hế là chúng tôi giàn giụa nước mắt, giã từ bến cảng và những cánh đồng thành Troie. Tôi hết sức trầm tĩnh và vững tin vào mục đích của cuộc hành trình dù chưa có chút ý niệm nào về nó cả. Dải đất Hésperie ấy ra sao, cả dòng sông Tibre, nơi mà tôi sẽ phải đưa dân tộc mình đến? Nhưng phải ra đi thôi. Tôi và các chiến hữu đã thành lập một hạm đội gồm hai mươi chiến thuyền vững chắc. Chúng tôi giương buồm lên, và sóng nước dập dồn sóng nước. Thành phố, đất đai xa dần rồi biến mất. Một trận gió lớn kéo phăng chúng tôi về hướng đông bắc. — Trước tiên, hãy tiến về phía Délos – cha tôi nói – chúng ta sẽ hỏi các giáo sĩ đền thờ Apollon về định mệnh của chúng ta và đoàn thuyền phải cập bến ở nơi nào. Tuân lệnh cha già, tôi cho dong buồm về vùng đất thiêng của vị thần đeo cung bạc. Đất Délos thanh bình chào đón chúng tôi. Dân Troie, sau bao ngày mệt lả trên biển, hân hoan ùa cả lên bờ. Trong khi họ nghỉ ngơi, chúng tôi, những người chỉ huy vội vã tới đền thần, băn khoăn chờ nghe từ miệng các giáo sĩ lời sấm truyền về hậu vận của chúng tôi. Chúng tôi quỳ lạy, khẩn cầu, chúng tôi ngóng đợi giọng nói uy nghiêm. Rồi giữa lúc lòng đất rung chuyển rì rầm, khiến chúng tôi vừa sợ hãi vừa cung kính, thì những lời này vang lên: — Hỡi dân Troie, hãy tìm người mẹ đầu tiên, kẻ đã sinh ra tổ tiên các ngươi, kẻ đó sẽ tiếp đón các ngươi. Dân tộc Troie sẽ gây dựng cơ đồ và ngự trị thế giới trên mảnh đất đã sản sinh ra tổ tiên người Troie. Chúng tôi bàng hoàng đứng dậy, chộn rộn mừng vui. — A! – Anchise kêu lên – dân tộc ta phải về giữa lòng đất mẹ! Tôi hồi tưởng những kỷ niệm, cố nhớ lại. Tôi có nghe kể rằng tổ tiên chúng tôi là Teucer, vị vua đầu tiên xứ Troade, thuở xa xưa, đã từ xứ Crète tìm đến bờ Rhetée, chọn nơi lập quốc. Những núi đồi, đền thờ của chúng ta đều mang tên xứ Crète. Con ơi! Hãy can đảm lên, và tất cả các người nữa, xứ Crète chỉ cách vài ngày vượt biển thôi. Hãy tế lễ Jupiter, Apollon, Neptune cho thuận buồm xuôi gió để ta về được quê cha đất tổ. Chúng tôi náo nức leo lên thuyền. Cuộc viễn du lại tiếp tục, khẩn trương hối hả, nhưng dường như vẫn cứ chậm chạp do sự nôn nóng của chúng tôi. Đoàn thuyền lướt dọc Naxos, Oleare, dãy Paros trắng xóa, rồi quần đảo Cyclade. Đến bình minh thứ ba, chúng tôi đã tới Crète. Nó hoang vắng lạ lùng. Thành phố trống không chẳng thấy bóng người. Tôi biết rằng vua Idoménée, đồng minh của Agamennon và kẻ thù chúng tôi, khi từ Troie về đã bị thần dân gây bạo loạn, buộc phải rời khỏi vương quốc. Nhưng tại sao những người dân xứ Crète cũng lìa bỏ quê hương họ? Sau đó tôi đã hiểu ra. Tôi cho xây dựng khu thành phố mà tất cả chúng tôi mong ước ở ven biển. Tôi đặt tên cho thành phố là Pergame. Tường đã xây cao, ai nấy nỗ lực dựng lên mái ấm gia đình, thì đột nhiên bệnh tật và tử thần ập đến hủy diệt chúng tôi. Bệnh dịch khủng khiếp vẫn còn lưu lại trên vùng đất mà con người đã phải bỏ trốn, ẩn núp dưới lòng suối, trong cây cỏ, giữa mạch đất. Và mùa hè nóng bức khiến sự độc hại càng khốc liệt hơn. Chỉ còn một lối thoát duy nhất: ra đi. Nhưng đi đâu, bởi sấm truyền đã dạy: mảnh đất tổ tiên là vùng đất duy nhất có thể giúp chúng tôi an cư lạc nghiệp cơ mà. — Quay về Délos, – cha tôi bảo – lại phải hỏi thần thôi. Tôi miễn cưỡng tuân lời và hạ lệnh rời đi. Chúng tôi phải trương buồm vào sáng sớm và tiến thẳng về hòn đảo thiêng, nhưng nửa đêm, lúc đang ngủ dưới bãi, tôi nằm mộng… có phải là giấc mộng không nhỉ? Các gia thần – những vị thần đáng kính của thành Troie hiện ra sáng chói hào quang. Họ cúi xuống lau dòng mồ hôi lạnh giá chảy ròng ròng trên mặt tôi. — Này Énée, – họ nói – Apollon truyền chúng ta báo cho ngươi rõ. Chúng ta đã theo ngươi kể từ khi thành Troie sụp đổ, vì bao vận mệnh huy hoàng réo gọi chúng ta. Nhưng ngươi đã hiểu lầm lời sấm dạy mới chọn nơi này mà hồi phục giang sơn. Xa về phía đông, có một xứ sở mà người Hy Lạp gọi là Hésperie, rất xinh tươi và màu mỡ. Dân cư bây giờ gọi nơi đó là Italie, tên một tướng chỉ huy của họ. Đó mới chính là đất tổ tiên ngươi. Dardanus và người em Jasius, những người dân Troie đầu tiên đã sinh ra từ đây… Sau cái chết của Jasius, Dardanus đã bỏ xứ ra đi. Chàng đến Crète và được Teucer tiếp đón và gả con gái cho, sau đó chàng xây dựng thành Ilion ở ven bờ biển phương đông. Énée, cháu đích tôn của Teucer, cũng là hậu duệ Dardanus. Không phải ngươi sẽ trị vì ở Crète, mà ở trên đất Ausonie kia Tôi bật dậy. Các gia thần đã biến mất. Tôi chạy đi tìm cha tôi, run rẩy kể lại cơn ảo mộng vừa qua. — Ồ! – Ông cụ kêu to – Đó chẳng phải là giấc mơ hão huyền đâu! Ta đã lầm khi ngỡ Teucer là tổ phụ giống nòi. Đúng rồi, trước hết chúng ta là con cháu của Dardanus, người không phải từ Crète đến. Giờ đây ta bỗng nhớ lại lời Cassandre, con gái Priam, đã tiên đoán về hậu vận huy hoàng của dân tộc ta. Nàng có nói về Hésperie, về Italie… Đúng thế, ta nhớ ra rồi. Lên đường thôi con ơi! Hướng về phía quê cha đất tổ! Vài giờ sau, những ngọn núi Crète đã chìm khuất sau phía chân trời. Những cánh buồm no gió, đưa thuyền lướt như bay trên mặt biển. Tôi tin chuyến vượt biển sẽ nhanh chóng, thuận lợi. Việc tế lễ, dâng rượu hẳn đã khiến các vị thần hài lòng. Tim chúng tôi rộn rã niềm vui và hy vọng. Đột nhiên, một trận cuồng phong nổi lên, chứng tỏ tôi đã lầm khi quá trông chờ vào sự bao dung của thần thánh. Trong bốn hôm ròng rã, những đám mây đen kịt vây phủ, chúng tôi trôi nổi bập bềnh trên bao vực thẳm quay cuồng, lênh đênh mù mịt. Viên hoa tiêu Palinure báo cáo rằng đã không còn nhận ra phương hướng nữa vì các vì sao trên bầu trời đã biến mất tăm. Chúng tôi phải lo chống chọi với gió to, sóng dữ, việc định hướng đành gác lại sau. Khi mây đen và gió qua đi, một dải đất hiện ra trước mắt chúng tôi. Chúng tôi cố sức chèo vào bờ. Đó là quần đảo Strophade. Khốn khổ thay! Chúng tôi lại gặp phải bọn ác thần, quái vật có cánh và chân kền kền, khiến đám đàn bà mặt tái nhợt. Chúng vẫn thường xuyên cư ngụ ở nơi đó: mọi sinh hoạt của chúng đều nhằm mục đích săn mồi. Chúng tôi vừa ghé bến, vừa mới thoải mái thả mình lên thảm cỏ ven bờ, chưa kịp quay chín những mảng thịt dê (loại thú đầy rẫy trên các đảo này), thì từ mỏm núi cao, bọn ác thần ào xuống. Chúng đập cánh vang trời, rú lên từng tiếng ghê rợn, cướp đoạt hết thức ăn bất chấp sự chống trả của chúng tôi. Vài người tuốt dao ra, đâm loạn xạ vào chúng, nhưng mũi dao cứ trượt qua lớp lông cứng tua tủa. Chúng tôi đành hậm hực nhìn bữa ăn của mình bị cướp đi mất. Tôi đã hoài công khuyên người của tôi chớ đụng đến các con vật gớm ghiếc đó, vì họ đã chẳng chịu nghe. Và việc chống trả ấy đã mang đến hậu quả tai hại. Quả thế, một con ác thần đậu lên mỏm đá ngay phía trên đầu chúng tôi và hét oang oang: — Bọn Dardanus liều lĩnh kia! Các ngươi dám hạ thú săn của chúng ta, điều đó sẽ mang tai hoạ cho các ngươi. Các ngươi tìm đến Italie, các ngươi muốn vào đến bến cảng ấy ư? Cứ đi đi. Nhưng trước khi các ngươi dựng được tường cao, nơi cái thành quách dành cho các ngươi, các ngươi sẽ bị đói, nạn đói khủng khiếp sẽ cào xé ruột gan các ngươi, bắt các ngươi sẽ phải cắn vỡ vụn cả bàn ăn mà nhai ngấu nghiến. — Thánh thần ơi! – Cha tôi chắp tay lên trời khấn vái khi con ác điểu vừa vỗ cánh bay mất – Xin tránh cho chúng tôi nạn đói bi thảm và cứu giúp một dân tộc đã phó thác vận mệnh cho các ngài. Rồi quay về phía chúng tôi, ông nói: — Trốn mau khỏi chốn này, các con ơi! Đừng xúc phạm gì đến bọn nặc nô kia! Gió nam thổi căng buồm, chúng tôi lại lên đường. Những ngày kế tiếp, những đảo Zacynthe um tùm rừng rú, Néritos lởm chởm đá xanh, Ithaque vây bủa đá ngầm và là giang sơn của tên Ulysse hiểm ác, kẻ đại thù của thành Troie, Leucate với đền thờ Apollon trắng xóa, sừng sững bên sườn núi, rồi những bến bờ rực rỡ muôn hoa của Actium và dãy núi Corcyre lần lượt hiện ra. Cuối cùng, men theo bờ Épire, chúng tôi vào cảng Chaonie. Chúng tôi thiếu nước và cần tiếp tế thêm thịt và bột mì nên buộc phải ghé lại một nơi cách thành lũy của kẻ tử thù chẳng bao xa: Thành Buthrote thuộc quyền Pyrrhur, con của Achille, chỉ cách đó vài dặm. Nhưng tôi ngạc nhiên xiết bao, khi biết rằng tên vua Hy Lạp không còn nữa, và vương quyền Eacide đã vào tay một người con của Priam. Hélénus, em sinh đôi của Cassandre cũng có tài tiên tri như chị gái. Sau khi thoát khỏi cuộc tàn sát của thành Troie, chàng trở thành nô lệ của Pyrrhur và theo hắn về Buthrete. Kẻ chiến thắng Pyrrhur cũng đưa cả Andromaque, vợ dũng tướng Hector về cùng. Điều gì đã nảy sinh trong lòng Pyrrhur? Dường như, những người Troie bại trận đã dần dần cảm hoá từ sự căm ghét của vua Épire đối với họ thành tình thương mến. Andromaque, vợ Pyrrhur, sau khi hắn chết đã được thừa hưởng giang sơn nhờ cuộc hôn nhân mới với Hélénus. Thế là các tù binh của vị vua Hy Lạp lại ngự trị trên thành trì Hy Lạp. Tôi muốn hỏi người con của Priam về những sự cố lạ lùng ấy. Kẻ thù đã không còn, tên Néoptolème đẫm máu, bốn năm trước đây đã dày xéo dưới chân cái xác tả tơi của vị vua già. Bỏ thuyền và người lại bến, tôi cùng vài người bạn thân tín tìm đến Buthrote. Đi được vài dặm, chúng tôi đã nhìn thấy những nóc nhà trắng toát của thành phố. Chợt một giọng ca ai oán khiến chúng tôi dừng bước. Tôi nhận ra giọng nói quen thuộc cất lên giữa khu rừng thiêng, bên bờ suối chảy róc rách. Đó là giọng người bạn chí thiết của vợ tôi, Andromaque. Đã bao lần, hai bà mẹ trẻ đã cùng trông nom các con mình và so sánh chúng với nhau. Tôi kêu lên, nghẹn ngào vì xúc động: — Andromaque! Có phải chính nàng đang khóc than cầu nguyện giữa khóm sồi xanh đó không? Nàng nhỏ lệ vì ai, trong khi hương thơm Hy Lạp đang sực nức quanh nàng? Tôi đưa tay vạch tán lá ra. Nhìn thấy tôi, nghe tôi nói, Andromaque bật dậy, mặt tái xanh, hơi thở dồn dập, rồi khựng lại như vừa chứng kiến một sự hiện hình quái đản. Trước mặt nàng có bày hai án thờ, khói hương nghi ngút trên nấm mồ trống không toàn những cỏ. Đồ cúng gồm bánh đậu, sườn dê ngổn ngang trên bàn, cạnh bình hương và rượu lễ. Tôi cùng các thể nữ vực nàng tỉnh lại, cuối cùng nàng hồi tỉnh và nhìn tôi với ánh mắt ngơ ngác: — Énée, – nàng nói, nước mắt cứ tuôn đầm đìa trên má – Énée, con trai của thần Vénus, anh còn sống hay đã chết? Có phải ta đang nhìn thấy hồn ma của anh không? Than ôi! Nếu anh đã thấy chàng trong cõi u minh, nếu hai người đã gặp nhau, hãy nói đi, nói về Hector cho tôi nghe đi. Giọng nàng tắc nghẹn sau tiếng nấc tức tưởi, khiến tôi không sao cầm được nước mắt. — Andromaque, – tôi buồn bã nói – tôi chỉ biết rằng vị anh hùng ấy đã chết. Kỷ niệm cuối cùng về chàng là gương mặt xanh xao như còn thách thức kẻ thù, ngay khi kề cận cõi chết. Tôi vẫn sống, cũng như nàng, tôi đã trải qua bao nỗi đau thương, nhưng may mắn còn được đứng dưới ánh nắng mặt trời. Nhiều phen tôi rất đỗi kinh ngạc. Nhưng các vị thần đã muốn thế. Họ giao phó cho tôi vận mênh cả một đại dân tộc và vì thế Énée vẫn còn sống. Còn nàng, bây giờ nàng ra sao? Góa phụ Hector, nô lệ của Pyrrhur, vợ của Hélénus, ôi, đoạn trường sao quá chua cay! — Sau cái chết của Hector, lẽ ra tôi không nên sống nữa. – Andromaque hạ thấp giọng, thẹn thùng – Sao bản năng sinh tồn trong tim con người lại mãnh liệt dường ấy? Tôi ao ước có số phận như Polyxène, con gái Priam, được Achille thương yêu, rồi làm vợ chàng, và nàng đã chết bên mộ kẻ đã chọn mình. Nàng không hề biết nỗi nhục nô lệ, nàng không phải chịu đựng kỷ luật khắt khe của chủ nhân. Khi họ kể với anh rằng Andromaque này đã khiến Pyrrhur say đắm, rằng con nô lệ đã trở thành hoàng hậu Épire, rằng tôi đã sinh con đẻ cái cho người khác, hẳn anh sẽ tự nhủ: “Vợ của vị đệ nhất anh hùng giờ đây đã khuây khoả nỗi buồn.” Hãy nhìn những bàn thờ kia, nhìn nấm mộ mà tôi vừa rưới lệ! Hãy nhìn khuôn mặt hốc hác, già nua trước tuổi, đôi mắt héo hon của tôi và nói cho tôi biết: còn nỗi đau nào thống thiết hơn? Tôi thở dài, bùi ngùi cho thân phận nàng. Créuse, Hector, những bóng hình thân thương ấy chắc vẫn đang lẩn quất đâu đây. Tôi đưa tay vuốt mắt. — Nhưng vì sao Hélénus của thành Troie lại lên ngôi ở Épire và là chồng nàng? – Tôi thắc mắc. Andromaque nói với nụ cười buồn bã: — Gần đây, Pyrrhur định cưới Hermione, con gái của Ménélas và Hélène. Hắn đã chán chê tôi, nên gả bán tôi cho tên tù binh thân cận Hélénus. Nhưng Oreste quá yêu Hermione, không chịu đựng nổi cảnh người mình yêu thành vợ kẻ khác nên đã đâm chết Pyrrhur. Biết nói sao bây giờ? Vương quốc Épire mất chủ, có nguy cơ hỗn loạn. Hélénus liền đoạt ngôi. Trong bao năm qua, anh ta đã giúp đỡ Pyrrhur chăm lo việc nước, nên làm vua chẳng khó khăn gì. Sau anh ta, con trai trưởng của tôi sẽ nắm lấy vương quyền. Vì muốn đảm bảo điều đó nên tôi đã trở thành hoàng hậu. Anh nói đúng đấy, Énée ạ, từ khi Hector mất, tôi đã trải qua bao đoạn đường đau khổ! Còn anh thế nào? Ascagne đâu rồi? Định mệnh vẫn gìn giữ nó cho anh chứ? Nó có khóc mẹ không? Nó giống hệt Astyanax, con tôi. Cậu bé đáng yêu sẽ noi gương cha nó và Hector, chẳng biết trong lòng nó có kế thừa cái đức tính cao quý: sự quả cảm của người Troie xưa? Nàng gục đầu lên vai tôi và khóc nức nở. — Hãy can đảm lên, – tôi nói – chớ quá sầu thảm, hỡi vợ góa của Hector, đồng thời cũng là vợ Hélénus, kìa tôi thấy chồng nàng đang đi tới cùng đám tùy tùng rầm rộ trên đường, sau khúc ngoặt bên đồi. Có lẽ người ta đã thông báo là có chúng tôi đến. Tôi cũng nóng lòng muốn gặp lại người anh trai của nàng Créuse yêu quý. Andromaque, ta hãy đến đón họ đi.