ừ chủ nhật ấy, chàng không lên chơi nhà bà Xuân Thái nữa, mặc dầu bà đã mấy lần cho Tý xuống mời. Mỗi khi Quỳ đến chơi thì chàng tìm hết cách để tránh mặt. Cái hình ảnh của Quỳ, chẳng những làm cho chàng rối loạn còn nhắc nhở cho chàng nhiều đau đớn. Những đau đớn ấy, chàng không bao giờ muốn nghĩ tới, chàng cho rằng như thế là chàng có tội đối với các em. Và chàng tự làm giảm cái đẹp đẽ của một bổn phận thiêng liêng mà chàng đã theo đuổi trong bao nhiêu năm. Chàng không thể ngậm ngùi về chỗ vì nuôi em mà chàng không có một địa vị trong xã hội để cho những người như Quỳ yêu. Ngậm ngùi như thế, tức là trái với cái thiên chức của kẻ làm anh, và làm cho các em phải tủi cực.

Đã có nhiều phen, vì nhớ Quỳ quá, ngày chủ nhật, chàng muốn lên chơi. Lúc ấy, chàng viện ra nhiều lý thuyết để dối mình. “Mình đã không thể lấy Quỳ, Đạt cũng không muốn lấy Quỳ, mà Quỳ thì thế tất nhiên rồi sẽ lấy người khác. Mình dù có nghĩ ngợi đến nàng, hay không nghĩ ngợi đến nàng, thấy mặt, hay không thấy mặt thì nó vẫn chẳng đưa đến kết quả gì. Vậy thì ta cứ nghĩ, cứ đến chơi, hà tất mình phải làm tội mình như thế này?”.

Đã mấy lần, chàng mặc quần áo toan đi, nhưng đến phút cuối cùng, chàng lại tự chủ được. Chàng tự nhủ mình không nên mó vào lửa. Và ái tình không phải là thứ có thể đùa giỡn với nó được.

Đã bốn tuần lễ nay, chàng không lên nhà bà Xuân Thái, mặc dầu bà đã nhiều lần cho người xuống mời. Nhưng lần này thì chàng không thể lấy cớ gì mà từ chối được. Hồ là bạn học của chàng được nghỉ về chơi với mẹ, xuống tận nhà đón chàng lên.

Hôm ấy là chiều thứ bảy. Chàng về đến nhà thì thấy một chiếc ô-tô lộng lẫy đỗ ở trước cửa. Chàng đang băn khoăn chưa biết là ô-tô ai thì đã thấy Hồ thập thò ở cửa, hình như mong ngóng chàng lắm.

Chàng xuống xe thì Hồ đã chạy ra nắm lấy tay:

- Anh tệ thế thì thôi. Mấy lần tôi viết giấy bảo anh xuống chơi, sao anh không xuống?

- Tôi bận quá.

- Ừ, thì anh bận không xuống chơi tôi được, nhưng tại sao trên nhà anh cũng không lên. Tôi nhờ anh trông coi nhà cửa mà anh thế đấy. Hay mợ tôi...

Vượng vội vàng bịt mồm Hồ:

- Chết, anh đừng nói thế. Bao giờ cụ cũng coi tôi như con, mà bao giờ tôi cũng coi cụ như mẹ...

- Thế tại sao anh không lên để mợ tôi cứ băn khoăn?

Vượng sẽ ghé vào tai Hồ:

- Tôi phải đi làm cả chủ nhật. Các chú nó đi học tốn, phải tiêu nhiều.

- Ồ thế ra anh là thằng mọi của gia đình?

Hồ vừa nói xong, biết mình lỡ lời:

- Tôi biết anh đối với nhà tốt lắm, nhưng cũng một vừa hai phải thôi chứ.

Vượng giơ ngón tay trỏ:

- Chết, anh đừng nói thế, nhỡ các em tôi nghe thấy, chúng nó buồn.

Vào đến nhà, Vượng lại bị vợ Hồ trách:

- Nhà tôi cứ mong anh, càng mong càng biền biệt.

Rồi vợ Hồ du hai đứa con gần Vượng:

- Các con hôn bác đi.

Thằng Quốc, thằng Quân trông kháu lắm. Vượng vừa hôn chúng nó, vừa bảo vợ Hồ:

- Mới ngày nào nhỏ tí ti mà nay đã ngoan quá.

- Phải, gặp anh một lần nữa thì cháu đã có vợ.

Nhàn đang tíu tít với Quỳ và Thịnh ở buồng ăn, thấy anh về cũng chạy ra.

- Anh Tham, chị Tham đến chờ anh đã lâu lắm.

Vượng ngước mắt lên nhìn chiếc đồng hồ treo, nhưng chính để nhìn Quỳ:

- À, hôm nay bận, tôi về chậm thật.

Lại đến lượt Quỳ trách:

- Mợ tôi cho xuống mời anh mấy lượt, anh không lên, mợ tôi cứ băn khoăn không biết anh giận gì.

- Tôi giận cụ thì còn trời đất nào.

Vượng bế thằng Quốc, thằng Quân lên lòng nựng nịu. Hai đứa không lạ chàng cứ hỏi chuyện rối rít. Hồ trông thấy thế cười:

- Nếu anh nghe lời mợ tôi lấy vợ thì có phải bây giờ cũng có mấy con rồi không?

Vượng nhìn ba em đứng xúm xít chung quanh bằng một cái nhìn đầy yêu mến, lại nhìn Quỳ bằng một cái nhìn đầy đau đớn, rồi cố cười và cố nói một cách thản nhiên:

- Con thì tôi cũng thích, nhưng tôi rất sợ phải chiều đàn bà.

Quỳ ngoẹo cổ:

- Vì thế cho nên không bao giờ đàn bà yêu anh.

Câu ấy liền làm cho Vượng tắt thở.

Hồ vỗ vai bạn:

- Đàn bà chẳng yêu anh ấy thì đã có các em anh ấy yêu anh ấy. Anh ấy cũng chẳng cần.

Đạt nhìn Quỳ bằng một cái nhìn trách móc:

- Phải là người có một tâm hồn thế nào mới biết yêu anh tôi!

Rồi quay sang Hồ nói bằng tiếng Pháp:

- Il est un peu notre mère... [1]

Hồ gật gật đầu:

- Oui, c’est mère “Jacques” d’Alphonse Daudet. Il a sacrifié pour vous tous beaucoup d’aspiration et de plaisir. [2]

Vượng cãi ngay:

- Anh nhầm, chính tôi đã tìm thấy ở các chú ấy bao nhiêu sung sướng. Nếu chúng tôi cứ có thể sống như thế này mãi, thì tôi không cần một thứ gì khác nữa.

Vợ chồng Hồ cố mời cả các em Vượng lên nhà mình ăn cơm, nhưng Đạt với Thịnh cố từ chối, lấy cớ là đã hẹn với bạn. Một khi Thịnh với Đạt đã không đi thì Nhàn không thể nào đi được, vì nàng còn phải ở nhà trông coi sự ăn uống cho các anh.

Ngồi lên chiếc xe êm ái chạy vùn vụt, chàng thấy trong đầu nảy ra một so sánh. Chàng đem so sánh cái địa vị trong xã hội của mình ngày nay với cái địa vị của Hồ. Chàng chỉ so sánh cái địa vị thôi, chứ cuộc đời thì bao giờ chàng cũng tự phụ rằng nó đẹp hơn của Hồ nhiều lắm. Cái địa vị của chàng ngày nay kém lắm, có thể nói rằng phải dè dặt từng đồng xu mới đủ ăn. Mà tang chứng đã rành rành ra đấy, chàng chẳng đã phải nhịn hút thuốc lá là gì. Chàng nhớ lại Hồ xưa kia học sau chàng và kém chàng nhiều. Nếu nhà chàng không xảy ra tai biến, chàng không bị gánh nặng gia đình chồng chất lên vai, thì bây giờ, chàng cũng đã làm nên đến gì rồi, chàng cũng đã lấy vợ giàu và lúc đi đâu, chàng cũng đã có thể dùng một chiếc ô-tô lịch sự và mau chóng như chiếc ô-tô này. Vượng nhớ lại một cách không ngậm ngùi. Kém địa vị ở trong xã hội, nhưng chàng đã được lòng kính trọng và yêu mến của các em đền bù lại. Như thế, chàng cho rằng đã đủ cho đời chàng. Cứ nghĩ rằng vong hồn song thân chàng đã bằng lòng chàng, chàng thấy mình có đủ sức để chịu mọi sự thiệt thòi ở trên đời. Lúc ấy, chàng thấy không đau đớn mấy về chỗ Quỳ không yêu mình, mặc dầu chàng vẫn thấy một thèm muốn bám chặt vào trong thần trí của chàng.

Ngồi trong ô-tô, chàng hình dung ra một cuộc đời khác cuộc đời ngày nay, mà chàng không phải là một tên ký khổ. Chàng lấy một người vợ vừa đẹp, vừa giàu như Quỳ, rồi vợ chồng cùng nhau đi chơi phố bằng một chiếc ô-tô như chiếc ô-tô này. Cuộc đời như thế có lẽ rộn rịp hơn, nhưng cái phần vui sướng thì cũng đến như thế này thôi. Chàng chẳng đã được hưởng ở bên các em chàng một yên vui không bờ bến đó hay sao?

Lòng chàng lúc ấy là một bể nước trong veo với ngọn gió thổi hiu hiu, chàng thấy bằng lòng cuộc đời của mình, bằng lòng sự hy sinh của mình.

Nhưng than ôi! Sắc đẹp là một mãnh lực ghê gớm. Sự gần gũi với Quỳ lại thổi lên trong lòng chàng một trận phong ba.

Ở nhà bà Xuân Thái, người ta tiếp đón chàng như một đứa con yêu quý ở xa về. Hồ cùng chàng ôn lại những ký ức thuở xưa. Mà bà Xuân Thái thì luôn luôn phàn nàn cho chàng cái tai biến nó đã làm cho chàng phải tan vỡ bao nhiêu mộng tưởng. Bà nhắc lại cô hàng Bạc, bà nhắc lại những khi chàng được phần thưởng đầu, đem về nhà cả một xe sách. Rồi bà chép môi:

- Nếu cậu mà cứ học thì không biết bây giờ đến quan gì rồi.

Chàng ôn tồn thưa với bà:

- Tuy thế, nhưng con không tiếc gì cả. Cứ nghĩ một điều các chú ấy sau này sẽ khá giả con sung sướng lắm rồi.

- Nhưng dù sao em làm quan thì cũng vẫn không như mình làm quan. Hồi ấy tôi đã bảo cậu cứ để các cậu ấy ở nhà quê, rồi cậu cứ ở đây đi học cho đến khi đỗ, rồi vào Cao đẳng, cậu không nghe.

Hồ ngắt lời mẹ:

- Với cái tâm tính như anh ấy thì mợ bảo nghe thế nào được? Mà con cho là anh ấy không nghe là phải. Nếu anh ấy nghe thì có lẽ bây giờ anh ấy cũng như con hay hơn con, nhưng như thế, đời còn gì là đẹp đẽ. Con cho anh ấy như thế này là hay hơn. Mình hy sinh để cho các em.

Bà Xuân Thái gắp giò vào bát cho Vượng:

- Nhưng tôi chỉ sợ các em không nghĩ đến chỗ ấy mà đối lại với anh thôi. Một người rồi đây quan Đốc, một người quan Huyện đều là tự cậu gây dựng cho, nhưng...

Hồ ngắt lời mẹ, để trả lời thay cho Vượng:

- Cái đó thì con chắc anh Vượng không bao giờ nghĩ tới. Chỉ vì thương em mà làm việc bổn phận đấy thôi. Có thế thì nó mới quý, chứ nuôi em để sau này định nhờ em thì còn có gì là đáng kể. À thế nào, lương anh bây giờ bao nhiêu?

- Trăm bạc.

- Thế cũng khá đấy. Trước kia, anh có bảy chục thôi mà.

- Tôi vừa được tăng lương, và tôi đem việc về nhà làm đêm, cho nên mới được thêm hai mươi đồng nữa.

- Thế chắc anh dư dật?

Vượng nghĩ đến sự mình phải thôi đi chơi với anh em, thôi hút thuốc lá:

- Bây giờ cái gì cũng đắt đỏ, tiền học, tiền tiêu của các chú ấy lại nhiều, thật không thừa lấy một trinh.

- Dễ một tháng anh không đi chơi gì cả?

- Không, chỉ thỉnh thoảng lên đây tổ tôm và lần nào cũng cứ sợ thua ngay ngáy.

Bà Xuân Thái cười:

- Thế thảo nào không dám lên. Tôi đã bảo thua thì tôi cho vay mà.

- Nhưng vay cũng phải trả cụ chứ. Cứ cái tình hình này thì con xem chừng đến khi chúng nó thi ra, con mới có dư.

Hồ nhìn quần áo của Vượng tuy rất sạch sẽ, nhưng đã tàn tàn và không đúng thời trang nữa:

- Có lẽ anh phải tiết kiệm đến cả sự ăn mặc của anh?

Vượng thấy nóng bừng hai tai, vì có một người đàn bà đẹp ngồi trước mặt chàng, và người ấy đang trừng trừng nhìn vào chàng. Loài người vẫn kỳ lạ như thế, họ vẫn xấu hổ những cái không đáng xấu hổ, không có gì là xấu hổ. Cái bản năng chinh phục của giống đực làm cho họ như bị giảm giá trị trước một người đàn bà, một khi họ có một cái bề ngoài không sang trọng. Vượng ấp úng mãi, mới trả lời được bạn:

- Vâng, anh tính bây giờ quần áo tây tốn lắm. Mà tôi thì phải nghĩ đến các chú ấy trước. Các chú ấy trẻ trung, lại có lắm bè bạn.

- Thế anh già rồi à? Anh chưa vợ cơ mà?

- Đành thế, nhưng tính tôi thì xuề xòa thế nào xong thôi. Và thật ra, tôi cũng không thích ăn mặc.

Điều ấy là chàng nói dối, chứ chàng cũng thích ăn mặc lắm, chàng cũng thích cho gái yêu lắm, nhưng tình cảnh không cho phép thì chàng cũng đành phải nghĩ đến sự lành lặn của các em trước.

- Tôi thấy các chú ấy sang lắm.

- Sang gì đâu, đủ mặc thôi.

Hồ trầm ngâm một lát:

- Thời buổi một lúc một khác. Anh cũng nên sắm sửa cho nó lịch sự một chút, chứ không rồi thì chẳng gái nào nó yêu anh đâu.

Vợ Hồ phản đối ngay:

- Mình khinh đời vừa chứ! Người ta yêu người, chứ ai yêu áo!

Hồ nói bằng một giọng cả quyết:

- Khinh hẳn đi chứ lị. Đàn bà phần nhiều chỉ biết yêu áo với yêu chức tước, chứ mấy ai biết yêu người và đức tính.

Rồi bỗng Hồ nhìn em, rồi nhìn Vượng:

- Nếu tôi là đàn bà thì thế nào tôi cũng yêu anh.

Vượng tủm tỉm cười:

- Tôi không nghĩ đến sự lấy vợ, cho nên tôi thấy cũng không cần ăn mặc.

Chàng nói xong, ngửng đầu lên. Lúc ấy, Quỳ đang chăm chú nhìn chàng. Trong cái nhìn ấy. Vượng thoáng nhận thấy một cái gì như kính phục, một cái gì nồng đượm, nó vụt làm cho ấm áp lòng chàng.

Ấy thế rồi thì bao nhiêu điều chàng đã tự nguyện với mình đều bị cái nhìn ấy xô đuổi đi hết. Chàng thấy ngây ngất như người say thuốc.

Quỳ ngồi ở trước mặt, nàng đẹp như một bà tiên. Mái tóc vấn lối mới, mượt, bóng, khuôn mặt bầu bĩnh và hồng hào, đôi bàn tay nhỏ, trắng như ngó cần, lại cái khổ người tròn trĩnh. Tất cả những cái say sưa mà chàng thường nhìn thấy ở trong mộng. Chàng lại thấy yêu, yêu rạo rực.

Rồi từ đấy cho tới khi xong bữa cơm, lâu lâu chàng ngửng đầu lên lại hình như thấy đôi mắt mơ màng kia nhìn chàng bằng những cái nhìn đầy lửa nóng.

Vượng có cảm tưởng như mình được lên tiên. Đạt, Thịnh, Nhàn, tương lai của họ, chàng không nhìn thấy gì nữa. Chàng chỉ nhìn thấy Quỳ, Quỳ mà chàng vẫn yêu bằng một mối tình tha thiết.

Với những cảm giác ấy, cho nên khi đánh tổ tôm, chàng thấy mất hẳn bình tĩnh khi Quỳ đứng cạnh chàng. Chàng viện đủ cớ để nhờ Quỳ cầm hộ. Mà hôm ấy, có lẽ vì Quỳ nghe câu chuyện, đem lòng mến chàng, nên luôn luôn ở bên cạnh chàng. Quỳ đối với chàng dường như thân mật và sốt sắng hơn mọi lần.

Vượng đã hiểu lầm, sự sốt sắng và thân mật ấy. Đó chỉ là do lòng kính trọng, và có lẽ chính vì Quỳ yêu Đạt mà nàng thấy kính trọng Vượng, người đã ban cho Đạt bao nhiêu ân huệ.

Đêm ấy, sau khi xong tổ tôm, Hồ nhất định giữ Vượng ngủ chơi lại đấy.

- Ồ, anh em lâu mới gặp nhau.

- Nhưng tôi chỉ sợ cô chú nó ở nhà nóng ruột.

- Để tôi cho tài xế đi bảo.

Buồng của Hồ sát ngay với buồng của Quỳ. Vượng nằm ngoài này vẫn nghe thấy tiếng hai chị em nói chuyện với nhau và lâu lâu vợ Hồ ở bên trong nói chõ ra, và Hồ ở ngoài cũng nói chõ vào.

Cái cảm tưởng mình nằm cách Quỳ có một bức vách mỏng, luôn luôn đốt nóng giác quan của Vượng, và làm cho chàng không thể chăm chú nghe những câu chuyện của Hồ nói với mình.

Giá lúc ấy mà Hồ im đi đừng nói để cho chàng tha hồ tưởng tượng thì chàng sung sướng hơn.

Chàng vừa đi nằm một lát thì người tài xế về, đem theo một mảnh giấy của Nhàn.

Anh cả yêu quý,

Chúng em ở nhà ngủ ngon cả. Anh Ba đi chơi đến mười giờ thì về. Còn anh Hai thì ở nhà vẽ mũi giày để cho em thêu. Chúng em thức đến mười một giờ chờ anh thì thấy người tài xế đến.

Anh cứ vui vẻ ở chơi trên ấy cho hết ngày mai. Anh đừng có lo gì ở nhà cả. Không xảy ra việc gì đâu. Lạ quá, lúc nào anh cũng cứ coi chúng em như những đứa bé con. Mà có lẽ chính vì thế mà chúng em thấy sung sướng, quên phăng rằng mình là những đứa mồ côi.

Em bé của anh.

NHÀN

Bức thư đầy yêu thương ấy như chậu nước lã dội lên tấm lòng sung sướng của Vượng. Chàng xem thư, rồi ngẩn người ra nghĩ ngợi.

Hồ thấy thế liền hỏi:

- Ai viết gì thế?

Vượng đưa bức thư cho bạn xem. Hồ xem xong, ngậm ngùi bảo bạn:

- Có những người em thế này, anh hy sinh là phải. Nhưng chính cũng vì anh đứng đắn và biết thương họ mà thành ra họ ngoan ngoãn như thế.

- Thì anh bảo tôi là con chim đầu đàn, cái gì chẳng là ở tôi.

Câu ấy tuy là Vượng nói với bạn, nhưng chính là mình nói với mình. Bao nhiêu khoái cảm gây ra bởi yêu đương, vì câu ấy mà giảm vẻ thơ mộng. Nó lại lôi Vượng về với bổn phận. Nó không cho quyền chàng được theo những ước muốn của chàng.

Chàng lại hình dung thấy lúc ba em ôm chàng khóc nức nở cạnh thi hài của cha. Lòng người anh cả lại bừng bừng nổi dậy, xua đuổi những tư tưởng của kẻ tình si. Lúc ấy thì những câu nói của Hồ, Vượng vẳng nghe như một điệu đàn, ăn vào với những điều nghĩ tha thiết của chàng lúc bấy giờ.

- Tôi cho chỉ kẻ nào biết nghe theo tiếng gọi của bổn phận là kẻ ấy đã tìm thấy lẽ sống tốt đẹp nhất ở trên đời. Tôi tuy thế này, nhưng thật tình, tôi ghen tị cái đời anh. Tôi sinh vào một hoàn cảnh sung sướng quá, tôi có một người mẹ đảm quá. Tôi sống ở đời, hái những trái hạnh phúc như một trò chơi. Vì thế mà cái nhân cách làm người của tôi kém anh xa lắm. Tôi không gặp những trường hợp éo le, để thi thố tài mình và để thứ thách lòng mình. Đời tôi về phần đẹp đẽ kém đời anh xa lắm. Tôi thành thật ghen tị với anh. Đời anh có một cái nghĩa ghê gớm. Anh đã có dịp để dùng hết điện ở trong người, chứ tôi thì thật vô vị. Ăn chơi, rồi ngủ, rồi hú hí với vợ con. Nhiều khi tôi thấy đời tôi tẻ lạ lùng.

- Anh tưởng thế, chứ nhiều người...

- Ghen với cái địa vị của tôi chứ gì? Những kẻ ấy đều là xoàng không đáng kể.ác. Vượng biết Thịnh đã làm trái điều gì, đang bị Đạt mắng, nên chàng không lên gác thay quần áo. Chàng đi thẳng ngay xuống bếp. Nhàn đang làm thức ăn, thấy anh, hỏi ngay:

- Thế nào, anh được hay thua?

- Xì xằng, thua hơn đồng.

Trên gác vẫn còn tiếng quát tháo, xen vào cả tiếng khóc.

Vượng nhướng chân mày, đánh một cái dấu hỏi.

- Anh Ba cãi anh Hai nên anh ấy đánh.

- Đánh có đau không?

- Tát hai cái. Rồi anh Hai đuổi anh Ba lên gác. Các anh ấy vừa ở cả đây.

- Đầu đuôi thế nào?

- Em không để ý câu chuyện lúc đầu, nên không rõ hai anh nói với nhau những gì. Em chỉ biết sau khi anh Hai bảo: “Thế thì chú ngu lắm, từ giờ chú đừng nên phê bình những cái gì mà chú không biết rõ”, anh Ba cãi, ấy thế rồi lời qua tiếng lại, anh Hai giận đánh.

Thoáng nghe câu chuyện Vượng đã hiểu ngay, Vượng hiểu cái tính hiếu thắng của Thịnh, cái gì cũng cho là mình biết, không chịu kém ai. Và nhiều khi dốt, lại cứ tưởng mình khôn. Đã có nhiều lần, Thịnh trái lè lè, cứ cãi là mình phải. Vốn tánh tự phụ, Thịnh không chịu thua ai, Vượng là người đại lượng, lại hiểu cái nghệ thuật làm anh. Xét những sự lỗi lầm ấy là do tuổi trẻ sinh ra, rồi thời gian dần dần sẽ làm cho mất đi, nên mỗi lần như thế, Vượng chỉ tủm tỉm cười không nói. Vượng không chiết diện em bao giờ. Đạt thì nóng tính, nói là bốp ngay vào mặt. Có lẽ vì tức, Thịnh mới cãi lại, rồi bị đánh.

Vượng lại chạn, lấy một cái đĩa lại cho em để trứng tráng, rồi hỏi:

- Thế chú Ba có dám chống cự và... gì không?

- Đâu dám. Anh Hai tát là anh ấy im không dám cãi nữa. Giá anh Hai không đuổi anh ấy lên gác thì anh ấy cũng chưa khóc đâu. Anh Hai ở dưới này nghe thấy tiếng khóc, mới lại chạy lên mắng ầm ĩ.

- Thế cô xem lỗi tại ai?

- Em đâu có biết.

Vượng biết Nhàn không dám xét đoán các anh, nên không hỏi nữa. Chàng lên gác thì thấy Thịnh đang ngồi ở bàn khóc, mà Đạt thì mặt hầm hầm đang mắng. Thấy Vượng về, Đạt nói ngay:

- Đây, có anh cả về đây, để anh cả dạy cho mày, chứ để cho mày láo lếu như thế, rồi mày quen đi thì sau này ra đời chỉ hại cho mày. Mày là một thằng ngốc mà không biết rằng mình ngốc.

Vượng treo chiếc mũ lên mắc, rồi bảo Đạt:

- Thì chú ấy không phải, chú cứ dạy chú ấy. Cái kiến thức của tôi thì cũng đến giống cái kiến thức của chú, và cái lòng của chúng ta cũng chỉ là mong muốn cho chú ấy tốt.

Rồi quay sang Thịnh mỉm cười:

- Eh bien, tu pleures comme une femmelette? [3]

Thịnh càng khóc to. Vượng vừa cởi áo, vừa bảo em:

- Trông chú khóc, tôi liền nhớ đến chú Lý những hôm bị thầy đánh.

Gợi cái hình ảnh thiêng liêng ấy, Vượng đã xua đuổi đi tất cả những hậm hực trong lòng Thịnh đối với anh.

Thay quần áo xong, thấy Thịnh còn chưa nín, chàng đổi giọng:

- Mày chưa nín có phải không? Hay là mày còn oán anh?

Xưa nay, Vượng ít dùng cái giọng nghiêm nghị ấy, và chỉ trong những trường hợp quá đáng, chàng mới xưng hô mày tao, nhưng một khi chàng đã như thế thì mỗi một lời nói là một cái lệnh, các em phải răm rắp nghe ngay.

Trong những khi Thịnh đánh Nhàn, hay Đạt đánh Thịnh, không bao giờ chàng hỏi đầu đuôi. Mà nếu có hỏi chỉ hỏi kín một người, để nếu kẻ bề trên mà có trái thì chàng sẽ bảo nhỏ, và dẫn dụ cho biết sự lỗi lầm. Chàng không hỏi đầu đuôi trước mặt là sợ làm như thế thì nó giảm mất cái quyền của kẻ bề trên. Sự hành động ấy dựa vào cái lý rất thiêng liêng: người anh đã thương yêu em, sẵn một lòng tha thiết đối với em, không bao giờ lại bất công. Mỗi khi đã trừng phạt em là vì bổn phận bắt phải như thế, là vì tấm lòng thiết tha mong cho em tốt hơn.

Thịnh lau nước mắt, rồi đứng dậy toan xuống nhà thì Vượng đã nói:

- Ở đấy tao bảo. Chú Hai đi xuống nhà đi.

Đạt đi rồi, Vượng dịu giọng:

- Chú khóc như thế thì người ta có thể ngờ rằng chú oán anh. Và hình như chú Hai chú ấy xử ức chú.

- Anh ấy...

- Tôi không cần phải hỏi đầu đuôi. Chú ấy đã đánh chú tức là chú trái rồi. Trong một gia đình anh em thương nhau như gia đình nhà ta, người anh ruột khi đã phải trừng trị người em là khổ tâm lắm. Xưa kia, tôi thấy nhiều khi thầy đánh chú Lý xong, thầy khóc. Mà chú Lý lại sợ những lúc thầy khóc hơn là thầy đánh. Tôi nói ví dụ, nhưng điều ấy quyết là không có bao giờ, thứ nhất là đối với một người đã biết nghĩ ngợi và đúng tuổi như chú Hai, ví dụ chú Hai có lầm mà đánh chú một cách trái lẽ nữa, thì chú cũng phải nghĩ đến cả ý định của chú Hai, mong cho chú tốt, chứ không phải ỷ làm bề trên mà xử ức chú. Nếu chú ngờ cho anh như thế thì bụng chú hư lắm. Tôi tin rằng một người như chú Hai, nếu có dùng đến cái quyền làm anh chỉ là để làm điều tốt lành cho chú, chứ không phải để ăn hiếp chú. Chú cứ ngẫm nghĩ kỹ lại những việc xảy ra xem tôi nói có đúng không?

Thịnh còn lặng im thì Vượng nói:

- Chú Hai chú ấy thẳng. Người thẳng thì thường nóng. Chú ấy y như tính thầy, thương em không để đâu cho hết. Hôm nào, chú về quê, xem lại chồng thư thầy gửi cho chú Lý thì chú sẽ rõ trong họ nhà ta không có những người anh kém bụng dạ, mà chỉ có những người em hư. Chú còn trẻ, nên chú sôi nổi, điều đó còn có chỗ tha thứ, chứ không tôi thấy cái thái độ của chú như thế, tôi buồn lắm. Thôi đi rửa mặt rồi xuống ăn cơm cho trong nhà vui vẻ.

Hai anh em cùng ra rửa mặt. Vượng chỉ lọ eau de Cologne:

- Tu vois... C’est pour toi qui aimes à faire le beau qu’il acheté ca l’autre jour, ce n’est pas pour lui. Et toi, tu lui gardes rancune... [4]

- Mais non... [5]

Khi ăn cơm xong, Vượng rủ Đạt đi chơi. Đạt biết ý anh muốn nói chuyện riêng với mình, nên ra đến đường, Đạt đã tạ lỗi với anh ngay:

- Lúc chiều em nóng quá.

- Thấy nó trái mà lại bướng, ai mà không tức. Thầy xưa kia có khi tát chú Lý đổ cả máu mũi. Chú đánh thế là còn nhẹ đấy. À đầu đuôi thế nào?

- Nó học còn kém, sử Hy Lạp, La Mã và sử Tàu chưa biết một tí gì, triết lý thì mới võ vẽ, ấy thế mà phê bình ai thì cứ như ông tướng. Bảo nó thì nó cứ gân cổ cãi. Nó ngu dốt và tự phụ lắm.

- Thì nó có ngu dốt nó mới thế? Nó mới nhảy vào những địa điểm mà nó không biết.

Rồi vỗ vào em, tủm tỉm cười:

- Nhưng chú nên nhớ không phải cứ đánh nó mà chú chữa được sự ngu dốt của nó. Thầy ấy à, thầy dẫn dụ cho chú Lý từng ly, từng tí, nói hết khan, hết vã, rồi khi nào cùng lắm, thầy mới đánh. Nhưng thầy không đánh xoàng như chú, thầy đã đánh trận nào là nên thân trận ấy. Nó còn trẻ, khách khí nhiều, chỉ có sự dẫn dụ dần dần, mới có thể chữa được tính tự phụ và hiếu thắng của nó. Vả cái tính nó đã bướng như thế, ta phải dùng cái mềm để trị nó. Già néo thì đứt dây, mà lạt mềm thì buộc chặt. Nó đã thế, mà mình cứ xẵng với nó, thì chẳng những không có kết quả gì hay cho nó, mà mình thì thêm bực tức. Với những đứa thông minh, sôi nổi như nó, phải cần kiên nhẫn, kiên nhẫn lắm lắm thì cái chủ tâm của mình mong cho nó hay mới đạt được.

- Anh nói đúng. Tôi nóng quá. Tôi vẫn biết tôi không bao giờ bằng anh mà. Nhưng nhiều khi tức quá... Anh dạy tôi thế, lần sau tôi xin nghe. Sự làm anh thật là một nghệ thuật, phải có nhiều đức tính như anh.

Vượng ngắt lời em:

- Tôi xét mình cũng chẳng có đức tính gì. Sự thông minh hoạt bát thì tôi kém các chú xa, nhưng tôi vì biết mình như thế, nên chịu nghe những lời giáo huấn của thầy. Tôi tiếc rằng hồi ấy các chú còn nhỏ... chứ thật không có một lời nào là lời bỏ đi. Cái nghệ thuật làm anh của thầy thật đã đi đến một chỗ đẹp vô cùng, thân mà không nhờn, nghiêm mà không khắc, thầy làm cho chú Lý muốn ở gần thầy, và ngay chính những lúc thầy mắng như tát nước vào mặt, chú Lý cũng không dám giận. Lòng thương em thật là rõ rệt ở từng lời nói từng cử chỉ. Thầy chỉ thương chú Lý vì lúc nhỏ, nhà sa sút không được đi học đến đầu đến đũa, nên phải phá ngang. Cái nghệ thuật mà chú bảo cần phải có nhiều đức tính mới thâu hái được ấy, không cần nhiều đức tính đâu, chỉ cần một tấm lòng thương em...

Đạt cãi ngay:

- Thế anh ngờ rằng tôi không thương nó ư?

- Chú cũng thương lắm, nhưng chú còn để cho lòng giận làm mù quáng thì lòng thương ấy chưa giàu lắm. Nó chưa đi được đến cái chỗ rộng hiểu, để chú biết những nguyên nhân đã đưa chú Ba đến chỗ lỗi lầm. Chú Ba còn trẻ lắm, đâu đã biết nghĩ như tôi với chú. Thầy vẫn thường bảo: đạo làm anh, đại lượng chưa đủ, rộng lòng tha thứ cũng chưa đủ, phải có một tấm lòng rộng hiểu. Ngần ấy đức tính, cứ dốc một lòng thương em rồi tự khắc có hết. Nhưng thương không phải là cứ để tự do cho nó muốn làm gì thì làm. Lắm lúc, phải cần đến hình phạt, nhưng chỉ khi nào không thể dùng được cách dẫn dụ ngọt ngào. Nó nóng, mình cũng nóng thì còn làm sao phân giải phải trái nữa! Tôi cũng biết sự nóng giận ấy do lòng thương em mà ra, nhưng mình cũng phải biết nén, vì em mình mà phải nén. Chú không biết, có một lần thầy gửi tiền về cho chú Lý chữa nhà bếp, chú ấy chẳng chữa gì cả, chú ấy đem đi chọi gà ráo. Chú có biết thầy làm thế nào không? Khi thầy về chơi, thầy bắt chú ấy gọi người nhà đem cái kiềng lên tận giữa nhà đun nước, khói cứ um lên, rồi thầy cười bảo chú ấy: “Anh cũng phải tập cho quen đi chứ, nay mai bếp nhà chú đổ, chẳng đun ở đây, còn đun ở đâu. Chú phải cảm ơn anh đi”. Chú Lý cứ chết cứng. Nhưng hai tháng sau thì nhà chú ấy có bếp. Thầy đối với chú Ba ban bao nhiêu ân huệ như thế, và chú Ba sợ thầy như thế, nhưng bất cứ thầy làm việc gì, thầy cũng hỏi ý kiến chú ấy. Sự cho anh ra học Hà Nội, sự mua bán ruộng nương, bất cứ cái gì thầy cũng viết thư cho chú ấy và bác cả. Tôi nhớ những ngày nghỉ hè tôi về, thầy vẫn dạy tôi một câu: “Sương hải tàng ô, quốc quân nạp cấu”. Thầy bảo cứ hiểu thấu câu ấy là đạt được cái đạo làm anh. Tiếc rằng chú ít chữ Nho quá, không...

- Thì anh cứ giảng cho em.

- Lòng kẻ làm anh phải làm sao rộng như bể. Chú xem bao nhiêu sông đem bao nhiêu chất dơ ra bể ấy thế mà bể chứa được tất cả. Nhưng bể có vì thế mà dơ bẩn đâu? Kẻ làm bề trên phải như thế, anh phải nhường cho em hay, và phải biết... nhận cái không phải về phần mình. Cái đạo làm anh cũng như cái đạo làm vua, những điều tội lỗi trong dân gian, hay những sự áp bách gây ra bởi các quan, đều phải nhận là lỗi mình vì đức bạc mà không thiện chính. Xưa kia, thấy dân gian bị nạn hoàng trùng ăn lúa, một ông vua, anh không nhớ, có lẽ là vua Nghiêu bắt con hoàng trùng nuốt đi, tự trách mình đức bạc cho nên trời mới gieo tai họa cho trăm họ. Lấy theo khoa học bây giờ mà xét thì thế là lẩn thẩn, nhưng chú nên nhớ cái cử chỉ ấy hàm một ý nghĩa rất thiêng liêng và có một ảnh hưởng to lớn. Vua Nghiêu sở dĩ thế mới là vua Nghiêu để cái đức sáng tỏ lại muôn đời. Chữ Tây bây giờ theo lối phân tách, cái gì cũng tỉ mỉ rõ ràng, chữ Nho theo lối tổng hợp, phải lấy lòng mà hiểu. Hiểu được rồi thì ta sẽ thấy trong đó nghĩa lý sâu xa lắm. Thầy giảng cho anh xong, rồi thầy kết luận:

- Đại phàm trong gia đình, lỗi của em con thì cha anh phải nhận lấy. Có cái can đảm nhận lấy như thế thì mới có cái lòng để dìu dắt con em. Mà nghĩ cho cùng điều gì hư hỏng mà không phải lỗi ở cha anh? Xã hội cũng như gia đình, người bề trên không có cái đức đầy đủ thì con em hẳn phải đi vào vòng lầm lạc. Cái tội ăn trộm, ăn cắp kia đã gieo mầm từ khi thằng kẻ trộm, kẻ cắp còn là một đứa bé, không được cha anh dạy dỗ cho biết điều liêm sỉ. Nó làm nên tội, nhưng chính cha anh đã gây ra cái tội của nó. Chú cứ nghĩ sâu xa như thế, thì chú sẽ thấy rằng cái bổn phận cha anh nặng nề lắm. Tôi tiếc rằng thầy ngày nay đã mất, không còn để dạy dỗ chúng ta nữa, cho nên chúng ta mới có nhiều điều lầm lạc, chứ giá thầy mà còn sống thì chúng ta đã trở thành những con người hoàn toàn rồi.

Đạt nắm tay anh:

- Anh hoàn toàn lắm.

- Không, chú tưởng thế chứ anh chưa hoàn toàn đâu. Nếu anh mà hoàn toàn thì không khi nào lại xảy ra sự chú Ba dám cãi chú. Anh cũng phải nhận rằng, một phần lỗi ở anh vì anh nuông nó quá, nhưng không sao, cứ chịu khó dẫn dụ cho nó dần thì rồi nó cũng khá được, chứ họ nhà ta, có ai là người hỏng đâu? Chỉ có chóng mới chậm. Xem như chú Lý mê cờ bạc là thế mà bỏ được thì đủ rõ.

Chú thích:

[1] Đối với chúng tôi, anh ấy có một chút tính cách của một người mẹ.

[2] Đúng thế. Anh ấy là má “Jacques” của d’Alphonse Daudet. Anh ấy đã vì tất cả các cậu mà đành hy sinh bao nhiêu khát vọng và niềm vui.

[3] Sao, chú khóc như một người phụ nữ yếu đuối ấy ư?

[4] Chú thấy... chú thích làm đỏm, hôm nọ anh ấy mua lọ nước hoa là mua cho chú đấy, chứ có phải mua cho anh ấy đâu. Vậy mà chú lại còn giận với hờn.

[5] Đâu có phải...