gày giải phóng, thống nhất đất nước anh Thanh trở về quê-hương tìm lại nhà xưa chốn cũ thì thấy cảnh tiêu điều hoang vắng không còn ai, anh hỏi những người ở chung quanh lạ hoắc, họ chẵng biết anh là ông mô, mà anh cũng chẳng biết họ là ai nữa, vì anh hỏi mấy người trẻ tuổi họ làm sao biết được. Anh suy nghĩ một lát anh hỏi tiếp:

-Ở đây có ông bà già nào sáu bảy mươi tuổi còn sống không? Anh A trả lời:

-Chú cứ tới đằng kia hỏi nhà ông Lưu ông ấy già lắm rồi, anh đi đến hỏi thì ông nầy có biết, ông ấy nói:

-Sau ngày đình chiến 1954 ông bà Khoá đã dời nhà lên chợ Trung-Kiền ở để buôn bán, nay thì ông bà đã qua đời hết rồi, tôi nghe người ta nói sau khi ông bà mất, con Hoàn lo chôn cất ông bà xong xuôi, cách măm sáu tháng sau ba mẹ con dắt nhau vào Đà-Nẳng ở, tôi chỉ biết đến đây mà thôi, vì tôi già rồi chẵng đi đâu xa mà rỏ hết được, anh nên lên trên làng Phú-Mỹ mà hỏi thì chắc có người họ biết rỏ hơn.

-Anh Thanh cám ơn rồi cáo từ ông già ra đi lên làng Phú-Mỹ hỏi ra thì người thân còn quá nhiều, anh chị em ruột cô Hoàn không còn ai, chứ con cháu của cô già có. trẻ có, cả họ Trịnh ai mà chẵng biết o Hoàn, anh xưng với họ, anh là chồng chính thức của o Hoàn đi tập kết ra Bắc năm 1954 đến nay mới được về. Bà con họ cho anh hay tiếp, thế thì hỏng việc rồi, từ ngày dượng đi cho đến nay o Hoàn không thèm lấy chồng vẫn ở một mình nuôi con chờ dượng về, sao dượng chẳng về, o tưởng dượng đã chết hoặc đã lấy vợ khác bỏ o rồi, nên ba mẹ con o đã qua Mỹ trước ngày giải phóng hơn một năm nay rồi. Anh Thanh được tin này chính xác một trăm phần trăm, anh buồn rầu thất vọng. Anh nhớ lại thời còn trẻ vợ chồng cùng chung chí hướng đánh Pháp thắng lợi. Nhưng rồi phải chia tay vợ con tập kết ra Bắc tiếp tục chống Mỹ hai mươi năm gian khổ vào sanh ra tử, nhờ Trời Phật độ trì sống sót. Nay về quê nhà gặp lại vợ con để sum họp ca khúc khải hoàn mừng ngày chiến thắng, đất nước được thống-nhất độc-lập tự-do. Nếu như vợ con còn ở tại VN thì mình được sống hạnh-phúc, và lấy làm hãnh-diện với quê-hương làng nứơc biết bao.

-Ông Thanh về quê-hương đã lâu mà chẳng thấy chính-phủ Cách-Mạng Lâm-Thời bổ-nhiệm một chức-vụ gi xứng đáng, chỉ có đi làm các việc tạp-nhạp mà thôi. Vì công lao của anh quá lớn, mười năm chống Pháp, hai mươi năm chống Mỹ, đóng góp cho đất nước hết hai phần đời người, tuổi tác của ông đã trên ngũ tuần, mà chỉ có hai bàn tay trắng, ông suy nghỉ: “Mình đi đánh đuổi Mỹ, mà vợ mình quên lời thề thốt ngày xưa, đem con mình đi theo Mỹ phản-bội lại minh, phản- bội cả Tổ-Quốc, mặt mũi nào mà nhìn bà con bạn bè làng nước, chẳng còn con đường nào nữa mà thấy được mặt mủi vợ con”. Ông đâm ra chán-nản nhìn lại cuộc đời ông dến dường cùng, chẳng thấy gì là sáng sủa nữa, lúc nầy ông vô cùng tuyệt-vọng con người ông dở điên dở tỉnh, sức khoẻ của ông lúc này thấy hơi tiều-tuỵ xuống cấp.