úc đầu, Ác-tê-mi-ép chỉ ao ước sao cho ngày đi đến địa điểm nhận công tác mới sẽ chậm lại, dù chỉ một tuần, cho đến buổi lễ long trọng mãn khóa.

Nhưng cái ngày hằng chờ đợi đó đã qua đi, tiếp theo năm ngày nữa; người ta đã có thời giờ tổ chức lễ cưới của Xa-nai-ép; và Ma-sa quyết định ở lại đến ngày anh mình lên đường, đã hai lần phải hoãn ngày đi nghi của chị; Xa-nai-ép, Bôn-đác-súc và Ác-tê-mi-ép vẫn chưa nhận được giấy triệu tập của Bộ quốc phòng.

Cảnh ăn không ngồi rồi chờ đợi bắt đầu đè nặng, khi cuối cùng, ngày 17 tháng năm, họ được gọi đến Bộ, và người ta bắt đầu chuẩn bị giấy tờ cho họ gấp rút, việc này báo trước là ngày lên đường liền ngay đó.

Bảy giờ tối, sau khi đã nhận được công lệnh cho mình và các bạn, anh đến nơi bán vé dành riêng cho quân đội ở nhà ga phía Bắc, giữ chỗ trong chuyến tàu ban ngày, hôm sau sẽ khởi hành đi Vla-đi-vốt-stốc.

Anh phụ trách tất cả nhưng công việc đó, vì là người độc nhất chưa có vợ và do đó trong số anh em đi anh là người ít bận hơn cả.

Anh gọi dây nói từ nhà ga cho Bôn-đác-súc báo cho bạn biết anh đã lấy được vé cho tất cả, rồi anh đi theo phố nhỏ Oóc-li-cốp đến đại lộ Xa-đô-vay-a về nhà. Anh biết rằng mẹ anh, như thường lộ, sẽ ở xưởng về muộn, và Ma-sa dự định từ buổi sớm đi xem hát, chắc là còn về muộn hơn.

Vừa tự nhủ lúc này không còn là giờ để đến từ biệt mọi người ở trường đại học, và để sớm hôm sau thì tốt hơn, Ác-tê-mi-ép thủng thỉnh đi theo những đại lộ đã bắt đầu cảm thấy sự mát lạnh của buổi chiều.

Anh biết rằng anh chẳng có lý do gì để vội vàng và chẳng có nơi nào để mà đến, trừ một ngôi nhà nào đó nhưng lại chẳng có lý do gì để mà đến, sau khi đã suy nghĩ nhiều lần về việc đó và kết luận rằng quyết định của mình là đúng, mãi nửa giờ sau anh vẫn thấy mình ở phố Srê-ten-ca, gần nhà Na-đi-a.

Anh còn đứng do dự mấy giây ở ngoài cửa, nhưng cuối cùng anh tự nhủ thật ra có lẽ nên gặp Na-đi-a nói rằng anh đi, và dứt khoát vĩnh biệt chị, không để cho mình hay cho Na- đi-a một khả năng dù bé nhỏ nhất trở lại quá khứ là hơn.

Lên đến gác ba và sắp sửa bấm chuông, anh vẫn còn tự hỏi anh sẽ xử sự thế nào nếu Na-đi-a, được tin anh đi, đột nhiên tuyên bố, mặc dù thế nào chị cũng sẵn sàng bỏ tất cả để đi với anh, như thỉnh thoảng trong một lúc trìu mến bồng bột và cả gan không suy nghĩ, chị đã có thái độ như vậy, dù rằng chưa bao giờ thấy xảy ra đối với những vấn đề quan trọng như những vấn đề này.

«Không thể có được!» Anh vừa tự nhủ, vừa bấm nút chuông, trong bụng vẫn không biết rằng nếu sự không thể có được lại xảy ra, thì anh sẽ đối phó như thế nào.

Na-đi-a có nhà. Chính chị ra mở cửa. Hiểu rõ tính nết Na-đi-a, nên Ác-tê-mi-ép biết trước rằng sau câu chuyện những bức thư, chị sẽ không lộ vẻ khó chịu khi tiếp anh, mà ngược lại còn cố tỏ ra rất bình tĩnh, rất âu yếm, để làm nổi thật rõ là anh đã tàn nhẫn với chị đến mức nào.

Chị không thích cãi cọ, hay đúng hơn không muốn là người khởi đầu và khi chị muốn gây chuyện, chị kiên nhẫn tìm cách để anh nói một lời không phải, rồi lu loa phóng to nó lên để rốt cuộc bao giờ anh cũng là kẻ có lỗi và chị là một nạn nhân sẵn sàng tha thứ.

Ác-tê-mi-ép biết rằng trong trường hợp này chị sẽ không xử sự khác, dù không có mục đích rõ rệt, không có ý định làm lành, mà chỉ hoàn toàn là để thỏa mãn cá nhân, để tán dương bản thân chị.

Ngay phút đầu, Ác-tê-mi-ép hiểu rằng việc mình đến thăm không những bất ngờ mà còn không đúng lúc. Na-đi-a không kịp giữ được vẻ mặt bình thường. Trong giây phút đó anh thấy chị có vẻ lạ lùng vừa bực tức vừa sợ hãi, như chị muốn đóng cửa lại không tiếp anh. Một thoáng sau, chị lại cười được và nói với anh bằng giọng chị vẫn thường dùng ở nhà rất phù hợp với lúc này chị đang đeo chiếc tạp-dề nhó và xắn tay áo.

- Chào, anh bé Pôn của tôi Rất hài lòng được gặp anh. Đã lâu chẳng có tin tức gì về anh. Đến đây cho em hôn vào má nào - Anh tự đóng cửa lấy thôi, em đã bôi bẩn hết cả bơ vào cả khóa rồi, em đang bận làm bánh - Mẹ không có nhà mà em lại đang có khách. Anh cứ đi thẳng vào buồng ăn các anh sẽ làm quen với nhau.

Chị quay ngoắt lại rất nhanh và biến vào trong bếp. Ác-tê-mi-ép liếc nhìn tóc mình trong gương và đi về phía buồng ăn. Anh chờ đợi nghe tiếng nói chuyện và ngừng lại một giây, nghĩ bụng có lẽ nên vào bếp, từ biệt Na-đi-a thì hơn. Nhưng không nghe thấy gì ở phía sau cánh cửa. Anh mở cửa bước vào.

Trong buồng ăn quá quen thuộc với anh này, có chiếc buýp-phê cũ bằng gỗ đào hoa tâm, rất đẹp nhưng cũng quá cồng kềnh đối với căn buồng và một chiếc bàn tròn, không có ai mà nhiều khách. Chỉ có mỗi một người, một quân nhân. Anh ta ngoảnh vội đầu lại khi nghe tiếng cửa mở và nhìn chằm chằm Ác-tê-mi-ép vẻ tò mò không dấu kín được.

Ác-tê-mi-ép hiểu rằng Na-đi-a đã nói ở hành lang khá to để cho người này nghe rõ từng lời của chị, và người quân nhân nóng lỏng chờ đợi cái chàng «bé Pôn» nào đó mà người ta không được tin tức gì và người ta đã hôn vào má.

Bàn ăn dọn cho hai người: những cốc dùng vào ngày chủ nhật những khăn ăn hồ bột, gấp như kiểu phong cầm và để vào những chiếc giá đựng bằng bạc - Tóm lại, Na-đi-a đã cố gắng như trong những ngày đại lễ.

Ác-tê-mi-ép bỗng đột ngột cảm thấy giận dữ với tất cả: với những chiếc khăn ăn hồ bột, những chiếc cốc đẹp, với người được mời, với Na-đi-a và nhất là đối với chính mình. Anh thèm làm ngay một cái gì không suy nghĩ: uổng và ăn tất cả những gì Na-đi-a đã sửa soạn, ở lại muộn hơn người được mời, làm cho Na-đi-a nổi khùng, tóm lại làm hoàn toàn trái ngược với điều mà Na-đi-a và anh chàng kia mong ước, trái ngược với cảm giác mà căn phòng này với những chiếc khăn ăn hồ bột và những chiếc cốc bằng thủy tinh gợi lên.

«Được lắm, anh nghĩ bụng, tức giận, khi nhớ lại cái hôn ẩn ý của Na-đi-a trên má, cô sẽ giới thiệu tôi như một người khách quen gia đình, như một người bọn thuở nhỏ, người bạn tâm sự mà người ta kể lể những chuyện thầm kín nhất của trái tim từ thời ngồi trên ghế nhà trường. Muốn thế nào cũng được! Nhưng cô đừng hòng thấy trên mặt tôi một dấu vết dù bé nhỏ nào của đau khổ, tôi sẽ không cho cô điều thích thú ấy đâu»

Và Ác-tê-mi-ép, vui thích nghe giọng nói của chính mình, giọng nói bình tĩnh vẻ vui vẻ:

- Chào đồng chí đại tá, tôi vinh dự được phép tự giới thiệu, theo lệnh của bà chủ nhà: Ác-tê-mi-ép.

- Cô-xi-ri-ốp - đến lượt người khách đứng dậy tự giới thiệu.

Ác-tê-mi-ép nhìn gần anh ta: Cô-xi-rô-ốp mang phù hiệu không quân và ba huân chương trên ngực. «À, cái anh bạn thường chu du ở những xứ sở xa xôi mà một hôm cô to đã nói qua với mình đâỵ» Ác-tê-mi-ép nghĩ bụng, theo thói quen, anh xiết rất chặt tay Cô-xi-ri-ốp, trong lòng vui thích và cảm thấy trong người càng thêm bình tĩnh, thái độ anh vẫn thường để lộ ra khi gặp những lúc gay go trong đời anh.

- Anh có hút thuốc không? - Cô-xi-ri-ốp hỏi để mà nói một cái gì, vừa đưa thuốc lá cho Ác-tê-mi-ép.

- Không, cám ơn, tôi không hút bao giờ cả.

Thoạt nhìn, Cô-xi-ri-ốp cũng không gây cho anh một ấn lượng khó chịu. Anh ta vóc người chắc nịch, không cao lớn lắm, nhưng vai rộng, trạc ba mươi tuổi, tóc sáng, nhiều và quăn, mắt nhỏ và nhanh, mũi hếch, khá dễ thương. Cảm thấy không thoải mái lắm, anh ta nhăn trán và nhíu lông mày hút thuốc, nhưng khi Na-đi-a bước ra trên ngưỡng cửa, tất cả nét mặt anh hướng về chị vì quên hết trong hạnh phúc.

«Anh chàng này yêu Na-đi-a» Ác-tê-mi-ép tự nhủ và lần đầu tiên anh để ý nhận xét Na-đi-a với một con mắt bình tĩnh từ đằng xa, chị bắt đầu mập ra nhưng vẫn còn giữ được dáng dấp cũ, khuôn mật có cặp mắt xám to hơi lồi và cái miệng tỏ rõ tính khi thất thường, vẫn còn giữ được vẻ đẹp.

- Các anh đã làm quen với nhau chưa? - Na-đi-a hỏi, giữa lúc chị ngồi xổm bên chiếc tủ buýp-phê để lấy thêm bát đĩa cho Ác-tê-mi-ép.

- Lẽ dĩ nhiên là đã! - Ác-tê-mi-ép nói.

Na-đi-a ngoảnh vội đầu về phía anh. Giọng nói của anh làm chị ngạc nhiên, chị vẫn còn chưa hiểu lý do tại sao.

- Lẽ dĩ nhiên - đến lượt, Cô-xi-ri-ốp nói, vẫn với nụ cười tươi sáng.

Na-đi-a đã đến đằng sau Ác-tê-mi-ép và cúi người đưa qua vai anh đặt bát đĩa xuống bàn.

- Xê ra một chút nào, đồ gấu, anh không thấy là tôi không thể đăt được bát đĩa hay sao - chị nói bằng một giọng đã dùng, để nói với anh ở phòng ngoài - Còn cốc, thì anh lấy lấy mà dùng, ở trên kia kìa, trong tủ ấy. Đồ đạc trong nhà này để đâu anh biết rõ quá rồi còn gì? «Đúng chưa», Ác-tê-mi-ép nghĩ bụng, vừa cười thầm và vô tình, như là anh dự tính đếm kết quả những lời tiên đoán của mình trên ngón tay, anh gập ngón út ở bàn tay trái.

«Những chiếc cốc này, anh vừa nghĩ bụng, vừa đi ra phía tủ và như vậy là quay lưng lại với Na-đi-a và Cô-xi-ri-ốp, cô ta bảo mình đi tìm là để có thể, trong lúc ấy, nhún vai và với một nụ cười bất lực ý muốn nói «Dù sao em cũng không thể không cho anh ta vào».

Anh trở về chỗ, tay cầm mấy chiếc cốc.

- Anh rót đi, cốc của chúng tôi đầy rồi - Na-đi-a nói - Anh thật may đấy; Cô-xi-ri-ốp ở đây đã từ lâu, anh ấy đói cuồng lên rồi nhưng em bảo anh ấy đợi và không được bắt đầu ăn khi mà em chưa rán xong những chiếc bánh nhân thịt ăn với cháo, để sau này em khỏi phải đứng lên lần nữa.

- Chúc anh sức khỏe - Ác-tê-mi-ép nói vừa chạm cốc với Cô-xi-ri-ốp. Hơi quay sang Na-đi-a và chạm cốc với chị.

- Anh biết đấy, em không uống một giọt nào từ ngày ở nhà anh, không phải lần vừa rồi, mà ngay từ tháng ba kia - Na-đi-a nói vừa uống cạn nửa cốc vốt-ca.

«Thật là cô ấy vội phun ra tất cả, Ác-tê-mi-ép nghĩ bụng, cô ấy sợ mình nói mất».

- Bọn em là bạn thân lắm, Pôn và em - Na-đi-a nói với Cô-xi-ri-ốp - Từ năm thứ nhất ở trường học. Thời gian đi mau quá! Mười chín năm rồi!

Ác-tê-mi-ép, lần này lẩm nhẩm, gập một ngón tay nữa.

- Anh cười gì thế? - Na-đi-a hỏi, giọng hơi có vẻ lo ngại.

Thi ra vô tình, Ác-tê-mi-ép đã cười trong khi theo luồng tư tưởng của anh.

- Cười về những kỷ niệm hồi nhỏ.

- Phải, anh là một nhân chứng sống về việc nhìn nay em đã hai mươi bảy, Na-đi-a nói. Bao giờ em cũng nói thật thôi, không bớt xén một năm nào.

Đoạn sau. chị nói với Cô-xi-ri-ốp.

- Chị chẳng cần phải nói bớt tuổi chút nào - Cô-xi-ri-ốp nói, mắt ngắm Na-đi-a say đắm.

- Dù có cần, em cũng chẳng làm thế. Em cũng chẳng thích dùng son bôi môi nữa, em không hiểu được những người đàn bà đánh phấn - Em, nói chung là em không tán thành cái giả tạo trong đời sống, em chỉ yêu cái gì chân thật; một tình yêu chân thật, một tình bạn chân thật.

«Cô ta định lấy anh chàng này đây» Ác-tê-mi-ép vừa nghĩ bụng vừa chạm cốc với Cô-xi-ri-ốp và cảm thấy Na-đi-a liếc nhìn anh rất nhanh, muốn tìm xem nét mặt anh có lộ vẻ đau khổ thầm kín không.

Hai người uống mấy cốc vốt-ca, thưởng thức và hoan nghênh tất cả các món ăn phụ đầu bữa có trên bàn. Na-đi-a gần như không uống: chỉ có nửa cốc vốt-ca lúc bắt đầu. Về sau chị chỉ dúng môi vào cốc rượu vang còn đầy nguyên. Đó là một chuyện lạ.

«Đúng rồi, cô ta sắp lấy chồng» Ác-tê-mi-ép tự nói với mình một lần nữa.

- Ơ sao chị không uống, Na-đi-ét-da A-lếch-xây-ép-na - Cô-xi-ri-ốp nói - chị không bao giờ uống rượu à?

Liếc vội về phía Ác-tê-mi-ép, Na-đi-a lại một lần thứ hai đối phó với nguy hiểm.

- Ồ, Pi-ốt-tơ Xéc-gây-ê-vít, nói thật ra thi ngượng lắm, nhưng có Pôn biết rõ đấy, khổ quá. Đôi lúc em có thể uống hai cốc, cả ba nữa cùng một lần. Nhất là khi em cám thấy rất sung sướng hay ngược lại rất buồn. Em cũng như ba. Ông cụ to lớn, và thỉnh thoảng ông cụ thích uống dăm cốc. Em mới ngoan ngoãn như thế từ một tháng nay thôi. Ý nghĩ này nảy ra cũng không phải đơn giản đâu...

Những chữ «từ một tháng nay» được Na-đi-a nhấn rõ mạnh trong giọng nói; chuyện Cô-xi-ri-ốp chắc xảy ra được một tháng rồi.

Ác-tê-mi-ép nhìn anh ta. Cô-xi-rì-ốp thành thật sung sướng, tin cậy và bình tâm. Gặp mắt Ác-tê-mi-ép nhìn mình, anh cười, nụ cười rộng. Anh vui vẻ, tất cả đều tốt đẹp - Ác-tê-mi-ép là một bạn học, thế thôi.

- Bé Pôn của em ơi, đi với em vào bếp, lấy bánh và cháo đi. một mình em không thể mang được Na-đi-a nói.

Chị cũng nhìn thấy nét mặt Cô-xi-ri-ốp và biết rằng bây giờ chị có thể hoàn toàn yên tri cầm tay Ác-tê-mi-ép kéo vào bếp để nói chuyện riêng với anh một lát. Quả thật là chị muốn lấy Cô-xi-ri-ốp và kiên quyết định làm việc đó. Tự chủ được mình lúc Ác-tê-mi-ép đến, nhưng chị vẫn không chế ngự nổi nỗi lo, chị cảm thấy mình hoàn toàn bị lệ thuộc vào cái mà Ác-tê-mi-ép muốn nói hay làm từng lúc. Bây giờ chị chỉ có một ao ước: thấy bữa cơm chấm hết càng sớm càng hay và sau đó hai người cùng đi ngay tức khắc. Chính để bắt buộc Ác-tê-mi-ép phải xử sự như thế mà chị yêu cầu anh đi vào bếp. Chị đã chuẩn bị trước điều sắp nói: chị chỉ yêu cầu anh, lúc này, đi về ngay với Cô-xi-ri-ốp, hôm sau chị sẽ đến gặp anh và có lẽ là lần cuối cùng trong đời hai người có dịp nói với nhau về dĩ vãng và tương lai.

Dù Ác-tê-mi-ép không tin chị, do tự ái, chị nghĩ, anh cũng không thể bàn cãi với chị trong bếp trên tay còn cầm liễn cháo. Ý nghĩ đề hai người ra về cùng với nhau không phải không làm cho chị lo lắng, dù hiểu rõ Ác-tê-mi-ép, chị gần như chắc chắn rằng lòng tự kiêu của anh sẽ cắt đứt mọi câu chuyện mà Cô-xi-ri-ốp định hỏi về vấn đề anh, nhưng ai mà biết được họ sẽ nói với nhau những gì? Nhưng đối với chị để Ác-tê-mi-ép đi và Cô-xi-ri-ốp ở lại còn nguy hiểm hơn, chị sợ Ác-tê-mi-ép trong một lúc tức giận bột phát nào đó có thể thản nhiên nói những lời rõ ràng nhất và tàn nhẫn nhất.

- Nào, giúp em một tay - Na-đi-a nhắc lại vừa chìa tay cho Ác-tê-mi-ép. Anh không nhúc nhích.

- Không, chính cô là chủ nhà - anh nói với một nụ cười mà Na-đi-a thấy như một thách thức - Đàn ông không vào bếp.

Thật là hết sức kỳ quái và nó phá vỡ tất cả kế hoạch đẹp đẽ của Na-đi-a đến độ, chị đứng sững giữa phòng, như bị tê liệt, cặp mắt kinh ngạc nhìn Ác-tê-mi-ép chằm chằm. Ác-tê- mi-ép cũng chằm chằm nhìn chị, vì anh đã gần đoán được điều chị muốn, và hoàn toàn không có ý chấp nhận cuộc nói chuyện tay đôi ấy.

Cô-xi-ri-ốp vội nhổm dậy và do đó cứu Na-đi-a khỏi bối rối. Việc Ác-tê-mi-ép từ chối làm anh sung sướng quá. Anh nói:

- Tôi cũng là đàn ông, nhưng tôi rất vui thích được đi cùng với chị vào bếp, nếu chị cho phép.

- Nhất định là em cho phép anh rồi - Na-đi-a lại trấn tĩnh được.

Còn lại một mình, Ác-tê-mi-ép thích thú nhận thấy anh không muốn một chút nào từ biệt Na-đi-a và nói cho chị nghe tất cả những gì mà cách đây một giờ, anh còn cho rằng dù sao anh cũng cằn phải nói với chị trước khi đi.

«Cần phải bế mạc bữa ăn, đứng dậy và ra đi với anh chàng Cô-xi-ri-ốp này, anh ta sẽ nguyền rủa mình đứng dậy quá sớm, vì Na-đi-a, lẽ dĩ nhiên, là sẽ bắt anh ta phải đi với mình, dù cô ấy dự định lấy anh ta, hay đúng hơn chính vì cô ấy dự định lấy anh ta».

Một phút sau Na-đi-a và Cô-xi-ri-ốp trở lại. Na-đi-a bưng đĩa bánh và Cô-xi-ri-ốp, liễn cháo. Rồi chị dọn thịt ra. Họ ăn và uống trà.

Lo ngại trước thái độ khó hiểu của Ác-tê-mi-ép, Na-đi-a trong nửa phần thứ hai của bữa ăn, cố nói huyên thuyên, không để cho Cô-xi-ri-ốp và nhất là Ác-tê-mi-ép chen vào một lời nào. Chị nói về tất cả mọi việc, tất cả mọi người, thoạt đầu, chị nói dài dòng về bà mẹ chị với cái nghề kinh khủng, khi bà tiếp bệnh nhân trong phòng, nhất là phụ nữ, người ta không thể nào yên ổn ngồi trong phòng ăn, người ta luôn luôn nghe thấy từ phía sau bức tường những tiếng kêu hay tiếng động của chiếc máy quỷ quái ấy.

Và Na-đi-a bắt chước rất giống và khôi hài tiếng sè sè của chiếc máy khoan.

Rồi chị nói về công việc của mình. Cả một sự chán. Chị không có con, nhưng rõ ràng là quấn tã cho trẻ còn đỡ hơn đi sắp xếp các thứ hồ sơ này: việc tã lót ít nhất còn thú vị hơn,

Sau khi học xong, chị muốn trở thành kỹ sư, nhưng không trở thành được... Quá nhiều lý do ngăn cản chị.

- Lý do gì thế? - Cuối cùng Ác-tê-mi-ép thốt ra hỏi, anh hoàn toàn biết rõ rằng chẳng có việc gì, chẳng người nào ngăn cản chị trở thành kỹ sư. Một lần nữa Na-đi-a lại can đảm đương đầu với khó khăn.

- Rất nhiều thứ trong bản thân em - chị nói-Anh Pi-ốt-trơ Xéc-gây-vít này, em chẳng quen viện lý do bào chữa đâu. Trong mọi trường hợp và về tất cả mọi thứ bao giờ em cũng nghĩ chính em là kẻ có lỗi.

Đây là một cách nhìn mới về sự vật vì từ khi Ác-tê-mi-ép quen Na-đi-a đến nay, anh biết rõ rằng từ trước bao giờ chị cũng phủi tay chút tất cả những sai lầm của mình lên đầu người khác.

Sau cùng Na-đi-a nói về người chồng trước.

- Anh có nhớ không, anh Pi-ốt-trơ, hình như em có nói với anh là em đã lấy chồng, hồi em còn đi học. Chuyện này làm hỏng cả đời em, chỉ một mình em thôi. Nhưng em nhận rằng khuyết điểm hoàn toàn là do em. Em lấy anh chàng đó không suy nghĩ và rồi đáng lẽ phải sống trọn cuộc đời khổ ải bên anh ta ở cái xứ Xích-típ-ca ấy thì em lại ly dị.

Ác-tê-mi-ép thấy một bóng đen thoáng qua trên nét mặt hớn hở của Cô-xi-ri-ốp. Có lẽ anh ta nghĩ rằng một ngày kia mình cũng có thể chuyển công tác xa Mạc-tư-khoa, và bắt buộc phái đi trong hai mươi bốn tiếng đồng hồ, mà không được ở ngay cả một tỉnh như Xích-típ-ca, còn tít tắp xa hơn, trung một đồn biên thùy không tìm thấy trên bản đồ.

Ác-tê-mi-ép không phải là người độc nhất nhìn thấy nét mặt Cô-xi-ri-ốp sầm lại, cả Na-đi-a cũng nhận thấy.

- Em không đi với anh ta không phải là vì xa quá, mà vì em không yêu anh ta. Anh có hiểu em không, anh Pi-ôt-trơ, hay là anh trách em?

Na-đi-a nhìn vào mắt Cô-xi-ri-ốp, vẻ phiền muộn sâu xa, như là chị sẵn sàng ngay hôm sau đi Xích-típ-ca, nếu Cô-xi-ri-ốp chê trách chị.

- Lẽ dĩ nhiên, nếu chị không yêu... - Cô-xi-ri-ốp nói chung chung sau một lúc im lặng, giọng bối rối vì câu hỏi của Na-đi-a.

Ác-tê-mi-ép uống cạn chén trà, gấp chiếc khăn ăn cẩn thận như Na-đi-a thường nhiều lần bảo anh làm, gài một chiếc giá khăn bằng bạc.

- Thôi - Ác-tê-mi-ép vừa nói vừa đứng dậy, chậm rải vuốt lại nếp áo - Xin từ biệt, Na-đi-ét-da tôi phải đi đây.

Na-đi-a liếc vội về phía sau. Chưa bao giờ anh gọi chị là Na-đi-ét-da và một cái gì trong giọng nói của anh có vẻ là lạ đối với chị - Chị sung sướng thấy bữa ăn đã đến lúc chấm dứt nhưng cái cách Ác-tê-mi-ép đứng dậy và quyết định đột ngột ra đi làm chị sợ.

Ác-tê-mi-ép nhìn Cô-xi-ri-ốp và qua bộ mặt rầu rĩ của anh ta, anh hiểu rằng Na-đi-a đã có thời giờ rỉ tai rằng anh ta không nên ở lâu hơn và phải đi về cùng với Ác-tê-mi-ép.

- Hãy ở lại thêm nửa giờ nữa - Na-đi-a nói khi nhìn thấy nét mặt Cô-xi-rỉ-ốp - ta nói chuyện thêm một chút.

- Cô với tôi hai đứa chúng ta là những bạn cố tri đến nỗi - Ác-tê-mi-ép nói vừa đứng dậy hẳn - cô khó có thể nói với tôi một điều gì mới, tôi cũng vậy - anh nói thêm và nhìn chằm chằm vào mặt Na-đi-a, mỉm cười.

Na-đi-a nhận lấy cái nhìn của Ác-tê-mi-ép trong cặp mắt tê dại vì sợ hãi của mình. Chị không còn hiểu ra sao. Chị không hiểu cái điều mà chính bản thân Ác-tê-mi-ép cũng chỉ vừa mới hiểu hoàn toàn khi anh nghe Na-đi-a nói giọng lanh lảnh trong gian nhà này, trong buồng ăn «Chào anh bé Pôn của tôi, đến đây để em hôn vào má nào» và nhìn thấy người mà câu nói đó muốn vọng đến tai. Anh đã thôi không yêu Na-đi-a nữa.

Lẽ dĩ nhiên, vẫn còn lại trong tim sự nuối tiếc, niềm cay đắng, những kỷ niệm, nhưng không còn tình yêu nữa, vì nếu anh nhận thấy cái cảm giác bình tĩnh nó nâng đỡ anh những lúc gay go của cuộc đời, nó khiến anh chịu đựng được bữa ăn này, chính vì cái tình yêu hấp hối từ lâu nay đã chết hẳn.

Không thể chịu đựng được lâu hơn nữa cái nhìn của Ác-tê-mi-ép, Na-đi-a quay mặt đi.

Cô-xi-ri-ốp không để ý đến lớp kịch câm này, anh đang quá phiền muộn vì chuyện phải đi về sớm.

- Cả anh nữa, anh cũng về đây, Na-đi-ét-da A-lếch-xây-ép-na - anh nói vừa đứng dậy, vẫn còn hy vọng là dù thế nào Na-đi-a cũng giữ anh lại.

Nhưng Na-đi-a chỉ buồn rầu giang hai bàn tay ra, trong một điệu bộ bất lực, không nói năng gì. Cả ba cùng đi ra phòng ngoài, Cô-xi-ri-ốp bối rối, Ác-tê-mi-ép lê bốt mới quèn quẹt và Na-đi-a im lặng. Đầu óc chị thấy bối rối lạ lủng. Giờ đây chị thấy sợ Ác-tê-mi-ép, chị mong anh đỉ ngay lập tức, nhưng vừa nhận ra là lần này anh đi hẳn, chị bỗng nảy ra một ý muốn điên rồ giữ anh lại, nói và cắt nghĩa cho anh hiểu, tuy cùng chẳng biết mình có thể hay cần phải nói những gì.

Bình tĩnh và yên lặng lạ lùng, chị tiễn hai người ra đến cửa.

Cô-xi-ri-ốp nắm tay chị hồi lâu và nhìn chị trìu mến. Anh cho rằng Na-đi-a bối rối là do việc anh ra về.

Ác-tê-mi-ép im lặng đưa tay cho chị, không khỏi chua chát nhớ lại cách đây hai giờ, đứng trước cánh cửa này, trong thâm tâm anh vẫn còn cho rằng Na-đi-a sẽ đi với anh. Anh chờ đợi một lát: liệu Na-đi-a còn dám hôn anh vào má nữa không?

Chị không có đú can đảm. Chẳng nói chẳng rằng, chị đặt vội bàn tay vào tay Ác-tê-mi-ép, rồi rút về cũng vội vàng như thế và mở cửa. Lúc xuống đến tầng dưới hai người mới nghe tiếng Na-đi-a chào vọng xuống:

- Xin từ biệt. Đừng quên nhau nhé!

Na-đi-a đóng sầm cửa, ngồi phịch xuống mọi chiếc ghế đẩu gần mắc áo và khóc nức nở. Chị khóc vì chị thấy mỏi mệt sau cơn căng thẳng thần kinh vừa rồi, vì Ác-tê-mi-ép làm chị sợ và việc anh ra đi chấm dứt hai năm trong cuộc đời của chị, hai năm hoàn toàn gắn bó với anh.

Trong tâm hồn ích kỷ của chị, những người khác, tất cả những người khác chiếm ít chỗ đối với bản thân chị đến nỗi trong khoảng nhỏ tí xíu dành cho người khác, Ác-tê-mi-ép đã chiếm một khoảng quan trọng. Như tất cả mọi người yêu mình hơn là yêu người khác, Na-đi-a dễ dàng đánh giá cao những tình cảm cỏn con mà dù sao chị cũng cảm thấy đối một số người nào, và chị không tự dối mình khi chị tự nhủ rằng tình yêu của chị đối với Ác-tê-mi-ép đã là một trong những tình cảm sâu xa nhất của đời chị. Anh ta đã đi. Thật ra, nếu chị lạnh lùng suy nghĩ đến tương lai, sự mất mát này hiện giờ cũng chẳng đau đớn gì hơn một vết kim châm. Buồn thay, mũi kim vừa châm không phải vào ai khác mà vào chính chị, vào bản thân chị mà chị quý yêu một cách trìu mến trung thành và lập tức nốt kim châm gần đau như một vết thương. Na-đi-a khóc mãi, khóc nức nở, vẫn ngồi trên chiếc ghế đẩu ở phòng ngoài. Nước mắt dòng dòng trên mặt. Chị thổn thức, chị rên rỉ hai nắm tay bôi nước mắt đầy má, than thở và nhất là chua xót nghĩ rằng có lẽ nước mắt phải làm cho chị xấu lắm, trong khi thật ra chị đẹp và có lẽ «người» hơn lúc thường nhiều.

Ác-tê-mi-ép và Cô-xi-ri-ốp đi ra phố theo vỉa hè đến góc một khu nhà, nơi Cô-xi-ri-ốp đỗ xe, một chiếc «Em-ka» anh tự lái lấy.

- Anh ở đâu?

- Phố Út-xa-si-ốp-ca.

- Tốt lắm - Cô-xi-ri-ốp nói và, ra khỏi ngõ, anh lái vào trung tâm thành phố.

- Đi lối này thú vị hơn - Cô-xi-ri-ốp nói.

Ác-tê-mi-ép không phản đối. Đi lối nào cũng được, anh hoàn toàn dửng dưng với điều đó.

- Anh sẽ xem tôi lái xe như thế nào. Na-đi-a sợ. Lần đầu tiên, đang đi, cô ta nắm cả lấy tay tôi. Lẽ dĩ nhiên đây ở thành phố, phải khác. Vả lại thời gian vừa rồi, tôi giữ lời hứa, tôi thận trọng hơn - anh quay đầu lại nói với Ác-tê-mi-ép trong khỉ xe dừng trước hiệu đèn đỏ - Các cậu ấy bắt tôi phải hứa.

- Các cậu nào?

- Các cậu nào à? Những phi công của tôi chứ còn ai nữa. Hai người vượt quảng trường Đéc-gin-xki và đi xuống phía Ô-khốt-ni Ri-at, nhưng đáng lẽ đi thẳng, Cô-xi-ri-ốp sau khi liếc nhanh nhìn một anh công an giao thông quay lưng lại phía mình lượn ngay ở giữa phố và đến đỗ trước khách sạn Mạc-tư-khoa.

- Đến nơi rồi - anh nói và rút chiếc khóa công-tắc ra.

Ác-tê-mi-ép xuống xe.

Anh cũng chẳng thiết tiếp tục con đường về nhà bằng xe, nhưng lẽ ra Cô-xi-ri-ốp có thể báo trước cho anh một cách lịch sự hơn rằng anh ta không thể đưa anh về tận nhà được.

- Chào anh - Ác-tê-mi-ép nói vừa đưa tay lên vành chiếc mũ cát-két, chuẩn bị đi.

Cô-xi-ri-ốp, trong lúc đó đã đi một vòng quanh xe soát lại xem rác cửa đã đóng cẩn thận chưa và đang cúi nghiêng trên chiếc cửa cuối cùng để khóa nó lại - Anh ngẩng nhìn Ác-tê-mi-ép và bật cười.

- Không - anh nói - cậu cho mình là người thế nào? Tôi đã nói với cậu là tôi đưa cậu về, thế nghĩa là tôi đưa cậu về đến nhà.

Anh đóng cửa, và nhét chiếc khóa vào túi quần.

- Đây, chỉ là ngừng lại một chút thôi. Phố Út-xa-si-ốp-ca còn xa, ta hãy vào phòng ăn khách sạn Mạc-tư-khoa độ một tiếng đã. Cậu đã vội giận rồi sao? Chắc cậu nghĩ bụng: «Cái thằng rõ bất lịch sự, đã hứa với người ta là đưa về tận nhà đến giữa chừng lại bỏ rơi ở vỉa hè», Không, ông bạn ơi, bọn không quân chúng mình không bao giờ làm những việc như thế đâu.

Anh ta cậu cậu, mình mình với Ác-tê-mi-ép, đề nghị anh đi vào quán ăn cũng tự nhiên như cách đây năm phút anh thôi không gọi Na-đi-a là Na-đi-ét-da A-lếch-xây-ép-na nữa.

Ác-tê-mi-ép không hề muốn vào quán ăn với Cô-xi-ri-ốp một chút nào, nhưng anh cũng không thích về nhà lắm. Thật ra, anh chẳng muốn gì cả.

- Mình cần phải về, có người đợi ở nhà - anh nói lửng lơ.

- Rồi cậu sẽ về đến nhà! Tôi đưa cậu về cơ mà!

Ác-tê-mi-ép nghĩ bụng nếu mình cưỡng lại, Cô-xi-ri-ốp, một người cứ trông cũng rõ, thuộc loại đã thích làm gì là làm cho bằng được, sẽ lại càng khăng khăng hơn và như vậy hai người có thể đứng lâu thảo luận trên lề đường, trước khách sạn Mạc-tư-khoa dưới mắt những người qua lại đã bắt đầu chú ý đến những huân chương của Cô-xi-ri-ốp. Vả lại, ngoài sự không thích thú lắm ra, Ác-tê-mi-ép cũng chẳng có lý do gì để không vào quán ăn với Cô-xi-ri-ốp.

«Chẳng có mảy may lý do gì», anh nghĩ bụng, vẫn với vẻ bình tĩnh đã từ hai giờ nay làm anh hết sức vui sướng, anh đi theo Cô-xi-ri-ốp.

Quán ăn chật ních, nhưng một người trong số nhân viên phục vụ, to béo và đầu hói, trông thấy các anh vào, xếp cho một bàn trong một góc vừa kéo mảnh bìa có ghi chữ «Dành riêng» đi.

- Cô-nhắc chứ? - anh ta hỏi Cô-xi-ri-ốp giọng thân tình khi hai người đã ngồi vào bàn.

- Cô-nhắc và cái gì ăn - Cô-xi-ri-ốp nói, và còn sẽ xem sau.

- Sao lại ăn? - Ác-tê-mi-ép nói. Chúng mình vừa ăn xong rồi.

- Cũng không sao, bày biện cho nó đẹp bàn - Cô-xi-ri-ốp nói. Và quay lại phía người phục vụ, anh thêm - thôi lấy đi.

- Có lấy nước chanh nữa không? - người phục vụ hỏi với cùng một giọng, để chứng tỏ rằng không những anh ta hiểu rõ Cô-xi-ri-ốp, mà còn nhớ cả những sở thích của anh.

Cô-xi-ri-ốp nói:

- Đúng lắm, và làm mau lên. Anh bạn tôi bận - và hất đầu chỉ Ác-tê-mi-ép.

Anh nhân viên phục vụ cười vẻ tản thưởng câu nói đùa; người ta vẫn cứ có thể vội khi người ta ngồi cùng bàn ăn với Cô-xi-ri-ốp khi anh ta không vội!

Vẫn tươi cười, anh xếp cốc lên bàn và đi, chiếc khăn ăn vắt trên cánh tay.

Ác-tê-mi-ép, im lặng, đưa mắt nhìn phòng ăn nơi anh chỉ mới đến hai lần trong đời anh, hai lần mà anh không muốn nhớ đến nữa.

«Vả lại, anh nghĩ thầm, thật ra, sao lại không nhỉ? Hai lần vì cả hai lần đều đến với Na-đi-a. Hai lần ở góc phía đằng kia. Và sao nữa?»

Rồi anh nghĩ rằng quán ăn này, nói chung. không làm anh thích thú. To quá, sang quá, những cột bằng đá hoa kia nặng nề quá. Người ta có thể đến đây chơi, ngắm nghía, nhưng người ta không thích ăn ở đây.

Cô-xi-ri-ốp ngược lại, thích quán ăn này. Khi người ta mang cô-nhắc đến, Cô-xi-ri-ốp, không đợi những món sau, rót đầy cốc của mình và của Ác-tê-mi-ép, vừa cạn cốc vừa nói «Chúc cậu sức khỏe», và lại rót đầy luôn một lần thứ hai nữa. Ác-tê-mi-ép nghĩ anh chàng này có vẻ đã bắt đầu uống thì không ngừng lại dễ dàng và ngại rằng tất cả sẽ chấm hết bằng một cuộc cãi cọ lố bịch của kẻ say rượu.

- Đây, ở chúng mình người ta làm thế đấy, Cô-xi-ri-ốp nói khi uống cạn cốc thứ hai và tiếp theo một cốc nước chanh nữa. Xem bộ binh làm gì nào.

Ác-tê-mi-ép không thích không ăn gì lúc uống rượu nhưng anh cũng cạn cốc thứ hai.

- Lần này thì chúc cậu - anh nói, khó khăn mới phát ra được tiếng «cậu». Việc cậu cậu mình mình với Cô-xi-ri-ốp mà anh gần như không quen biết vả lại ở một cấp bậc trên anh làm anh khó chịu, nhưng Cô-xi-ri-ốp cứ buộc anh phải làm thế.

- Ừ, khá lắm - Cô-xi-ri-ốp gật gù - Làm cốc nữa. Trong lúc đỏ: người phục vụ đã dọn món «da-cút-ski»(1) và Cô-xi-ri-ốp trước khi uống cốc thứ ba, uể oải đưa chiếc phuốc-sét về phía một đĩa xà-lách. Viên đại úy trước mặt anh có vẻ dễ thương; anh yêu thái độ vững vàng của anh ta đối với Na-đi-a, vì bản thân anh thấy luống cuống trước mặt chị. Nhưng nhất là, sau khi rời Na-đi-a, anh không muốn ngồi một mình chút nào.

Đã nâng cốc thứ ba lên, anh tự hỏi không biết sẽ uống chúc sức khỏe ai. Anh nghĩ đến Na-đi-a, nhưng lại nghĩ bụng là anh bạn này có thể sẽ kể chuyện lại cho chị biết anh uống chúc sức khỏe chị như thế trước bất cứ ai, trong một tiệm ăn.

«Chúc em bé Na-đi-a của anh» anh nói thầm, và lặng lẽ uống cạn cốc thứ ba.

- Cậu hãy kể cho mình nghe... - anh nói, ý muốn hỏi Ác- tê-mi-ép xem học xong bây giờ được bố trí đi công tác ở đâu, nhưng Ác-tê-mi-ép lại nghĩ rằng anh ta muốn nói chuyện về Na-đi-a với mình nên cắt ngang.

- Cậu hãy kể đi đã. Cậu đã nhìn thấy nhiều cái mà mình còn phải lâu lắm mới mơ đến được.

- Với bọn phi công chúng mình, trước hết chúng mình chẳng biết bao giờ nó xảy ra - Cô-xi-ri-ốp nói - và rồi người ta đặt giấy tờ ở dưới mũi anh và cẩn thận, đừng có mà rối trí. Nếu cậu rối trí... Anh không nói hết câu nhưng anh trình bày bằng một cái huơ tay chớp nhoáng, điều sẽ xảy đến cho một phi công khi anh ta rối trí. Nhưng những người ở đó tuyệt vời - Một dân tộc thật tuyệt! anh nhấn mạnh, giọng cảm động. Tuyệt! Một người nào đó, chắc sẽ tả lại tất cả những cái đó trong hồi ký của anh ta. Không phải mình, lẽ dĩ nhiên. Mình nếu mình viết… Anh đặt ngay bàn tay vào cổ, làm điệu bộ một con dao. Nhưng sẽ có người kể lại tất cả. Ngoài mình ra, cũng còn nhiều người khác đến đó.

________________________________________ (1) Món vặt dùng đầu bữa.

Tay anh đụng vào những tấm huân chương.

- Những huân chương này cũng vậy một cái thật sự là tặng cho cá nhân mình, còn hai cái khác, là cho những cuộc chiến đấu tập thể cùng với các cậu trong phi đội của mình. Bọn phát-xít hạ mất ba cậu, cậu thứ tư bị tai nạn, ngay trước lúc cất cánh.

Nói đến đây, Cô-xi-ri-ốp, nhớ lại kỷ niệm đó, tức giận đầy ruột, đấm mạnh tay xuống bàn và ngồi mơ mộng một lúc. Anh nghĩ đến một nơi xa, xa lắm khỏi quán ăn, và chiếc bản này, xa người đại úy có bộ tóc hung đang ngồi trước mặt anh, mà anh biết rất ít này, và xa, xa cả Na-đi-a, xa lắm. Anh nhớ lại cái im lặng của một nghĩa trang trong một thành phố nhỏ ven biển, nhớ những người phi công ấy đứng chung quanh anh, trên nền một rặng cây cỏ xanh um. Dưới chân họ, một mảnh bia bằng đá hoa trắng, mà chắc từ làu bọn phát-xít đã cạy lên và đập tan ra từng mảnh.

Ác-tê-mi-ép nhìn bộ mặt sa sầm của Cô-xi-ri-ốp, nhìn những huân chương nhắc lại máu đã đổ mà anh ta vừa nói đến rất thành thật và khiêm tốn tự nhủ «Thật ra không biết có cách gì để nói cho anh ta biết trước?».

Nhưng Ác-tê-mi-ép biết nói gì, và nói thế nào với anh ta? Nói với anh ta rằng: Na-đi-a đã xử sự không tốt với anh; đối với Ác-tê-mi-ép, chị không yêu anh với một tình yêu chân thành và để anh ta hiểu rằng chị không có thể yêu ai được? Rõ ràng chị chẳng có thể thành thật yêu cái người trước mặt anh kia. Anh không tin. Nhưng sao người kia lại bắt buộc phải tin anh? Hai năm trước đây, anh cũng không tin nếu người ta nói với anh rằng Na-đi-a không thể yêu ai được. Làm gì bây giờ? Hoàn toàn chẳng làm gì được cả. Vì bây giờ dù thế nào anh cũng không thể kể lại việc người đàn bà ấy; người mà anh đã yêu và đã đáp lại tình yêu của anh, như chị đã có thể làm được, một người nông nổi, dửng dưng với tất cả những gì không thuộc bản thân mình, mặc dù có những giây phút đôn hậu. Không thể nào can ngăn được anh chàng này không yêu Na-đi-a, một khi bây giờ anh ta đã yêu cô ta. Không kẻ nào trên đời lại nói điều đó và nhất là, không có kẻ nào thèm nghe, mặc dù điều đó hoàn toàn là sự thật, nói ra không vì có ý xấu, không phải vì tự ái bị thương tổn, mà đơn giản như người ta kéo vội cánh tay một người đi trên đường ray, không trông thấy một chuyến tầu điện đang tiến về phía mình.

Ác-tê-mi-ép tự nhận thấy anh không thể nào nói được, anh ngắm Cô-xi-ri-ốp và cuối cùng phải tự thú nhận rằng tất cả cái đó chỉ là một ý nghĩ ngớ ngẩn đột nhiên nảy ra do cảm tình đối với con người ngồi trước mặt anh.

- Tôi thèm được như anh, con người đã từng được chiến đấu chống bọn phát-xít - Ác-tê-mi-ép nói.

- Cậu nói cũng có lý - Cô-xi-ri-ốp trả lời, bỏ giữ cơn mơ mộng, nhưng vẫn chống cằm vào tay - Chỉ là chiến sĩ những ai đã từng ra mặt trận tham chiến. Còn những người khác chưa phải. Người ta còn chưa biết họ sẽ ra thế nào.

Cặp mắt của Cô-xi-ri-ốp bị rượu kích thích nhìn Ác-tê-mi-ép chằm chằm. Anh cứ nhìn Ác-tê-mi-ép như thế một lúc lâu và sau cùng, như sực nhớ ra một điều gì, anh nói:

- Mình bậy quá, mình làm cậu phật lòng, mình làm phật lòng một người bạn. Ta phải uống một cốc để chấm hết câu chuyện này.

Ác-tê-mi-ép phải cạn chén. Anh không sợ gì cho mình, nhưng Cô-xi-ri-ốp đã bắt đầu ngà ngà.

- Cậu đừng sợ, - Cô-xi-ri-ốp vừa nói vừa rót đầy hai cốc - Uống đi! Mình không bỏ rơi cậu đâu, vì mình đã hứa đưa cậu về nhà.

Nhưng Ác-tê-mi-ép không uống thêm một ngụm nào nữa, anh không muốn nhìn thấy Cô-xi-ri-ốp say, vì bản thân anh ta, vì cấp bậc đại tá và những huân chương của anh ta. Anh kiên quyết ngăn cản Cô-xi-ri-ốp. Trong một lúc Cô-xi-ri-ốp đãng trí, anh ra hiệu gọi người phục vụ và trả tiền.

- Chúng ta ở đây được một tiếng rưỡi rồi - anh nói - Cậu hứa là sau một tiếng sẽ đưa mình về. Mình có người đợi.

Cô-xi-ri-ốp nổi cáu.

- Cậu xem giờ? Cậu có muốn xem đồng hồ của mình không? Đây giờ trên hai đồng hồ đây! Cậu không thể ở lại thêm nửa giờ với Cô-xi-ri-ốp hay sao?

Nhưng Ác-tê-mi-ép không nhượng bộ: anh có người đang đợi và Cô-xi-ri-ốp đã hứa đưa anh về.

Quen được đồng đội yêu mến và nể nang thường cảm phục tất cả mọi việc anh làm, do cảm phục anh trên cương vị phi công, Cô-xi-ri-ốp giờ bị Ác-tê-mi-ép cưỡng lại, đỏ mặt và trở nên ương ngạnh ích kỷ, một nét thường xuyên của cá tính không có chừng mực của anh, nhưng hay bộc lộ nhất lúc anh uống rượu.

- Được, một cốc cuối cùng, nếu cậu không muốn mất lòng tôn trọng của mình đối với cậu - Cô-xi-ri-ốp nói, mắt nhìn Ác-tê-mi-ép, giận dữ.

Bây giờ đối với anh không còn là chuyện bản thân mình uống mà là làm cách nào cho Ác-tê-mi-ép uống.

- Mặc kệ sự tôn trọng của cậu - Ác-tê-mi-ép nói - Cậu đã hứa là cậu đưa mình về nhà.

- Hứa! Hứa! - Cô-xi-ri-ốp càu nhàu - Những kẻ như cậu hứa với họ một tí gì cũng đều nguy hiểm.

Ác-tê-mi-ép làm như không nghe thấy.

- Thế nào, cậu uống hay không?

Cô-xi-ri-ốp nâng cốc, nhưng Ác-tê-mi-ép không đụng đậy

Không muốn uống một mình, anh đặt cốc rượu xuống bàn và bảo tính tiền.

- Đã trả rồi - người phục vụ nói, đưa mắt chỉ Ác-tê-mi-ép.

- Sao lại thế? - Cô-xi-ri-ốp nói mặt lại càng đỏ hơn, tay rút một tập giấy bạc ở trong túi ra.

Ác-tê-mi-ép, ngại một cuộc cãi lộn ngớ ngẩn, ngắt lời. nói:

- Mình đồng ý trả một nửa.

- Mình mời cậu cơ mà.

- Mình không phải là một cô gái - Ác-tê-mi-ép vừa nói vừa cười - Khi mình có tiền, mình đi chơi với bạn, khi mình không có, mình không uống bằng tiền của người khác.

- Mặc kệ, bảo cho mình biết bao nhiêu.- Cô-xi-ri-ốp nói, đột nhiên giọng dịu lại.

Ác-tê-mi-ép làm cho Cô-xi-ri-ốp cáu, nhưng trong cơn say, anh vẫn thấy Ác-tê-mi-ép mỗi lúc một dễ thương hơn.

Khi Ác-tê-mi-ép lấy trong tập giấy bạc một tờ ba mươi rúp, Cô-xi-ri-ốp ngoảnh lại phía người phục vụ và đưa cho anh ta một tờ khác:

- Đây thuộc về phần tôi.

Rồi tay anh vơ tất cả tiền, nhét vào túi và đứng dậy.

Ác-tê-mi-ép ngại nhìn thấy Cô-xi-ri-ốp lảo đảo, chực sẵn sàng đỡ anh ta, nhưng anh hết sức ngạc nhiên thấy Cô-xi-ri-ốp trấn tĩnh lại và đi về phía cửa, bước chân tuy gượng gạo nhưng vững chắc. Do cố gắng, lớp da trên những đốt xương hai bàn tay nắm chặt lại xanh tái đi.

Hai người xuống cầu thang. Không quay lại phía Ác-tê-mi-ốp, Cô-xi-ri-ốp chân gượng gạo đi qua phòng ngoài rộng mênh mông và ra phố.

«Không biết anh ta sẽ lái xe thế nào?» Ác-tê-mi-ép nghĩ nhưng cũng không do dự ngồi xuống ghế trước bên cạnh Cô-xi-ri-ốp.

Nhưng lo ngại của Ác-tê-mi-ép lại một lầu nữa tỏ ra không đúng. Cô-xi-ri-ốp nắm tay lái, mắt dán vào đường và chiếc xe chạy như bản thân nó là sự tiếp tục của cái thân hình co lại, bé nhỏ nhưng mạnh mẽ kia - Anh không nói một lời suốt dọc đường, trừ lúc đến góc phố Pi-a-rô-gốp-xcai-a, đối diện với trường đại học, anh mới hỏi Ác-tê-mi-ép:

- Đi lối nào bây giờ?

- Cứ đi thẳng - Ác-tê-mi-ép trả lời.

- Và bây giờ? - Anh lại hỏi, lúc đến ngã tư.

- Rẽ bên trái.

- Cậu nhớ báo mình trước.

Một đường vòng nữa và hai người đến trước cửa nhà Ác-tê-mi-ép.

- Cảm ơn cậu - Ác-tê-mi-ép nói, vừa bước xuống xe.

Cô-xi-ri-ốp đưa tay cho anh bắt, và lúc đóng cửa, nói thêm:

- Dù sao thì cậu cũng xấu chơi lắm, đại úy ạ.

Xe bỗng mở máy, mũi xe sáng lấp lánh ở một góc đường ngoặt và biến mất.

Như Ác-tê-mi-ép đã đoán trước, Ma-sa vẫn chưa về, nhưng bà cụ đã về. Khi anh vào, bà đương giặt quần áo ở trong bếp. Những ngày gần đây, khi ở xưởng về, tối nào bà cũng lo chuẩn bị dần hành lý cho con và tối nào cũng đón anh bằng một cái nhìn như muốn nói «Thế nào, mai đã đi à?»

- Ngày mai. mẹ ạ-Ác-tê-mi-ép trả lời mẹ từ ngưỡng cửa. Bà Ta-ti-a-na Stê-pa-nốp-na buông mạnh chỗ quần áo bà đang cầm trên tay xuống, thở dài, chùi tay và lặng lẽ đi về phía phòng mình.

- Thế nào, mẹ không nói với con một lời nào hay sao? - Ác-tê-mi-ép vừa hỏi vừa đi theo mẹ vào phòng.

- Con muốn mẹ nói gì với con bây giờ - bà trả lời - Phải chuẩn bị hành lý cho con chứ.

Bà đến gần chiếc bàn làm việc của con, và sau khi đeo kính, lấy một mẩu bút chì và một tờ báo bà bắt đầu ghi ở ngoài lề bản kê những đồ dùng, quần áo của con. Bà chăm chú làm, vẻ mặt cau có như bà có những lý do sâu xa để giận con. Nhưng Ác-tê-mi-ép biết rằng sự im lặng và cái vẻ bận rộn và cáu kỉnh ấy chỉ là để che giấu nỗi buồn phiền.

- Mẹ nói gì với con đi, anh nhắc lại vì nghĩ rằng bà sẽ khuây khỏa nếu gợi được cho bà nói chuyện. Người ta có thể nói rằng mẹ chẳng buồn một chút nào về việc con đi cả.

- Việc đó chẳng làm mẹ buồn - bà Ta-ti-a-na Stê-pa-nốp-na chằm chằm nhìn con qua cặp kính, vẻ phẫn nộ và nghiêm nghị, như trước đây thỉnh thoảng chồng bà vẫn thế. Sau ba mươi năm chung sống, hai người có chung một số thói quen và cả một số cử chỉ nữa.

Ngồi trước mặt con, cũng cao lớn khỏe mạnh như chồng, người đàn bà đã đứng tuổi này vừa chịu cảnh góa bụa, nhưng không hề khuất phục trước cuộc đời, có ý thức về nghị lực của mình, không những bà biết rằng sự chia ly nay đau đớn biết bao đối với bà mà cả đối với con ba nữa. Nhìn con, do bản năng, bà hiểu chắc chắn, có điều gì đang diễn biến trong đầu nó: nó buồn khổ và tức giận, nhưng không phải là do việc đi, vì nó vẫn ước ao và chờ đợi ngày đó.

- Có việc gì xảy ra thế con? - Bà nói sau một hồi lâu im lặng.

- Chán lắm mẹ ạ - Ác-tê-mi-ép nói vắn tắt, anh hoàn toàn không hề muốn tránh phải giải thích mà chỉ vì anh hiểu rằng chỉ cần nói thế cũng có thể làm cho mẹ anh hiểu tất cả - Tốt lắm thì đúng hơn. Vĩnh viễn chấm dứt tất cả rồi mẹ ạ.

Anh nói mấy lời đó với một nụ cười gượng gạo. Bà Ta-ti-a-na không trả lời. Bà chờ đợi sự kết thúc này và cũng chẳng mong gì khác. Con bà đi xa lắm, có thể đằng đẵng nhiều năm; anh sắp bắt đầu một cuộc đời mới và, mặc dù buồn khổ trong thâm tâm, bà hài lòng nhìn thấy anh ra đi, vào cuộc đời mới này hoàn toàn tự do.

- Người ta vẫn chưa nói sẽ điều động con đi đơn vị nào à? - Ta-ti-a-na hỏi như muốn nhấn mạnh rằng mọi sự cuối cùng rồi cũng sẽ tự thu xếp ổn thỏa và lúc này chỉ cần nghĩ đến điểm chính, đến công tác.

- Không, người ta chưa nói gì cả. Đến Si-ta người ta mới cho biết.

- Đến Si-ta, con viết thư về cho mẹ chứ?

- Lẽ dĩ nhiên. Con sẽ viết cho mẹ ngay sau khi con biết sẽ công tác ở đâu. Điều chắc chắn nhất là người ta điều động con đến một địa điểm nào đó ở biên giới.

Và anh nói với mẹ những ước đoán của mình về địa điểm anh có thể được điều đến.

Bà Ta-ti-a-na Stê-pa-nốp-na nghe con nói, nhưng trong khi con bà nói về tương lai, óc bà trở ngược lại đi vòng, trở về nỗi đau khổ mà hiện nay bà vẫn còn cảm thấy và những dấu hiệu bên ngoài của nó chỉ mới bắt đầu phai đi trên nét mặt khắc khổ của bà.

- Cuộc đời không phải bao giờ cũng toàn mầu hồng - Ta-ti-a-na đột nhiên nói và bà mỉm cười một mình khi nghe chính mình nói lên những tiếng cũ kỹ ấy trong ngôn ngữ nghìn đời của người đàn bà, những tiếng nó không ăn khớp với cá tính của bà, với con bà và với tất cả cuộc đời của gia đình bà, rộng rãi trong hạnh phúc và ngấm ngầm trong đau khổ.