước nhà tôi than mệt, dặn thầy ahi Tịnh coi hãng đặng nhà tôi ra Long Hải nghỉ ít bữa. Tùu bữa đó nhà tôi không có ra ngoài hãng nữa. Mà trong ba bữa trước nhà tôi cứ ở trong nhà với tôi, chóo không có đi Long Hải. Sớm mai hôm qua mới đi, nói đi ra hãng. Ðến trưa thì tôi được thơ. Tôi không được đi đâu.

- Chị có hỏi thăm coi buổi sớm mai hôm qua có tầu chạy đi Tây hay không?

- Có. Tôi nghe nói hồi 8 giờ sáng hôm qua có hai chiếc tàu đò đi qua Pháp. Tôi qua Xóm Chiếu coi sổ hành khách đi hai tầu đó, thì không có tên nhà tôi, mà tôi hỏi Sở Mật Thám, thì nhà tôi cũng không có xin giấy thông hành.

- Nếu vậy thì anh đi đường bộ, chắc anh ra Hà Nội.

- Hôm qua tôi có cậy một thầy ký trong hãng lấy xe chạy ra Long Hải, Nước Ngọt, Vũng Tàu mà kiếm. Hồi khuya thầy về thầy nói kiếm không có. Tôi cũng có cậy hai thầy khác một thầy đi Ðà Lạt, một thầy đi Hồi Nội mà kiếm nữa. Tối nay họ sẽ đi.

- Tôi tưỡng kiếm không ích gì. Anh Thuần đã quyết đi, nên anh sắp đặt công việc nhà rành rẽ hết. Dầu mấy người đi kiếm có gặp anh đi nữa, chắc họ không tài gì mà nói cho anh trở về được.

- Cũng phải kiếm cho biết đi đâu chớ.

Cô Vân suy nghĩ một chút rồi cô chậm rãi nói:

- Dầu không kiếm; rồi đây anh Thuần cũng sẽ về.

- Thơ đã nói quả quyết, lại sự nghiệp đã giao hết cho tôi, bởi vậy tôi sợ không về đâu.

- Sẽ về. Tôi chắc anh về, là vì anh thưong con và yêu gia đình. Lúc cuồng trí, không ai an ủi, nên anh làm liều. Rồi đây anh nhớ con, anh sẽ ăn năn hối hận mà trở về.

- Tôi vái cho lời chị nói đó sẽ có y như vậy. Mà từ hôm qua tôi được thơ rồi thì tròng lòng tôi buồn rầu lo sợ quá.

- Anh Thuần là một người có tài nghề, có trí thức, lại có giáo dục hoàn toàn. Tôi chắc dầu đến xứ nào anh cũng khỏi vất vả cực khổ, mà dầu làm công việc gì anh cũng không chịu để nhục nhã thanh danh. Vậy chị chẳng cần phải lo cho phận anh. Mà dầu chị muốn lo, chị cũng có phương thế lo được. Tôi xin chị phải để trí mà lo sắp đặt việc nhà. Những việc anh phú thác cho chị đó, chị tính làm thế nào mà tán thành theo ý anh muốn? Chị dạy dỗ hai cháu cách nào? Chị để hãng mà cai quản hay là chị phải bán.

- Tôi bây giờ như người không có hồn, tôi không tính việc chi được hết. Tôi xin chị thương tôi chị tính giúp giùm cho tôi. Việc của tôi cũng như việc của chị. Chị liệu coi phải làm thế nào thì tôi sẽ theo ý chị định.

Cô Vân nắm tay cô Hoà và ngó ngay mặt mà hỏi:

- Chị tin bụng tôi lắm sao?

- Nếu tôi không tin chị, thì còn biết tin ai.

- Chị có biết anh Thuần có tình với tôi, mà tình ấy nặng lắm hay không?

- Tôi đã nói tôi nghi.

- Chị phải tin chắc chớ đừng có nghi nữa. Thiệt anh Thuần có tình với tôi nặng lắm. Có tình mà vì anh trọng gia đình của anh, anh trọng danh dự của tôi nên anh không gần tôi được. Sự ghen tuông của chị đã làm cho anh buồn, mà sự tôi gieo tình còn làm anh buồn thêm nữa, nên anh chịu không nổi anh mới đi đi. Vì chị tin tôi, nên tôi phải tỏ thiệt với chị. Gia đình của chị rời rã, tôi nghĩ lại tôi cũng có tội một phần trong đó.

Cô Hoà chưng hửng, ngồi ngó cô Vân sửng sốt rồi nói:

- Có lẽ nào mà có chuyện kỳ cục như vậy. Chị muốn chọc cho tôi phát điên hay sao chứ.

Cô Vân bước lại kéo hộc tủ bàn viết mà lấy ra bức thơ với tập nhựt ký của Thuần, rồi đưa hết cho cô Hoà và nói.

- Chiều hôm qua tôi cũng có tiếp được thơ của anh từ biệt. Chị coi thì chị sẽ biết tôi nói thiệt hay là phỉnh phờ.

Cô Hoà mở thơ ra ngồi đọc.

Vân lên giường nằm rồi kéo mền đậy mặt mà khóc.

Bé Hậu biểu con xẩm dắt nó ra ngoài vườn hái ổi cho nó ăn, nói cười nói om sòm, không dè cha nó đã cách xa dặm ngàn, mẹ nó đương ưu sầu nát ruột.

Cô Hoà ngồi chăm chỉ đọc rất kỹ lưỡng, đọc bức thơ rồi đọc luôn tập nhựt ký. Chừng đọc dứt rồi cô thấy cô Vân nằm trên giường, cô dở cái mền ra vừa khóc vừa nói:

- Chị Vân, theo thơ với lời nhựt ký của nhà tôi gởi cho chị đó, thì chị có lỗi gì đâu. Chị cao thượng lắm, chị hết lòng chống vững giùm gia đình cho tôi. Tại tôi khờ khạo nên phá hoại; ấy lỗi tại nơi tôi mà thôi, chóo nào phải tại chị. Tôi cám ơn nết tốt của chị, tôi kính phục thái độ của chị lắm. Ðọc tập nhựt ký của nhà tôi rồi, tôi càng thấy lỗi của tôi rõ hơn nữa, tôi càng ăn năn nhiều hơn nữa. Trước kia chị đã thương tôi, thì bây giờ chị còn phải thương tôi nhiều hơn nữa. Ngày nay tôi như người té dưới giếng, lạc trong rừng, xin chị kéo giùm tôi lên, xin chị chỉ đường cho tôi ra. Nếu chị bỏ tôi thì chắc tôi phải chết.

Hai cô nắm tay nhau mà khóc.

Cô Vân nói:

- Nhìn mặt chị tôi hổ thẹn quá...!

- Tại sao vậy?

- Tôi được biết anh Thuần có tình với tôi rồi, thì tôi cũng có tình với anh nữa. Tuy tôi đoạn tình được, song tôi cũng có lỗi với chị.

- Có tình mà rồi chị đoạn tình được, thì có lỗi gì đâu mà hổ thẹn. Ðoạn tình tức nhiên đau đớn lắm, mà chị có đủ can đảm làm như vậy, thì chị cao thượng lắm, ít ai sánh kịp.

- Thiệt chị không trách tôi hay sao?

- Chị có lỗi chỗ nào mà tôi trách được. Tôi kính phục chị lắm chớ. Xin chị đừng ái ngại nữa. Chị ngồi đây mà tính giùm coi tôi phải làm sao bây giờ.

Cô Vân ngồi dậy. Hai cô lau nước mắt.

Cô Hoà nói:

- Trong bọn chị em thuở nay, tôi tin bụng chị hơn hết, tin hơn chị hai tôi nữa. Thiệt tôi tin không lầm. Chớ chi tôi được ở gần chị, nhờ chị chỉ bảo hàng ngày thì chắc ngày nay vợ chồng tôi khỏi rời rã như vầy.

- Cái đó không chắc....!

Cô Hoà đương buồn rầu, mà nghe mấy lời này thì cô chúm chím cười.

Cô Vân lơ lửng nói tiếp:

- Ở gần nhàu hiểm nghèo lắm, bởi vậy tôi sợ, nên hơn một năm nay tôi lánh mặt, không dám lên thăm chị nữa, đến ngày ăn thôi nôi cho bé Hảo chị gởi thơ mời, mà tôi cũng không dám lên.

- Cám ơn chị... Cha chả, nếu chị không thương tôi, chị đánh up5 với nhà tôi, thì chắc tôi tự vận chết liền.

- Chị thấy hay không...?

- Bịnh ghen dữ tợn lắm, chị à.

- Bây giờ chị bớt ghen hay chưa?

- Còn gì nữa mà ghen!...

- Chắc không?

- Chắc. Chị làm ơn tính giùm việc nhà cho tôi.

- Tính lẽ nào...? Anh Thuần bỏ vợ con nhà cửa mà đi, dầu anh không nói rõ, mà anh giao hết sự nghiệp cho chị trọn quyền làm chủ, thì cho mình thấy ý anh không muốn trở về. Tuy vậy mà tôi tưởng, bây giờ anh đương buồn trí nên nanh đoạn tình nghĩa vợ chồng, đoạn nghĩa cha con mà đi, chớ một ngày kia hoặc anh trộng tuổi rồi đổi tánh, hoặc anh gặp hoàn cảnh làm cho anh nhớ lại vợ con, thì có lẽ anh sẽ trở về. Huống chi anh có nói anh đi đặng anh làm cho các gia đình khác được thuận hoà đầm ấm, lo làm cho luân lý của xã hội được thuần mỹ rõ ràng. Nếu anh không trở về, thì anh làm sao mà đạt được cái mục đích ấy của anh. Vậy xin chị dằn lòng an phận. Tôi tin chắc chẳng sớm thì muộn, thế nào anh cũng về.

- Tôi vái van cho lời chị nói đó sẽ có y như vậy.

- Sẽ có. Vậy tôi khuyên chị phải gắng chí mà giữ gìn cho bền vững các sự nghiệp của anh sáng tạo, đặng ngày anh trở về chị khỏi hổ với anh.

- Nhà cửa ruộng đất thì tôi chắc giữ vững, duy có cái hãng khó quá, tôi sợ lo không kham.

- Sao mà chị sợ? Nếu vậy đàn bà không làm nổi những việc lớn lao hay sao?

- Phải có chị giúp sức với tôi, thì cai quản hãng mới được. Thôi, chị hùn vốn vô, rồi chị đứng cai quản thế cho tôi.

- Ý tôi muốn lo làm việc khác.

- Việc gì?

- Trong thơ anh Thuần gởi cho tôi anh có khuyên tôi lập nhà trường để chuyên dạy nhi nữa về khoa gia đình giáo dục. Ðời này người ta ham trí thức giáo dục thái quá, ham đến nỗi bỏ dẹp gia đình giáo dục, bởi vậy gia đình không có luân lý để làm gốc, nên không vững bền, không vui vẽ. Gia đình của chị mà bị rời rã đây, ấy cũng tại thiếu giáo dục nên mới ra như vầy. Sự lập nhà trường đó tôi đã có ý muốn làm từ hồi năm ngoái. Má tôi cũng đã cho phép tôi rồi. Tôi chưa làm là tại tôi sợ gần anh Thuần, nên tôi phải đình sự ấy lại. Bây giờ không còn cái sợ đó nữa, có lẽ tôi sẽ lên Sài Gòn mà lập trường dạy trẻ em gái hiểu đạo làm vợ, hiểu đạo làm mẹ, đặng xây nền hạnh phúc gia đình, cho xã hội hưởng ngày sau. Làm như vậy có ba điều tiện lợi: một là đạt được cái mục đích của tôi ham muốn thuở nay, hai là vâng theo lời khuyên của anh Thuần, ba là ở gần chị đặng giúp sức cho chị cai quản hãng "Thuần Hoà" được thạnh lợi luôn luôn, và giúp sức cho chị dạy dỗ hai đứa nhỏ cho chúng nó ngày sau trở nên người đứng đắn, trai có tánh nghĩa dõng gái co tiết trung trinh, trai và gái đều biết tôn trọng gia đình, biết giữ gìn danh dự.

- Chị tính hay quá! Tôi mừng lắm. Ðể bác về chị thưa cho bác hay rồi chị đi liền với tôi lên Sài Gòn mà tác thành việc ấy.

- Mời chị ở chơi, đợi xế mát má tôi về, tôi thưa lại với má tôi rồi tôi sẽ đi với chị.

- Cám ơn. Tôi cám ơn chị lung lắm.

- Chị khỏi cám ơn. Vì tình tri kỷ nên tôi phải ráng mà lo.

- Tôi không cần biết chị vì cái gì, tôi chỉ biết trước kia chị có lòng lo nâng đỡ gia đình tôi, bây giờ chị lại lo cứu vớt tôi lúc tôi đương nguy ngập, nên tôi cám ơn chị.

- Chị đừng ghen nữa nghe hôn.

- Chị vì tôi mà đoạn tình, lẽ nào tôi không vì chị mà bỏ ghen.

Hai người nhìn nhau mà cười, rồi đi ra ngoài chơi với hai đứa nhỏ.

Ðến xế bà chủ Hào về thấy mẹ con cô Hoà thì bà rất vui mừng. Vì ít con cháu nên gặp bé Hậu với bé Hảo thì bà nậng nịu hoài. Cô Hoà dạy con, biểu kêu bằng bà ngoại, thì bà càng vui lòng thêm nữa.

Cô Vân thuật chuyện cô Hoà bị chồng bỏ lại cho mẹ nghe và xin phép đi lên Sài Gòn ở ít ngày đặng trước an ủi cô Hoà, sau kiếm nhà lập trường học luôn thể. Bà chủ bằng lòng cho phép liền.

Cô Hoà với cô Vân từ giã bà chủ bồng hai đứa nhỏ lên xe, tình thân ái tràn trề, trí tiến thủ hăng hái.

Xe hơi phát chạy, chở theo hai khối tình, tuy tánh chất khác nhau, mà cũng nồng nàn như một.