ột người dong dỏng cao, dáng thô, tay dài, chiếc ba lô, "cóc" ngoắc một bên vai, chiếc mũ cứng trật trưỡng trên đầu, áo quân phục màu ghi, nửa trong quần, nửa ngoài quần, đeo quân hàm thiếu úy, hớt hải tới bên chiếc xe con.

- Xe này về đoàn 25 phải không đồng chí? - Anh ta hỏi, người phải cúi gập xuống mới ghé mặt được vào cửa xe.

- Tòng hả? - Lê kêu to rồi đẩy mạnh cửa, bổ xuống.

- Trời ơi, thằng nỡm! Thằng "Lê trắng", thằng "Lê đẹp trai", thằng " Lê thư sinh"! - Anh ta hét toáng lên - Mày đấy à? - Rồi phốc tới nguềnh ngoằng vươn đôi cánh tay vượn ra ôm ghì lấy Lê - Cứ tưởng bỏ xác ngoài biển rồi? Khỉ ơi là khỉ, sao lại ngồi đây?

- Thì buông ra đã. Tớ đến ngạt thở với cậu mất. Tòng chỉ nới tay chứ chưa chịu buông, giọng oang oang:

- Phải đến mấy năm rồi, nhỉ? Cùng trong quân chủng mà chẳng lúc nào gặp nhau. Có gầy hơn, đen nữa, nhưng vẫn trẻ, vẫn đẹp trai. Ở đoàn 25 suốt à?

- Từ ngày ra trường đến nay!

- Cha mẹ ơi, lần này tao về sống hẳn với mày đây, nỡm ạ.

- Về đoàn 25, thực chứ?

- Cái mặt thằng Tòng chưa hề nói dối ai bao giờ nhé!

- Lại được ở với nhau. Sao bảo quả đất hình dài - Lê đấm mạnh vào lưng bạn - Vậy thì vui quá rồi. Ở đây rất thiếu thuyền trưởng.

- Thiếu hay thừa là việc của trên, lính tráng chỉ biết điều đâu đi đó. Khi có giấy gọi về phòng cán bộ, ngỡ là chuyến này họ chuyển sang làm đặc công tước lặn hụp bắt mấy chiếc tàu Mỹ chơi, chả là tao bơi giỏi mà. Hồi ở trường, không có tao thì mày đã ngoẻo ở sông Chanh còn gì. Ai ngờ lại về làm lính vận tải.

- Làm lính vận tải nhàn quá hả?

- Vâng, tôi biết các anh rồi, vào sống ra chết, xuất quỷ nhập thần, có nhiều sự tích như thần thoại... Tôi vốn bái phục từ lâu, vì thế khi biết về với các anh, tôi cứ run lên vì sướng. Sáng nay có quyết định, đang lớ ngớ, nghĩ là có lẽ phải đeo ba lô "đờ mi" cuốc bộ thì các cha ở phòng cán bộ cho hay là có xe của đoàn trưởng lên họp sắp trở về, vậy là quýnh quáo bổ ra. May! Bao giờ xe chạy?

- Chờ cụ Tư! Cụ ấy đang vào cơ quan. Mỗi lần lên đây là tranh thủ làm việc với phòng này một tí, ban kia một tí. Có phải lúc nào cũng đánh xe đi được đâu.

- Này, đến chỗ nào nói chuyện chứ, chả lẽ đứng thưỡn ra đây như hai thằng điên à?

Tòng tháo ba lô, quẳng vào xe rồi hai người sóng vai

ra đường cái.

Quê Tòng Vĩnh Phú. Anh nhập ngũ trước Lê một năm, nhưng hai người cùng vào Trường sĩ quan Hải quân một khóa. Ơ cùng tiểu đội gần và thân nhau. Ba năm học hai người như hình với bóng. Anh em vẫn đùa là thằng Tòng phải lòng thằng Lê, một thằng thì như con vượn đực, một thằng thì như con thỏ bạch. Tòng thông minh, học giỏi, môn nào cũng đạt loại ưu, lại không biết say sóng, nhưng chưa lần nào được khen thưởng, cuối khóa suýt nữa không được thi tốt nghiệp chỉ vì cái tính hay nói ngang, nói thẳng, có lúc đến đốp chát. Song chẳng bao giờ Tòng bận tâm hoặc buồn phiền vì những diều đó. "Sống cho đúng mình và không tự xấu hổ với mình mới khó, còn sống khôn khéo nhằm làm vừa lòng người khác thì khó gì". Tòng thường nói thế. Và Lê thấy Tòng có lý.

Bên Tòng lâu, Lê phát hiện ra nhiều đức tính quý. Với bạn bè, Tòng sống hết mình, có thể móc đồng bạc cuối cùng khi bạn túng bấn, nhưng sẽ không bao giờ nói một câu với những ai anh cho là lươn lẹo, giả dối, nịnh bợ."Nhân loại còn khốn đốn vì còn những kẻ như thế" - Tòng nói vậy. Đã tin ai thì có thể bộc bạch tất cả, không tin thì kín bằng như hũ nút. Định làm điều gì là chí làm bằng được, khi đã nghĩ rằng mình đúng thì bất chấp. Tuy vậy, anh cũng là con người khá liều lĩnh. Song điều khiến Lê thực sự quý mến Tòng, gần như sự kính trọng là ở chỗ anh sống chân thực, chân thực với mọi người và chân thực với chính mình. Sự chân thực ấy bộc lộ rõ trong mối tình của anh đối với Lụa. Lụa hơn anh hai tuổi, đã có chồng và một con, nhưng không vì thế mà vơi khuyết tình yêu cháy bỏng tròn đầy nơi anh đối với người phụ nữ ấy. Lê cảm phục mối tình đó, trân trọng mối tình đó, tuy nhiên lúc đầu, khi mới biết chuyện, anh cũng ngại, những muốn khuyên bạn điều gì như thể là sự gợi ý.

- Nhưng tao biết mày định khuyên tao thế nào rồi - Tòng nói - Chính tao cũng đã bao lần tự khuyên mình rằng hãy biết nén chịu, hãy gắng bứt ra khỏi sự đam mê để giữ hạnh phúc cho gia đình Lụa. Nếu quả rằng tao là cái nguyên nhân dẫn đến sự rạn nứt tình cảm của Lụa đối với chồng, thì thật có lỗi. Nhưng hình như không phải thế. Sự xuất hiện của tao là cái cớ chứ không phải nguyên nhân. Đã từ lâu, Lụa không yêu người đàn ông ấy nữa. Anh ta sống nhạt nhẽo và đơn điệu. Tuy thế tao cũng thấy mình không có quyền xen vào... Ừ, mà tao yêu Lụa từ bao giờ nhỉ? Chính tao cũng không rõ nữa Chiều chiều ra sông tắm, gặp cô ấy bên nương ngô, nói chuyện dăm bảy lần, hiểu nhau, cảm nhau, rồi nhớ. Khi nhận ra giữa tao và người phụ nữ ấy có cái gì đó khác lạ tao giật mình. Và tao trốn chạy: tao thưa ra bờ sông, tao tránh gặp mặt. Nhưng khổ một nỗi là người ta không đánh lừa được bản thân; càng trốn chạy, tình cảm giữa tao và Lụa càng thít vào. Lạ thế! Hàng tháng trời không gặp nhau, nhưng trong im lặng, cả hai lại hình như nói với nhau nhiều điều hơn, hiểu về nhau hơn.

Rồi cả làng Ao Gỗ biết chuyện. Chồng Lụa tập hợp một số người họ hàng, uống rượu say, đe tìm tao để đánh. Lụa nói thẳng cho anh ta biết rằng: "Anh không có quyền làm thế. Đã lâu rồi tôi không yêu anh nữa. Tôi có quyền yêu người khác. Hãy để cho tôi tự do...". Nhưng cái gã nhạt thếch đó bảo là: yêu hay không yêu nữa hắn không quan tâm, hắn lấy Lụa có cưới xin, có đăng ký, nên hắn thực hiện quyền làm chồng. Về lý, anh ta đúng. Tao nghĩ rằng để giải quyết mọi chuyện, có lẽ tốt hơn hết là mình hãy lặng lẽ đi khỏi nơi này, khỏi cái làng Ao Gỗ. Nhân có đợt tuyển quân, tao cho đây là cơ hội giúp mình, nên đã đi ghi tên đầu tiên. Khi có giấy báo nhập ngũ, tao ngỡ rằng vậy là đã có hoàn cảnh để hai đứa cắt đứt mọi quan hệ. Nhưng tình cảm người ta không đơn giản.

Đêm trước ngày lên đường, Lụa biết, cô ấy đi tìm. Hai đứa đưa nhau ra bờ sông Lô. Lụa bảo rằng tao đã không yêu cô ấy nữa. Lụa đấm thùm thụp vào ngực tao và cứ một mực rằng thế nào tao cũng đến với người con gái khác. Tao càng phân bua, cô ấy càng như điên như dại, gào lên: "Nói dối! Nói dối!". Chà, mày không thể tưởng tượng được đôi mắt long lanh cuồng dại của Lụa trong cái đêm hôm đó đâu. Cái nhìn như thiêu chết người ấy ám ảnh tao suốt. Cuối cùng thì cô ấy bắt tao thề. Thề gì? Đã yêu Lụa thì còn có thể đến được với ai nữa mà thề! "Em đã là vợ anh, nghe rõ chưa? - Cô ấy bảo - anh đi hãy tỏ ra là một người đàn ông. Chết thì em thờ, sống thì em chờ, bao nhiêu năm em cũng chờ. Nhưng nếu trăng gió với ai thì em giết, em giết. Giết anh rồi có thể em gieo mình xuống sông, nhưng nhất định là em không tha. Em là kẻ độc ác, hoặc anh chết, hoặc anh chỉ là của em". Cô ấy đã nói như vậy.

Những lúc ấy Lê nhìn bạn, thấy thương vô cùng, song cũng chẳng rõ nên khuyên thế nào. Tình cảm con người chứ đâu phải cái công tắc điện...

Từ ngày ra trường, mỗi đứa về một đơn vị, cho tới nay Lê với Tòng mới gặp nhau. Lê thấy Tòng không mấy thay đổi, có già đi chút ít nhưng tính tình vẫn bộc trực, sôi nổi.

- Thế chuyện cậu và Lụa bây giờ sao rồi? - Lê hỏi khi hai người ra tới rặng phi lao bên đường.

- À, chuyện về Lụa hả? Cô ấy đã làm đơn ra toà xin ly dị chồng. Nhưng người ta đang tìm cách hoà giải. Hoà giải khỉ gì, một người như Lụa làm sao có thể sống với một gã đàn ông như thế, một thằng cha bần tiện. Có chiếc xe "Pha-vô-rít" bao năm nay chỉ thấy hắn treo ở góc nhà, đi đâu thì cuốc bộ, nhưng ngày nào cũng hạ xuống lau, rồi ngắm. Hắn tuyên bố rằng ai mượn vợ thì sẵn sàng, còn xe đạp thì chớ có đụng vào. Hôm nhà cụ Đáng bên cạnh có đứa cháu sốt nặng co giật suốt đêm, cần đưa đi viện gấp, không sao khác được, ông cụ đành sang mượn hắn chiếc xe. Ngần ngừ đến năm phút, không cho mượn thì dân làng họ ỉa vào mặt, mà cho mượn thì... Cuối cùng hắn bảo là để hắn lai đi. Chẳng phải hắn tốt bụng, mà sợ để người khác đi, dễ sây xước xe. Từ đó hắn tháo vành bánh trước cho vào tủ, khóa lại, còn xe vẫn treo chỗ cũ. À, cái cô Thúy của mày thế nào rồi? Cưới phắt đi chứ!

- Cậu bảo mình cưới vợ ấy à? - Lê với tay giật một cành phi lao và vừa đi vừa bẻ vụn ra - Cô ấy mới ra trường, công việc còn mới mẻ, hai đứa đang muốn rảnh rang để công tác, với lại mình hên tục ra vào trong kia, ai biết có trở về hay không, cưới nhau rồi để khổ cho nhau à?

- Suy nghĩ dở ẹc. Dễ chừng không cưới, mày chết, Thúy đỡ khổ hơn chăng? Vậy về mặt tình cảm mày chưa phải là chồng cô ấy?

Cái gì ở hắn cũng đơn giản, nhưng thực có lý - Lê ngước nhìn Tòng và anh như thể cố tình trêu bạn:

- Với nữa điều kiện chưa cho phép. Lại đang chiến tranh.

- Điều kiện chưa cho phép! Điều ấy có thể chấp nhận. Còn vin vào cớ chiến tranh là không ổn đâu. Chiến tranh có thể kéo dài năm năm, mười năm, hai mươi năm nữa, nghĩ như mày rồi chết già ráo. Việt Nam ta lấy đâu ra người để chiến đấu.

Hai người lộn trở lại lối họ vừa đi. Tới sân, Lê thoáng thấy người trung tá béo xệ tối qua anh gặp ở phòng làm việc của tư lệnh, từ nhà khách đi ra.

- Mày quen ông ta à? - Tòng hỏi khi thấy Lê cứ nhìn theo người trung tá.

- Không, đây là lần thứ hai mình trông thấy ông ấy.

- Một đại biểu đặc biệt, cho loại người thừa khôn ngoan, thiếu thông minh. Trung tá Tường đấy.

- Cậu biết?

- Còn lạ gì. Hồi mới ra trường, tao đã một thời dưới quyền ông ta và không ít lần va chạm. Một lần có đoàn kiểm tra trên BỘ xuống đơn vị, máy tàu tao hỏng, nhưng ông ta cứ bắt tao phải báo cáo là tốt. "Không nhất thiết đánh lừa cấp trên như thế " - tao bảo. Ông ta cáu: "Nhưng tôi ra lệnh". "Vâng, đồng chí có thể ra lệnh vì đồng chí là chỉ huy. Song sự trung thực cũng có thể ra lệnh cho tôi vì tôi là người trực tiếp phụ trách tàu này". Ông ta đấu dịu: "Nhưng hãy vì lợi ích đơn vị hãy tỏ ra cho cấp trên biết là chúng ta bảo quản máy móc không tồi". Vậy mà không rõ thế nào lại lên nhanh thế. Mới thiếu tá năm kia, nay đã trung tá. Một tay rất sợ trách nhiệm...

- Hiện làm gì?

- Trước đây là trung đoàn trưởng trung đoàn tàu 32, rồi lên làm gì đó ở Bộ tư lệnh một thời gian. Nay nghe đâu về lại trung đoàn 32 đảm nhiệm việc rà phá thủy lôi. Song ông ta chi thích ở cơ quan, rất hãi xuống đơn vị xuống chỗ ấy dễ chết mà. Này nghe nói đoàn 25 ta toàn những tay thủy thủ cự phách, tuyệt vời hả?

- Tuyệt vời, theo cậu là thế nào? - Lê hỏi lại – Là dũng cảm à? Là sẵn sàng chết à? Vâng, rất cần và chúng ta không thiếu gì những người như thế. Nhưng chưa đủ đâu. Công việc đòi hỏi phải có những người biết hành động, biết dám sống... Về đoàn rồi cậu sẽ rõ. Nghe nói cậu có tham gia vào trận đánh đuổi tàu khu trục Ma-đốc?

- Hồi đó đang làm thuyền phó. Mày thú vị với trận ấy lắm hả?

- Một trận đánh tháng đầu tiên của hải quân ta! Tòng dừng lại, quay người đứng đối diện với Lê:

- Đánh thắng! Vâng, nhưng về phương diện nào chứ! - Tòng bỗng sôi nổi hẳn, vừa nói vừa vung tay - Ta đã đuổi được chiến khu trục ấy ra khỏi hải phận. Nhưng khi chiêm nghiệm lại những gì đã qua, nên có cái nhìn tỉnh táo và nghiêm khắc. Về tinh thần dũng cảm, về tinh thần dám đánh thì khỏi bàn. Nhưng còn chiến thuật? Với cương vị là một sĩ quan hải quân, mày có thỏa mãn với cách đánh đó? Không hẳn trận nào đánh thắng cũng đáng bằng lòng về mọi phương diện.

- Đấy nhé, như vậy là dám hành động chưa đủ, còn phải biết hành động nữa phải không? Đó là điều cần thiết cho công việc của những người ở đoàn 25 ta. Dám chết là điều rất dễ.

Hai người vừa đi chầm chậm quanh sân nhà khách, vừa chuyện trò và cả hai đều thấy thú vị.

Khi đoàn trưởng Tư vội vã từ chân núi đi tới thì trời đã trưa. Chiếc ôtô nổ máy và lăn bánh ra con đường đá.

- Mình vừa được phòng cán bộ thông báo cho biết trên bổ sung cậu về đoàn - Đoàn trưởng Tư quay sang nói với Tòng khi xe ra đến đường cái - Cũng nghe người ta đồn rằng cậu ngang lắm. Nhưng mình lại không sợ những tay ngang đâu nhé. Mình sợ nhất những tay lúc nào cũng vâng dạ, nhưng chẳng rõ ruột gan hắn thế nào. Vợ con gì chưa hả, Tòng?

- Chuyện vợ con ấy ạ? - Tòng hơi lúng túng - báo cáo đoàn trưởng, cũng muộn mằn. Đang yêu một cô, song cô ấy chưa bỏ được chồng.

- Hả? - Đoàn trưởng Tư ngạc nhiên đưa mắt nhìn sang Lê như thể tìm sự xác minh.

- Báo cáo thủ trưởng, cô ấy và anh chồng đã làm đơn xin ly dị ạ - Lê đỡ lời.

- Rắc rối nhỉ. - Đoàn trưởng gật gật dầu, vẻ suy nghĩ rồi ông nói tiếp - Tòng này, tình yêu muôn màu muôn vẻ chả chuyện nào giống chuyện nào. Nhưng theo mình, đó là chuyện không đùa dược đâu. Cậu không cẩn thận là gỡ chẳng ra đấy.

- Báo cáo, tôi cũng nhận thức được điều ấy và cũng đang gỡ đấy ạ?

- Gỡ? Phải tỉnh táo và cứng rắn mới được. Coi chừng kẻo gỡ chân nọ lại xích vào chân kia.

Chiếc xe đi hết đoạn đường đá thì quặt sang con đường nhựa, hướng về phía trung đoàn đóng quân.

- Các thủ trưởng nghe chừng tiếng máy bay hộ tôi nhé - Cậu lái xe bảo - Tháng trước xe của đoàn 8 đã bị chúng nó bắn rốc két khi đang trên đường về căn cứ. Đoạn đường này chúng hay cắn trộm lắm.

- Nó cắn công khai chứ không cắn trộm đâu? Nhưng cậu cứ an tâm, chúng ta những tám tai, tám mắt cơ mà.

- Mỗi lần có lính mới về đơn vị, thể nào các thủ trưởng chẳng cho trình bày nguyện vọng, phải không ạ? Tòng hỏi, mắt anh nhìn thẳng ra con đường nhựa loa loá phía trước.

- Cậu lại muốn đi biển chứ gì?

- Vâng! Tôi đề nghị được tiếp tục ở dưới tàu. Làm trợ lý trên cơ quan, tôi hãi lắm. Suốt ngày cứ ôm lấy chiếc bàn như gà mái ấp trứng ấy. Tôi cũng đã lường được công việc khó khăn ác liệt của đoàn ta, các thủ trưởng cứ an tâm. Lúc sáng, có một anh chàng trung úy rất đẹp trai, trước khi đưa quyết định cho tôi cứ thuyết mãi, nào là phải xác định tư tưởng cho tốt, nào phải an tâm công tác nào phải vững vàng kiên định vân vân và vân vân. Nghe sốt ruột quá, tôi mới gắt lên: " Này, anh đừng có đưa những điều ấy ra nói với tôi. Đã biết cầm khẩu súng, tôi rô được bổn phận, trách nhiệm và ý thức đầy đủ nghĩa vụ của mình, tôi biết mình phải sống thế nào cho phải chứ ". Anh ta đỏ mặt: "Nhưng đó là công việc của tôi". " Vâng, nếu là phần việc nhất thiết phải có của một trợ lý nhằm làm đúng thủ tục khi trao quyết định nhận công tác cho người khác thì mời anh cứ nói, tôi nghe". Anh ta im thít.

"Thằng cha quả có ngang thật" - Đoàn trưởng Tư ngả người tựa vào ghế, mỉm cười.