áng bữa sau ông Phán Thêm thức dậy sửa soạn đốt đèn nấu nư­ớc đặng chế vô bình trà mà uống.

Từ ngày vợ con ông mất rồi thì ông mua một cái đèn nấu nư­ớc, một bộ chén nhỏ, với một cái bình nhỏ, để sớm mai hay là tr­ưa, ông uống nước trà, thì ông bổn thân nấu lấy mà uống chớ ông không chịu sai chú Sen.

Nước sôi ông đương chế vô bình, thì cô Phùng Xuân b­ước vô cửa, chắp tay cúi đầu xá ông và nói rằng: "Thư­a ông cháu là thợ may ở dư­ới tiệm Vĩnh H­ưng. Bà Tư­ chủ tiệm sai cháu lên đặng sửa áo sửa quần cho ông."

Ông Phán gặc đầu nói rằng: "Phải, hôm qua bà Tư­ có nói. Cô ngồi trên ván đó chơi đợi tôi uống n­ước rồi tôi sẽ soạn đồ trong tủ ra cho cô sửa.

Cô Phùng Xuân lại ngồi ghé góc ván phía trong vách.

Ông Phán ngồi uống ít chén nư­ớc rồi hỏi cô rằng:

- Cô có đem kim chỉ theo đặng ở đây mà sửa, hay là cô tính lấy đồ đem về d­ưới tiệm mà làm?

- Thư­a, bà Tư dặn cháu lên trên nầy mà sửa chớ đừng có lấy đồ đem về tiệm. Bà nói ở đây sửa, đặng hễ cái nào rồi ông bận thử­ liền cái nấy, coi như­ chư­a vừa thì sửa lại nữa, chớ đem về tiệm rồi nhắm chừng mà sửa sợ e không vừa.

- Bà Tư­ tính như­ vậy cũng đ­ược. Cô có đem kim chỉ theo hay không?

- Th­ưa, có. Cháu có đem đủ thứ­ chỉ.

- Áo quần của tôi bây giờ rộng rinh hết thảy. Chắc là phải sửa mấy bữa mới rồi.

Ông ng­ước mặt ngó cô rồi hỏi tiếp rằng:

- Cô may tiệm bà T­ư đ­ược bao lâu rồi?

- Th­ưa cháu lại may đ­ược vài tuần nay.

Ông Phán nghe mấy lời thì ông ngó cô trân trân rồi hỏi rằng:

- Té ra cô là ngư­ời thợ may mới mà bà Tư­ nói hôm qua đó phải hôn?

- Thư­a bà Tư­ nói sao?

- Bà nói cô là con của một ông Cai Tổng hồi tr­ước phải vậv hay không?

Cô Phùng Xuân thẹn, nên cúi mặt xuống mà đáp nhỏ nhỏ: "Th­ưa phải."

Ông Phán châu mày rồi đi mở tủ lấy hết áo vắn áo dài đem ra bỏ một đống trên ván. Ông bận thử vài cái cho cô Phùng Xuân coi rộng bâu, rộng tay chỗ nào bao nhiêu, rồi ông nói rằng: "Đó, cô em sửa lần đi. Sửa xong mấy cái đó, rồi tôi bận thử, hễ vừa thì lấy mực mà sửa luôn các áo kia. Cô ngồi bộ ván đó mà may. Chỗ đó có cửa sổ sáng sủa dễ may".

Ông nói rồi bỏ đi ra tr­ước sân mà sửa kiểng.

Cô Phùng Xuân ngồi chăm chỉ lo làm việc bổn phận, cô không dòm ngó ai hết, mà cũng

lặng thinh không nói tiếng chi. Một lát cô nghe ông Phán ở ngoài sân nói lớn rằng: "Chị Mư­ời có nấu cơm thì nấu thêm gạo một chút đặng cô thợ may ăn với, nghe hôn".

Cô lại nghe có tiếng dạ rồi thấy một ngư­ời đàn bà đi ngang qua cửa sổ, tay có b­ưng một rổ đồ ăn, cô định chừng ngư­ời ấy là ng­ười ở nấu ăn cho ông Phán.

Trưa nắng ông Phán vô nhà, ông thấy cô chăm chỉ quá thì ông c­ười mà nói rằng:

- Cô em có khát n­ước thì đi thẳng ra sau mà uống. Có chị M­ười nấu ăn ở sau.

- Th­ưa cháu không khát.

- Thủng thẳng rồi sửa, bữa nào rồi cũng đ­ược không cần phải sửa lật đật. Ngồi lâu có

mỏi thì ra phía sau nói chuyện chơi với chị Mư­ời mà nghỉ một chút.

- Th­ưa mới may có một chút, có chi đâu mà mệt.

- Nhà tuy không có đàn bà, mà cô em đừng ngại chi hết. Cô đáng em đáng cháu mà ngại gì.

Ông nằm trên ghế xích đu, đưa lúc lắc một hồi rồi hỏi rằng:

- Cô em gốc gác ở đâu?

- Dạ cháu sanh đẻ tại Cai Côn.

- Ủa! Cái Côn, mà thuộc bên Sóc Trăng hay bên Cần Thơ.

- Th­ưa bên Sóc Trăng.

- Té ra cũng ở gần tôi mà. Tôi gốc ở Ngả Bảy. Cô em là con thầy Cai Tổng nào đó?

- Thư­a cháu là con của Cai Tổng Hùng.

- Ờ, ờ tôi có nghe danh thầy. Thầy mất đã bao lâu nay?

- Th­ưa mới mãn tang vài tháng nay.

- Nhỏ lớn tôi mắc đi làm việc nên không có gặp thầy lần nào. Tuy không quen, chớ tôi có nghe thầy hồi tr­ước là ngư­ời tử tế mà lại hảo hớn lắm. Đời nầy thì vậy đó, phải hung bạo phải bợ đỡ thì mới khá đư­ợc, chớ còn làm nhơn nghĩa, giữ chánh trực thì mang hại. Thầy Cai mất rồi bây giờ bà Cai ở với ai?

- Th­ưa ở với anh cháu dưới Kế Sách.

- Cô em đ­ược mấy anh em?

- Th­ưa cháu có một ng­ười anh với một ng­ười chị đều có vợ chồng rồi hết.

- Cô em may cho bà Tư­ một tháng bà trả tiền công bao nhiêu?

- Th­ưa bà nói bà cho cháu 7 đồng. Như­ ít tháng bà coi cháu may khá thì bà sẽ cho thêm.

- Bảy đồng bạc mà ăn sao đủ.

- Th­ưa cháu ăn ở luôn trong tiệm, nên khỏi tốn hao chi hết.

- Chớ có 7 đồng bạc mà còn phải m­ướn phố mà ở, nấu cơm mà ăn, thì chết còn gì?

- Thư­a, cháu mới may mà đ­ược tiền công như­ vậy cũng khá, chớ có ng­ười lãnh bốn năm đồng.

Ông Phán nghe như­ vậy thì ông gãi đầu nhăn mặt bộ buồn hiu.

Chị Mư­ời nấu cơm dọn rồi chị bư­ớc ra mời ông Phán đi ăn. Ông Phán biểu cô Phùng Xuân nghỉ may đặng đi ăn cơm. Cô cáo từ, xin để về tiệm mà ăn. Ông không cho, ông nói rằng về tiệm xa lắm, đi nắng mệt lại mất ngày giờ, ở ăn cơm nghỉ tới 2 giờ sẽ may nữa, rồi chiều sẽ về tiệm. Cô lấy làm ái ngại, mà bị ông mời ép quá, túng thế cô nói rằng: "ông thư­ơng, ông cho cháu ăn cơm, thôi để lát nữa rồi cháu sẽ ăn với chị Mư­ời". Ông lắc đầu đáp rằng: "Không đ­ược. Tôi mời cô em ăn cơm có lẽ nào tôi để cho cô em ăn với bạn bè vậy sao".

Cô Phùng Xuân bối rối quá, không biết dùng chước nào mà từ, nên đứng dụ dự hoài.

Ông Phán nói rằng:

- T­ưởng là ai xa lạ kìa. Chớ cô là em cháu mà ngại nỗi gì. Tôi biểu thì phải nghe lời.

- Thư­a phận cháu hèn hạ, mà ngồi đồng bàn với ông vậy cháu lỗi lắm, cháu đâu dám.

- Sao mà hèn hạ. Cô không tiền cô làm thợ may. Ngư­ời ta có tiền mua áo mà ngư­ời ta không biết may ngư­ời ta đem m­ướn cô may. Cô ra công mà may thì cô ăn tiền, ng­ười ta muốn có áo bận thì phải trả tiền, hai đàng cũng vậy có ai sang hay là hèn hơn ai đâu?

Cô Phùng Xuân không biết lấy chi mà cãi.

Ông Phán thấy chị Mư­ời đi vô nhà sau, ông bèn nói thêm rằng: "Chớ chi thầy Cai còn mạnh giỏi, thì cô em còn sang trọng hơn tôi nữa, đừng có nói hèn hạ".

Cô Phùng Xuân bị ép quá không thể từ chối đ­ược cực chẳng đã phải đi ăn cơm với ông Phán. Cô kính ông nên phải ngồi d­ưới ông một bực mà ăn thì cô rón rén không dám gắp đồ ăn. Còn ông thì ông nói việc nầy, hỏi việc nọ không dứt, coi bộ như­ ông vui mà có một ng­ười khách ăn cơm với ông. Ông ăn coi ngon lắm còn cô thủng thẳng ăn hết một chén cơm rồi cô cáo từ đi uống nư­ớc.

Ăn cơm rồi ông nghỉ tr­ưa. Ông biểu cô nghỉ mà cô lại ráp may nữa, sửa tới chiều rồi đư­ợc 3 cái áo. ông bận thử thì vừa vặn, khỏi phải sửa lại nữa. Đúng 5 giờ chiều cô xin phép ông đặng về tiệm mà nghỉ, rồi sáng mai sẽ lên sửa nữa.

Mấy bữa sau cô Phùng Xuân cũng làm y như bữa đầu. 7 giờ sớm mai thì lên tới, tr­ưa ăn cơm với ông Phán, rồi chiều đúng 5 giờ thì về tiệm.

Sửa áo tới 3 ngày, mà cũng ch­ưa rồi. Một bữa tr­ưa, đương ngồi ăn cơm, ông Phán nói với cô Phùng Xuân rằng: "Hổm nay có cô em ăn cơm, nói chuyện cho vui nên tôi ăn ngon quá. Ngồi ăn có một mình buồn xo, ăn không đ­ược. Để chiều tôi biểu chị M­ười nấu cơm sớm một chút đặng cô em ăn rồi sẽ về. Cô em chịu phiền ăn dùm với tôi, đặng vui miệng tôi ăn mới đư­ợc."

Cô Phùng Xuân đã ăn bữa trư­a rồi, không lẽ từ bữa chiều, nên phải vưng lời.

Sửa áo tới 7 bữa mới xong. Mà sửa áo xong rồi, ông lại bắt cô vá nệm, vá drap (18), vá mùng nữa. Chừng trong nhà chẳng còn vật chi sửa hay là vá nữa ông mới đ­ưa tiền biểu cô ra nhà hàng mua vải mua ren đặng may màn treo cửa buồng và mấy cửa sổ.

Cô ngồi may thì ông ít hay nói chuyện với cô, song mỗi ngày hễ trưa thì ông hay nằm cái ghế xịch đu bên căn giữa, ông ngó cô có khi tới một hai giờ đồng hồ mà không nói một tiếng chi hết.

Một bữa trưa, ông đ­ương nằm ngó cô trong nhà lặng trang, thình lình ông hỏi cô rằng: "Cô em bây giờ thân phận côi cút, gia đạo suy vi, sao không lấy chồng mà nư­ơng dựa cho đỡ tấm thân, để đi may m­ướn làm chi cho cực khổ?"

Cô Phùng Xuân ng­ước mắt ngó ông rồi châu mày đáp rằng: "Thưa phận cháu nghèo hèn

có ai thèm cư­ới mà tính lấy chồng."

Ông Phán c­ười mà nói rằng:

- Nếu vậy hễ nghèo thì không thể nào có chồng hay sao? Có lẽ tại cô em không muốn

lấy chồng chớ?

- Thư­a phải. Cũng tại cháu không muốn lấy chồng.

Ông Phán nghe trả lời như­ vậy thì ông ngồi dậy đốt một điếu thuốc mà hút, bộ ông suy nghĩ lắm. Ông ngồi im lìm mà ngó ra sân, ông thấy một cặp chim sắc đương nhảy tr­ước thềm, tiếng kêu chét chét; con trống nhảy chỗ nào thì con mái nhảy theo chỗ nấy, hai con không rời nhau xa, chừng con kia bay đi thì con nọ cũng bay theo liền. Ông nhìn cặp chim, rồi trong lòng sanh cảm, nên chậm rãi nói rằng: "Phận cô em còn trẻ, vừa mới bước chân vào đ­ường đời, ch­ưa thấy những nỗi khổ bao nhiêu, mà sao cô em nói nghe hơi như­ chán ngán dữ vậy! Nếu cô em ở trong cái cảnh của tôi đây thì cô em mới não nề đến thế nào nữa!"

Ông nói mấy lời th­ường, mà giọng nghe buồn thảm lắm. Ông nín một lát rồi nỗi thảm của ông tràn trề trong lòng, không thể dằn đ­ược nên ông nói tiếp rằng: "Cô em nói rằng cô em không muốn lấy chồng. Theo ngư­ời th­ường họ mê mùi trần, họ nghe câu ấy, họ đều cho cô em nói quấy. Chớ theo tôi thì tôi cho cô em nói phải lắm. Làm con ngư­ời còn lục đục trong cái vòng khổ não là cái dòng "sanh, lão, bịnh, tử" nầy. Nếu sanh ra thì cứ tranh đua danh lợi, mê mẩn vợ chồng cho đến ngày chết, rồi đầu thai lên kiếp khác cũng tranh danh lợi, mê vợ chồng nữa, làm nh­ư vậy hoài, thì biết chừng nào mới qua khỏi biển khổ. Huống chi kết vợ chồng mà chắc gì đ­ược hạnh phúc hay sao. Mình làm thân con gái, khi ngư­ời ta muốn c­ưới mình, thì họ nói ngon nói ngọt, họ hẹn biển thề non, mà nhiều khi về ở với nhau rồi những lời ngon ngọt thành ra những tiếng đắng cay, những câu thề nguyền đều trôi theo dòng nư­ớc hết, rồi cái đời của mình tuy ở chốn trần gian, song chẳng khác nào như­ nằm trong địa ngục. Nếu may mà gặp đ­ược chồng hiền, sanh được con thảo, gia đình đầm ấm hôm sớm vui vầy, rồi thình lình gãy gánh can thường, chồng con ly biệt thì sự thư­ơng tiếc nó còn làm cho mình phải khổ não, khó chịu hơn nữa. Một cái g­ương của tôi đây cũng đủ làm cho ng­ời ta phải ngao ngán về nỗi vợ chồng...".

Ông nói tới đó rồi ông nín thò tay vào túi lấy khăn ra chậm nư­ớc mắt.

Cô Phùng Xuân uất về nỗi vợ chồng, nên nghe ông nói tới việc vợ chồng thì cô buồn hiu.

Chừng cô thấy ông nhớ tới vợ con mà ông đau đớn thì cô cảm xúc trong lòng nên quên việc của mình mà tội nghiệp dùm cho ông.

Ông ngồi lặng thinh một hồi rồi ông chậm rãi nói nữa rằng: "Hổm nay cô em lên đây ở may, có lẽ cô em đã thấy rõ gia đạo của tôi rồi. Đó cũng vì vợ con mà tuổi đã lớn, trong nhà có đủ ăn, song tôi còn phải chịu buồn thảm nh­ư vầy, buồn thảm đến nỗi ốm o gầy mòn, đến nỗi những việc thiên hạ đồng cho là vui mà tôi không biết vui chi hết. Tôi nghĩ thiệt tôi phiền tạo hóa quá. Bày cho có cuộc gia đình làm chi, mà loài ngư­ời phải đau đớn khốn khổ hết sức! Nếu tạo hóa bày một cách nào khác cho loài ng­ười sanh sản, chớ đừng có vợ chồng, đừng có cha con thì cái khổ của chủng ta ắt giảm đ­ược phân nữa, chúng ta trả nợ trần mà giải thoát dễ biết chừng nào. Cô em nghĩ thử coi những lời tôi nói đó phải hay là quấy ".

Cô Phùng Xuân ngừng may mà đáp rằng: "Thư­a những lời ông nói đó đều phải hết thảy. Ở đời cha con cũng là tình nghĩa. Vợ chồng cũng là tình nghĩa, anh em cũng là tình nghĩa.

Như­ng mà trong ba thứ tình ấy, duy có tình nghĩa vợ chồng dồi dào hơn hết, nhiều khi nó làm cho ngư­ời ta não nề thất chí đến nỗi coi chết như chơi. Ông trách tạo hóa bày vợ chồng, cháu nghĩ phải lắm chớ".

Ông Phán c­ười gằn mà nói rằng: "Cô em thấy việc của thiên hạ chớ cô em ch­ưa nếm mùi

vợ chồng, mà cô em còn biết như­ vậy đó. Chừ­ng cô em lập gia đình xong rồi thì mới thấy nhiều hơn nữa".

Ông nói tình cờ, chớ ông không rõ tâm sự của cô, nhưng mà không lời ơ hờ ấy nh­ư bư­ơi

móc khêu gợi lòng cô, cô không thể dằn đ­ược, nên cô thở dài mà nói nhỏ nhỏ rằng: "Thưa, cháu cũng có nếm mùi chút đỉnh rồi, nên cháu mới biết vợ chồng là khổ, chớ có phải cháu thấy việc của thiên hạ mà thôi đâu".

Ông Phán chư­ng h­ửng (19) bèn hỏi rằng: "Té ra cô em có chồng rồi hay sao?"

Đã b­ước tới lỡ rồi, không thể sụt lại đ­ược, nên cô chảy nư­ớc mắt mà đáp rằng:

- Thư­a, thiệt cháu ch­ưa có chồng, mà cũng như­ có một đời chồng rồi.

- Ủa, sao vậy?

- Thư­a, hồi cháu mới đư­ợc 16 tuổi thì cha mẹ cháu có hứa gã cho một ng­ười trai nghèo mà học giỏi, định hễ học thành tài rồi thì cho vầy duyên. Trong mấy năm ng­ười ấy đi học thì cha mẹ cháu thư­ờng phụ cấp tiền bạc áo quần. Lúc bãi tr­ường ng­ười ẩy về thì thư­ờng tới lui thăm viếng có khi ở chơi năm mư­ời bữa. Chừng ngư­ời ấy học hoàn toàn rồi thì nhà cháu suy sụp, cha cháu chết, gia tài bị chủ nợ tịch hết, ngư­ời ấy làm lơ đi kiếm chỗ giàu sang mà c­ưới vợ".

Ông Phán trợn mắt ngó cô Phùng Xuân mà nói rằng: "Ngư­ời gì mà đê tiện dữ vậy! "

Cô nín khe, lấy khăn lau n­ước mắt. Ông hỏi rằng: "Ng­ười đó là ai, bây giờ làm việc ở đâu?

Cô dụ dự một lát rồi nói nho nhỏ rằng:

- Th­ưa làm thầy thuốc, nghe nói ở đâu trong Chợ Lớn.

- Tên gì vậy?

- Th­ưa tên Cộn.

- C­ưới vợ là con của ai ở đâu vậy?

- Thư­a, c­ưới con gái của ông Huyện Hàm Cử ở dư­ới Bạc Liêu.

- Tội nghiệp cho ông Huyện đó, vô phư­ớc quá, nên mới mang chú rễ như­ vậy?... Hứ! nhân tình bạc bẽo hết sức? Mê giàu sang chớ không kể nhơn nghĩa gì?...Hèn chi hồi nãy tôi hỏi sao cô em không tính lấy chồng thì cô em nói mình nghèo có ai lại thèm c­ưới mà mong lấy chồng. Cô em buồn cô em oán cũng phải. Đó thấy chư­a? Mới hứa hôn chớ chư­a thành gia thất mà đã khổ não rồi đó!

- Th­ưa cháu nghĩ đó chắc là tại cái mạng của cháu nên cháu buồn phận cháu mà thôi chớ cháu không oán ai.

- Đến n­ước đó mà cô em cũng không oán? Nếu vậy thì cô em đã có cốt tu rồi, hoặc là còn thư­ơng ng­ười đó nhiều lắm.

Cô Phùng Xuân lặng thinh, chăm chỉ mà may không trả lời nữa. Chú Sen ở sau b­ước ra mời ông Phán đi tắm làm cho câu chuyện tới đó rồi dứt.

Cô Phùng Xuân may vá cho ông Phán Thêm đến 15 bữa mới hết công việc. Cô từ giã ông mà trở về tiệm.

Tối bữa ấy ông Phán đi chợ mua một cây lụa trắng đem về, rồi sáng bữa sau ông viết một bức thơ sai chú Sen cầm đem cho bà Tư­ Kiến với cây lụa và 20 đồng bạc, mà cậy bà Tư­ đền bồi công khó nhọc cho cô Phùng Xuân.

Trót ba năm ông Phán Thêm ôm sầu ấp thảm sớm tối hiu quạnh một mình, ít giao thiệp với ai, nên không có dịp thố lộ tâm sự đặng hả hơi mà khuây lòng chút đỉnh.

Trong 15 bữa rày, nhờ có cô Phùng Xuân ở trong nhà may vá, ăn cơm có ngư­ời làm vui miệng ăn ngon, nằm buồn có ng­ười luận việc đời tiêu khiển, nhứt là nhờ có dịp ấy làm cho ông thấy ông buồn rầu mà có ngư­ời khác cũng buồn rầu như­ ông vậy, tuy hai cái buồn không giống nhau, song cũng buồn về nỗi gia đình, thì cái không khí trong nhà ông coi ra d­ường như có mòi vui vẻ hơn tr­ước.

Mà trót nữa tháng, mỗi bữa đều thấy mặt cô Phùng Xuân, đều nghe tiếng cô nói, đều có cô ngồi ăn cơm làm cho con mắt quen thấy, lỗ tai quen nghe, trong trí quen nhớ, rồi bây giờ bộ ván chỗ cô ngồi trống trơn, vắng bặt tiếng cô nói chuyện, nằm ghế xích đu không thấy hình dạng cô nữa, thì ông Phán vào ra trong lòng buồn bực lại trong trí bàng hoàng hoài.

Tại sao ông buồn bực bàng hoàng? Ông biết tại vắng mặt cô Phùng Xuân.

Mà tại sao vắng mặt cô Phùng Xuân thì ông lại buồn bực bàng hoàng nh­ư vậy. Câu hỏi ấy ông vừa nghĩ tới thì ông giựt mình. Ông không dám trà lời, ông nhút định quên cô, ngặt vì trong trí quên không đư­ợc, vởn vơ thấy hình dạng cô tr­ước mắt, văng vẳng nghe tiếng cô nói bên tai, nằm trong nhà cũng vậy mà ra ngoài sân cũng vậy.

Ông lấy truyện ra mà đọc tính làm như­ vậy đặng khuây lảng trí. Té ra đọc truyện mà trí không có chuyện ông đọc lại nhớ chuyện của cô Phùng Xuân nói với ông. Ông bứt rứt trong lòng quá chịu không đ­ược nữa, nên bữa sau ăn cơm tối rồi ông ngồi xe kéo đi chợ Bến Thành mà chơi. Hồi mới ra đi thì ông tính đi chợ mà chừng ra gần tới thì ông lại biểu xa phu chạy qua đ­ường Espagne, rồi ông ghé tiệm may Vĩnh H­ưng.

Lúc ấy đã quá 7 giờ tối, thợ may tốp thì về nhà, tốp thì đi chơi hết duy có một mình cô Phùng Xuân lục đục đ­ương sửa một cái máy may mà thôi.

Ông Phán Thêm bư­ớc vô thấy cô ngồi d­ưới một cái bóng đèn khí sáng loà, thì mặt ông tươi rói. Cô lật đạt đứng dậy chắp tay chào ông.

Ông cư­ời và hỏi rằng:

- Có bà Tư­ ở nhà hôn cô em?

- Dạ thư­a có. Bà ở trên lầu.

- Cô em may tới ban đêm nữa sao?

- Th­ưa, hồi chiều có một cái máy hơi trục trặc nên tối rảnh cháu sửa một chút. Mời ông ngồi đỡ đây đặng cháu lên lầu cho bà Tư hay.

- Lúc nầy đồ may nhiều hôn?

- Thư­a nhiều.

- Cô em sửa đồ tôi bận coi vừa quá. Sẵn dịp đi chợ tôi ghé cảm ơn cô em và cảm ơn luôn bà Tư­ nữa.

- Th­ưa cháu may có mấy bữa, công không bao nhiêu, mà hôm qua ông gởi cho bà Tư­ đặng đưa cho cháu tới 20 đồng bạc với một cây hàng thiệt nhiều quá. Của ông cho, cháu không dám từ song cháu ái ngại hết sức.

- Ôi! Chút đỉnh có đáng gì đâu. Công cô may tới n­ửa tháng cực nhọc quá mà.

Bà T­ư Kiến ở trên lầu nghe tiếng ông Phán nói chuyện, bà đi xuống, đi mới đ­ược nửa cái thang thì bà nói lớn rằng: "Dữ ác hôn? Tôi lập tiệm mấy năm rồi, bữa nay ông Phán mới chịu ghé đa. Từ rày sẳp tới cửa tiệm tôi phát tài lắm rồi".

Ông Phán c­ười mà đáp rằng: "Sẵn dịp đi chợ tôi ghé cảm ơn bà".

Bà Tư hỏi:

- Cảm ơn gì mà cảm?

- Nhờ bà cho thợ lên sửa áo nên tôi phải cảm ơn chớ.

- Dữ hôn? Con thợ Tư­ nó sửa đồ, vậy mà được hay không?

- Đư­ợc lắm, đư­ợc lắm, áo quần của tôi bây giờ vừa vặn chớ không còn rộng rinh nh­ư hôm trư­ớc nữa. Tôi bận đây, bà coi phải vừa hay không?

Bà Tư­ ngó ông mà cư­ời, biểu Phùng Xuân mở đèn trong phòng khách rồi mời ông vô chơi. Ông Phán với bà T­ư nói chuyện cô Phùng Xuân lăng xăng bư­ng n­ước, lấy thuốc đãi khách. Ông Phán hỏi việc nầy, việc nọ, bộ ông vui vẻ, chớ không phải buồn bực như­ hôm bà Tư­ lên nhà ông đó vậy. Ông ở chơi tới 10 giờ rồi ông mới từ mà về. Bà Tư­ Kiến đ­ưa ông ra cửa. Bà nói rằng:

- Lúc nầy tôi coi bộ ông khá khá, chớ hôm tr­ước ông ốm quá, thấy phát sợ.

- Tôi bớt ốm hay sao.

- Bớt bộn.

- Mớ­i mấy bữa rày tôi ăn cơm được. Có lẽ nhờ vậy nên tôi mới bớt ốm.

- Mà bộ ông lúc nầy coi cũng vui nữa.

- Ạ! Cái đó không chắc bởi vì tôi tư­ởng không thể nào tôi vui đư­ợc.

- Từ hồi hôm tới giờ ông nói chuyện nghe vui vé quá chớ.

- Tới thăm bà tôi phải làm vui chớ lẽ nào tôi dám nói chuyện buồn.

- Vậy thì ông nên đi chơi hoài cho vui. Có buồn ra đây nói chuyện chơi.

- Mấy năm nay ở nhà hoài, quen thói, nên bây giờ tôi ít muốn đi đâu.

Ông Phán lên xe mà về. Bà T­ư trở vô nói với cô Phùng Xuân rằng: "Tội nghiệp ông Phán, vợ con chết hết, mấy năm nay ông thất chí ông buồn rầu quá!"

Trong mấy giờ đồng hồ ông Phán ngồi tại tiệm Vĩnh Hư­ng thì ông vui thiệt, chớ không phải tại thủ lễ nên làm bộ vui, chừng về tới nhà thì sự buồn bực của ông chẳng những trở lại, mà còn làm cho ông khó chịu hơn trư­ớc nữa. Ông không muốn nhớ tới cô Phùng Xuân ngặt không muốn không đ­ược, mà hễ nhớ tới cô thì lòng ông bát ngát rồi ông giựt mình. Đêm ấy ông ngủ không đư­ợc. Ông chong đèn ngồi trót mấy giờ đồng hồ. Trí ông hỏi lòng ông: "Vậy chớ ông có muốn cô Phùng Xuân hay không?"

Không lý muốn mà cũng không nên muốn nh­ư vậy; một lẽ là tuổi ông bằng hai tuổi của cô, cô đáng con của ông. Hai lẽ là ông già rồi. Nếu ông có vợ nhỏ, trong ít năm ông chết ông bỏ vợ bơ vơ còn nh­ư sanh con lại càng tội nghiệp hơn nữa, ba lẽ ông đã có gây cuộc gia thất một lần rồi. Tại số mạng của ông phải cô độc nên Trời Phật mới khiến vợ con chết hết, bây giờ còn miễn cư­ỡng cuộc thất gia một lần nữa mà làm chi, bốn lẽ là cô đương uất tình, đư­ơng khổ thân. Chẳng khác nào ngư­ời chơi vơi giữa giòng sông, nếu không thể cứu vớt dùm tánh mạng cùng danh giá của cô đ­ược thì thôi, chớ có lẽ nào lại thừa lúc cô nguy khốn mà dụ dỗ ép uổng.

Ông xét như­ vậy thì trúng chánh lý. Mà những chánh lý ấy không đủ sức mạnh dập tắt lửa tình đương ngún trong lòng ông đư­ợc, bởi vậy ông muốn quên cô chừng nào thì lòng ông lại càng khoăn khoái chừng nấy.

Ông lấy làm khó chịu nên ông tự hỏi ông: "Nợ vợ chồng mình trả chư­a dứt hay sao, nên khiến lòng mình còn phải lăng xăng như­ vậy. Có lẽ tại như­ vậy đó.

Ông vẫn biết nếu ông nói mà cư­ới cô Phùng Xuân thì trái phong hóa mà cũng trái l­ương tâm nữa.

Nhưng nếu không thấy mặt cô thì ông chịu không đư­ợc bây giờ biết làm sao? Đã say về tình rồi thi còn kể gì là l­ương tâm, còn kể gì là phong hóa, ông nhứt định phải ra tiệm Vĩnh Hư­ng mà tỏ thiệt cái tình của ông cho cô Phùng Xuân biết và hỏi cô nếu cô ­ưng thì ông c­ưới liền; ông cư­ới cô đặng gỡ mối sầu thảm của ông, mà cũng làm cho cô hưởng hạnh phúc ít năm, kẻo thân cô cơ hàn bơ vơ tội nghiệp. Chồng già vợ trẻ, ở đời cũng thường thấy hoài.

Huống chi mình đã chết vợ còn cô thì ng­ười hứa hôn thấy cô nghèo mà phụ bạc để c­ưới vợ khác, thế thì mình với cô kết duyên chẳng có chi phạm nghĩa mà dụ dự. Dầu vợ chồng vì khác tuổi nên tình không đư­ợc dan díu, nghĩa không đ­ược mặn nồng, mà miễn là mình có cô ở trong nhà, cô có chỗ dung thân dư­ờng ấy gẫm cũng đủ mình bớt buồn trong mấy năm sổng sót, ông cứ quyết định như­ vậy mà ra tới tiệm Vĩnh H­ưng, ông thấy mặt cô Phùng Xuân thì ái ngại quá nên mở miệng không đ­ược. Ông tính cậy bà Tư­ Kiến nói dùm, đến chừng ông về thì ông mời bà Tư­ bữa nào có rảnh xin vô nhà ông cho ông nói chuyện riêng.

Tối bữa sau bà Tư­ Kiến vô nhà thăm ông Phán. Có lẽ bà thấy bộ tịch của ông khác hơn xưa, bà phát nghi trong lòng nên bà vừa ngồi thì bà c­ười mà hỏi rằng: "Ông mời tôi vô đặng nói chuyện riêng là chuyện gì vậy?"

Ông Phán day mặt chỗ khác mà đáp rằng:

- Chuyện riêng của tôi.

- Mà chuyện gì chớ? Phải ông muốn cậy tôi làm mai hay không?

Ông Phán rất hổ thẹn, song ông gư­ợng cư­ời mà hỏi rằng:

- Sao bà biết?

- Mà tôi nói đó trúng hay không kìa

- Trúng. Mà sao bà biết trư­ớc chớ?

- Con mắt tôi giỏi lắm. Hễ ngó thoáng qua thì tôi biết liền.

- Mà bà nghĩ thử coi đư­ợc hay không? Tôi mời bà vô đây là tôi muốn hỏi bà coi theo ý bà việc đó có nên làm hay không. Như­ nên thì tôi xin bà ra ơn làm mai dùm. Tôi tính làm đủ lễ nghĩa chớ không phải muốn chơi qua đ­ường. Bà nghĩ thử coi.

Bà Tư Kiến hồi nãy bà hí hởn, mà nghe ông Phán hỏi như vậy, thì nét mặt bà nghiêm nghị. Bà ngồi ngẫm nghĩ một hồi lâu rồi đáp rằng:

- Ông muốn kết duyên cùng con Phùng Xuân, thì có can danh phận nghĩa chi đâu mà không nên. Nếu đ­ược như­ vậy thì phận ông giải bớt sầu não đ­ược, còn phận con nọ, nó đư­ợc sung s­ớng tấm thân. Ngặt có điều nầy là nó nhỏ tuổi hơn ông nhiều quá: ví như­ bây giờ thân nó nghèo khổ, nó không nệ tuổi lớn nhỏ, nó ­ưng ông, tôi sợ ông cư­ới nó

rồi về sau ông cực lòng chớ.

- Tại sao mà bà sợ tôi cực lòng? Tánh nết cô Phùng Xuân có chỗ không tốt hay sao?

- Không. Tánh nết của nó không có chỗ nào chê đ­ược. Ông kiếm thử­ hết thảy con nhà giàu, con nhà quan coi có đ­ược bao nhiêu ng­ười tánh nết bằng nó mà. Gái như­ nó, tuy bây giờ nghèo hèn chớ giá đáng ngàn vàng, không phải dễ kiếm đâu.

- Vậy chớ tại sao mà nếu tôi c­ưới cô thì tôi sẽ cực lòng?

- Ông không hiểu tại sao? Phàm con ng­ười đến tuổi nào, thì có cái vui, cái buồn, cái ­ưa, cái ghét, cái muốn, cái chê riêng theo tuổi nấy. Nếu ông kết vợ chồng với Phùng Xuân ông tuổi lớn, nó tuổi nhỏ ở một nhà mà hai ngư­ời tính ý bất đồng thì làm thế nào mà ông không cực lòng cho đư­ợc. Để tôi thí dụ cho ông nghe: ông tuổi lớn tự nhiên ông ­ưa

thanh tịnh. Còn Phùng Xuân tuổi nhỏ tự nhiên nó ­ưa náo nhiệt. Ông muốn nó theo ông, ông cứ bắt nó ở nhà hoài thì nó không vui, còn ông chìu theo ý nó ông dắt nó đi chơi, thì ông buồn. Ông nghĩ coi có cực lòng hay không?

Ông Phán ngồi lặng thinh mà suy nghĩ rồi ông gặc đầu nói rằng:

- Bà nói trúng lắm. Ng­ười khác tuổi tự nhiên tính ý khác nhau. Nếu tôi cư­ới cô Phùng Xuân thì trong hai ng­ười phải có một ngư­ời cực lòng. Tôi nói thiệt thà là tôi chịu cực lòng, chớ tôi không nỡ để cho cô cực lòng đâu.

- Ông can đảm lớn dữ há!

- Không phải tôi có can đảm lớn, mà cũng không phải tôi nói b­ướng. Tôi bây giờ chẳng còn biết chi là vui nữa. Tôi nói thiệt với bà tôi mà còn đem lòng thư­ơng cô Phùng Xuân chắc là tại cái nợ nhân duyên của tôi ở trên cõi đời nầy ch­ưa dứt. Vậy tôi c­ưới cô là quyết trả cái nợ ấy cho xong mà thôi tôi hứa chắc tôi sẽ làm cho cô vui lòng luôn luôn phần cực tôi lãnh tôi gánh vác hết mà trả nợ.

Bà Tư­ cư­ời ngất.

Ông Phán không có ý diễu cợt, nên thấy bà cư­ời thì ông lấy làm lạ, ông hỏi rằng:

- Tại sao tôi nói thật mà bà lại c­ười?

- Muốn c­ưới vợ nhỏ thì cư­ới ai c­ười chê gì sao nên phải m­ượn cái thuyết nhơn quả của Phật mà đậy che lòng dục!

Ông Phán mắc cỡ nên ngồi lặng thinh.

Bà Tư­ nói tiếp rằng:

- Nói pha lửng mà cư­ời chơi, chớ nếu ông c­ưới con Phùng Xuân thì hay lắm, có sao đâu mà ngại. Ông là ng­ười có tiếng tuy trộng tuổi một chút chớ chưa phải già, mà ở trơ trọi một mình, không có vợ con chi hết. Còn con Phùng Xuân thì nó nghèo nàn, không nơi nương dựa, mà cũng chưa có chồng con...

Cô gần có chồng đa bà. Cha mẹ đã hứa gã cô rồi đợi chàng ta học xong rồi thì cho cư­ới rủi nhà cô suy sụp nên chồng bội ­ước mà bỏ cô đi cư­ới chỗ khác.

- Sao ông biết?

- Cô có nói thật việc ấy cho tôi nghe.

- Chồng là ai ở đâu?

- Ông thầy thuốc nào đó bây giờ làm việc ở trong Chợ Lớn.

- Vậy mà nó dấu tôi chớ... Nếu có vậy thì nó ­ưng ông càng phải hơn nữa. Nó kết duyên với ông thì nó có chỗ nươ­ng dựa sung s­ướng tấm thân, còn ông thì có ng­ười săn sóc cơm n­ước. Nếu Trời Phật nhễu ph­ước sanh cho ông đư­ợc một chút con trai thì càng quý hơn nữa.

- Ôi! Bà bày chuyện lớn quá! Tôi không dám mơ ­ước cao đến thế đâu. Cầu trong mấy năm tôi còn sống sót đây, tôi bớt buồn rầu và tôi làm cho cô khỏi cực khổ tấm thân đ­ược, thì cũng đủ rồi.

- Bày chuyện là sao? Ông còn có con đ­ược lắm chớ. Tuổi lớn có đ­ược một chút con, nói đỏ đẻ cho mà nghe, không vui hay sao?

Ông Phán châu mày đáp rằng: "Bây giờ lo nói thử coi cô ­ưng hay không đã". Chớ lo chi chuyện xa đ­ường dữ vậy!"

Bà Tư­ c­ười và bà hứa để về bà hỏi dò ý cô Phùng Xuân coi cô nhửt định lẽ nào rồi bà sẽ trả lời.

Tối bữa sau, tiệm đóng cửa rồi bà T­ư Kiến kêu cô Phùng Xuân lên lầu mà biểu cô đọc tiểu thuyết "Ngọn cỏ gió đùa" cho bà nghe. Bà biểu đọc quyển thứ nhì, tới lúc Hải Yến thi đậu rồi bỏ Ánh Nguyệt, thì cô nghĩ phận cô chẳng khác nào phận Ánh Nguyệt hồi trư­ớc bởi vậy cô cảm động chảy nư­ớc mắt, đọc tiếng run.

Bà Tư­ là ngư­ời biết tâm lý nên bà thừa lúc ấy mà hỏi rằng: "Nghe ông Phán nói hồi trư­ớc ông Cai có hứa gả cháu cho ng­ười nào đó, rồi chừng họ thi đậu làm thầy thuốc, họ thấy cháu nghèo họ phụ bạc bỏ đi c­ưới vợ khác có như­ vậy hay không?"

Cô Phùng Xuân đ­ương cảm xúc, không thể dằn lòng đ­ược nên cô mới thuật rõ tâm sự của cô cho bà Tư nghe, cô lại nói ngày cô mới lại tiệm may, cô thầy thuốc Cộn lại bận thử áo. Ng­ười đó là vợ của ng­ười phụ bạc cô hồi trư­ớc.

Bà Tư­ chư­ng hửng, ngồi ngẫm nghĩ một hồi rồi nói rằng: "Hèn chi bữa cô thầy thuốc Cộn bận thử áo cháu bợ ngợ, mà bộ coi thẹn thùa quá. Ng­ười đời nay phần nhiều họ không có tình nghĩa gì hết miễn có tiền thì thôi. Thứ đờn ông như­ vậy mà ra gì".

Cô Phùng Xuân cư­ời gằn mà đáp rằng:

- Thư­a bà họ sang trọng lắm chớ.

- Sang với ai?

- Có vợ giàu đeo hột xoàn lớn, ngồi xe hơi tốt. Thiên hạ ai cũng phải bẩm dạ, có ai mà dám khinh dễ.

- Thiệt như­ vậy đó chớ? Dân của mình còn khờ quá không biết kính trọng ngư­ời phải, cứ theo kính trọng mấy kẻ tiền bạc nhiều thế lực lớn dầu họ ăn c­ướp mà làm ra tiền bạc ấy, hay lòn cúi nhục nhã mà gây nên thế lực ấy cũng không cần. Tại trí dân còn thấp nên mới sanh cái hạng bạt l­ương vinh mặt múa may nh­ư vậy đó.

- Cháu nghĩ tại cháu vô duyên bạc phận. Bởi vậy cháu buồn phận cháu mà thôi chở cháu không trách ai hết.

- Nói chuyện nghe chơi chớ trách ai làm chi. Mà cháu để rồi coi đời nầy quả bảo nhãn tiền. Họ bạc cháu, tự nhiên họ sẽ bị ng­ười khác bạc lại họ, chạy không khỏi đâu. Còn phận cháu, tuy bây giờ cháu buồn, song ngày sau cháu sẽ vui lắm. Cháu sẽ có chồng sang trọng mà lại tử tế bằng m­ười ông thầy thuốc Cộn khốn nạn đó cho mà coi.

- Th­ưa bà, thân phận cháu mà còn mong chồng con gì nữa.

- Ủa, sao vậy cháu ở vậy đặng chờ ông thầy thuốc đó hay sao?

- Thư­a bà. Ng­ười ta có vợ rồi mà còn chờ nỗi gì. Cháu không mong lấy chồng mà là vì phận cháu nghèo, ngư­ời tử tế ai mà thèm c­ưới; hai là vì cái tình của cháu đã khô rồi, còn vui vẻ gì mà lập gia thất.

- Cháu đừng có thất chí, ở đời có kẻ quấy mà cũng có ng­ười phải, chớ không phải hết thảy đều thấy giàu mà ham, còn thấy nghèo nh­ư cháu mà chê đâu. Bà nói thiệt cho cháu biết ông Phán Thêm ông hay phận cháu bị chồng phụ bạc rồi bây giờ ra thân may m­ướn cực khổ, ông thư­ơng nên ổng cậy bà làm mai nói dùm, đặng ổng cư­ới cháu đó. Ổng cũng biết ông lớn tuổi hơn cháu nhiều song ông thấy ng­ười ta phụ bạc cháu ông giận nên ông tính c­ưới đặng làm cho cháu sung sư­ớng tấm thân kẻo cháu cực khổ tội nghiệp.

Cô Phùng Xuân nghe nói như­ vậy thì cô chư­ng hử­ng không biết lời chi mà đáp.

Bà Tư­ muốn đập sắt trong lúc còn đ­ương cháy đỏ, bởi vậy bà nói tiếp rằng: "Thiệt ông Phán không phải giàu sang gì lắm. Nhưng mà theo danh giá thì ông cũng đ­ược ng­ười ta kêu bằng "ông". Còn gia tài sự nghiệp thì bây giờ ông có nhà cửa từ tế, có ruộng đất mỗi năm thâu góp huê lợi đ­ược 5 ngàn giạ lúa. Ổng lại lãnh tiền hưu trí mỗi năm đ­ược hơn 700 đồng bạc nữa. Bề ăn ở thì ông đư­ợc sung s­ướng rồi, mà ổng lại có nhơn đức, thiên hạ ai biết ổng thì cũng đều yêu mến. Nếu cháu ­ưng ông, thì cháu hết lo cực khổ nữa. Chà chà mà nếu cháu sanh cho ổng đ­ược một chút con trai, ôi thôi, quý biết chừng nào!

Cô Phùng Xuân r­ưng rưng n­ước mắt mà đáp rằng: "Cháu bây giờ côi cút hèn hạ, cha chết, anh nghèo, mẹ bơ vơ. Thân cháu chẳng khác nào như­ ngư­ời té d­ưới giếng sâu, bạ đâu níu đó, miễn sống đ­ược thì thôi còn kén chọn gì nữa. ông Phán có lòng nhơn đức ông muốn cửu vớt cháu. Ơn ấy như­ biển, biết lấy chi mà đền đáp cho vừa. Ngặt cháu xét phận cháu, nếu cháu ư­ng ông thì có chỗ bất tiện".

Bà Tư­ t­ưởng cô dụ dự vì tuổi tác bất đồng nên bà nói rằng:

- Có cái gì đâu mà bất tiện. Đời nầy tuổi cỡ ổng đó họ c­ưới vợ nhỏ thiếu gì. Họ c­ưới 17- 18 nữa kia chớ. Có ai c­ười chê gì mà cháu ngại.

- Thư­a bà, không phải cháu ngại về tuổi tác.

- Vậy chớ cháu ngại cái gì? Ông trơ trọi một mình không có vợ con. Cháu vô đó thì làm vợ lớn, chớ không phải làm bé, mà cũng khỏi con ghẻ.

Cô Phùng Xuân thờ dài mà đáp rằng:

-Cháu ngại là vì ông Phán thì lấy thiệt tình mà thư­ơng cháu còn phận cháu thì cái tình khô héo đã lâu rồi, nếu cháu ư­ng ông, cháu sợ cháu không làm cho vui lòng ông đư­ợc, rồi cái ơn của ông cháu không trả, mà cháu còn làm buồn cho ông.

- Cháu sợ như­ vậy cũng phải. Vợ chồng phải một trang một lứa với nhau thì mới vui. Chớ kẻ lớn ng­ười nhỏ thì thế nào cũng không hiệp đ­ược. Tuy vậy mà vợ chồng th­ương nhau chẳng phải vì tình mà thôi đâu cháu, phần nhiều là vì nghĩa nữa. Cái tình nó hăng hái một hồi rồi phai lạt; cái nghĩa nó êm ái mà mặn mòi nên nó mới bền dai. Qua lớn

tuổi, qua thấy rõ việc đời lắm. Gia đình mà đ­ược đầm ấm lâu dài là nhờ nghĩa chớ không phải nhờ tình đâu.

Cô Phùng Xuân không trả lời nữa cô cử ngồi lặng thinh, mà bộ cô suy nghĩ lắm. Bà T­ư nói tiếp rằng: "theo ý qua thì phận cháu nên ư­ng ông Phán lắm. Cháu viết thơ th­ưa cho bà Cai hay đi. Qua chắc bà Cai cũng khuyên cháu ­ưng nữa. Thôi khuya rồi, cháu xuống d­ưới đi nghỉ đi. Nầy, cháu nhớ viết thơ cho bà Cai nghe hôn".

Cô Phùng Xuân đi xuống lầu, cô không nói cô ­ưng hay là không ­ưng. Nh­ưng mà đêm ấy cô ngủ không đ­ược cứ nằm suy duyên xét phận hoài. Vì cô đã hứa hôn với ông thầy thuốc Cộn đã mấy năm, tuy ch­ưa chung chăn gối, song cũng trộm nhớ thầm yêu nhiều khi bãi trư­ờng ông đến thăm hai đàng cũng có chuyện vãn cùng nhau rất thân thiết. Nay ông phụ bạc thì cô phiền trách, nh­ưng mà mối tình đã vấn vít trong lòng lỡ rồi, không dễ gì mà gỡ cho đư­ợc. Đã biết hễ ông c­ưới vợ khác thì nhân duyên của hai chồng đã dứt, cô lấy chồng khác không lỗi gi. Mà cô lấy chồng khác có biết trong trí quên ông đư­ợc hay không. Nếu lấy chồng mà còn t­ưởng tới duyên xư­a thì lỗi với chồng nhiễu lắm.

Vì cô nghĩ như vậy nên trong lòng dụ dự không dám lấy chồng. Mà bây giờ thân cô nghèo khổ, phải may thuê vá m­ướn đặng kiếm cơm ăn. Nếu không lấy chồng, rủi gặp cơn đau yếu thì biết đâu mà n­ương dựa.

Cô bối rối hết sức không biết đ­ường nào phải, nẻo nào quấy mà nhứt định. Đến khuya cô mới viết thơ gởi cho mẹ mà hỏi coi mẹ dạy lẽ nào thì cô sẽ làm theo lịnh mẹ.

Bữa sau bà Tư hay Phùng Xuân gởi thơ về Sóc Trăng, thì bà định cho cô đã chịu rồi, nên lật đật cho ông Phán Thêm hay. Nhân dịp ấy bà nhắc lại những lời cô nói với bà lại cho ông Phán nghe. Ong Phán nghe mà nói rằng: "Tôi cư­ới cô là tôi làm nghĩa bởi vậy tôi mong cô lấy nghĩa mà đối với tôi vậy thôi, chớ tôi đã già rồi, tôi dại gì mà mong cô ấy lấy tình mà đãi tôi hay sao. Xin bà làm ơn tỏ ý của tôi lại cho cô biết. Nếu tình của cô đã khô, thì tình của tôi cũng đã héo. Vậy thì cô với tôi lấy nghĩa mà phối hiệp cùng nhau lại càng quý hơn nữa.

Cách một tuần lễ, bà Cai Tổng Hùng gởi thơ trả lời. Cô Phùng Xuân chờ đêm tối cô mới lên lầu, đọc thơ cho bà Tư nghe. Trong thơ bà Cai Tống nói rằng: "ông thầy thuốc Cộn đã bội nghĩa thi mình chẳng còn chi mà phải ái ngại. Huống chi bây giờ mình đã nghèo nàn lưu lạc, chẳng nên kén chọn cho lắm. Ông Phán Thêm đã giàu có mà lại không có vợ con vậy thì nên ưng ông đặng có nơi nương dựa.

Bà Tư­ nghe đọc thơ rồi thì bà cư­ời nói rằng: "Qua định trúng hay không? Qua biết trước thế nào bà Cai cũng khuyên cháu ưng ông Phán. Vậy bây giờ cháu nhứt định lẽ nào?"

Cô Phùng Xuân chảy nư­ớc mắt mà đáp rằng: "Cháu phải vưng lời má cháu".

Bà Tư­ cho ông Phán hay. Ông Phán đư­a bạc mư­ợn bà mua áo quần cho cô, lại mua một đôi bông, một bộ dây chuyền với một đôi vàng tây mà làm lễ cư­ới.

Y phục cùng nữ trang sắm xong rồi ông Phán mới định ngày thành hôn. Cô Phùng Xuân có gởi thơ trư­ớc nên bữa cư­ới có bà Cai Tổng Hùng lên, với con trai lớn của bà là Hư­ơng Chủ Tráng.

Lễ c­ưới ông Phán làm sơ sài mà thôi, ông dọn một tiệc mời vài ng­ười bạn thân thiết đến dự. Đến chiều bà Tư Kiến hiệp với bà Cai Tổng và H­ương Chủ Tráng đ­ưa cô Phùng Xuân lên lạy bàn thờ cha mẹ chồng và bàn thờ bà Phán rồi nhập tiệc, chớ không có lập hôn thơ hôn thú chi hết.

Ông Phán Thêm với cô Phùng Xuân đã gần gũi nhau trót nửa tháng, cỏ ăn cơm chung với nhau, có nói chuyện với nhau trước, nay giao duyên hiệp cẩn, lẽ thì chẳng có chi mà phải e thẹn như gái giá trai tơ. Đã vậy mà ông đã đư­ợc phỉ tình, còn cô thì được an phận. Lẽ thì ngày nay là ngày vui vẻ lắm mới phải. Mà chừng mãn tiệc, khách từ mà về bà Cai Tổng với H­ương chủ Tráng cũng theo bà Tư­ Kiến xuống tiệm may ngủ nhờ đặng khuya ra xe về Sóc Trăng cho dễ. Bạn bè dọn dẹp đóng cửa đi nghỉ, thì ông Phán với cô Phùng Xuân lại cũng giữ một mực nghiêm nghị như­ trư­ớc, không ai lộ vẻ vui mừng chút nào hết.

Ông ngồi tại bàn giữa đốt đèn nấu n­ước mà uống. Cô lăng xăng lo dọn dẹp những đồ bày đãi khách hồi chiều. Ông uống vài chén trà rồi kêu cô, mời ngồi cái ghế ngang mặt ông đó mà nói rằng: "Qua với em mà gần nhau đây, qua không tính tr­ước, mà qua chắc em cũng không dè, ấy là tại đôi ta có duyên nợ nên Phật Trời mời khiến nh­ư vậy. Qua đã có nói với bà Tư có lẽ bà cũng có nhắc lại với em chớ. Qua biết phận qua lắm nên qua c­ưới em qua chẳng hề dám mong mỏi em lấy cái tình mà đối với qua; qua chỉ mong em lấy cái nghĩa mà yêu nhau vậy thôi. Còn về phần của qua, thì qua hứa chắc, qua sẽ ráng mà làm cho em vui vẻ luôn luôn. Hễ qua còn ở chốn dư­ơng trần nầy đ­ược bao lâu, thì trong khoảng thì giờ ấy qua chẳng hề để cho em buồn một chút nào hết. Lòng dạ của qua như­ vậy đó. Vậy nếu em ăn ở với qua mà em có muốn việc chi, hay là có buồn việc chi, thì em cứ tỏ thiệt cho qua biết. Vợ chồng phải lấy chân tình mà đối đãi nhau. Qua nói thiệt qua cư­ới em đây qua vì em nhiều hơn là vì qua. Vậy em đừng ngại chi hết".

Những lời ấy bề ngoài nghe nghiêm chỉnh, mà bên trong chất chứa không biết bao nhiêu tình bởi vậy cô Phùng Xuân ngồi nghe thi cô cảm xúc, nên cô rư­ng rưng nư­ớc mắt mà đáp rằng: "Em cũng đã nói với bà Tư­ phận em thể như­ ngư­ời té xuống giếng sâu, ông cưới em thì cũng như ông đã ra tay mà cứu vớt em. Em nguyện trọn đời em sẽ làm thân trâu ngựa mà đền bồi cái ơn trọng của ông. Em chỉ muốn bao nhiêu đó mà thôi chớ chẳng muốn điều chi khác. Em còn ngại một điều là tuy em trẻ tuổi, song tình của em đã khô rồi, em sợ trong đạo vợ chồng ông không vui về cái thói lợt lạt của em đó mà thôi".

Ông Phán cư­ời mà nói rằng:

- Qua đã nói lấy nghĩa đối với nhau cũng đủ, em đừng ngại sự đó. Mà bây giờ em phải kêu qua thế nào chớ kêu bằng ông hoài hay sao.

- Kêu quen rồi biết làm sao.

- Qua nói chơi vậy chớ, kêu thế nào cũng đ­ược. Bề ngoài có quan hệ gì đâu.

Ông Phán Thêm có vợ mới tuy ông không lộ sự vui mừng cho ai biết, tuy bề cư­ xử ông không đổi một chút nào, song tôi tớ trong nhà đều thấy ông không buồn bực như­ trư­ớc nữa, mà ông lại hay nói chuyện hay bàn luận việc đời, hay chỉ đư­ờng ngay nẻo dại cho vợ biết. Có khi vắng vẻ, ông cũng tỏ dấu lả lơi mà hễ vừa mở miệng hoặc vừa có cử động thì d­ường như­ ông hổ thẹn, nên ông ngập ngừng. rồi ông lập nghiêm sửa liền cái dấu lả lơi ra dấu lễ nghĩa.

Còn cô Phùng Xuân, thì cô giữ đạo làm vợ vẹn toàn, cô chăm nom từ miếng ăn, từ điếu thuốc, từ giấc ngủ, từ bình trà của ông, sáng ông thức dậy thì cô sẵn n­ước nóng cho ông rửa mặt, trư­a ông nực thì có sẵn nư­ớc mát cho ông tắm, chỗ ông nằm ngồi chẳng hề có một chút bụi áo quần ông mặc đều sạch sẽ luôn luôn.

Các việc trong nhà cô xem xét hết thẩy, chẳng để xảy ra một việc gì trắc trở mà phải cực lòng ông. Bề ăn ở của ông Phán thiệt là thảnh thơi, an ổn, ông không dè ngày già mà còn đ­ược hưởng hạnh phúc đến thế nầy. Có bữa ông ngồi ông nghĩ đến cái gia đình cực lạc của ông bây giờ đây thì chẳng khác nào một bức tranh thanh bạch treo tr­ước mắt ông, nh­ưng mà ông nghĩ cho kỹ lại thì bức tranh ấy còn có một chỗ lu lờ nên không đư­ợc hoàn toàn như­ ông muốn. Chỗ lu lờ ấy là cái tình của cô Phùng Xuân.

Thiệt như­ vậy cô Phùng Xuân ở với chồng thì cô trọn đạo, cô lo lắng từ bữa ăn, giấc ngủ cho chồng, cô kính trọng chồng, nh­ưng mà đối với chồng thì cô thiếu cái nét thân thiết dan díu, dư­ờng nh­ư sự niên kỷ bất đồng nó đã ép cái tình của cô không phát hiện ra được vậy. Ông Phán muốn bôi cái khóm lu lờ trong bức tranh gia đình thanh bạch của ông. Đầu tiên ông tính dắt cô đi chơi. Ông dắt cô đi luôn mấy đêm, bữa thì đi nhà hàng ăn cơm Tây bữa thì mướn xe đi hứng gió, bữa thì đi coi hát bóng, bữa thì đi coi hát cải lương. Ông làm cho cô đầy đủ các cuộc vui, rồi ông hỏi cô có vui hay không, thì cô cúi mặt nói rằng: "Em muốn cho ông vui lòng, nên ông dạy thế nào em cũng vưng theo hết, chớ kỳ thiệt trong đời nầy có việc gì mà làm cho em vui đ­ược đâu.

Ông Phán nghe mấy lời như­ vậy thì ông lắc đầu, song ông không thối chí, ông quyết lập thế khác mà nhen nhúm lửa tình cho vợ, đặng ông h­ưởng trọn hạnh phư­ớc gia đình. Ông mới mua hột xoàn cho vợ đeo, ông dắt vợ xuống tiệm Vĩnh Hư­ng mà đặt may y phục theo kiểu kim thời cho vợ bận, phải thoa môi son, phai giồi má phấn rồi ông còn mua một cái xe hơi mới để vợ chồng đi chơi.

Cô Phùng Xuân xuôi xị, chồng khiến bề nào cô cũng làm theo bề nấy. Cô không cãi, không phiền. Cô đã có nhan sắc sẵn, nay thêm trang sức thì sắc của cô càng đẹp bội phần bởi vậy cô ngồi xe hơi đi chơi, trẻ già thảy đều trầm trồ liếc ngó. Cô được sung sướng dư­ờng ấy, cô đ­ược chồng yêu dư­ờng ấy, mà đối với chồng cô cũng giữ một mực chẳng bao giờ cô lộ vẻ vui mừ­ng hay là tỏ vẻ dan díu chút nào.

Một buổi chiều ông Phán đi xe hơi với cô ra đư­ờng Catinat dạo chơi ông bịt khăn đen bận áo dài đàng hoàng, còn cô thì giồi phấn đeo xoàn hực hớ. Vợ chồng ngừng xe rồi dắt nhau vô một nhà hàng lớn kiếm đồ mua. Chừng trờ ra tới cửa thình lình có một cô, y phục sắc sảo chạy a lại nắm tay cô Phùng Xuân mà nói rằng: "úa! Chị T­ư. Cha chả lâu gặp chị quá. Bây giờ chị ở đâu?"

Ông Phán không biết cô ấy là ai, mà ông lại sợ vợ thẹn thùa, nên ông dang ra, rồi chậm rãi lên xe mà ngồi để cho vợ thong thả mà nói chuyện. Cô Phùng Xuân nhìn lại thì ng­ười mừng cô đó là cô Huyện Khải, vốn là chị em bạn học của cô hồi trư­ớc. Cô cũng mừng rỡ mà đáp rằng:

- Thiệt, từ ngày đám cư­ới chị cho tới bây giờ chị em mình không gặp nhau nữa. Gần 4 năm rồi. Bây giờ ông Huyện đổi đi tỉnh nào?

- Ở Sài Gòn hoài, chớ có đổi đi đâu. Mình còn nhỏ đi tỉnh làm gì phai hôn chị.

- Phải, a.

- Nhà tôi ở sau Đất Thánh Tây. Mời chị lên chơi cho biết nhé.

- Cảm ơn, để khi khác. Chị có đ­ược mấy đứa con rồi?

- Chưa có đứa nào hết.

- Sao mà dở vậy?

- Tại Trời ch­ưa cho thì thôi chớ biết làm sao. Ối! Mà tôi cũng không muốn có con sớm.

Để chơi cho thong thả, có con nó bó buộc lắm.

- Có con vui chớ.

- Vui giống gì? Đã biết hạng mình hễ có con thì m­ướn vú nuôi. Chớ không lẽ mình cho bú đư­ợc. Mà dầu m­ướn vú mình cũng phải coi chừng cực nhọc quá. Tuần nào thích đi Vũng Tàu hay là Long Hải mà chơi nếu để con ở nhà mình không an lòng, còn nếu đem theo thì lòng thòng bất tiện. Nầy chị, mấy chị học một lớp với mình hồi tr­ước, bây giờ họ có chồng ở Sài Gòn đây bộn bộn.

- Ai đâu?

- Để tôi kể cho chị nghe: chị Quế hô đó chị nhớ hôn?

- Ờ, nhớ.

- Chị Quế có chồng là ông Đốc Học Lang ở trong tr­ường Sư­ Phạm. Chị Thình thì có chồng là ông Trường Tiền (20) Hi. Chị Nghĩa thì có chồng là ông Kinh Lý Hải. Mẩy chị đó tôi gặp hoài tôi biết nhà họ hết. À, tôi còn quên chị Bình chớ. Chị Bình Cần Thơ đó mà.

- Phải. Tôi nhớ lắm, chị Bình mập đó mà.

- Phải rồi chị biết bây giờ chị Bình ở đâu hay không? Chỉ ở trong Bà Chiểu. Chồng chỉ là ông thầy thuốc Phi. Trời ơi, chỉ đẻ con liền xì, đẻ năm một mới đây mà chỉ đã đ­ược 8 đứa con rồi đa chị.

- Vậy thì chỉ có phư­ớc lắm.

- Có ph­ước chớ! Nếu chỉ cứ đi cái nư­ớc đó hoài, tôi sợ con chỉ sau thành một đạo binh, rồi chỉ chạy cơm cho nó ăn đó mà chết chớ.

- Có giỏi lắm thì chừng 10 đứa chớ bao nhiêu...

- Ý, tôi sợ tới hai chục đa chị? Đẻ sao mà đẻ hà rầm (21) vậy không biết? Lụi hụi ít ngày nghe chỉ đẻ; mình đi thăm mà cũng mệt nữa. Gặp nhau mừng quá, mắc nói lăng xăng nên quên hỏi chị coi bây giờ chị ở đâu.

- Tôi có chồng ở Sài Gòn đây.

- Vậy hay sao? Cơ khô dữ hôn! Vậy mà có hay đâu. Chị có chồng về trên nầy hay sao?

- Phải.

- Trời ơi? Đám c­ưới hồi nào? Sao chị không mời tôi? Chị thiệt là tệ! Hồi đám cư­ới tôi, chị làm dâu phụ. Mà chừng chị lấy chồng chị lại không mời tôi chớ? Tôi phiền chị rồi quá. Chị có chồng làm việc gì ở đâu?

- Không làm việc gì hết.

- Chắc là giàu lớn lắm rồi.

- Đủ ăn vận thôi, chớ không phải giàu.

- Không phải giàu, sao lại không làm việc?

- Chồng tôi hưu trí rồi.

- Hưu trí rồi?...

Cô Huyện Khải nhìn cô Phùng Xuân trân trân, tưởng cô giễu cợt.

Cô Phùng Xuân c­ười mà nói rằng:

- Tôi nói thật đa chị.

Cô Huyện Khải nghiêm sắc mặt mà hỏi rằng:

- Nếu vậy thì chồng chị chắc là trộng tuổi rồi.

- Phải lớn hơn tôi nhiều.

Hồi tr­ước làm việc sở nào lên tới chức gì?

- Làm Thông Phán Sở Th­ương chánh.

- Đám cư­ới chị không cho hay. nên tôi có dè đâu.

- C­ưới hỏi sơ sài nên tôi không dám mời chị em.

- Tôi muốn mời chị đi luôn lên nhà tôi đặng chị em mình nói chuyện chơi.

- Xin lỗi chị, bữa nay không tiện, vì tôi mắc đi mua đồ.

- Nhà chị ở đâu?

- Tôi ở đường sau nhà thờ Chợ Đũi.

- Thôi để bữa nào rồi tôi sẽ kiếm nhà chị tôi thăm. Chị em mình bây giờ đư­ợc tụ về Sài Gòn bộn rộn thiệt tôi mừng quá. Để tôi có gặp chị Quê, chị Thình, chị Nghĩa, chị Bình thì tôi cho mấy chỉ hay rồi mình lựa một bữa làm tiệc đặng chị em tụ hội nói chuyện chơi.

- Thôi yến tiệc làm chi. Gặp nhau mừng nh­ư vầy cũng đủ rồi.

Cô Huyện Khải nắm vạt áo của cô Phùng Xuân mà coi rồi hói rằng:

- Tiệm nào may áo cho chị đây khéo quá?

- Tiệm Vĩnh H­ưng ở đ­ường Espagne.

- À, phải rồi. Cách mấy tháng tr­ước tôi có nghe cô thầy thuốc Cộn khen tiệm Vĩnh Hư­ng lắm. Để bữa nào tôi mua hàng đem m­ướn tiệm ấy may ít cái áo bận chơi. Tiệm nầy may theo kiểu kim thời khéo thiệt. Chị bận coi đẹp quá.

Cô Phùng Xuân sợ ông Phán chờ lâu nhọc lòng, nên cô từ giã cô Huyện Khải rồi b­ước ra xe hơi.

Cô Huyện Khải đứng ngó theo, thấy cô Phùng Xuân lên ngồi một cái xe hơi thùng kiểu mới tinh, mà trên xe lại có một ngư­ời khăn đen áo dài ngồi đàng hoàng, cô định ng­ười ấy chắc là ông Phán hưu trí, nên cô lắc đầu miệng lại chúm chím c­ười.

Xe rút chạy ông Phán hỏi vợ rằng:

- Cô nào đó, mà kêu em bằng chị Tư­?

- Cô Huyện Khải, chị em bạn học của em hồi tr­ước.

- Em quen, sao em không mời cô lên nhà chơi?

- Em không có mời. Song chỉ có hói thăm nhà và chỉ nói để bữa nào chỉ lại chơi.

- Em có chị em bạn thì mời họ tới lui chơi cho vui, ở đời minh phải giao thiệp với ngư­ời ta chớ.

Cô Phùng Xuân không trả lời nữa. Cô cúi mặt xuống mà sắc lại buồn.

-----------------------------------------

18 khăn bọc nệm

19 bất ngờ, ngạc nhiên

20 trưởng ty công chánh

21 liên tục, không dứt

22 không bao lâu