rong lúc chúng tôi ăn tối, màn sương dày đặc đã bao trùm phố xá. Những ánh đèn pha lù mù của những chiếc ô-tô vô hình găm vào màn sương những vòng sáng màu đỏ và màu trắng. Giao lộ Ludgate Circus là một cảnh tượng ác mộng. James bảo tôi nắm lấy cánh tay anh và đưa tôi tới một chiếc xe buýt. Anh không nói lời nào từ khi rời khách sạn. Khi đã yên vị trong xe, tôi quay sang anh.

– Chúng ta sẽ xem cái gì đây? - Tôi hỏi.

– Chẳng có gì, chắc thế... Rồi anh sẽ tự suy xét lấy... Nhưng đằng nào anh cũng phải biết rằng anh là người đầu tiên mà tôi sẽ tiết lộ những nghiên cứu của tôi... Vả lại, anh sẽ hiểu... Nhưng tôi không muốn nói ở đây, - anh nói thêm, mắt ném một cái nhìn về phía một bà mặc đồ tang chế đang ngồi cạnh tôi.

Xe buýt băng qua dòng sông giữa một màn sương vàng vọt dày đặc như lớp xơ bông gòn. Những ánh lửa nhà máy trên bến bờ đe doạ bên kia lập loè nhạt nhoà trong bóng lờ mờ quánh sệt ấy. Nhịp rung lắc của xe buýt khiến tôi buồn ngủ.

– Ta xuống ở đây, - bác sĩ James đột ngột lên tiếng.

Chúng tôi đã ở ngay trước Saint Barnaby. Những ngọn đèn bệnh viện sáng tù mù trong màn sương bao trùm. Với bước chân tự tin của một người thông thuộc đường lối, James đưa tôi đi qua mấy khoảng sân bên trong và qua mấy lối đi mái vòm, và chỉ chốc lát sau là tôi nhận ra cánh cửa sắt của nhà xác. Phải mất một lúc tôi mới tin chắc đây chính là nơi anh đưa tôi đến, và tôi không khỏi rùng mình. Thần kinh của anh bạn tôi có vẻ như đang trong trạng thái phấn khích dữ dội. Anh định cho xem màn trưng bày khủng khiếp gì đây cho trọn vẹn buổi tối của chúng tôi? Cánh cửa ấy đóng kín và khoá chặt, James gõ một tiếng, rồi hai tiếng thật nhanh.

– Tôi đây, bác sĩ, - giọng nói khó chịu của Gregory từ trong vẳng ra.

Tôi đâm bực với bản thân vì đã bứt rứt trong lòng, và không thể chế ngự được tâm trạng đó. Bây giờ bình thản nhớ lại, thực sự là tôi không tìm ra lý do nào để giải thích cảm xúc mãnh liệt đó. Lúc ấy tôi thấy tay Gregory này thật đáng ghê tởm, nhưng tôi không có lý do nào để cho rằng ông ta hoàn toàn không phải là một tay trợ lý vô lại của phòng thí nghiệm. Tôi với James đã là chỗ quen biết lâu năm, và những gì tôi biết về anh chẳng có điều chi khiến tôi mất tin tưởng. Quả đúng là anh ấy đã thay đổi nhiều từ khi hết chiến tranh, và tôi cũng không chắc chắn lắm về trạng thái tinh thần ổn định của James. Nhưng có gì mà tôi phải sợ chứ? Cảnh tượng chết chóc ư? Những năm thế chiến từ 1914 đến 1918 đã làm tôi quen với điều đó rồi. Hay tôi đang bị lôi kéo làm một đồng loã ngoài ý muốn? Nhưng đồng loã của tội ác gì chứ? Tôi cố căng hết mọi dây thần kinh ra để cố tự chủ, một quyết tâm mà mười năm trước ai cũng phải nỗ lực khi một trận oanh tạc bắt đầu, và tôi đã bước qua ngưỡng cửa đó, kiên quyết giữ vững tinh thần.

– Xin chào bác sĩ, - tiếng Gregory.

Rồi ông ta nhận ra sự hiện diện của tôi. Gregory lộ vẻ bất ngờ và có phần bực tức, tôi nghĩ thế. Ông ta nói:

– Kìa, ông đưa ai theo cùng à, bác sĩ?

Rồi kéo James sang một bên, ông ta nói thầm mấy lời mà tôi không nghe được.

– Chẳng sao cả, - James nói to. - Bạn tôi là người Pháp, người hoàn toàn xa lạ với bệnh viện này, và là bạn trung thành với tôi suốt thời chiến tranh. Ông ấy sẽ không hé răng.

– Tôi mong như vậy, - Gregory nói. - Chắc chắn là tôi mong như vậy... Cả ông và tôi đều sẽ mất việc luôn, bác sĩ, nếu như ông kia mà để lộ ra điều gì.

– Không sao, không sao đâu... tôi bảo đảm là ông ấy không nói đâu, - James đã sốt ruột. - Ông đã có người đó chưa?

Tránh sang một bên, Gregory cho chiếc bàn mổ lộ ra trước mắt chúng tôi. Lúc đó tôi thấy trên bàn có một xác chết nằm dài, đầu bật ngửa ra sau, và tôi nhận ra người đàn ông có bộ râu nửa trắng nửa hoe đỏ mà tôi đã gặp lúc sáng lúc ông ta trong cơn hấp hối. Khi đó tôi đã lầm tưởng đấy là một ông già. Bệnh tật đã in những dấu vết tàn tạ trên mặt người này, nhưng cơ thể vẫn đầy trẻ trung, đẹp đẽ, và vạm vỡ, và cái vẻ mềm oặt đáng thương của cái chết khiến ta có cảm tưởng tàn nhẫn về một sự cường tráng bị phí hoài. Đùi bên trái có xăm hình hai con rắn xoắn vào nhau, và trên ngực phô bày hình một chiếc tàu buồm căng no gió.

– Chúng tôi đến trễ, - James nói. - Sương mù... Người này nằm ở đây bao lâu rồi?

– Trút hơi thở cuối cùng lúc khoảng chín giờ bốn mươi, thưa bác sĩ... Còn bây giờ là mười giờ ba mươi.

– Vậy là được, - James nói. - vẫn còn cơ may... Mau lên, Gregory, máy cân... - Rồi quay sang tôi, anh nói thêm, - Ngồi xuống một băng ghế nào đó đi... Đừng xê dịch, và đừng nói gì... Tôi sẽ giải thích sau về những điều anh sẽ chứng kiến...

Gregory đã biến mất dưới những tầng ghế ngồi. Ông ta quay lại khuân theo một thứ thiết bị mà khi ông ta dựng lên tôi nhận ra đó là một máy cân trên đầu có mặt số đồng hồ và kim chỉ, rất giống loại cân thường thấy ở các nhà ga. Bàn cân đủ rộng để đỡ một xác người nằm duỗi thẳng. Có James giúp sức, tay trợ lý ấy đặt thi thể của người đàn ông tóc hung lên cân, và gắn một gương soi nhỏ ở trên đầu mũi kim đồng hồ. Rồi một lần nữa lại chui vào dưới những băng ghế, ông ta mang ra một ống hình trụ gắn trên một cột chống cao thẳng đứng. Tôi nghe tiếng lò xo xoay vặn. Chắc chắn ông ta đang lên dây cót một thứ máy móc cơ khí nào đó.

– Mau lên, Gregory, mau lên! - tiếng James nôn nóng. - Ông xong chưa? Tôi tắt đèn đây...

Anh gạt công-tắc. Mọi ngọn đèn trong phòng lòng chảo này tắt phụt. Và rồi tôi thấy một tia sáng, phản xạ bởi chiếc gương soi gắn trên mũi kim đồng hồ, chiếu thẳng vào ống hình trụ đang xoay chầm chậm. Bằng cách ấy, bất kỳ chuyển động nào của mũi kim đều sẽ tương ứng với một chuyển động lớn hơn nhiều của một điểm sáng chiếu vào hình trụ kia. Đó là một phương pháp cổ điển mà tôi đã thấy sử dụng từ lâu, trong giờ học môn vạn vật, để tăng cường độ nhạy của máy điện kế.

Tôi chẳng hiểu gì cái thí nghiệm mình đang chứng kiến, nhưng cảnh tượng này mang một tính chất khoa học, và vì thế mà quen thuộc, khiến tôi thấy an tâm. Bây giờ tôi lại nhận ra vẻ đẹp lạ lùng của nó. Bóng tối này, tia sáng ửng lờ mờ kia, hình dáng mơ hồ của cái thi thể đó trong không gian đen đặc, gương mặt James nổi bật lên trong một thoáng chốc dưới tia sáng - tất cả gợi nhớ tới những bức tranh Rembrandt vẽ nhà khoa học, nhà giả kim, miệt mài trong bóng tối màu nâu sậm được làm nổi bật lên chỉ bằng một nguồn sáng vàng chiếu từng khung cửa sổ hẹp huyền ảo. Suốt mấy phút gian phòng tràn ngập im lặng, và rồi từ trong bóng tối vang lên tiếng nói của James.

– Anh bắt đầu hiểu ra chưa? - tiếng nói ấy hỏi. - Tất nhiên anh biết là cái điểm sáng trên ống hình trụ biểu thị trọng lượng của cái xác này... Đấy, bây giờ hãy nhìn hai cái dấu lân tinh cho biết đỉnh và đáy của ống hình trụ. Anh thấy điểm chạm của tia sáng đang từ từ hạ thấp xuống, tức là trọng lượng đang giảm dần... Trọng lượng của một thi thể luôn giảm dần trong mấy tiếng đồng hồ sau khi chết... Tại sao thế? Điều đó dễ hiểu. Lượng nước chứa trong các mô sẽ mất đi phần nào do bốc hơi từ từ, và không còn chất dinh dưỡng để thay thế... Hãy để ý là việc sụt giảm này là liên tục, như anh có thể thấy khi nhìn điểm sáng đó hạ thấp xuống dần dần, và thực tế là dường như không có lý do nào mà việc bốc hơi như vậy lại không xảy ra đều đều... Giờ là khoảng một tiếng từ khi cái chết xảy ra. Trong nửa tiếng nữa, chỉ non kém vài phút thôi, hiện tượng này sẽ tiếp tục không hề thay đổi. Sau đó anh phải quan sát ống hình trụ đó thật kỹ.

Sau đó là sự tĩnh lặng lạ thường. Tôi có thể nghe tiếng James và Gregory hít thở. Chầm chậm điểm sáng tiếp tục hạ xuống, và nằm kia là con người đó, kẻ chắc chắn đã từng là trung tâm của thế giới đối với vợ con anh ta, giờ nằm duỗi thẳng trên một bệ kim loại, vật thể của một thí nghiệm khó hiểu. Cao trên đầu gian phòng lòng chảo, một hồi chuông điện vang lên - tè-tè-tè, tè-tè...

– Một giờ hăm lăm phút, - James nói, bằng cái giọng một lần nữa khiến tôi nhận ra sự căng thẳng thần kinh mà anh đã bộc lộ lúc đầu hôm nay.

Mắt tôi dán chặt vào ống hình trụ. Tôi có thể nghe rõ mồn một tiếng tích tắc của một chiếc đồng hồ chính xác mà chắc chắn James đang cầm trong tay.

– Một giờ ba mươi, - anh nói.

Vài giây sau tôi thấy điểm sáng hạ xuống thật nhanh. Bước nhảy đột ngột này rất nhỏ nhưng dễ dàng nhận ra.

– Anh có thấy không, James? - Tôi kêu lên.

– Tôi từng thấy nhiều điều hay hơn, - giọng châm biếm kia vang lên. - Tôi không đưa anh đến đây chỉ để quan sát hiện tượng này.

Và dứt lời anh lại bật đèn lên. Hơi loá mắt, một lần nữa tôi nhìn thấy bộ ria vuốt sáp của Gregory, và người đàn ông đỏ hồng nằm đó trong tư thế oặt ẹo, mềm rũ của những tử thi.

Tôi đã bình tĩnh trở lại. Tôi thấy mình quan tâm và tò mò; tôi đã thoáng nhìn thấy điều bạn tôi đang tìm kiếm. Tôi thấy mình háo hức nôn nóng muốn biết cách lý giải riêng của James về thí nghiệm này.

– Giờ anh giải thích đi, - tôi nói.

– Khoan đã, - anh đáp lời. - Tôi phải cho Gregory về đi ngủ đã... Lên phòng tôi đi, rồi tôi sẽ cho anh xem cái khác... Cám ơn, Gregory. Tôi sẽ gặp lại ông ngày mai.

– Tôi có phải giữ lại trái tim này cho giáo sư Simpson sử dụng ngày mai không? - người đàn ông thấp bé kia vừa lịch sự hỏi vừa ôm xác chết kia đặt lại trên bàn mổ.

– Ai cần gì mấy trái tim đó chứ? - James nhún vai nói. - À, hẳn rồi. Cứ làm như người ta bảo ông đi.

Và nắm lấy cánh tay tôi, anh kéo tôi đi.