uốc Ðài, tên xã trưởng thọt chân, là một người bà con xa của Ðoàn Lão Ông. Thực ra Ðoàn Lão Ông hơn Quốc Ðài một tuổi, vì thế hắn thường gọi Ðoàn Lão Ông bằng Ðại Ca. Ðoàn Lão Ông có phần e dè trước sự hiện diện của Quốc Ðài. Về phần Quốc Ðài thì hắn vừa thương hại vừa khinh bỉ Ðoàn Lão Ông. Hắn rất thù ghét con người "không ra gì" của Ðoàn Lão Bà. Hắn nghĩ rằng Ðoàn Lão Ông lấy một người vợ như vậy là một điều sỉ nhục cho cả dòng họ. Cái mụ đàn bà ưa ve vãn, phóng đãng vô kỷ luật ấy đã gây nhiều chuyện thì thầm bàn tán trong làng. Mụ đàn bà ấy là một sự xúc phạm cho tổ tiên!

Khi những chuyện đồn đãi tới mức nóng bỏng nhất thì Quốc Ðài cảm thấy hắn không thể giữ im lặng được nữa. Một hôm hắn nói thẳng với người bà con:

- Ðại ca, để tôi hỏi đại ca. Ðoàn Lão Bà thực ra là vợ của ai vậy?

- Chú muốn nói gì?

- Ðại ca không biết những gì xảy ra sau lưng đại ca hả?

- Cái gì?

- Vợ của đại ca và Lạc Ðệ. Hai người hành động như một đôi vợ chồng!

Ðoàn Lão Ông mỉm cười, "Ðừng có nghĩ thế. Lạc Ðệ là một đứa mồ côi nghèo nàn. Nó và vợ tôi hợp nhau. Có thế thôi."

- Hà!

Quốc Ðài giận tím mặt, giận đến không nói nên lời, chỉ giương mắt trừng trừng nhìn Ðoàn Lão Ông. Rồi hắn hất đầu lên và cười gượng gạo. "Ðược rồi, đại ca hãy chờ coi."

Quốc Ðài không ngừng tìm cách tấn công Lạc Ðệ và Ðoàn Lão Bà. Chính lòng hiểm độc của hắn đưa tới thảm kịch cuối cùng.

Khởi đầu của thảm kịch này là đêm ba mươi Tết. Một nữ cán bộ trẻ được trên tỉnh phái xuống làng để tổ chức lễ mừng Tết. Người nữ cán bộ dự định cho trình diễn vở tuồng "Ngao Du Núi Qui Sơn" vào ngày Tết, và dân làng vui mừng nao nức chờ đợi. Việc tuyển chọn người đóng tuồng được nhiều thanh niên nam nữ tình nguyện. Cái vai mọi người thèm nhất là vai nữ chính: Hồ Phương Liên. Một vài cô gái trong làng hát thử những bài thơ và bài hát trong vở tuồng, nhưng người cán bộ không hài lòng lắm. Ðôi mắt bà ta lơ đãng nhìn đám đông tò mò đứng xem, và mắt bà ta chợt sáng lên khi nhìn thấy Ðoàn Lão Bà. Bà ta vội nói:

- Mời bà vào đây.

Ðoàn Lão Bà dón dén bước tới, vẻ bẽn lẽn.

- Bà có chịu đóng một vai tuồng không?

- Tôi ư?

Ðoàn Lão Bà rất đỗi ngạc nhiên đến nỗi không nói nên lời. Trong làng tôi, phụ nữ lớn tuổi không bao giờ đóng tuồng.

- Phải, tôi muốn bà đóng vai chính. Bà sẽ làm sống lại vai Hồ Phương Liên.

Ðoàn Lão Bà rất hoan hỉ trước sự tin cậy của người nữ cán bộ. Nàng đỏ mặt và gật đầu.

Người ta cũng phải chọn nam diễn viên nữa. Các vai phụ được quyết định mau lẹ, nhưng người ta không thể tìm được người xứng đáng đóng vai Ðiền Ngọc Trương, người tình của Hồ Phương Liên.

Ðoàn Lão Bà thu hết can đảm và nói, "Ðể tôi chọn người này cho. Lạc Ðệ! Anh ta thực là hoàn toàn. Anh ta có giọng hát hay lắm."

Khi Lạc Ðệ nghe nói hắn được mời thủ vai chính trong vở tuồng, hắn lắc đầu quầy quậy. "Không, không, không!"

Rồi hắn cảm thấy một cặp mắt nóng bỏng nhìn hắn, và hắn thấy Ðoàn Lão Bà nhìn hắn một cách khẩn khoản. Hắn đành phải nuốt những lời từ chối đang định tuôn ra, và lặng lẽ gia nhập đoàn diễn viên tài tử.

Quả thực Lạc Ðệ đã tỏ ra là một giọng ca xuất sắc trong vở tuồng. Hắn đã từng ca theo những vở tuồng địa phưong từ nhiều năm rồi, và vì điệu nhạc trong vở tuồng Ngao Du Núi Qui Sơn cũng giống với nhạc điệu trong những vở tuồng địa phương, nên Lạc Ðệ đã trình diễn rất xuất sắc. Và Ðoàn Lão Bà cũng vậy. Nhưng có một người trong đám khán giả không hài lòng: đó là Quốc Ðài. Ðối với hắn, hai kẻ giả vờ yêu nhau kia không phải chỉ là đóng tuồng, mà thực ra cả hai đang gửi cho nhau những lời tình tứ yêu thương thực sự.

Ngay sau buổi trình diễn, hắn ba chân bốn cẳng đến nhà Ðoàn Lão Ông trong một cơn giận dữ. Hắn hỏi:

- Ðại ca có xem vở tuồng không?

- Có, tôi có xem.

- Ðại ca nghĩ thế nào?

- Không nghĩ gì cả.

Quốc Ðài giận dữ nhìn Ðoàn Lão Ông. "Cái gì?"

- Họ đóng khá đấy chứ, nếu xét rằng họ chỉ là dân quê.

Quốc Ðài cười khan, "Lối đóng tuồng của vợ đại ca và Lạc Ðệ rất dâm dật."

Ðoàn Lão Ông cười một cách tự mãn, "Bây giờ là xã hội mới rồi."

Quốc Ðài không thể kiên nhẫn được nữa. "Thật là ngớ ngẩn! Xã hội mới có liên can gì tới một con chó cái khát tình?"

Ðoàn Lão Bà vừa về tới nơi, và hỏi xen vào, "Ông muốn ám chỉ ai vậy?"

Quốc Ðài hăm dọa nhìn nàng và cảnh cáo, "Bà nên thận trọng. Người ta đang nói về bà đó!"

- Ðứa vô sỉ nào dám nói vu khống cho lão bà? Hãy để chúng cắn lưỡi chúng đi.

Mặt Quốc Ðài xạm lại vì giận. "Có phải mọi người đều trông thấy bà liếc mắt đưa tình với nó trên sân khấu không? Bà tưởng mọi người mù đấy hẳn? Khốn nạn cái sự hỗn xược của bà!"

- Hãy để cho họ nghĩ cái gì họ muốn! Tôi không thèm quan tâm tới ý kiến của họ.

- Hà, tôi quan tâm. Tôi không thể đứng đó và nhìn người ta bôi nhục tổ tiên.

- Thân tôi và lòng tôi là của riêng tôi! Tôi không cần người khác phải xía vào.

Quốc Ðài vùng đứng dậy. "Tôi có bổn phận và sẽ can thiệp!"

- Ðó không phải là việc của ông!

- Ðồ vô sỉ!

- Quân đạo đức giả!

- Ðồ gái điếm!

- Quân du côn!

Mặt Quốc Ðài đổi từ trắng sang đỏ bừng và tím lại. Chưa có ai dám cãi lại hắn, chứ đừng nói là mắng vào mặt hắn. Không thể tha thứ được! Một cơn giận tàn ác bốc lên đầu hắn. Hắn vớ lấy một thanh gỗ và quất vào Ðoàn Lão Bà.

Ðoàn Lão Bà nhảy xổ vào Quốc Ðài, và cào mặt hắn. Bây giờ Quốc Ðài giận dữ cực điểm; thanh gỗ trong tay hắn quất tới tấp vào người nàng. Nàng vẫn tiếp tục nguyền rủa hắn, và càng bị đánh nàng càng thóa mạ hắn.

Ðoàn Lão Ông thoạt đầu đờ người kinh ngạc, nhưng cuối cùng nhào vào giữa hai người. Nước mắt đầm đìa ông van lơn Quốc Ðài: "Hãy đánh tôi đi! Hãy đánh tôi đi!"

Quốc Ðài khinh bỉ nhìn ông lão, rồi giận dữ dậm chân xuống đất. Hắn liệng thanh gỗ, và bỏ đi.

Ðêm ấy Lạc Ðệ đi làm đồng về. Hắn trông thấy những vết bầm tím trên người Ðoàn Lão Bà, nhưng không nói một lời. Hắn chỉ ngồi im lặng trên bậc thềm, không nhúc nhích, cho tới lúc gà bắt đầu gáy. Rồi hắn lao đi như một bóng ma về chỗ ngủ của hắn bên nhà đập lúa.

Sáng hôm sau chúng tôi nghe nói Lạc Ðệ đã đánh Quốc Ðài một trận nhừ tử. Hắn đã đánh gẫy hai xương sườn của Quốc Ðài.

Dĩ nhiên sự kiện này được báo cáo lên huyện. Chính quyền địa phương rất phẫn nộ. Họ cho rằng Lạc Ðệ đã phạm tội tán tỉnh vợ của chủ, và bây giờ thêm tội đánh viên xã trưởng! Cần phải trừng trị Lạc Ðệ nghiêm khắc! Nhưng không ai tìm thấy Lạc Ðệ. Người ta đồn hắn đã bỏ trốn đi xa rồi.

Lạc Ðệ ra đi rồi, Ðoàn Lão Bà buồn héo hắt. Nàng bắt đầu tiều tụy. Tôi ít khi nghe thấy nàng nói chuyện, và càng ít khi cười. Vào những đêm trăng, nàng thường ngồi trên tảng đá tại bãi đập lúa, khâu một đôi đế giầy, từng mũi một; bàn tay nàng làm việc với một sự săn sóc yêu thương trong khi mắt nàng đẫm lệ.

Một lần, nàng đem mảng ra sông và để mặc mảng trôi; nàng đặt từng đống táo trên mảng. Trong lúc nàng lái mảng đi chỗ này chỗ nọ, nàng thả từng trái táo xuống sông. Bỗng tôi chợt nhớ rằng đúng ngày ấy năm trước chúng tôi làm chuyến đi trên chiếc mảng. Tiếng hát của nàng bồng bềnh trên sóng nước:

"Mặt trăng lưỡi liềm đã lên.

Hàng ngàn ngôi sao lấp lánh.

Nếu tình quân còn sống, xin để dấu hiệu.

Nếu tình quân đã chết, xin về báo mộng.

Bài hát của nàng làm tôi đau lòng.