inh mơ sáng hôm sau. Gió trên cao thổi trong mây, còn ở sát mặt đất và đầm lầy thì không khí đè xuống oi nồng, thơm thơm và nóng. Bầu trời rung rinh như mặt hồ nước, lay động những đám rong rêu, những túm sen trắng, những bụi sậy xanh nhợt. Bình minh cũng cuồn cuộn tung bọt sóng muôn màu. Nó lan rộng ra, tràn thành những vũng vàng lưu huỳnh, những vịnh biếc ngọc bích, những dòng sông hồng xà cừ.

Những người Oulhamr, quay cả về đám lửa mênh mông ấy, cảm thấy từ đáy sâu tâm hồn dâng lên một cái gì như là một sự sùng bái và cái đó cũng đầy căng lên những chiếc kèn tí xíu của lũ chim trong đám cỏ trên đồng và trong những rừng liễu bên đầm lầy. Nhưng có những người bị thương rên rỉ vì khát, một chiến sĩ đã chết, duỗi dài chân tay xanh ngắt, một con thú ăn đêm đã gặm hết cái mặt anh ta.

Ông già Goun lẩm nhẩm những lời than vãn mơ hồ và Faouhm cho thả cái xác chết xuống nước.

Sau đó, tất cả sự chú ý của bầy người tập trung vào Aghoo và Naoh, những người sẽ đi lấy Lửa đang sắp sửa lên đường. Nhóm Rậm lông mang chùy, giáo và lao có mũi nhọn bằng đá lửa hoặc ngọc thạch. Naoh tin tưởng vào mưu mẹo hơn là vào sức mạnh, không chọn những chiến sĩ vạm vỡ mà lại là hai chàng trai trẻ lanh lẹ và đủ sức giữ vững một cuộc chạy dài hơi. Họ đem theo mỗi người một chiếc rìu, cây giáo và mấy ngọn lao. Naoh mang thêm ngọn chùy gỗ sồi: một cành sồi còn xù xì đã nung cứng trong Lửa. Anh ưa dùng chiếc vũ khí ấy hơn tất cả mọi thứ khác, kể cả khi đương đầu với những thú lớn ăn thịt.

Faouhm nói, trước hết với con trai Oroc:

- Aghoo đã đến với ánh sáng trước con trai Báo đốm. Anh ta sẽ chọn trước đường đi. Nếu anh ta đi về phía Sông Đôi, Naoh sẽ đi vòng theo bãi lầy, về phía Mặt trời lặn... và nếu anh ta vòng theo các bãi lầy thì Naoh đi về phía Sông Đôi.

- Aghoo chưa biết rõ đường nào sẽ đi! - Anh chàng rậm lông cãi lại - Ta đi tìm Lửa, có thể sáng đi về phía đông, chiều về phía bãi lầy. Thử hỏi người săn bắt theo con lợn rừng có thể biết được mình sẽ hạ con mồi ở chỗ nào không?

- Aghoo sẽ thay đổi hướng đi sau này! - Cụ già Goun góp ý và được những tiếng xì xào trong bầy ủng hộ. - Anh ta không thể cùng một lúc ra đi về phía Mặt trời lặn và về phía Sông Đôi. Anh ta hãy chọn đi!

Trong tâm hồn sâu thẳm của hắn, con trai Oroc hiểu rằng hắn sẽ phạm sai lầm, không phải do cưỡng lại người chỉ huy, mà ở chỗ gợi cho Naoh sự nghi ngờ. Hắn gào lên, quay luồng mắt chó sói về phía đám đông:

- Aghoo sẽ đi về phía Mặt trời lặn.

Và ra một dấu hiệu cộc lốc cho hai em, hắn lên đường theo ven bờ đầm lầy.

Naoh chưa quyết định nhanh chóng như vậy. Anh còn muốn nhận tiếp vào trong đôi mắt hình ảnh Gammla. Cô gái đứng dưới một cây tần bì, sau cái nhóm có người chỉ huy, cụ già Goun và các bô lão. Naoh tiến lại, anh thấy cô ta đứng yên, mặt ngoảnh về phía đồng cỏ. Cô gái đã cài lên mái tóc những bông hoa dại và một bông sen màu nguyệt bạch, một vầng sáng dường như ánh lên từ làn da cô, óng ả hơn là vầng sáng của những dòng sông tươi mát và của gỗ non xanh cây cối.

Ở Naoh bốc lên máu nóng của sự sống, lòng ham muốn ngại ngùng và không thể dập tắt, niềm ước vọng mãnh liệt được tái tạo ra loài vật và cỏ cây. Trái tim anh căng lên đến mức làm cho anh ngạt thở vì nó, dạt dào âu yếm và giận dữ, tất cả những kẻ nào chia rẽ anh với Gammla đều đáng khinh ghét như bọn Con của ma mút hoặc quân Ăn thịt người. Anh giơ cao cánh tay nắm cây rìu và nói:

- Hỡi cô con gái của Đầm lầy, hoặc Naoh không trở về, anh ta mất tích dưới đất, dưới nước, trong bụng lũ sài cừu, hoặc sẽ đem Lửa về cho bầy Oulhamr. Anh ta sẽ đem về cho Gammla những vỏ ốc, đá xanh, răng beo và sừng bò tót.

Nghe những lời ấy, cô gái đưa mắt nhìn người chiến sĩ, cái nhìn rung lên niềm vui của trẻ thơ. Nhưng Faouhm đã bồn chồn giục giã:

- Các con trai Oroc đã khuất sau những cây sến kìa!

Lúc ấy Naoh mới ra đi về phía nam.

Naoh, Gaw và Nam đi suốt ngày trên đồng cỏ. Đồng cỏ đương tràn trề sức sống, những vạt cỏ nối tiếp như những đợt sóng đuổi nhau trên mặt biển. Đồng cỏ cúi rạp dưới gió nồm, gãy giòn dưới nắng, tỏa trong không gian tính chất muôn vẻ của các thứ hương thơm, đồng cỏ thật là đáng sợ và trù phú, đều đều trong toàn bộ, đa dạng trong chi tiết, và sản sinh ra bao nhiêu là các loài thú cũng ngang với các giống hoa, các thứ trứng cũng ngang với các loại hạt giống. Giữa những cánh rừng cao lương, những vạt kim tước chi, những doi thanh hao, len lỏi những mã đề, những tiểu liên kiều, những tử bi, những mao lương, những cỏ thi, những ô rô, những thủy cần. Thỉnh thoảng mặt đất trơ trụi sống cuộc sống trì trệ của khoáng vật, bề mặt nguyên sinh ở đó cây cỏ không hề cắm nổi những đoàn quân bền bỉ. Thế rồi lại xuất hiện những đám cối xay và dã tường vi, bồ công anh và xa cúc, chẽ ba đỏ hoặc những bụi bờ điểm lác đác những cánh sao.

Đây đó, nhô lên một mỏm đồi, lõm xuống một hố trũng, một mảnh ao tù lúc nhúc côn trùng và ếch nhái, cóc, rắn, một vài tảng đá nhô lên nổi bật cái dáng voi cổ đại, người ta thấy những sơn dương, dê núi, thỏ rừng vụt qua, những sói và chó rừng xông ra đồng cỏ, những gà lôi hoặc cun cút bốc lên không, những gầm ghì, giang và quạ bay lượn, những ngựa, lừa rừng và những con lộc phi hàng đàn. Một con gấu xám, đi đứng trông như loài khỉ lớn và loài tê giác hỗn hợp, khỏe hơn cọp và cũng khủng khiếp gần như con sư tử khổng lồ, lùi lũi trên dải đất cỏ xanh, những con bò Oroc xuất hiện ở đường chân trời.

Noah, Nam và Gaw nghỉ đêm ven chân một gò đất, họ chưa qua được một phần mười đồng cỏ, họ chỉ mới thấy có những làn sóng cỏ đuổi nhau. Mặt đất bằng phẳng, đều đều và rầu rầu, tất cả mọi hình thái của thế gian hiện lên và nhòa mất trong những đám mây rộng lớn buổi hoàng hôn. Đứng trước hằng hà sa số đốm lửa trên cao, Naoh nghĩ tới ngọn lửa leo lắt mà anh đang đi tìm, tưởng chừng anh chỉ cần leo lên đỉnh một ngọn đồi, chìa một cành thông ra rút lấy một tia lửa từ những đống than hồng được nung đốt phía trời tây.

Mây đen sầm lại. Một cái vực màu tía mở ra rất lâu ở phía cuối vòm trời, những mẩu đá óng ánh xinh xẻo ở các vì sao vụt nổi lên cái trước cái sau, hơi thở của đêm tối đã thổi.

Naoh, vốn đã quen với đống lửa những buổi canh gác, cái bức rào sáng đặt chắn trước biển bóng tối, lúc này cảm thấy sự yếu đuối của mình. Gấu xám có thể xuất hiện, hoặc beo, cọp, sư tử mặc dầu họa hoằn lắm chúng mới sục vào sâu trong đồng cỏ, một đàn bò Oroc, ào tới như sóng tràn, sẽ nhấn chìm khối thịt mảnh mai của con người, số lượng đông cũng làm cho lũ chó sói có sức mạnh ngang những thú lớn, bụng đói lại kích thích cho chúng táo bạo thêm.

Ba chiến sĩ phải ăn thịt sống. Đúng là một bữa ăn buồn chán, họ luyến nhớ mùi thơm thịt nướng. Sau đó, Naoh canh đợt đầu. Toàn thân anh hướng vào đêm tối. Con người anh là một dáng hình tuyệt tác, thấm đậm những gì là tinh hoa của vũ trụ, nhờ cặp mắt, anh “bắt” được những ánh lân tinh, những hình dáng mờ nhạt, những sự di chuyển của bóng tối và anh cũng với thấu các vì tinh tú; nhờ đôi tai, anh phân biệt tiếng gió heo may, tiếng cành cây gãy, côn trùng và chim ăn đêm bay, thú rừng bước đi hay bò lết, anh nhận rõ từ xa tiếng chó rừng tru, tiếng linh cẩu cười gằn, tiếng chó sói hú, tiếng chim cắt kêu, tiếng xạt xành gãi cánh; nhờ mũi thính, anh “chớp” được hơi thở của bông hoa yêu đương, làn hương thoảng vui vui của cỏ, mùi hôi hám những thú dữ, mùi nhạt thếch hoặc nức xạ của loài bò sát. Làn da anh rùng lên theo hàng ngàn sự thay đổi nhỏ của lạnh và nóng, của ẩm thấp và khô ráo, với mọi sự biến đổi của heo may. Như vậy, anh sống cùng tất cả những gì chứa đầy trong không gian và trong thời gian.

Cuộc sống đó không phải là dễ dàng, mà cơ cực và đầy những đe dọa. tất cả những gì làm nên nó đều có thể hủy diệt nó; nó chỉ có thể sống còn nhờ ở sự nhanh nhẹn, sức mạnh mưu trí, một cuộc chiến đấu không mệt mỏi với mọi vật.

Naoh rình trong bóng tối những chiếc nanh cứa thịt, những chiếc vuốt xé da, con mắt nảy lửa của thú ăn thịt. Nhiều con thú nhìn nhận giống người là loài thú hùng mạnh và không dám lân la. Bọn linh cẩu với bộ quai hàm kinh khủng hơn hàm sư tử có bén mảng nhưng chúng lại không thích đánh nhau và chỉ đi tìm thịt thối rữa. Một đàn chó sói chạy qua và chúng chậm bước lại. Chúng hiểu rõ sức mạnh của số đông, chúng tự nghĩ cũng có thể gần cân sức với mấy người Oulhamr. Tuy nhiên cũng chưa đến mức đói meo, chúng lại đuổi theo vết dê rừng. Đến một bầy chó rừng, cũng chẳng kém cạnh hơn sói, chúng hú lên rất lâu chung quanh gò đất, khi thì chúng dọa dẫm, khi thì con này hoặc con khác mon men đến gần một cách nham hiểm. Bình thường thì chúng không tấn công vào con thú đứng thẳng. Đã có một thời, chúng sống đông đúc ngay cạnh bầy người, chúng ăn những thức ăn thừa và cũng nhập vào những cuộc săn. Ông già Goun đã làm quen với một cặp chó rừng và dành lại cho chúng lòng ruột và xương con thịt, chúng đã bỏ mạng trong một cuộc đấu sức với một con lợn lòi, sau đó thì không còn làm quen được với bọn chó rừng nữa bởi vì khi Faouhm cầm quyền chỉ huy đã ra lệnh giết chúng không tiếc tay.

Mối quan hệ ấy với chó rừng đã khiến Naoh chú ý, anh cảm thấy từ đó có thể nảy sinh một sức mạnh mới, ổn định hơn và quyền lực hơn. Nhưng giờ đây trong đồng cỏ, một mình với hai chiến sĩ, anh chỉ cảm thấy trong đó thì sự nguy hiểm là chính. Có thể anh sẽ thử được với vài ba con nhưng không thể với cả đàn chó rừng được.

Thế nhưng lũ chó rừng thắt chặt dần vòng vây, tiếng kêu của chúng thưa đi và hơi thở của chúng mạnh lên. Naoh hơi chờn chợn. Anh quơ một nắm đất, ném mạnh vào con chó liều lĩnh nhất, quát to:

- Chúng ta có nhiều mũi lao nhọn và những cây chùy nặng có thể giết chết gấu, bò tót và sư tử đấy!

Con chó bị ném trúng mõm, và giật mình vì tiếng quát của Naoh, nó vùng bỏ chạy. Những con kia gọi nhau và có vẻ bàn cãi với nhau. Naoh ném tiếp luôn một vốc đất.

- Chúng bay thì quá yếu làm sao chống nổi người Oulahmr chúng tao! Mau cút đi mà tìm sơn dương và tiêu diệt bọn chó sói! Con chó rừng nào dám lại gần một chút nữa sẽ xổ ruột ra đó!

Nam và Gaw nghe tiếng người chỉ huy cũng tỉnh dậy nhỏm vụt lên. Mấy cái hình chợt xuất hiện ấy khiến lũ chó rừng quyết định bỏ chạy thẳng.

---

Naoh đi ròng rã suốt bảy ngày, vừa đi vừa lo tránh những cạm bẫy của mọi thứ trên đời, càng tới gần rừng càng đầy rẫy. Mặc dầu cũng còn ở xa đến nhiều ngày đường, rừng đã đánh tiếng trước bằng những lùm cây to, bằng sự xuất hiện những thú dữ lớn, ba người Oulhamr đã nhác thấy con hổ và con báo đại cồ. Đêm đến lại càng cơ cực. Rất sớm trước hoàng hôn, họ đã phải kiếm cách che chắn quanh bằng các chướng ngại vật, họ tìm những hốc trong gò đất, trong tảng đá, trong bụi cây rậm dày, họ lánh xa các cây to. Ngày thứ tám và ngày thứ chín, họ khát khô cả họng. Không có lấy một dòng suối, một mảnh ao, bãi cỏ hoang vắng héo nhợt đi, những con bò sát cạn lấp loáng giữa những hòn đá, sâu bọ ran lên trong khoảng không một sự hồi hộp đầy lo âu, chúng bay vút đi như những vòng xoáy bằng đồng, ngọc thạch, xà cừ, chúng lao xuống da các chiến sĩ và thọc vòi quấy rối.

Lúc bóng chiều ngày thứ chín đã ngả dần, mặt đất trở nên mát mẻ và êm dịu, chợt thoảng có mùi nước qua những ngọn đồi đưa xuống, và có một đàn bò Oroc đương tiến về phía nam. Naoh bảo các bạn:

- Chúng ta sẽ được uống nước trước khi mặt trời lặn! Lũ Oroc đang kéo đến chỗ có nước!

Nam - con trai cây Sến, và Gaw - con trai Dê núi, vươn thẳng thân hình khô khẳng lên. Đó là những con người nhanh nhẹn và chưa ổn định. Cần phải gây cho họ lòng dũng cảm, khả năng chịu đựng, ý chí vững vàng trước đau thương, niềm tin. Trở lại, họ sẽ cống hiến sự phục tùng, họ sẽ dễ nặn như đất sét mà thường là hào hứng rất nhạy để quên nỗi đau khổ để hưởng niềm vui. Và cũng bởi vì, đã đơn độc ở đây, họ cảm thấy bối rối trước đất đai và thú vật, họ tự xếp vào một thể thống nhất. Do đó, Naoh nhìn thấy được ở họ những khả năng có thể tăng thêm cho chính sinh lực của mình. Bàn tay họ khéo léo, chân họ dẻo dai, mắt họ tinh, tai họ thính. Một người chỉ huy có thể nhận được ở đó sự giúp đỡ chắc chắn, chỉ cần làm cho họ hiểu được ý chí và dũng khí của mình. Thế mà, ngay từ lúc ra đi, trái tim họ đã gắn bó với Naoh, anh là hơi tỏa của nòi giống, là sức mạnh con người trước bí ẩn độc địa của vũ trụ, nơi trú ẩn có thể che chở họ trong khi họ phóng ngọn lao hoặc hạ lưỡi rìu. Và đôi khi, những lúc anh đi phía trước họ, trong niềm say sưa buổi sáng sớm, hoan hỉ về vóc dạc đồ sộ và lồng ngực rộng nở của mình, họ run lên trong một niềm phần khởi dữ dội và gần như trìu mến: tất cả bản năng của họ bừng nở theo người chỉ huy như cây dẻ gai vươn tới ánh sáng.

Naoh cảm giác điều đó hơn là anh hiểu nó, anh thấy mình mạnh lên từ những con người ấy đã gắn bó với số phận mình, đơn chiếc và đông đảo hơn, phức tạp hơn, vững chắc hơn để chiến thắng và để phá hỏng mọi cạm bẫy.

Những bóng đen dài nổi bật lên từ gốc cây, những đám cỏ căng đầy nhựa sống, và mặt trời, vàng hơn và lớn hơn dần theo mực nó tụt xuống phía vực sâu, chiếu vào đàn Oroc cho sáng ánh lên như một dòng sông cuộn nước màu hung hung.

Những nghi ngại cuối cùng của Naoh tan biến. Qua khoảng đèo thấp giữa mấy ngọn đồi, vạt nước nhìn thấy cũng gần, bản năng khiến anh tin tưởng như thế, và cả số lượng những con thú đương len lén lần theo con đường của đàn Oroc nữa. Nam và Gaw cũng biết rõ như thế, cánh mũi họ nở phập phồng trước làn hơi tỏa mát rượi.

- Phải đến trước lũ Oroc! - Naoh bảo.

Bởi vì anh sợ rằng vạt nước có thể không rộng và bọn đại cồ đó sẽ đông đặc khắp các mặt bờ. Các chiến sĩ rảo bước để kịp tới đèo thấp trước đàn thú.

Do số đông mà cũng do tính cẩn trọng của bọn bò đực già và tình trạng mệt mỏi của lũ bò non, đàn Oroc tiến chậm chạp. Các chiến sĩ Oulhamr bỏ cách quãng xa. Nhiều giống thú cũng làm cách đó, những con sơn dương nhẹ nhàng, những bò núi, dê núi, lừa rừng vụt qua và một đàn ngựa phi cắt ngang. Nhiều con đã lọt qua ngõ thấp.

Naoh đã vượt rất xa đàn bò Oroc, họ có thể uống nước thong dong. Khi mấy người đã vượt ngọn đồi cao nhất, lũ Oroc bị bỏ xa đến một nghìn cẳng tay[4]. (Chú thích: [4] Một cẳng tay dài chừng 0.5m. Hết chú thích).

Nam và Gaw vẫn chạy nhanh, họ khát quá rồi, họ vòng qua ngọn đồi, lọt vào con đường độc đạo. Làn nước hiện ra, bà mẹ sáng tạo, tốt lành hơn cả Lửa. Đây gần như là một cái hồ, trải dài dưới chân một dãy núi đá, có những bán đảo nhô ra, bên phải đón nước một dòng sông đổ vào, bên trái thì lại đổ ào nước xuống một vực thẳm. Có thể đi tới đó theo ba ngả: theo ngay dòng sông, theo cái ngõ mà những người Oulhamr mới lọt qua và một ngả khác, chen giữa những mỏm đá cao và một ngọn đồi, còn lại chỉ có sừng sững những bức tường đá ba dan đồ sộ.

Các chiến sĩ reo mừng chào làn nước ngả màu da cam dưới nắng chiều tà, làn nước làm dịu cơn khát cho những con linh dương mảnh dẻ, những con ngựa vóc dạc bè bè, những con lừa hoang có móng thon, những con dê rừng xồm xoàm râu và dăm bảy con hoẵng êm nhẹ hơn những chiếc lá rơi, một con hươu rậm sừng đá già, trên vầng trán như mọc lên một cây lớn. Một con lợn lòi hung bạo, gây gổ và âu sầu, là con thú duy nhất cứ uống nước một cách đường hoàng, những con thú khác, tai vểnh, mắt la mày lét, tư thế sẵn sàng để bỏ chạy. Tỏ rõ quy luật của cuộc sống, sự cảnh giác triền miên của kẻ yếu.

Bỗng nhiên, bấy nhiêu đôi tai đều dỏng lên, bấy nhiêu cái đầu đều thăm thú sâu vào cõi mơ hồ. Thế là nhanh vút, dứt khoát, có vẻ hỗn loạn: ngựa, lừa hoang, dê núi, hoẵng, lừa rừng, hươu rậm sừng, bỏ chạy trốn theo con đường hẻm phía nam, dưới những tia sáng đỏ rực chiếu xuống. Còn một mình chú lợn lòi cứ đứng yên, đôi mắt ti hí đỏ ngầu đảo trong đám lông mi. Và lũ chó sói ùa tới, những con sói cực lớn, sói rừng với sói đồng cỏ, cẳng cao, mõm chắc, hai mắt gần nhau mà luồng ánh sáng màu vàng không tỏa ra như ở mắt giống thú ăn cỏ mà lại tập trung chiếu thẳng vào con mồi. Naoh, Nam và Gaw nắm chắc ngọn lao và cây giáo sẵn sàng, còn con lợn lòi thì hếch những chiếc nanh móc nhọn lên và thở mạnh dữ dội. Qua đôi mắt ranh mãnh, cái mũi tinh nhạy, bọn sói ước lượng kẻ địch: nhận thấy quả là đáng sợ, chúng bỏ qua và kéo nhau đuổi săn bọn chạy trốn.

Bọn sói rút đi thì lại yên tĩnh vô cùng và mấy người Oulhamr đã uống xong nước. Hoàng hôn sắp đến, mặt trời khuất sau dãy núi đá. Muộn rồi, không thể tiếp tục đi nữa, nghỉ đâu bây giờ?

- Lũ Oroc sắp đến! - Naoh nói.

Nhưng ngay lúc đó, anh quay đầu về phía tây, cả ba chiến sĩ lắng nghe, rồi họ nằm úp xuống đất.

- Bọn đang đi tới từ phía ấy không phải là Oroc! - Nam khẽ lẩm bẩm.

Và Naoh nói chắc chắn:

- Đó là bầy ma mút

Họ vội vã xem xét quang cảnh chung quanh. Con sóng cuồn cuộn chen giữa ngọn đồi đất ba dan và một vách đá, ở đây có một mái đá chìa ra khá rộng, đủ cho một con thú lớn đi qua. Ba người Oulhamr trèo lên mái đá.

Dưới vực đá, nước chảy trong bóng tối và bóng nhờ nhờ lưu cữu; nhiều cây to bị đất lở cuốn theo hoặc vì chúng nặng quá mà tự nhổ bật lên, nằm bắc ngang trên vực, những cây khác lại mọc từ dưới sâu lên, mảnh dẻ và lòng ngòng dài quá cỡ, tất cả sức sống phải dồn vào việc đẩy một túm lá lên tới vùng có chút ánh sáng mờ nhạt; và tất cả, bị một lớp rêu dày như lông con gấu ngoạm chặt, bị dây leo quấn đến nghẹt thở, phô bày đức nhẫn nại không thể tiêu diệt nổi của những kẻ chiến bại.

Nam trông thấy đầu tiên một cái hang, thấp và không sâu bao nhiêu, thành vách nham nhở. Những người Oulhamr chưa chui vào vội, họ đưa mắt sục sạo thật kĩ. Sau cùng thì Naoh vào trước, cúi thấp đầu và phồng cánh mũi, anh nhận ra những đống xương cùng những mảnh da, những sừng, những gạc hươu rậm sừng, những quai hàm... Chủ hang đúng là một tay săn hùng mạnh và đáng gờm. Naoh cứ hít đi hít lại làn hơi tỏa ra.

- Đây là hang con gấu xám. - Anh nói to - Hang bỏ vắng có đến hơn một tuần trăng.

Nam và Gaw chưa hề biết đến con thú khủng khiếp ấy, những người Oulhamr lần mò những vùng chiếm cứ của hổ, sư tử, bò tót, cả ma mút nữa, nhưng gấu xám thì hiếm lắm. Naoh thì đã gặp con thú ấy trong những cuộc săn bắt xa hơn, anh hiểu rõ sự hung bạo của nó, sức mạnh của nó - xấp xỉ con sư tử khổng lồ và mù quáng như con tê giác, tính gan góc hung hãn và bất trị của nó. Hang bỏ vắng, có thể do con gấu không ở nữa, cũng có hể nó đã chuyển đi nơi khác độ vài tuần hoặc cả một mùa, hoặc nó đã bị tai nạn khi vượt sông. Chắc chắn là con thú chưa về hang đêm nay, Naoh quyết định mượn tạm chỗ ở của nó. Trong khi anh trao đổi ý đó với các bạn thì một tiếng ầm ầm dậy đất rung chuyển dọc những mỏm đá và triền sông: Lũ Oroc đã đến! Tiếng rống oai hùng của chúng như tiếng sư tử gầm, vang vọng khắp miền đất xa lạ.

Naoh không thể bình thản mà nghe ngóng động tĩnh của lũ thú đại cồ này. Thực ra, con người rất ít săn bắt trâu rừng và Oroc. Những con đực to lớn, khỏe mạnh, lanh lẹ đến mức những thế hệ nòi giống chúng sau này không sao bì nổi, ngực chúng hít vào một lượng vô kể dưỡng khí trong lành, những giác quan của chúng nếu không nhạy hơn thì ít ra cũng linh hoạt hơn và tinh tế hơn. Chúng hiểu rõ vị thứ của chúng, chúng chỉ e dè bọn thú dữ lớn cho những con yếu trong đàn, những con rớt sau đàn hoặc những con lang thang lẻ loi trong đồng cỏ.

Ba chàng Oulhamr ra bên ngoài hang. Ngực họ giật nảy lên trước cảnh hùng vĩ, con tim họ biết rõ cái huy hoàng hoang dã của nó, tâm tính u ám của họ tiếp nhận được ở đó, không lời nói, không ý nghĩ, cái đẹp kiên cường đương rung động ở tận đáy sâu chính con người họ, họ linh cảm cái bối rối bi thương từ đó sẽ nảy sinh ra, sau đó hàng thế kỉ những thế kỉ, vần thơ về những đại bộ tộc hoang dã.

Họ vừa bước ra khỏi vầng bóng nhờ nhờ thì một tiếng ầm ào khác nổi lên, cắt ngang tiếng ầm ào trước như một lưỡi rìu sắc thiến vào thịt một con dê. Đây là một thứ tiếng kêu run run, không trầm và không nhịp nhàng bằng, yếu hơn tiếng rống của lũ Oroc, tuy nhiên, nó báo cho biết sinh vật mạnh nhất hiện đương có mặt trên phần đất này. Thời đó, loài ma mút đi lại bất khả xâm phạm. Vóc dạc nó bắt sư tử và cọp phải lảng xa, gấu xám phải thất vọng, con người chỉ dám chọi sức với nó hàng ngàn năm về sau, và chỉ độc có con tê giác, mù quáng và ngốc nghếch mới dám đụng tới nó. Nó dẻo dai, nhanh nhẹn, bền bỉ, leo núi dễ dàng, thận trọng và có trí nhớ dai, nó lượm nhặt, nhào vọt và ước lượng mọi vật bằng cái vòi, dũi đất bằng cặp ngà vĩ đại, dẫn dắt những chuyến đi một cách khôn ngoan và hiểu rõ thế mạnh của mình: cuộc đời đối với nó thật là đẹp, máu nó chảy thật là đỏ, không thể nghi ngờ rằng tâm linh nó lại không sáng suốt hơn, cảm giác sự vật của nó lại không tinh tế hơn là ở những con voi đã bị chiến thắng lâu dài của con người làm cho thấp hèn đi.

Trớ trêu là những con đầu đàn Oroc và ma mút đều cùng một lúc tiến tới bờ nước. Bọn ma mút theo thông lệ của chúng, đĩnh đạc tiến lên trước. Cái lệ ấy xưa nay vẫn không hề gặp sự phản kháng ở loài trâu rừng hay ở loài Oroc. Thế nhưng đàn Oroc này lại nổi nóng lên, vì đã quen được các loài thú ăn cỏ khác nhường bước, mà cũng vì những con bò mộng đầu đàn chưa hiểu rõ loài ma mút.

Vả chăng, cả tám con bò mộng đầu đàn đều đồ sộ, con lớn nhất cũng ngang thân hình con tê giác, chúng đã kém nhẫn nại lại đương khát khô họng. Thấy bọn ma mút định vượt đi lên trước, chúng rống to tiếng kêu chiến đấu, mõm nghếch cao, cổ phồng lên như chiếc kèn bị.

Lũ ma mút lên tiếng. Đó là năm con đực đã già, thân hình chúng là những gò đống, chân cẳng chúng là những thân đại thụ, chúng chìa những cặp ngà dài đến cả chục cẳng tay, đủ sức xuyên suốt những thân cây sồi, vòi chúng nom như những con trăn đen, đầu là đá tảng, chúng vận động trong một lớp da dày như vỏ những cây dâu đã già. Phía sau chúng là cả đàn dài một màu đất thó.

Đôi mắt nhỏ và linh hoạt đăm đăm nhìn vào lũ bò mộng, những con ma mút già đứng chắn ngang đường, bình thản, ngang tàng và trầm mặc. Cả tám con bò mộng, tròng mắt đục ngầu, lưng gồ lên như ngọn đồi, đầu xòa lông xám và dài rậm, sừng cong chĩa ra ngoài, lắc lư cái bờm óng ả, nặng nề và dính đầy bùn. Trong bản năng sâu kín, chúng cũng đã nhận ra sức mạnh của đối phương nhưng những chiếc rống của cả đàn như dội vào chúng một tâm trạng bồn chồn muốn gây gổ. Con khỏe nhất, chỉ huy cả bọn đầu đàn, cúi vầng trán cứng đặc xuống, cặp sừng ánh lên, nó vọt lên như một mũi tên to lớn bắn ra, nhảy xổ vào con ma mút gần nhất. Bị húc mạnh vào vai, mặc dầu đã quật ngang tiếng vòi để chống đỡ, con vật khổng lồ vẫn ngã khuỵu xuống. Con bò mộng dồn dập tấn công với sự bền bỉ của giống nòi. Nó có thế lợi rõ ràng, đôi sừng nhọn hoắt đánh tới tấp, và con ma mút thì chỉ có thể dùng được mỗi cái vòi mà cũng rất lúng túng. Trong cái hỗn loạn ào ạt ấy của các cơ bắp, con Oroc là sự giận dữ bất thần, một cơn dông bão của bản năng lộ ra ở con mắt to và đục, cái gáy phập phồng, cái mõm sùi bọt cùng những động tác chắc chắn, rành rọt, dồn dập nhưng đơn điệu. Nếu nó húc ngã được đối phương và đâm cho thủng bụng, chỗ đó da có mỏng hơn và thịt có nhão hơn, nó sẽ thắng.

Con ma mút cũng cảm thấy rõ như thế, nó gắng gượng giữ cho không bị ngã hẳn xuống, và tai biến đã giúp nó thêm tỉnh táo. Chỉ cần một cái nhún là nó đứng thẳng lên được nhưng phải nhè lúc con Oroc hãm bớt những đợt đâm bổ.

Thoạt tiên, cuộc đọ sức khiến cho những con chỉ huy khác ở cả hai bên đều ngạc nhiên. Bốn con ma mút và bảy con bò mộng đứng đối mặt nhau, trong một tư thế chờ đợi kinh khủng. Không một con nào tỏ ý muốn can thiệp, con nào cũng như cảm thấy chính mình đương bị đe dọa. Bọn ma mút tỏ ra nóng ruột trước tiên. Con cao nhất, thở mạnh một tiếng, ve vẩy đôi tai mềm mại giống như những con dơi kếch xù, nó bước lên. Cũng gần đúng vào lúc ấy, con ma mút đương lâm nguy bỗng quật được một nhát vòi vào cẳng địch thủ. Con bò mộng chệnh choạng và con ma mút, đứng thẳng lên. Hai con vật hộ pháp đứng đối mặt. Cơn giận dữ quay cuồng trong đầu con ma mút, nó giơ cao vòi theo một tiếng gầm sang sảng và chuyển sang tấn công. Cặp ngà cong hất tung con bò mộng lên và nghe tiếng xương gẫy răng rắc, rồi con ma mút quật chéo vòi một phát. Cơn điên giận bốc lên ngùn ngụt, nó chọc thủng bụng đối thủ, nó giẫm nát lòng ruột nhòng nhèo và khung xương sườn gãy, nó dầm cả bốn chiếc cẳng đồ sộ trong vũng máu cho tới ức. Cơn hấp hối kinh khủng ấy bị át đi trong một chuỗi dài tiếng rống ĩ, đụng độ bắt đầu giữa những con đực lớn. Cả bảy con bò mộng, bốn con ma mút lao vào một trận đọ sức mù quáng, chẳng khác những cuộc bỏ chạy hỗn loạn khi con thú mất hẳn tự chủ đối với chính mình. Cơn hỗn loạn lan tới cả hai đàn thú: tiếng rống dài sâu của đàn Oroc luôn vấp phải tiếng thét rít của ma mút, lòng căm ghét kích động những làn sóng dài các thân hình ấy, những dòng lũ của bao nhiêu là đầu, là sừng, là ngà và là vòi đấy.

Những con đực đầu đàn chỉ còn biết có đánh nhau: thân hình chúng lẫn với nhau, nhung nhúc không ra hình dáng, máu đổ thịt rơi trong đau đớn và điên dại. Bắt đầu vào cuộc đụng độ, số lượng kém đã đưa bọn ma mút vào thế yếu. Một con bị ba con bò mộng húc cho chúi xuống, một con khác bị ghì chặt vào thế tự vệ. Nhưng hai con kia lại chiến thắng rất nhanh, toàn thân là cả một khối lao thẳng vào đối thủ, chúng đã đâm thủng, cuốn cho ngạt, xé nát kẻ địch, chúng mất nhiều thì giờ để giày xéo kẻ bị thua hơn là để đánh ngã. Sau đó, nhận thấy thế nguy của đồng ngũ, chúng tấn công ào ạt. Ba con bò mộng quá hăng say tiêu diệt tên khổng lồ bị xô ngã, lại bị đánh bất ngờ, chúng lăn nhào xuống một cục, hai con bị giẫm nát dưới những cẳng chân nặng trịch, con thứ ba bỏ chạy thẳng. Nó chạy trốn, kéo theo những con bò mộng đương đấu trận cũng bỏ chạy luôn, và thế là kinh hoảng lan lây rộng khắp cả đàn Oroc. Đầu tiên là một nỗi bàng hoàng như trước cơn dông, một sự bất động kì lạ bao trùm lấy đám đông, rồi những cặp mắt ngơ ngác đảo đi đảo lại, một đợt giẫm chân tại chỗ như mưa rào đổ, một cuộc chạy trốn như lũ xô, sau đó trở thành cuộc lộn ẩu trong cái hẻm quá chật hẹp: mỗi con thú biến thành một khí lực bị ép thụt ra, thành một quả đạn phóng đi, hoảng sợ, con khỏe xô ngã con yếu, những con chạy nhanh thì hộc tốc chồm trên lưng những con khác, trong khi xương gãy như là cây to bị cơn lốc quật đổ.

Bầy ma mút cũng không nghĩ đến đuổi theo nữa: thêm một lần, chúng tỏ rõ chúng là chủ trên mặt đất, và cái hang dài những con thú khổng lồ màu đất thó, lông dài và cứng, bờm thô kệch, đứng thành dây trên bờ nước mà uống kinh khủng đến nỗi mực nước trong vũng hạ xuống trông thấy.

Trên sườn dãy đồi, một đám đông những con thú lẹ làng vẫn chưa lại hồn trước trận ẩu đả, im lặng nhìn lũ ma mút uống nước. Những người Oulhamr cũng chiêm ngưỡng chúng, trong nỗi kinh khủng của một trong những giai đoạn trọng đại của thế gian. Và Naoh, so sánh những con thú thống trị ấy với Nam và Gaw, những cánh tay mảnh dẻ, những bắp chân thon thả, những thân hình gầy nhỏ với những cẳng chân thô kệch như những thân cây sồi, những thân hình bồ tượng như những lèn đá, anh nhận thấy sự nhỏ nhoi và sự mỏng manh của con người, cuộc sống hèn mọn lang thang mà anh đương trải qua trên đồng cỏ. Anh cũng nghĩ đến cả những con sư tử lông vàng, những con sư tử khổng lồ và những con hổ mà anh sẽ đụng đầu trong rừng rậm sẽ tới và dưới móng vuốt chúng, con người hay con hươu rậm sừng đều yếu hèn cũng như con chim câu trong móng con chim cắt.