hử hỏi lòng ai có thể dửng dưng khi nghe tôi kể, dù đó là Myrmidon hay Dolope hay người dân xứ Ithaque, phải chăng bọn Hy Lạp đã phải trả giá bằng muôn ngàn sinh mạng? Bọn họ đã kiệt quệ vì chiến tranh, vì sự chống trả quyết liệt của chúng tôi. Achille đã giết Hector, người bảo vệ cao cả, nhưng Pâris đã hạ Achille, vị anh hùng Hy Lạp. Hai đội quân đều mất những chủ tướng dũng cảm và đều bị suy yếu như nhau. Bấy giờ, Ulysse, nhà vua xảo quyệt xứ Ithaque đã đưa ra một quỷ kế mang lại chiến thắng đến cho kẻ thù của chúng tôi. Với sự giúp sức của thần Minerve, họ thiết kế một con ngựa cao như núi, toàn bằng gỗ tùng của rừng chúng tôi. Từ mặt thành, chúng tôi đã có thể trông thấy cái khối khổng lồ kỳ quặc đó. Ulysse cho loan truyền rằng đó là vật cầu đảo cho chiến tranh mau kết thúc, để họ sớm được quay về quê hương, và trong thành Troie đã không thiếu những lời đàm tiếu về phương cách mong manh ngớ ngẩn mà bọn Hy Lạp bày ra để kêu gọi thần linh đoái hoài đến số phận của họ. Cũng như mọi người, tôi không nhịn được cười. Khi con ngựa vừa được làm xong, bọn Hy Lạp để vài ngày trôi qua, rồi ra vẻ mệt mỏi và chán ngán vì cuộc chống trả của chúng tôi cứ dằng dai mãi, bọn chúng chuẩn bị rút quân. Một hôm, – tôi không bao giờ quên được nét mặt hớn hở tột cùng của người đến báo tin – tôi, và tất cả dân thành Troie đều trông thấy những cánh buồm trắng và vàng nhạt của bọn Hy Lạp biến mất qua khỏi hòn đảo Ténédos. — Chúng đã ra khơi! – Người ta hét lên. Lòng dằn vặt lo âu, tôi cố gắng làm dịu đi sự vui mừng quá độ của dân chúng. Nhưng vô ích, tất cả mọi cửa thành mở toang và người ta ùa ra khắp nẻo, họ đổ xô về phía các lều trại của bọn Hy Lạp. Mọi người nhốn nháo, la hét, cười nói và ôm nhau nhảy nhót quay cuồng. Cả thành Troie như say sưa điên loạn. — Đây là lều của Dorien, kia là trại của Achille, còn đó là nơi Dolope trú ẩn, đám đông vừa hò hét vừa giẫm đạp lên những nơi còn rơi vãi các thứ vật dụng kẻ thù bỏ lại. Chỗ này là nơi đã xảy ra ác chiến dữ dội, chỗ kia là nơi tàu bỏ neo. Dân chúng vòng trong vòng ngoài, bao quanh con ngựa gỗ lạ lùng. Người ta sẽ làm gì với chiến lợi phẩm này? Ý kiến mọi người chẳng ai giống ai. — Đưa nó vào thành đi, – Thymète, cháu của Priam nói. — Không nên, – Capys thận trọng hơn, vội can – hãy xô nó xuống biển hay ít ra cũng phải triệt hạ nó đi, chắc hẳn phải có mưu kế gì đây. — Như thế sẽ xúc phạm đến thần Minerve vì kích động cơn thịnh nộ của thần với thành Troie! – nhiều người nhao nhao phản đối. Ngay lúc đó, chú Laocoon của tôi chạy đến, nét mặt giận dữ: — Bọn người nông nổi, – ông hét lên – các người hẳn chưa nghe đồn về tên Ulysse quỷ quyệt hay sao? Các người tưởng rằng bọn Hy Lạp đã thực sự rời xa bờ biển rồi chăng? Tại sao chúng thiết kế con ngựa này? Để bỏ lại cho các người à? Ta sợ bọn Hy Lạp, sợ cả quà tặng của chúng. Cái máy này được làm ra để do thám thành lũy của chúng ta, làm nơi ẩn núp cho đám quân hãm thành đấy. Hãy nghe theo ta và sớm vứt bỏ cái vật đáng ngại này. Bằng tất cả sức lực của mình, ông phóng ngọn giáo dài, cắm sâu vào sườn con ngựa đánh soạt một tiếng. Nhiều người sắp sửa bắt chước hành động ông, thì bỗng nhiên bọn chăn cừu ồn ào dẫn đến một gã trai trẻ, áo quần xộc xệch, hai tay bị trói thúc ra sau, chẳng tỏ vẻ gì muốn chống cự lại cả. Thế là đám đông hướng về phía gã, nhiều tiếng thét “giết, giết đi!” nổi lên, khi người ta nhận ra gã là một tên Hy Lạp đáng ghét. — Ngươi là ai? Tại sao quanh quẩn ở bờ biển này? – Vua Priam hỏi tên tù binh – Tại sao ngươi cả gan chường ra trước mắt bọn ta? Gã trẻ tuổi nhún vai với vẻ chua chát: — Các người giết ta chỉ khiến người xứ Ithaque và con cháu Atride hả lòng hả dạ. Ta tên Sinon và là bạn của Palamède lẫy lừng, mà Ulysse vì ganh ghét đã vu khống tội phản quốc và đem đi xử tử. Ta không thể lặng im trước hành động ghê tởm đó, và ta thề – chẳng cần phải che giấu gì nữa, – sẽ trả thù cho Palamède ngay lúc về tới Argos. Ulysse biết được mưu định đó và muốn giết ta. Này dân Dardani, các người có biết rằng đã bao phen quân Hy Lạp có ý định rời bỏ thành Troie. Lẽ ra chúng đã rút đi từ lâu rồi, nếu gió bão không gây trở ngại. Con ngựa mà các người thấy đó đã được làm nên để hiến tế thần linh. Calchas đã nảy ra ý kiến đó. Nhưng suốt thời gian thi công, sấm sét nổ vang rền. Quân Hy Lạp hoảng sợ vội cho Eurypyle đến cầu xin Apollon phán dạy. Gã này quay về với những câu sấm khủng khiếp, khiến các tướng chỉ huy và cả “người xứ Ithaque” cũng không dám tiết lộ ngay với quân lính. Đám đông xô đẩy nhau vây quanh Sinon. Cứ nhìn vẻ khinh miệt của y khi thốt lên mấy tiếng “người xứ Ithaque”, nỗi nghi ngại gần như tan biến mất. Đối với chúng ta, Ulysse chẳng phải là kẻ đáng căm ghét nhất trong bọn người Hy Lạp đó sao? — Cuối cùng, – Sinon nói tiếp – bọn tôi được biết phải tế sống một người Hy mới mong quay về Argos được. “Trước đây, để đến được Ilion này, các người đã phải hy sinh một trinh nữ để làm dịu cuồng phong. Giờ đây, sấm thần dạy, các người phải hy sinh một binh lính mới có thể bình yên trở về tổ quốc”. Nghe tin đó, cả đội quân đều rùng mình ớn lạnh. Ai sẽ là nạn nhân của thần Apollon đây? Chính lúc đó tên Ulysse nham hiểm định trả thù tôi. Hắn buộc lão thầy bói Calchas công bố tên tôi, dâng hiến tôi cho tử thần. Tất cả quân binh đều lo sợ cho bản thân mình, nên nghe thế, mọi người đều nhiệt liệt tán thành. Nhưng trước đêm hôm tế lễ, tôi bứt dây thoát được và ẩn núp trong đầm lầy, chờ cho quân Hy Lạp rút đi. Giờ đây, tôi chẳng còn hy vọng trở về quê hương, gặp lại cha già, con dại nữa. Than ôi, có lẽ quân Hy sẽ sát hại những người thân của tôi, để trả thù việc tôi bỏ trốn. Ý trời đã muốn thế. Tôi đành phó mặc cho số phận. Sinon khóc tức tưởi, hai tay ôm lấy đầu, khiến chúng tôi xúc động vô cùng. Đích thân Priam đến cởi trói cho hắn. — Đừng quá bận tâm về những nỗi khổ của mình nữa, – ông nói – và hãy quên những kẻ đã bỏ rơi anh đi. Anh không còn là người Hy Lạp nữa. Thành Troie sẽ là quê hương của anh. Nhưng hãy nói cho tôi biết, con ngựa gỗ đồ sộ này dùng để làm gì? Đó là cỗ máy gây chiến hay là vật hiến thần linh? — Nếu tôi nói lên sự thật, ngài có tha chết cho tôi không? – Sinon hỏi. — Đương nhiên. — Thế thì, – gã người Hy vừa trịnh trọng giơ hai tay lên trời vừa nói – bởi vì ngài bảo đảm mạng sống cho tôi, tôi thề dứt bỏ mọi ràng buộc với xứ Hy Lạp, mà không e trái đạo và sẽ tiết lộ ra đây mọi điều bí mật. Trong cuộc chiến tranh này, quân Hy luôn được thần Minerve giúp sức… — Đúng thế! – Priam lầm bầm. — Cho nên khi Diomède và Ulysse giành được của thành Troie pho tượng thần Pallas, thì vị thần này đổi hẳn thái độ với bọn họ. Nhiều dấu hiệu rõ ràng chứng tỏ cơn thịnh nộ của thần Minerve, vì người ta đã xúc phạm đến Người, khi dời pho tượng khỏi nơi Người đã giáng xuống. Quân Hy nhất quyết làm mọi điều, hòng lôi kéo sự ủng hộ của Người. Theo lời bàn của Calchas, bọn họ quyết định quay về Argos tìm sự hỗ trợ và trang bị thêm vũ khí để vượt biển lần nữa và đánh úp các ngài. Con ngựa này được làm để xoa dịu cơn giận của thần Minerve. Quân Hy Lạp đã kiến tạo nó thật nặng nề và to lớn để các ngài không thể nào mang nó vào thành được. Bởi vì sấm truyền rằng, nếu con ngựa vào được trong thành, thành sẽ không bao giờ bị chiếm. Nhưng nếu các ngài phá hủy nó đi, hay vứt nó xuống biển, một tai hoạ khủng khiếp sẽ giáng xuống giang sơn của Priam. Đó là tất cả những gì Calchas bảo lại. Và quân Hy luôn mong rằng lòng căm hờn sẽ khiến các ngài phá hủy công trình của họ. Ngài còn muốn biết thêm điều gì nữa không? Sinon mệt mỏi ngồi xuống, đưa tay vuốt mặt. Thần linh ơi! Sao chúng tôi lại chẳng đập nát đầu con rắn độc đó đi! Nhưng làm sao chúng tôi lại nghi ngờ một người với những lời dối trá quỷ quyệt dường ấy? Hơn nữa, một cảnh tượng bất ngờ xảy ra, như xác nhận lời nói của Sinon. Hắn đã cảnh cáo dân thành Troie phải hứng chịu tai hoạ nếu đụng vào con ngựa gỗ kia, thì đấy, ngay trước mắt họ, khi chưa ai kịp ra tay can thiệp, Laocoon, kẻ đã dám phóng ngọn giáo dài vào sườn bộ máy khổng lồ để hiến tế cho nữ thần đã lăn ra chết thảm. Hai con rắn từ mé biển trườn lên, ướt nhẫy, dài thượt, sùi bọt và trong khi đám đông thét lên kinh hãi, rồi bỏ chạy tán loạn như đám mây tan tác dưới trận gió buốt lạnh của Eurus, các con quái vật xông thẳng đến Laocoon và hai đứa con, quấn chặt lấy họ. Các vòng cuộn siết mãi vào, lỏng ra rồi quấn cứng, cứ thế cho đến lúc các thi thể mềm nhũn, thở hắt ra hơi thở cuối cùng thì các con quái vật mới quay đầu lủi mất. — Nữ thần báo thù đấy! – Toàn dân thét lên – Hãy phá bỏ một lỗ hổng ở tường thành nếu cổng vào quá hẹp, nhưng bằng bất cứ giá nào, cũng phải mang con ngựa thiêng vào thành. Sự điên cuồng làm tăng thêm sức mạnh, mọi người đổ xô vào giúp sức. Nhiều bánh xe được lắp dưới chân ngựa, nhiều sợi dây thừng được quấn quanh cổ nó. Người đẩy kẻ kéo hì hục, bọn trẻ và các cô gái hát nhịp bài thánh ca để cổ vũ. Khi con ngựa dừng lại giữa thành, trước pháo đài, tiếng reo hò vang dội khắp thành. Ô, thành Troie, tổ quốc mến yêu, có phải chúng tôi đã mù quáng không? Cassandre, con gái Priam, đã hoài công gào thét rằng thành Troie sắp sụp đổ đến nơi, thế mà trong cái ngày cuối cùng đó, chúng tôi đã trang hoàng thành phố lộng lẫy như ngày hội. Và rồi đêm đến. Tôi đang ngủ ngon lành thì cơn mưa ập đến, Hector ngồi ở đầu giường, nhưng gương mặt lạnh lẽo và câm lặng của người chết đầm đìa nước mắt. Hai tay bấu chặt trái tim, từ đó máu cuồn cuộn tuôn ra. Tôi bật dậy, hãi hùng trước hình ảnh cái chết đau đớn. Anh cúi xuống, gần như chạm vào mặt tôi. — Dậy đi, dậy đi, – anh nói với tôi – kẻ thù đã ở trong thành. Giang sơn của Priam đã sụp đổ không gì ngăn cản nổi. Đừng phí công vô ích. Với Dĩ vãng, em hoàn toàn bất lực. Nhưng Tương lai sẽ được giao phó cho em. Nhanh lên, giữ lấy các gia thần linh hiển và kho tàng của thành Troie. Hãy mang theo xuống biển, đến tận mảnh đất mà tổ tiên xưa đã đến. Ở đó, em sẽ xây dựng một thành Troie mới. Bóng ma biến mất. Tôi ngồi dậy, lấm lét, rồi sực tỉnh và nhận ra sự náo động hãi hùng chung quanh. Nhiều đám cháy bốc lên và trận chiến đang diễn ra ác liệt trong thành. Nhiều lâu đài phụt cháy như bó đuốc. Lửa đỏ rực soi sáng cả biển xa. Dinh thự của cha tôi cách xa cung điện của Priam, nơi những tiếng thét kinh hoàng vừa vang lên. Tôi vơ vội vũ khí, chạy bừa ra nơi hỗn chiến. Tôi bắt gặp những chiến sĩ dũng cảm Pauthus, Ryphee, Dynas, và nhiều người khác nữa. Vừa chạy họ vừa báo cho tôi biết tên phản trắc Sinon thừa lúc đêm tối đã mở cánh cửa giấu kín bên sườn con ngựa gỗ, và những chiến binh Hy Lạp núp sẵn trong cỗ máy đó đã chui ra với đầy đủ vũ khí. Chúng đã cắt cổ các lính gác ở thành lũy và trong pháo đài. Trong khi đó, chiến thuyền Hy Lạp từ chạng vạng tối đã rời khỏi đảo Ténédos và tức tốc quay lại bờ biển thành Troie. Nhanh như chớp, đội quân Hy Lạp băng qua cánh đồng, ào ạt tràn vào thành, qua lỗ hổng mà chúng tôi – những kẻ ngu độn – đã tự mình phá ra đêm trước. Chúng hoà cùng với những chiến binh thoát ra từ con ngựa gỗ, tất cả do Ulysse dẫn đầu. Và chúng bắt đầu cuộc tàn sát. Ngày nào còn sống, tôi vẫn còn nghe tiếng kêu thảm thiết của những người đàn bà bị cướp mất con, tiếng rên la ai oán của những chiến sĩ thành Troie bị cắt cổ trong lúc mê ngủ, tiếng những bức tường rực lửa, đổ sập bên những vũng máu. Đã bao lần thanh đoản kiếm của tôi lút sâu vào ngực kẻ thù, tôi chẳng còn nhớ nữa. Tôi như điên loạn. Tôi chiến đấu điên cuồng với hy vọng hồn mình lìa khỏi xác, bay lên trước khi phải nhìn thấy thành phố quê hương bị hủy diệt. Trong cung điện của Priam, trận chiến thật kinh hồn, đến nỗi tưởng chừng như ở những nơi khác, cuộc chiến đã tàn lụi. Quân Hy Lạp núp sau những cái khiên to lớn, bám vào các cánh cửa, trong khi từ trên sân thượng, những kẻ bị vây hãm đã phá hủy các đỉnh tháp, ném xuống như mưa nào cột, nào đá. Tôi nhảy bổ vào một lối đi bí mật thông sang điện của Hector. Thường thường cậu bé Astyanax vẫn theo mẹ là Andromaque qua khung cửa này để tìm đến sự nâng niu vỗ về của ông nội. Tôi đến quá muộn. Cửa lớn của lâu đài đã bị đâm thủng và Pyrrhus, con trai của Achille, mình đẫm máu dân Troie, vừa cười vừa chửi rủa và chém gục Politès – đứa con trai út của Priam – ngay dưới chân ngài. Giữa lâu đài, quanh bàn thờ các gia thần, Hécube cùng con gái và con dâu quỳ lạy, tựa sát vào nhau như những con chim bồ câu mà bão táp đã thổi dạt xuống đất. Priam vươn người đứng thẳng để che chở cho họ trước kẻ thù hung bạo. Máu đứa con trai bắn vọt lên cả mặt ngài. — Thần linh sẽ trừng phạt mày, tên giết trẻ con! – Giọng nói run lên vì giận dữ của ngài cứ vang mãi bên tai tôi – Không, mi không phải là con của Achille dũng cảm và nhân hậu, mi đã nhẫn tâm giết con trai ta ngay trước mắt ta. Ông định đưa kiếm lên, nhưng Pyrrhur không để ngài kịp trở tay, hắn vung ngay lưỡi gươm lấp loáng, lia rụng cái đầu bạc phơ. Nhà vua Priam không còn nữa. Tôi kinh hoàng tột độ. Nhìn thấy ông lão bị sát hại, tôi liền nghĩ đến cha tôi, hiện cũng đang bị đe dọa bởi một cái chết tương tự. Con trai yêu quý và Créuse vợ tôi có còn sống không? Bất giác, tôi xô cửa trốn khỏi cái lâu đài mà Tử thần đang gào thét. Một bóng trắng hiện ra như một giấc mơ trước cửa đền Vesta. Tôi nắm chặt tay và dừng bước, lòng giận sôi lên, chỉ muốn chém giết cho hả. Nàng đứng trước mặt tôi kia, run rẩy bám vào một góc cột, chính vì nàng mà cả dân tộc điêu linh! Hélène, người đàn bà bội bạc, toàn thân đẫm máu người chồng xứ Phrygie, đang đắc thắng bước vào cung điện của người chồng Hy Lạp. Bởi nàng mà Ilion sụp đổ, Priam băng hà. Bến bờ Dardanie sẽ ngập máu dân Troie và người đàn bà – con quái vật kia – sẽ ngồi đó mà hưởng những giờ phút êm đềm, bên những đàn bà thành Troie đã trở thành nô lệ. Tay tôi nắm chặt đoản kiếm, nhưng một giọng nói dịu dàng thoảng nhẹ bên tai, đó là giọng nói của thần Vénus, mẹ tôi: — Con định trừng phạt ai đó, hở con? – Người nói – Một nạn nhân như con à, như tất cả những người kia, chỉ biết cúi đầu tuân theo Định mệnh? Chẳng phải Hélène đã gây ra sự sụp đổ của thành Troie đâu. Chính các thần linh đã quyết định ngày tàn của đế quốc này. Hãy nhìn kia! Ta sẽ vén mây để đôi mắt trần của con được thấy những kẻ Bất tử đang hăm hở hủy diệt thành phố của con. Và tôi thấy! Giữa những tảng đá và bụi mù ào ào tuôn xuống, thần Neptune đang tung cây chĩa ba xô ngã những bức tường, thần Minerve ngự trên chóp pháo đài, đầu đội mũ sắt, tay cầm mộc bằng da dê. Junon lung lay và gỡ các cánh cửa bằng đồng còn Jupiter thì đích thân cổ vũ quân Hy Lạp xông vào trận chiến. — Con ơi! Hãy trốn đi, – thần Vénus nói – hãy chạy trốn với những người mà con yêu quý. Con không thể nào chống lại thần linh đâu. Đi đi, ta sẽ che chở cho con. Trong lúc bấn loạn, tôi cắm đầu chạy vụt vào dinh thự của cha tôi. — Cha ơi! – Tôi hét lên với cha đang ngồi cạnh bàn thờ tổ, bình thản chờ đợi bọn Hy Lạp xông vào – Cần phải rời khỏi thành Troie. Chúng ta sẽ lẩn trốn giữa rừng núi Ida, trang bị thật nhiều tàu, rồi chúng ta sẽ ra khơi, tìm về những miền đất cách xa quân Hy Lạp, nơi đó cuộc sống sẽ êm đềm hơn. Nào, cha ơi, nhanh lên! Tôi đã ôm con vào lòng, cậu bé Ascagne rên rỉ, bám chặt cổ tôi. Créuse nắm lấy tay cha tôi. Bọn bộ hạ vội vã thu gom tất cả của cải trong cung điện. Nhưng Anchise lắc đầu: — Cha sẽ không đi, – ông nói – cha muốn được chết giữa thành Troie. Nhưng các con hãy còn trẻ, các con cần phải sống. Cứ trốn đi! Chúng tôi phủ phục dưới chân ông, nức nở van nài, nhưng vô ích. — Thế thì, – tôi trao con cho vợ, vơ vội thanh đoản kiếm và cái khiên, sẵn sàng lao ra chiến đấu – chúng ta sẽ chết mà không được báo thù, bởi cha tưởng rằng con có thể ra đi mà không có cha. Créuse quỵ xuống, kêu la thảm thiết. — Hãy thương lấy con. Không thể để nó chết được! – Nàng gào lên Tiếng thét bất chợt của cha tôi khiến chúng tôi cùng quay đầu lại. Trên mái tóc quăn của Ascagne, một ngọn lửa bỗng phụt cháy, liếm quanh những lọn tóc màu hung, tạo thành vòng hào quang rực rỡ. Chúng tôi kinh hoàng nhảy bổ tới. Tôi lấy nước rảy lên đầu đứa bé. — Điềm lành! Điềm lành! – Anchise đứng bật dậy đổi ngay sắc mặt, hét lên – Ôi! Đấng Jupiter anh minh, có thật thế không? Cháu nội tôi sẽ trị vì ư? Một tiếng sét nổ rền như đáp lại lời ông, và từ trên trời rơi xuống một ngôi sao với cái đuôi dài sáng lóe, lơ lửng trên cung điện, rồi biến mất vào khu rừng tối của núi Ida. — Đi thôi! – Cha tôi kêu lên rối rít – Đấng Jupiter đã chỉ đường dẫn đến vinh quang cho dòng họ ta. Nào, cha đã sẵn sàng. Ông cuộn những vật linh thiêng trong áo choàng – những gia thần thành Troie và níu lấy tay tôi, liêu xiêu tiến về phía cửa, bấy giờ đang bén lửa của đám cháy. — Cha ơi! – Tôi nói – Hãy để con cõng cha. Như thế, cha con ta sẽ cùng sống hoặc cùng chết với nhau. Tôi nâng cha lên vai rồi nắm lấy tay con, tôi rảo bước ra khỏi ngôi nhà của tổ tiên bao đời. Vợ tôi chạy theo sau, kế đó là những bộ hạ thẫn thờ câm nín. Trong bóng tối dày đặc, thỉnh thoảng được soi sáng bởi ánh lửa của đám cháy, chúng tôi vấp phải biết bao là chướng ngại! Tôi, kẻ đã từng tung hoành trong chiến trận, chẳng hề run sợ giữa làn tên mũi đạn, cũng phải giật mình thảng thốt trước mỗi tiếng động khẽ, khi nghĩ đến bao nhiêu sinh mạng quý báu mà mình có trách nhiệm đùm bọc, chở che. Tôi thoắt đi, thoắt dừng, chăm chú lắng nghe động tĩnh trong bóng tối. Nhưng cuối cùng, khi đến một thung lũng nhỏ hẹp, nơi có ngôi đền thờ thần Cérès tôi mới dừng lại thở, tất cả chúng tôi cảm thấy đã thoát nạn, thì một nỗi đau đớn không thể nào tả xiết chợt quặn thắt lòng tôi, vợ tôi, Créuse yêu quý của tôi đã biến mất! Nàng đã bị lạc từ lúc nào? Tôi nhớ lại trước khi rời khỏi kinh thành, tôi đã nhiều lần đổi hướng để tránh những nơi đang diễn ra các trận đánh. Có phải chính lúc đó, Créuse hoảng sợ, đã lạc mất dấu chúng tôi? Tôi gửi gắm cha tôi, Ascagne và các gia thần cho đám tùy tùng và những người dân Troie chạy loạn vừa đến nhập bọn trong ngôi đền, rồi nắm chắc đoản kiếm trong tay, tôi chạy vụt trở lại con đường vào nội thành. Tôi băng ngang cửa chính, cái cửa thành mà ban nãy chúng tôi đã đi qua, nhìn quanh quẩn rồi gọi thất thanh: “Créuse! Créuse!” Đáp lời tôi, chỉ có tiếng rên rỉ khắp nơi. Chân tôi luôn vấp phải những xác người. Hỏa hoạn tràn lan tứ phía, lửa cháy ngùn ngụt. Trước cửa ngôi đền thờ thần Junon, của cải châu báu của thành Troie chất đầy và những chiến binh Hy Lạp, dưới sự giám sát của Ulysse và Phénix, đang mang những tài sản vơ vét được từ các dinh thự đang bốc cháy đến. Tôi chạy miết về nhà. Nó chỉ còn là đống gạch vụn. Nỗi tuyệt vọng lớn dần. Chẳng sợ bị lộ, tôi không ngớt réo gọi tên nàng. Đột nhiên, giọng tôi như nghẹn lại, tóc tôi dựng đứng cả lên, tôi lảo đảo: trước mắt tôi, một bóng ma xanh lướt và mờ ảo từ từ trỗi dậy. Đó là tất cả những gì còn lại của nàng ở trên đời đấy ư? — Chàng ơi, – giọng nàng thoảng nhẹ như hơi thở – đừng gọi nữa, đừng tìm nữa, đừng khóc nữa. Chân em sẽ chẳng bao giờ được đặt lên mảnh đất của thành Troie mới và em sẽ không thể tự hào về con cháu chúng ta, nhưng em là công chúa và là dân thành Troie, em cũng không thể sống để làm nô lệ cho những mụ đàn bà Hy Lạp trong những dinh thự của bọn Dolope và Myrmidon. Nữ thần Cybèle, mẹ của các thần linh, đã đón em vào hàng ngũ nữ thần của Người. Énée yêu quý, cầu mong thời gian xoa dịu nỗi thương đau của chàng. Chàng hãy nghĩ đến tương lai. Xa kia, trên đất Hespérie có dòng sông Tibre lững lờ chảy, một vương quốc mới, một người vợ mới đang chờ đón chàng và bao thế kỷ vinh quang sẽ dành riêng cho dòng họ ta. Vĩnh biệt, người chồng yêu quý, gắng chăm sóc con chúng mình, chàng nhé! Tôi khóc nức nở, muốn siết chặt bóng hình thân yêu đó trong đôi tay. Nhưng như sương như khói, Créuse chập chờn biến mất. Tôi ngã quỵ xuống đất trong trạng thái nửa tỉnh nửa mê, lòng xót xa đau khổ. Hồi lâu sau, tôi mới dần hồi tỉnh và ý thức được thảm trạng của mình, tôi vội tìm gặp lại đội quân của tôi. Họ chẳng hề hỏi han tôi câu nào, nhưng qua nét mặt tái xanh, họ đã hiểu cả. Những người theo tôi ngày càng đông vô số kể, hầu hết vừa thoat khỏi cuộc tàn sát chạy đến đây. Đàn ông, đàn bà, trẻ con, cả một dân tộc ngơ ngác và thảm thương. — Này các bạn, – tôi nói, bởi họ đã tự động vây quanh tôi xem tôi như người lãnh đạo và che chở họ – thành Troie đã bị hủy diệt. Tôi đã trông thấy tận mắt Pyrrhur và hai tên Hy Lạp khác say máu đứng trước thềm cung điện đang bốc cháy. Tôi đã trông thấy Priam, Hécube và hai người con quằn quại trong vũng máu, trước bàn thờ tiên tổ và bọn Hy Lạp như dòng nưóc lũ tràn bờ cuốn phăng theo chúng mọi chướng ngại trên đường, kể cả đàn cừu hay chuồng trại. Chúng ta chỉ còn lại mạng sống, chúng ta là những người cuối cùng còn sót lại của một đại dân tộc. Phải làm gì đây? Rồi sẽ ra sao? Chống cự cũng vô ích. Bọn Hy Lạp chiến thắng sẽ chẳng để một viên gạch của thành phố ta đứng yên, mùa màng sẽ bị thiêu rụi, những dòng suối ngập máu đồng bào binh lính của ta, không thể nào nuôi sống chúng ta nữa. Tha hương là con đường duy nhất. Nhưng trên con đường dài phiêu lưu vô định, mở ra trước mắt ta, chúng ta không cô đơn và tuyệt vọng, vì thần linh vẫn theo ta. Những bậc gia thần thành Troie sẽ biến nơi lưu đày thành một quê hương mới. Các người đã sẵn sàng theo ta vượt biển khơi chưa? Đến bất cứ nơi nào ta đến chứ? — Vâng, – cả bọn đồng thanh hét lớn – chúng tôi sẽ tuân phục ngài đến chết, ngài là chỉ huy và là vua của chúng tôi. — Thế thì chúng ta đi ngay thôi! – Tôi nói – Mặt trời đã le lói trên đỉnh núi Ida, hãy nhắm hướng ngọn núi với rừng rậm bao quanh mà tiến tới. Trước khi mùa xuân kịp đến, ta phải đóng xong đoàn thuyền và chúng ta sẽ đến nơi nào Định mệnh đưa ta tới. Tôi lại nâng cha tôi lên vai và dấn bước vào rừng, theo sau là cả một dân tộc chạy loạn.