on Quít về nhà ông Hai không được mọi người đón tiếp một cách nồng nhiệt. Nhìn cái đống tã gói kín một con chó nằm mê man, bà Hai cảm thấy như một gánh nặng đem tới nhà mình. Thật chưa bao giờ có người tìm kiếm lặn lội mang về một con chó bệnh vào độ liệt giường liệt chiếu như thế. Không ai tin rằng nó sống. Con Vá tàn tật cũng đón tiếp người bạn mới một cách e dè. Nó đi quanh quẩn chỗ con Quít nằm, rồi tìm một chỗ khá xa nghỉ ngơi, sợ người bạn mới gói trong đống giẻ có nuôi ác ý gì chăng, vả lại, hình như trong bấy lâu nay nó đang có chuyện buồn phiền, lo lắng trong lòng, và những chuyến đi thường nhật của nó chỉ còn thưa thớt.

Nhưng ông Hai Thin nghĩ rằng loài vật có sức chịu đựng lắm khi hơn cả con người. Cái món quý nhất nơi người chính là ý thức, nhưng với ý thức con người có thể tự làm cho mình yếu hèn và suy nhược hơn, hoặc làm cho mình mạnh dạn và ngoan cường hơn. Loài vật thì khác, những sức chịu đựng thiên nhiên của nó vốn rất dẻo dai, hơn nữa, bệnh tật của nó có thể giản dị hơn cả con người. Dầu sao phải thừa nhận rằng đời sống của loài súc vật dầu không được phép vệ sinh quy định nhưng vẫn thanh khiết, điều độ hơn là đa số con người chúng ta. Bởi vậy, nếu tìm mọi cách bổ dưỡng cho nó, phục dược cho nó một cách chu đáo, hy vọng nó sẽ mạnh lần. Vả lại, từ trước đến giờ, loài chó nào có thuốc men bồi bổ gì đâu? Bởi vậy một khi được sự săn sóc, cơ thể của nó sẽ phục hồi chóng.

Ông Hai tìm một người bạn chuyên về Đông y, mời đến luận bệnh và dựa vào những điều mẹ tôi kể với ông, ông cùng góp sức với người thầy thuốc bàn bạc về cái bệnh chứng giày vò con Quít. Suốt hai tháng dài, ông Hai chăm lo con Quít như đối với một con người. Đôi lúc ông cũng ngạc nhiên vì thấy nhà mình bỗng dưng trở thành một thứ bệnh viện bỏ túi, chuyên săn sóc cho loài chó. Bà Hai thỉnh thoảng cũng có trách móc xa gần, ngụ ý nói rằng ông đã mất nhiều thì giờ, công sức vào việc săn sóc những đồ chó má, hơn là săn sóc những người ở trong gia đình hay trong quyến thuộc. Đối với ông Hai, những lời nói ấy là không căn cứ. Từ trước đến nay, ông vẫn đối tốt với những bà con, với những thân bằng chòm xóm, đâu có coi họ kém hơn những loài gia súc của ông? Sự việc chữa trị con Quít thật ra còn có ý nghĩa sâu xa hơn là công việc trông nom bệnh tật cho một con chó. Ông đã nghĩ tới con Vá mà làm việc này. Nghĩ đến con Vá là nghĩ đến những hoạt động đã qua, đến sự đóng góp xương máu của biết bao người, đến cái truyền thống oanh liệt, dù truyền thống ấy đã được thể hiện ở một tầng lớp nhỏ mọn là những con chó lạc loài. Cây cỏ vô tri có được hoa thơm trái ngọt còn đáng vun trồng, tưới nước, bắt sâu, bón phân, nhổ cỏ, huống thay là loài chó kia giúp đỡ cho ta, bảo vệ cho ta, quý hóa chừng nào. Gầy được một loài chó tốt, quả là một điều đáng làm. Đó cũng là món lợi lớn, xét về tinh thần cũng như vật chất.

Suy nghĩ như thế ông Hai tận tụy chăm sóc con Quít và những công khó của ông đã được đền bù. Sau ba tháng trời nằm liệt con vật đã đứng dậy được, ăn những chén cháo một cách ngon lành và sủa những tiếng đầu tiên chào đón chàng trai tàn tật sống chung dưới một mái nhà. Dần dần con Quít bình phục rất chóng và nó có thể chạy nhảy như xưa. Đôi lúc nó cũng có vẻ ngẩn ngơ, nhìn về một phía chân trời nào đó, có lẽ hồi tưởng lại nơi chốn cũ chỉ còn là trong kỷ niệm lờ mờ. Nhưng sự đối xử của ông Hai Thìn làm cho con Quít quyến luyến và nó cảm thấy được sự chở che, được sống yên ổn dưới mái nhà này. Chỉ riêng đối với con Vá thì nó có vẻ ngờ vực. Anh chàng vừa chột, vừa què, dáng hình tiều tụy, không mấy linh hoạt có phải là tay gian ác nào chăng? Tại sao mà lão khốn khổ như thế? Trông lão không có chút gì thiện cảm, nhất là vẻ mặt của gã khinh khỉnh, lạnh lùng.

Dầu sao chị Quít nhà ta cũng có những thời tươi đẹp, non mướt lông tơ, và không kể đến những cơn hoạn nạn đã qua trong nhà chú Chưởng thì quãng đời cô đã sống luôn được cưng chiều và được ấm no. Chính trong thời khoảng nằm dưới thớt thịt chú Chưởng, cô Quít quá mập gần như bước đi không nổi, nhưng mà may thay đời sống thanh đạm khi về với gia đình tôi lại làm cho cô tìm được những nét mảnh dẻ ngày nào. Cơn đau vừa rồi có làm gầy sút, tiều tụy, nhưng sự bồi dưỡng tiếp theo đã giúp hồi phục lần hồi được vẻ mỹ miều sẵn có. Như những cô gái biết mình có chút duyên dáng, cô Quít cũng thấy tự kiêu. Nếu lại có dịp rong chơi ngoài đường thì không thiếu gì những chàng trai trẻ vẫy đuôi, mon men tìm lại làm quen để mua một chút cảm tình người đẹp. Thế mà coi bộ anh Vá nhà này có vẻ phớt tỉnh đối với cô nàng. Gã là thứ gì mà lại cao ngạo như thế? Hay đây là một con người bệnh hoạn, chẳng còn chút sinh lực nào nên có thái độ hờ hững đối với sự đời? Dù sao đi nữa thì sự lạnh lùng của gã chẳng đáng quan tâm. Cô Quít nghĩ ngợi như thế để tự trấn an lấy mình. Nhưng dầu không thèm để ý đến gã, sự việc gã không để ý đến cô ít nhiều cũng làm cho cô phiền lòng. Dưới mái nhà này, chỉ có hai người đồng loại mà lại hờ hững với nhau, chẳng là buồn sao?

Cứ thế, hai con vật ấy nuôi dưỡng những điều ngờ vực lẫn nhau, và hình như tìm mọi cách để sống dang xa dưới một mái nhà. Một hôm, con Quít đang ngồi gần nơi cửa chính thì thấy con Vá khập khiễng lê bước ra ngoài. Trông cái bộ tướng của gã sao mà ghét thế! Gã đi gần bên cạnh mình mà tuồng như đang mải mê bận suy nghĩ gì ở trong gan ruột. Rõ ràng là gã vẫn còn một con mắt đây, chứ đâu có phải mù lòa cho cam. Thế mà như dưới vòm trời gã không hề biết có một cô Quít đang nằm giữa chốn cô đơn. Lập tức, thấy gã đi lại gần mình và sắp vượt qua, cô Quít đứng choàng ngay dậy, nhe một ít răng vừa đủ biểu lộ chút lòng giận dữ, vừa gừ một tiếng, chong mõm vào mặt anh chàng. Anh Vá có vẻ ngạc nhiên, lùi lại đứng yên, giương một con mắt còn sáng nhìn vào người bạn cùng dưới mái nhà. Trông gã không có vẻ gì sợ hãi, cũng không có một chút gì giận dữ. Dáng điệu của gã có vẻ chững chạc của một người anh, có vẻ tự tin của một người chủ, và con mắt gã vừa sáng long lanh vừa có một nét dịu hiền kỳ lạ. Cô Quít tự thấy thái độ của mình thật là kỳ cục, vội hạ mõm xuống, giấu bớt những chiếc răng phô ra ngoài. Về phần anh Vá, sau khi nhìn ngắm như muốn đoán hiểu thái độ của kẻ trước mặt, anh lại quay đầu lặng lẽ bước ra khỏi nhà. Cô Quít nhìn theo lo lắng mãi cho đến khi anh chàng đã khuất, và cũng tự hỏi không biết với những khó khăn, cực nhọc như thế, gã đi về đâu mà thường vắng mặt cả nửa ngày trời? Anh chàng lại có một cô tình nhân đâu đó hay chăng? Chỉ có yêu đương quấn quýt người ta mới bỏ nhà đi suốt buổi, suốt ngày như thế. Trông cái bộ dạng chàng ta thì tìm cho được người tình xứng hợp chắc phải khó khăn - cô Quít nghĩ ngợi với chút mỉa mai trong lòng. Nhưng điều cô Quít có phần ngạc nhiên là vợ chồng người chủ nhà coi bộ nể nang anh chàng tàn tật và thường châm sóc anh ta thật là chu đáo. Thỉnh thoảng có vài người khách xa lạ đến chơi - điều này cô Quít nhận rõ qua sắc diện họ và những dấu bụi đường trường ở trên quần áo - họ thường nói chuyện một cách nồng nhiệt rồi vụt chỉ chỏ về phía anh Vá, gật gù với cái dáng điệu hâm mộ chừng nào. Thậm chí có người đã không ngần ngại mua những tô cháo lòng heo thơm phức đem lại cẩn trọng mời mọc anh chàng. Nằm nghe những mùi thơm tho từ tô cháo ấy bốc lên, cô Quít cảm thấy nao nao gan dạ. Nhưng người ta đâu mời mình? Trong khi cô ả thèm thuồng rối cả ruột gan thì anh chàng nọ lại không thiết tha gì đến miếng ăn ngon ngọt dâng mời. Anh chàng chỉ ngước lên như gật đầu cám ơn, cúi xuống ngửi trên tô cháo rồi hướng nhìn về cô Quít với dáng mời mọc. Có nên nhận lời hay chăng? Chẳng lẽ trong bây lâu nay không có chút thân tình nào, bây giờ lại nhảy xổ đến ăn uống của người ta sao? Hơn nữa, chính phần ăn ấy là dành cho anh chàng mà. Cô Quít ngẩng đầu lên đáp lại sự mời mọc rồi lại cúi xuống. Miếng ăn thường dễ làm hư nhân cách con người. Thôi thì đành chịu nhịn vậy, dù mùi cháo lòng gợi cho cô Quít nghĩ đến những ngày no đủ xa xôi trong tiệm chú Chưởng. Chừng như nhìn thấy người bạn cùng nhà có vẻ bẽn lẽn, anh Vá vội vàng đứng dậy, khập khiễng đi ra ngoài hiên. Ở lại một mình, chắc hẳn cô Quít phải dám ăn xong phần cháo. Và đợi khá lâu, anh chàng mới lại quay vào. Bát cháo vẫn nguyên như cũ, bây giờ đã nguội lạnh rồi. Đảo mắt nhìn về cô bạn, anh thấy cô ta cũng đang nghếch mõm nhìn lên, và trong sự lặng lẽ ấy cả hai cùng thấy phân vân không biết xử trí thế nào.

Nhưng ông Hai Thìn đã hiểu tâm sự của hai con vật. Ông lấy cái bát, sớt nửa phần cháo đem lại con Quít. Rồi đứng giữa nhà, ông truyền mệnh lệnh:

- Ăn đi!

Cả hai cùng ngước nhìn chủ, lại liếc nhìn nhau, rồi mới cúi xuống trên bát cháo lòng. Mỗi con ăn hết phần mình một cách thong thả với niềm tự trọng đặc biệt. Nhưng sau bát cháo lòng ấy cô Quít nhận thấy mình được sống gần một người bạn trai lễ độ, một kẻ tật nguyền nhưng vẫn đầy đủ phong thái của một hạng người biết điều. Tuy vậy, không vì những miếng ăn ấy mà tình cảm được kết nối đậm đà giữa hai con vật. Bây giờ con Quít không còn khó chịu như trước nhưng vẫn chưa chịu biểu lộ một thái độ cởi mở hơn xưa. Về phần anh Vá, bao giờ cũng vậy, anh chẳng có gì để phải thay đổi trong cái cung cách đối xử của mình. Mỗi đêm, anh là người nghe tiếng động trước tiên và cất tiếng sủa hùng hồn báo động cho gia chủ biết những khi có kẻ lạ mặt đến gần. Vào đêm lạnh lẽo, gió mưa, chính anh là người chịu khó tuần rỏn quanh nhà, bao giờ cũng tỉnh táo trong giấc ngủ, chừng như anh thức suốt đêm mà không chợp mắt. Sống nhiều ngày cạnh người bạn siêng năng như thế, cô Quít thấy mình thoải mái và tìm lại được thú vị biếng lười ở nơi thớt thịt ngày xưa. Nhưng ngày xưa còn làm việc, nào là đón khách, đuổi mèo, bây giờ thì có anh Vá lo cho tất cả. Trong cái thú vị làm người lười biếng có cái niềm vui được sự chở che.

Một hôm, thơ thẩn đi ra đầu ngõ, cô Quít mừng rỡ nhận thấy khá nhiều chàng trai láng giềng từ đâu bủa đến xúm xít vây quanh. Đây là một cuộc hội lớn trong đó chỉ có cô Quít và một cô bạn láng giềng màu lông vàng mướt non tơ, dáng điệu uyển chuyển nhịp nhàng, là hai người đẹp duy nhất, về các chàng trai thì lại khá đông, bốn năm chàng đủ giống loại và đủ màu áo, xun xoe vồ vập, ngả ngớn chào mừng. Cô Quít phần nào bỡ ngỡ trước khung cảnh ấy, bởi kể từ khi rời khỏi thớt thịt của nhà thím Chưởng, rời cái không khí chợ búa ồn ào, cô không có dịp gặp lại các chàng trai trẻ hào hoa kiểu đó. Vả lại, từ trước đến giờ khuôn phép giáo dục của thầy đội Sáu đã khiến cho cô dè dặt quá đáng đối với mọi người. Những kẻ gạ gẫm, tán tỉnh, coi bộ sốt sắng thế kia liệu có nuôi những mưu toan ám hại gì không? Tốt hơn, mình phải đề phòng. Cứ đề phòng mãi, lâu ngày thành mối sợ sệt, và từ sợ sệt biến thành phản ứng âm thầm, tự nhiên chi phối trong mọi động tác, khiến cho cô Quít được xếp vào loại chính chuyên nhà lành. Bây giờ sống mãi trong ngôi nhà này, bên cạnh chàng trai lãnh đạm, cô Quít đã thấy nỗi buồn gặm nhắm và muốn thơ thẩn rong chơi. Các chàng trai trẻ ở trong thôn xóm và từ khu phố gần bên có lẽ kháo nhau trong bây lâu nay về sự hiện diện của nàng. Trên bãi cỏ rộng xanh mướt có hoa bằng lăng tím nhạt rơi rụng và những lá vàng lất phất bay theo chiều gió hây hây, mỗi chiều loài chó trong vùng tụ tập ra đây như một công viên lý tưởng để mà bày tỏ tâm tình.

Cô hàng xóm mặc áo vàng không lộ chút gì sợ hãi vì cô đi lại thong thả, tự do giữa những chàng trai phong nhã, nhưng chừng như cô có nỗi tự kiêu âm thầm. Với kẻ này cô gật đầu, với kẻ kia cô vẫy đuôi, với người nọ cô nhếch mép, nhưng những biểu lộ như thế vừa đủ cho một thái độ “ngoại giao” bên ngoài chứ tuyệt nhiên không chút gì vồ vập thật lòng. Hẳn là cô đang lựa chọn. Những đám trai trẻ ngày nay, chàng nào trông cũng sạch sẽ, nhã nhặn, tốt mã, nhưng họ gần như đồng loạt giống nhau trong cái cốt cách xun xoe tán gái. trong cái lém lỉnh, tinh ranh hào nhoáng bên ngoài, họ không có được vẻ gì đặc biệt của một nhân cách khác thường. Họ cũng chìm khuất trong cái đám đông của họ, và thật nản lòng khi thấy những cách bày tỏ tâm tình của họ tuy thật sốt sắng mà lại nghèo nàn không biết bao nhiêu, cũng như những kiểu sang trọng đúng mức của họ lại có vẻ gì buồn thảm lạ lùng.

Về phần cô Quít thì được một sự chào đón như thế cô cũng hãnh diện không ít. Hơn nữa, những chàng trai kia thấy không có hy vọng gì bên cô áo vàng, lại quay sang cô áo đen mới mẻ với sự nồng nhiệt khác thường. Quả là đứng giữa những chàng chuyên viên tán tỉnh, thấy mà bối rối trong lòng. Mỗi người đều cố biểu lộ cốt cách đặc biệt của mình để cho người đẹp lưu ý và cô Quít không còn phán đoán được ai là xứng đáng hơn ai. Cứ mỗi buổi chiều hay mỗi buổi sớm quần thảo nơi đây trong những kiểu cách bay bướm thanh nhàn như thế cũng quên được những ngày giờ dài dặc trôi qua.

Một hôm, cô Quít đang nhảy nhót giữa công viên và đã bắt đầu mệt mỏi vì phải đóng kịch trong muôn ngàn cách đối đáp với những con người hào hoa quanh mình, thì thấy anh Vá từ đâu đi về, khập khiễng lê bước trên con đường vắng. Anh chàng coi bộ có tâm sự gì rầu rĩ. Hẳn là gặp sự cãi cọ với cô nhân tình nào chăng? Hay là nạn nhân của sự phũ phàng nào đó? Anh chàng như không lưu ý đến cái đám đông tươi mát nô đùa ở trên bãi cỏ, lặng lẽ tiến bước về nhà. Cô Quít dừng lại, liếc mắt nhìn xem coi thử chàng ta có muốn nhập cuộc hay chăng. Biết đâu anh chàng lại cũng có nỗi khát thèm như thế, nhưng vì mặc cảm bởi sự tật nguyền nên làm ra vẻ xa lạ đấy thôi. Dù sao, anh ta cũng là bạn tốt, cô Quít thấy rõ điều đó hơn bất cứ ai trong những kẻ này. Nhưng anh chàng Vá vẫn đi trên đường, bình thản, tự nhiên, rõ ràng không phải là anh cố ý làm ra như thế. Có lẽ anh thuộc về thế giới khác, thế giới của sự suy tưởng và sự làm việc, thế giới của những trách nhiệm và những âu lo, không phải là cái đám người hỗn độn chỉ lo đú đởn và chịu lệ thuộc một cách vô tư. Cô Quít bỗng nảy ý định gợi cho anh ta thấy cô đang được những chàng trai hào hoa quấn quýt bên mình. Một lối chọc tức theo như phản ứng tự ái thông thường của những giống loại nhàn rỗi. Cô phóng nhanh qua bãi cỏ, vừa quay đầu lại có ý mời mọc những chàng trai kia rồi lướt qua đường đón đầu anh Vá lang thang. Những chàng trai trẻ không đợi gì hơn, ồ ạt đuổi theo trong sự phấn khởi có dịp bày tỏ tài năng, bản lĩnh của mình. Và cô áo vàng cảm thấy trơ trọi cũng chạy theo sau trong cuộc biểu diễn khá ồn ào đó.

Nhưng kỳ lạ thay khi vừa chạm mặt con người tàn tật trên đường, những chàng trai kia bỗng nhiên khựng lại. Họ như va chạm một sức cản ngăn vô hình và cùng ngước về anh Vá khập khiễng với niềm kính cẩn đặc biệt. Rồi tức thời họ dang ra, ngoan ngoãn lảng tránh ở hai bên đường, nhường chỗ cho chàng khập khiễng đi qua. Thấy thế, cô Quít cũng vội nép lại một bên vệ đường, ngơ ngác đứng nhìn. Người bạn cùng nhà của cô có gì đáng phải sợ hãi dường kia? Những chàng trai trẻ chung quanh khỏe mạnh như thế, phương phi như thế, lẽ nào sợ hãi một kẻ tật nguyền? Thái độ của họ với niềm khuất phục rõ rệt khiến cho cô Quít ngơ ngác. Nhưng họ không phải khuãt phục như sợ một tay anh chị hung hãn mà niềm tôn trọng của họ với những cặp mắt ngưỡng vọng dõi theo anh chàng có cái ý nghĩa của sự thán phục sâu xa. Rõ ràng anh Vá là kẻ khác thường. Anh Vá uy nghi, lặng lẽ mà đi, không hề kiêu hãnh mảy may về sự ngưỡng mộ chung quanh. Anh không lộ chút xúc động trước cái vinh dự mà những kẻ khác ước ao, thèm muốn gần như tuyệt vọng trong cuộc đời mình. Hình như anh sống và hiển nhiên có được giá trị ấy, chứ không dụng tâm xây dựng cho mình những thứ hào quang. Con đường anh đi, và anh cứ đi. Nhưng cô Quít càng ngạc nhiên hơn nữa khi thấy lẽo đẽo ở sau chân anh có cô áo vàng nối bước. Cô ả dần dần tiến lên, đi cạnh anh chàng khập khiễng như muốn tạo dịp làm quen. Anh chàng ngước sang nhìn cô, vẫy đuôi một cách nhẹ nhàng, hơi nghếch mõm sang như ngửi trên màu lông tơ vàng óng rồi lại lặng lẽ mà đi. Cô Quít bỗng nhiên nghe như có mối hờn giận trong lòng. Cô ném về phía cô áo vàng kia cái nhìn khinh bỉ như cho rằng đây là hạng trắc nết lăng loàn, tự do quá trớn xông vào tán tỉnh đàn ông mà không biết ngượng. Nhưng cô áo vàng với niềm tự tin đặc biệt vẫn đi bên cạnh anh chàng, sóng đôi trên quãng đường vắng trời chiều. Cô Quít không ngăn được mình, lẽo đẽo theo sau. Những chàng trai kia vẫn còn ngoan ngoãn ngồi lại phía sau trên những bãi cỏ, ở những lề đường. Cô Quít nhìn thấy hai người đi trước không hề lộ một chút gì suồng sã, họ cũng không thân mật lắm. Thỉnh thoảng mỗi người có nghếch mõm sang bên cạnh như một cử chỉ thân ái nhưng ngoài cách biểu lộ ấy họ không có những ân tình gì khác. Khi đến cổng nhà, anh Vá dừng lại quay nhìn cô bạn đồng hành như có ý bảo: “Thôi cô về đi. Trời đã chiều rồi, tôi phải lại nhà”. Cô áo vàng cũng nghiêng đầu, rồi mới quay lui. Anh chàng nhìn theo một thoáng rồi lại quay mình lặng lẽ vào nhà.

Như thế, rõ ràng chưa phải là tình yêu đâu, đó mới chỉ là tình bạn. Cô Quít bước theo vào trong, không còn cảm thấy hứng thú nô đùa ở nơi công viên như trước. Cô vào chỗ nằm, khoanh tròn, ra vẻ sầu thảm. Anh Vá cũng đang nằm nghỉ sau chuyến đi về nhọc mệt, bỗng ngước nhìn cô ra tuồng quan sát, rồi lại nằm xuống.

Buổi tối hôm ấy cô Quít không ăn. Cô như một kẻ hờn dỗi, và cô hờn dỗi ai đây? Cô nằm ghếch mỏm, duỗi dài bốn chân, tự nhiên cảm thấy cô độc hơn bao giờ hết từ khi đến ở nhà này. Khi cô nhẹ nhàng nghiêng đầu liếc mắt trông sang, cô bỗng bắt gặp anh chàng liếc mắt nhìn về phía mình. Đó là một gã kỳ lạ, một người khác thường, một kẻ coi như chẳng đáng giá gì mà lại có một cung cách đặc biệt khiến cho mọi người nể trọng, là tại làm sao? Có gì trong sự què quặt và mù lòa kia? Có gì trong những chuyến đi cô độc và lang thang đó? Tại sao gã được nể sợ dường ấy? Và tại sao cô áo vàng coi thường bao nhiêu những chàng trai trẻ hào hoa, lại cố mua chuộc cảm tình của gã? Cô Quít đôi lúc cảm thấy ghét gã không biết chừng nào. Nhưng thật sự gã có làm gì để cho cô oán hận được đâu? Gã đã lo liệu mọi việc cho cô, gã biết nhường nhịn và biết chia sẻ. Kìa gã đã ăn xong rồi bát cơm và bây giờ đang hướng mắt nhìn cô có ý thầm hỏi: “Tại sao cô Quít không ăn? Cô Quít buồn phiền việc gì? Ăn đi một bát cơm nào, chúng ta phải ăn để sống, và nếu không còn một niềm an ủi nào khác thì bát cơm kia chính là sự sống, là cái nguồn thương đối với chúng ta”. Nhưng cô Quít đã nghiêng đầu phía khác, không ăn. Phải dỗ dành nhiều, chưa chắc ăn hết một bát cơm đâu. Cô có thoáng thấy mấy lần anh ta hình như nhổm dậy muốn tiến lại về phía cô, nhưng lại ngồi xuống. Người ta có những tâm sự thầm kín, và tốt hơn hết mình đừng nên dây dính vào.

Rõ ràng anh ta không hiểu được mình, cô Quít giận dỗi hơn bao giờ hết. Mãi cho đến khuya khi anh chàng đã bước ra sân ngoài canh gác, cô Quít mới ngồi nhổm dậy lẹ làng ăn hết bát cơm.

Một buổi chiều nọ, đứng ở cổng nhà nhìn ra bãi cỏ, cô bỗng ngạc nhiên thấy một anh chàng to lớn khác thường đang đi nghễu nghện. Hai tai xù lên, vóc dáng cao ráo, hiên ngang, lưng dài cong như lưng ngựa, bắp đùi to lớn rắn chắc đưa những bước chân đĩnh đạc. Có lẽ đây là một người xa lạ mới về cư ngụ nơi đây hay là anh chàng lạc loài đến từ một khu phố khác. Thoáng thấy cô Quít, anh ta vội nhảy chồm lên chào đón và chiếc đuôi cong đầy lông được quỵt xuống thấp nhiều hơn giữa những chân sau. Một sự mời mọc có vẻ ân cần với những cốt cách hoàn toàn mới mẻ. Cô Quít bé nhỏ cảm thấy lòng mình rung động, những muốn phóng tới, nhưng nhớ lại thể giá mình nên chỉ vẫy đuôi nhẹ nhàng rồi tiến tới từng bước một. Cuối cùng họ đã gặp nhau ở giữa bãi cỏ. Anh chàng này lại vẫy đuôi, lại ngúc ngắc đầu, chồm sang bên tả, nghiêng sang bên hữu, đánh bạo hít lấy trên mình cô ả với sự săn đón thật là ân cần. Làm sao cưỡng lại trước một thái độ nồng nhiệt chào mời như thế? Cô Quít cũng vẫy đuôi lại, cũng ngẩng đầu lên, nhưng mồm của cô chỉ với tới giữa lồng ngực anh chàng. Bên kẻ khá cao lớn ấy cô Quít như được che chở dưới cái bóng núi sừng sững. Anh chàng hơi khom người xuống như tự làm cho bé nhỏ để vừa chạng cô bạn mới và để mõm cô có thể ghếch lên cần cổ của anh trong một cử chỉ tâm tình. Dầu sao cô Quít vẫn nhớ những lời dạy dỗ từ xưa, không cho phép mình suồng sã. Kẻ này là kẻ lạ mặt, làm sao có thể tin cẩn ngay được phút đầu? Mọi cuộc ân tình phải có thời gian tìm hiểu mới không chuốc lấy hiểm nghèo, cô vừa sốt sắng đáp lại những sự hỏi han ân cần vừa tự hạn chế lấy mình như vậy.

Lúc ấy trời chiều thật mát và gió từ nơi sông xa phe phẩy đưa về, thấp thoáng những chàng trai khác lảng vảng nơi xa có vẻ e chừng chàng cao lớn nọ. Giữa phút cùng nhau lân la êm đềm như thế, bỗng nhiên cô Quít nghe hực một tiếng khá lớn ở sau lưng mình. Cô quầy ngoắt lại và thấy sừng sững một cô nàng lớn, chẳng khác hình dạng với anh chàng kia bao nhiêu, đang nhe những chiếc nanh nhọn chồm về phía cô. Cô Quít nghiêng đầu rất nhanh, nhảy thoát khỏi sự vồ chụp, quay nhìn lại một lần nữa kẻ vừa mới tấn công mình. Rõ ràng đây là một cuộc đánh ghen xảy đến bất ngờ. Cuộc đời cô Quít chưa hề gặp những rắc rối loại này, bây giờ nó đã xuất hiện đột ngột, cô cần phải đối phó lại. Nhưng coi bộ dạng kẻ thù thật là hết sức hung hăng, chừng như cô ả vừa đến không muốn chờ nghe sự phân trần nào, cô thuộc vào loại ỷ tư thế mạnh của mình sẵn sàng trấn áp đối thủ. Trong cuộc đối phó này đây, cô Quít không hy vọng gì thắng trận. Nhưng nếu anh chàng cao lớn, quả thực có lòng, ắt phải tiếp sức với cô. Vậy thì cứ hãy đương đầu, đừng có sợ nào. Và khi cô kia nhảy tới thì cô Quít cũng chồm lên, nhất định một mất một còn. Nhưng cái vóc dáng cô Quít thật quá bé nhỏ để đối địch lại với kẻ trước mắt. Cô kia chỉ cần phóng tới là đã trùm cả thân hình to lớn lên mình cô Quít, chìa đủ mấy cặp răng nanh ngoạm mạnh vào lưng đối thủ như muốn rứt ra một mảnh da lông để làm chứng tích. Cô Quít nghe những chiếc răng bấu vào da thịt của mình, đau buốt tận xương, vùng vẫy quyết liệt để cố vượt thoát khỏi kìm kẹp ấy. Anh chàng to lớn vẫn đứng yên như cục đá, ngơ ngác nhìn cô chịu sự giày vò. Y đúng là tên khốn nạn, một kẻ chỉ biết lợi dụng trong cơn yên ổn, mà lại rút cổ, co đầu giữa phút hiểm nguy. Xem cái bộ gã ân cần ban nãy tưởng gã có thể chia sớt ruột gan, san sẻ cuộc đời, thế mà giờ đây trước cơn hùng hổ của một con mụ quái ác, gã đã đầu hàng, có thể nhẫn tâm đứng làm chứng nhân thụ động cho vụ bức hiếp thô bạo ở giữa thanh thiên bạch nhật.

Bây giờ chỉ còn mỗi cách là phải đào thoát. Cô Quít vùng chạy, cố quay về hướng cổng nhà nhưng con mụ kia với những sải chân rộng rãi đã kịp thời ngăn cản cô. Cô Quít tuyệt vọng, trong lúc vết thương nhức nhối trên lưng, cuống quýt phóng ngược về một lối khác. Con mụ kia vẫn đuổi theo với những chiếc nanh hằm hè gớm ghiếc lạ thường. Giữa cơn choáng váng tưởng như đất trời đảo lộn, cô Quít phóng mạnh ra đường, vừa kịp thấy cái bóng lớn phủ xuống người mình. Chỉ còn chờ đợi phút chết. Nhưng cô nghe kêu lên một tiếng lớn, tiếng kêu lạ lùng như thoát ra từ cổ họng đối thủ, và choàng mắt ra cô thấy người bạn tàn tật của mình đã nhảy chồm lên húc ngã kẻ thù của cô lộn ngược ra sau. Chừng như chàng ta vừa mới trở về, sau chuyến lang thang thường lệ. Kẻ hung hãn kia dù bị nhào ngã nhưng quay ngoắt lại kịp thời nhe nanh chĩa vuốt quyết hạ kỳ được kẻ vừa nhập cuộc. Cô Quít những lo lắng thay cho người bạn mình. Trong lúc cô cũng hoang mang chưa biết đối phó thế nào để mà ứng chiến đỡ đòn cho bạn, và người bạn cô cũng quá bé nhỏ so với kẻ thù, nhưng anh chàng Vá gầy gò mà hiên ngang kia dù đã tàn tật vẫn đủ lanh lẹ né tránh những đòn tấn công tới tấp và lừa đối thủ sơ hở để xô ngã nhào trên đất. Đã trên ba lần như thế, con vật to lớn và hung hãn kia bị xô ngã nhào bằng những cái húc lì lợm, nhưng tuyệt nhiên anh chàng Vá không hề cắn xé đối thủ của mình. Tại sao anh không cắn xé kẻ thù? Điều ấy cô Quít không sao hiểu nổi. Anh chỉ muốn bênh vực cô và làm khiếp đảm kẻ kia mà thôi, phải chăng vì kẻ đó không phải là thù địch của anh, hay vì kẻ đó là người khác giới nên anh khó lòng xuống tay một cách phũ phàng?

Nhưng đối thủ anh như không nhận biết tấm lòng tốt ấy. Cứ sau mỗi lần ngã xuống, ả lại chồm lên, lăn xả vào anh với sự hung hăng gớm ghiếc như cố xé nát được anh dưới nanh vuốt mình. Bây giờ cô Quít mới có dịp thấy tận tường bản lĩnh của người bạn đó. Anh ta không dùng sức nhiều, nhưng sự bình tĩnh lạ lùng của anh và cái tài năng tuyệt diệu với những cú đánh chính xác đã khiến đối thủ dần dần khiếp sợ. Khi bị ngã xuống đến lần thứ tư thì ả kêu lên một tiếng vang dội. Anh chàng to lớn nãy giờ thản nhiên đứng nhìn bạn mình uy hiếp kẻ khác, bây giờ lập tức nhảy vào quyết hạ kỳ được con người tàn tật.

Một mình anh Vá phải đương đầu lại hai tay đối thủ to lớn chừng nào. Cô Quít nhận thấy nếu không phải bị tật nguyền thì chàng ta thừa sức mạnh cũng như tài năng triệt hạ hai đối thủ ấy một cách dễ dàng. Nhưng cái chân què đã làm cho sự xoay chuyển của chàng chậm lại, và con mắt chột có giảm bớt nhiều mức độ chính xác của sự tấn công. Cuộc đánh dữ dội, ác liệt đến mức cô Quít không biết mình phải nhảy vào can thiệp thế nào để cứu người bạn hào hiệp. Nhưng những tiếng kêu vang lên từ phía anh chàng to lớn chứng tỏ gã đang liên tiếp bị đòn, và đối với anh chàng này, người bạn cô Quít như không có chút nể nang. Sự quyết liệt chắc không phải vì duyên cớ nào hèn mọn, nhưng vì bất bình thái độ ỷ chúng hiếp cô của chính gã này. Sau những đòn đau, gã càng hăng máu nhiều hơn cố hạ cho được đối thủ. Nhưng trong khoảnh khắc sau đó, gã bị chàng Vá đánh ngã, chồm tới cắn ngay vào giữa cổ họng. Cô bạn gã thừa dịp ấy nhảy tới vồ lên mình chàng. Giây phút thật là nguy kịch, cố nén mọi sự đau đớn, cô Quít vùng lên, phóng mình lao tới, ngoạm mạnh lên lưng kẻ thù vào chính giữa chỗ da thịt mà nàng đã bị đau đớn trên thân thể mình, theo đúng tinh thần của sự ăn miếng trả miếng. Cô này vội bỏ chàng Vá để quay trở lại đối phó cô Quít. Lúc ấy chàng Vá cũng đã làm cho kẻ thù tê liệt, kịp quay lại để ứng cứu. Thấy chàng xuất hiện, kẻ hung hãn kia cúp đuôi chạy thẳng và cùng theo sau là anh chàng nọ bây giờ cũng đã lủi dài như kẻ chiến bại thảm thương.

Anh Vá dừng lại để thở giữa bãi cỏ rộng phe phẩy gió chiều. Trông anh bơ phờ, xơ xác nhưng cái khí thế vẫn còn quyết liệt khác thường. Anh cúi xuống nhìn nơi ống chân trước bị vết cào xước và sau khi kiểm điểm lại mình vẫn hoàn toàn bình yên, anh tiến lại gần cô Quít đang ngồi rên rỉ bên một khóm cỏ. Đôi mắt của anh như tuồng an ủi và vuốt ve nàng. Rồi anh nghiêng xuống lưng cô, nhẹ nhàng liếm sạch các vết máu tươi loang chảy từng dòng. Cô Quít ngồi yên, vui sướng đón nhận sự săn sóc ấy. Lưỡi mềm của người bạn tốt lướt trên da thịt đem lại cảm giác dịu dàng, một sự âu yêm chan chứa thương yêu. Thoáng chốc cơn đau như tan biến mất và những giọt máu cũng được ngưng lại do chất nước bọt ở miệng anh chàng hàn gắn vết thương. Cô Quít ngước nhìn người bạn với một cặp mắt trìu mến, mang ơn, đưa mõm ngửi hít lên lớp lông cổ của chàng, kêu lên những tiếng nho nhỏ thân yêu. Chàng Vá cũng như đáp lại những tình cảm ấy và đưa đầu mình gác lên đầu bạn với một dáng điệu vô cùng thân mật. Khi trời bắt đầu sụp tối, chàng dìu cô bạn trở về. Cả hai cùng đi bên nhau trong bóng hoàng hôn xuống chậm, và đêm hôm ấy ông Hai vui mừng nhìn thấy cô Quít cúi liếm những vết trầy trụa ở chân anh Vá một cách dịu dàng. Ông quay sang bảo bà Hai:

- Kể đã lâu rồi, bây giờ hai con vật này mới thấy gần nhau. Anh chị đã biết săn sóc cho nhau tận tình như thế, sớm muộn gì mình cũng có một bầy chó nhỏ.

Từ đấy cô Quít quyến luyến không rời người bạn của mình. Tật nguyền của anh không có vẻ gì là thảm thương nữa. Trái lại, nó như xác nhận thêm cái bản lĩnh chàng ta. Cả vẻ cằn côi tiều tụy nơi người bạn ấy cũng không còn nữa. Trong cái bề ngoài như tầm thường ấy quả có chứa đựng cái gì phi thường. Cô Quít cảm nhận sâu xa giá trị của người bạn mình không những ở trên thực tế mà cả ở trong linh diệu của khiếu năng mình. Được gần gũi chàng người ta cảm thấy yên lòng không biết bao nhiêu. Trong con người đó có một sự sống tiềm tàng kỳ lạ với nhiều đức tính tốt đẹp của một truyền thống tuyệt vời. Chàng ta chiều chuộng mọi điều phiền nhiễu của người bạn gái, trừ những buổi đi lang thang dành lấy một mình. Và những ngày chàng quyết định ra đi như thế, cô Quít ngỏ ý đi theo bỗng bắt gặp vẻ quyết liệt nơi con người ấy. Sự quyết liệt có nghĩa như lời ngăn cản, như một chối từ. Và cô Quít đành ngoan ngoãn tuân lời, ngồi trong ngưỡng cửa nhìn theo bóng chàng thấp thoáng xa dần rồi mất hút sau những khu phố hẹp. Những buổi ra đi như thế, bắt đầu từ sáng thì đến trưa lơ mới thấy chàng về. Đôi lúc ra đi vào lúc xế trưa thì đến chiều mát, chàng mới quay trở lại nhà.

Nhiều đêm trăng sáng, sau đấy, vợ chồng ông Hai nhìn thấy đôi bạn thẩn thơ ngoài vườn, đi bên cạnh nhau một cách lặng lẽ. Có lúc họ cùng đưa nhau ra ngoài bãi cỏ, kề mõm, cọ vai rồi lại lững thững quay về trong sân. Ngồi bên nhau chán họ lại trở vào dưới hiên, nằm sát cạnh nhau, lơ mơ trong một giấc ngủ chập chờn. Nhiều đêm mưa lạnh. Vợ chồng ông Hai thấy đôi bạn ấy quấn quýt nằm sát bên nhau như để chia chung hơi ấm. Và ông Hai Thìn vui mừng chờ đợi...

Sự chờ đợi của ông cuối cùng đã được toại nguyện. Cách mấy tháng sau cô Quít trở nên nặng nề mệt nhọc nhiều hơn. Cô nàng thường nằm vật vã và hay hờn dỗi. Bữa cơm ít khi được ăn vào giờ đã định mà chừng như đợi có sự ân cần mời mọc của người bạn mình. Bụng cô càng ngày càng lớn và những chuyến anh Vá đi suốt buổi cũng thưa thớt lần. Trách nhiệm - gia đình đã làm hạn chế những chuyến phiêu lưu kia chăng? Và những cái gì phải đến, đã đến. Cô Quít một hôm trở dạ vào lúc nửa đêm, đã cho ra đời được hai đứa nhỏ thật là kháu khỉnh. Ông Hai vào nhìn, kêu lên mừng rỡ. Hai con chó đực có bộ lông giống như cha mẹ chúng: một con màu lông đen tuyền, một con lông trắng vá nâu. Ông Hai vẫn mong đợi nhiều hơn thế nhưng được bấy nhiêu cũng đã quý rồi. Tất cả công phu gầy dựng, chờ đợi trong bao lâu nay, thế là toại nguyện. Nòi giống tốt đẹp không bị tuyệt diệt và những cái gì đáng được lưu giữ kể như được duy trì rồi. Dĩ vãng, dù được thể hiện qua cái sự sống nơi loài súc vật, vẫn không hề bị xóa nhòa. Dĩ vãng còn đấy và đang di chuyển về hướng tương lai.

Chuyện sinh đẻ này là điều vui chung cho cả gia đình: vợ chồng ông Hai lấy làm toại nguyện, cô Quít tỏ ra hoan hỉ và anh chàng Vá cũng thực hài lòng. Bây giờ mới thấy rõ được tấm lòng người cha chan chứa nhiệt tình của anh. Suốt ngày anh ta quấn quýt bên những đứa nhỏ, liếm lông của chúng, đùa nghịch với chúng, tập chúng bò lê bò lết ra cửa đón ánh mặt trời. Mẹ chúng nằm yên nơi ổ, lim dim đưa mắt nhìn theo không nói tiếng nào. Nhưng khi người cha hăng hái muốn dìu những đứa bé con ra khỏi ngưỡng cửa để tiến về vườn thì người mẹ khẽ ngóc đầu và hực một tiếng cản ngăn. Cô Quít có lẽ đánh hơi được cái ý hướng phiêu lưu mà người chồng mình truyền dạy quá sớm cho bầy trẻ nhỏ. Người đàn bà vốn không thích phiêu lưu, và những di chuyển trong đời cô Quít ít nhiều là chuyện đau lòng. Số phận của con cái nàng, của giống loại nàng hình như đã được chỉ định ở trong khung cửa và nên bằng lòng như thế để khỏi rước lấy hiểm nghèo. Không ai biết được người cha của chúng, hào hùng là thế, lịch thiệp là thế, đã phải chuốc lấy tật nguyền là bởi vì đâu? Phải chăng là vì những cuộc phiêu lưu ngang dọc giang hồ? Bởi vậy, đánh hơi được ý hướng ấy manh nha nơi tổ ấm mình, cô Quít vội vàng phát biểu một lời ngăn chặn. Tiếng hực của cô thường làm chấm dứt rất mau ý định phiêu lưu như thế. Và anh chàng Vá nghe sự phát biểu của vợ, ngước đầu nhìn lại với một vẻ mặt không mấy bằng lòng nhưng vẫn ngoan ngoãn lấy chân khều hai đứa nhỏ để chúng quay vào bên mẹ. Rồi anh lặng lẽ, khập khiễng một mình ra dạo ngoài vườn và đến ngồi ngay chỗ ngõ, hướng nhìn về một nơi xa.

Suốt cái thời gian cô Quít sinh đẻ và trong mấy tuần sau đó anh Vá thường nằm ở nhà, quanh quẩn săn sóc vợ con. Khi hai đứa nhỏ đã chạy liến láu khắp nhà, đã biết vui đùa cùng với mẹ nó thì anh Vá lại thỉnh thoảng rời nhà như trước. Cô Quít tỏ ý không được bằng lòng. Cô muốn làm cho ra lẽ một phen để chấm dứt những phiêu lưu như thế nơi người đàn ông bây giờ đã có trách nhiệm gia đình, cần phải bảo vệ sự yên ấm này để mua những ngày hạnh phúc mà đợi tuổi già sẽ đến.

Nhưng nỗi yên vui mà cô chờ đợi không thể xảy đến như cô mong ước. Sau niềm vui của ông Hai Thìn, tai biến đột ngột xảy ra trong gia đình ông. Một buổi chiều nọ, theo như lệ thường, con Vá ra đi và đến tối mịt không thấy trở về. Đến chín giờ tối thì ông Hai Thìn bắt đầu sốt ruột, cô Quít nhấp nhổm ra vào, chờ đợi, băn khoăn. Người ta linh cảm có một sự gì bất thường xảy đến. Lát sau, Ba Tuất, một người láng giềng của ông Hai Thìn, hối hả chạy vào:

- Này ông Hai ơi, ông có biết chuyện gì chưa?

Ông Hai ngơ ngác:

- Chuyện gì kia chớ?

Ông Ba cúi xuống thì thầm vào tai ông Hai:

- Thằng Tẩu Bù Lon chết rồi.

Ông Hai bàng hoàng, liếc nhìn mẹ con cô Quít nằm ở góc phòng. Tuy không hiểu được tiếng người, nhưng trông dáng họ thì thầm thế kia vừa liếc nhìn mình, cô Quít chừng như cũng đoán được một chuyện gì bất hạnh xảy ra cho mẹ con nàng. Cô rời hai đứa bé con, tiến lại phía chủ. Ông Hai một tay vuốt nhẹ lên đầu cô Quít, mắt nhìn ông Tuất, nói bằng một giọng lo âu:

- Câu chuyện thế nào, anh kể cho tôi nghe với. Từ chiều đến giờ con Vá đi đâu biệt tích biệt tăm.