au một lúc hoàng mang, buồn đau đến cực độ, tôi thấy rằng phận phận của tôi đối với cuộc chiến phản Pháp, giành lại độc lập cho đất nước đến đây đã hết.

Tôi đã làm tròn nhiệm vụ của một công dân.

Được giờ, mục tiêu đã đạt được, người ta thuận lợi, mãng bỏ những kẻ đã cống hiến sức mạnh, tặng xương máu vào cuộc chiến kháng chiến, nắm giữ công lao của mọi người thành công lao của một nhóm, công lao của Đảng. Biết sao giờ?

Ngay trong đêm đó, tôi chèo sơn suốt sáng về đến chợ Ngang Dừa thuộc quận Gò Quao, Rạch Giá, ở nhà một người bạn cũ, từng công tác chung với tôi trước đây. Tại đây nhờ sự giúp đỡ của gia đình bạn, tôi đã chuẩn bị một cuộc trở về Saigòn, tạo dựng lại cuộc đời mới mà tôi biết chắc chắn là tôi còn thuộc về tôi.

Hôm nay tôi đón máy từ chợ Ngang Dừa ra Rạch Giá rồi quá giang xe hàng về Saigòn. Tôi lại nhờ nhà của một người anh bà con và báo tin về Vĩnh Kim cho ba má tôi hay.

Từ đó, tôi sống lại cuộc đời học sinh, tiếp tục những ngày hai buổi ăn sách vào trường, học với “tốc độ bù” để đền bù những năm đã mất.

Đậu Tú tài liệu hoàn thành, tôi đến ghi tên ở Đại học Luật Khoa.

Tôi đã lớn lên trong kháng chiến, nếp sống nay mai đó, chân guốc của tôi gần như đi cùng khắp các tỉnh miền Trung và miền Tây Nam bộ. Nó đã tạo cho tôi, trong tiềm thức, một ước muốn tiêu hao về nếp sống giang hồ, bay nhảy khắp nơi đây.

Tôi ghi tên vào Luật khoa cũng vì muốn thỏa mãn ao ước đó. Vì rằng, xong phần cử nhân Luật, tôi sẽ xin xuất dương sang Pháp học về khoa chính trị ngoại giao. Rồi tôi sẽ cố gắng cậy xin một cái chân nhân viên của Tòa đại sứ Việt Nam tại ngoại quốc. Thế là tôi được cái mộng giang hồ, được ngao du nhiều nước trên thế giới.

Mục tiêu mong muốn của tôi chỉ là một ước muốn khiêm tốn, hết sức lực bình thường, nó không phải là một hoài nghi hướng tới một mục tiêu chính trị cao xa. Danh vọng, địa vị làm sao thích hợp được cái mộng sông hồ có cách riêng tư của một cá nhân đi tìm những niềm vui nho nhỏ.

Những tưởng tưởng cuộc đời tôi sẽ bỏ cô trôi theo thời gian với cái tinh nguyện nhỏ nhoi, ghép mình trong cái sinh hoạt bình thường và khung cảnh chính trị đặc biệt của Việt Nam được Hiệp Biên Genève 1954 phân cách làm đôi.

Tôi cũng đã nghĩ đến, nhớ đến cuốn sách lược đấu tranh chính trị và những công tác chính trị cho miền Nam, chuẩn bị Tổng tuyển cử 1956 theo kế hoạch Trung Ương Cục Nam đề ra mà tôi đã được học nhiều lần trong những ngày đầu sau đình chiến.

Tôi vẫn biết miền Nam sẽ còn đấu tranh, máu lửa và mạch quân rối bời cho đến khi nào bùng nổ Lao Động thống nhất được cả miền Nam trở thành nguyên một quốc gia đi theo con đường xã hội chủ nghĩa như miền Bắc. Chưa giải phóng được miền Nam trở thành thành phố đất xã hội chủ nghĩa, thuộc nước “Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa” là định nghĩa “cách mạng” còn tiếp tục, còn có chiến tranh xảy ra, còn có quyền quyền làm Đảng lãnh đạo thực hiện bằng mọi cách. Không có một tham gia kháng chiến Pháp nào là không được học, không biết điều sơ đẳng đó bằng những tài liệu chính trị học tập ở cơ quan.

Nhưng 1956 trôi qua một cách nhẹ nhàng, êm ái. Việc tổng tuyển cử không thành công. Cơ sở chiến đấu chính trị được Trung Uông Cục cài đặt lại ở khắp miền Nam là chính quyền Quốc Gia phá vỡ, dọn tan gần như còn gì. Muốn thực hiện một cuộc đấu tranh phải gây khó khăn để có được một cơ sở hệ thống, tổ chức vận động rộng khắp nhân dân quần chúng, với một hàng ngũ cán bộ lãnh đạo đạo thật đông đảo từ trên xuống dưới.

Bây giờ cả cơ sở hệ thống, cả hàng ngũ cốc đã được cài đặt lại Đảng ở miền Nam đã bị phá vỡ, sum họp, gần như tan nát hết còn gì thì làm sao thực hiện kế hoạch nổi nổi ra trước đây?

Mặt khác, kinh nghiệm Triều Tiên cho tôi biết khối Tư Bản, khối Đồng Minh của Thế giới Tự Do nhất định không khi nào để miền Nam tái diễn cuộc chiến tranh giống như Triều Tiên ở miền Nam Việt Nam này. Bài học Triều Tiên là bài học giá rẻ mà chánh quyền miền Nam cũng như Mỹ và khối Đồng Minh không thể nào không học, không rút kinh nghiệm, không có kế hoạch chủ đề phòng hữu hiệu.

Qua sự hiểu biết nông cạn về chính trị của tôi như trên nên sau năm 1956, tôi không bao giờ mệt mỏi nghi ngờ về tương lai đen tối của vùng đất tự do ở miền Nam. Tôi ngây thơ mà tin như vậy.

Tôi vui vẻ xây dựng rất nhiều giấc mơ đẹp cho tương lai của riêng tôi. Tiếp tục hai buổi học, khai thác trường.

Dùng một cái, năm 1959, cuộc Đồng Khởi mở màn cho chiến tranh ở miền Nam bắt đầu lan rộng. Kinh nghiệm chiến tranh Triều Tiên không còn được ai quan tâm nữa rồi!

Chính quyền và tất cả các phái phái cũng như những nhân vật được gọi là chính trị gia, chính khách của miền Nam tự do này chống Cộng nhưng không biết Cộng ra sao nữa rồi!

Trời ơi, sao họ dốt, họ ngây thơ quá vậy? Tôi buồn. Tôi không sao không đánh giá họ thấp hơn những điều đã nghĩ. Tôi ngây thơ thì là chuyện thường, nhưng họ, những người nắm vận động miền Nam, mang danh là chính trị gia, chính khách, nếu họ cũng ngây thơ như tôi thì... dep họ cho rồi! Tôi ức lắm.

Thế là chiến tranh đau thương, tang tóc và tàn bạo càng ngày càng lan rộng mãi trên mảnh đất thân yêu miền Nam. Cuối tháng 12 năm 1962, một chiều, tôi ở giảng đường Luật khoa về nhà sau mọi ngày thì gặp má tôi từ Vĩnh Kim lên thăm chúng tôi, cũng vừa xuống xe xích-lô trước cửa. Nguyên từ ngày tôi trở về Sàigòn, ba má tôi mua cho mấy anh em tôi một căn nhà ở để đi học.

Cúc, em gái tôi chương mặt ra cửa, reo lên:

- Má lên! Má lên! Má mạnh hả má?

Má tôi cười, nếp nhăn ở đuôi mắt chạy dài ra thái dương:

- Con chó con! Làm gì mà om sòm lên vậy? Biết kích thước của nó! Xung quanh phố người ta cười cho.

- Người ta mừng má mà! Má đưa giỏ xách ở đây cho con!

Tôi cũng nhoẻn miệng cười:

- Má ơi!

- Ờ! Sao bữa trưa nay về mút vậy con?

- Dạ, khi nào nghe thuyết trình ở học đường thì thường về đó má!

Em gái tôi nhao nhao lên:

- Hổng phải đâu má! Má không có tin anh Tư. Ảnh nhẹ nhàng đào đi chơi lắm đó má!

- Đào lộn hột hả? - Má tôi vừa nói vừa cười.

Cả ba má tôi đều vui vẻ kéo vào nhà. Thằng Dũng em trai của tôi lúc đó mới hay, đập đầu nhảy hai bậc một to đùng chạy xuống thang gác. Tay nó còn cầm cái hàn điện, dây nhợ lòng dài.

Má tôi hỏi:

- Làm gì để tăng cường độ nét của con?

Dũng chưa đáp ứng lời, miệng còn cười toét ra, Cúc đã nói ngay:

- Nó chúc mừng má như vậy. Má biết hông, lúc này nó đã thành thợ điện, thợ sửa radio rồi! Ngày nào cũng vậy, hãy đi học về sách ra y như chú mũi với cái hàn hàn. Nó thu hồi, không nhanh, không hàn, không tạo chế độ radio. Thế mà cả nửa tháng nay nghĩ cái radio của nó ọ ẹ được tiếng nào.

Dũng cười nói:

- Bây giờ xong rồi! Chút nữa em chiết nó la nhà cho chị coi.

Sau bữa trưa cơm tối, ba anh em tôi ngồi cưỡi quần quanh chiếc divan trên gác. Má tôi ở giữa. Tôi hỏi cửa hàng bằng tiếng:

- Sao bữa nay má lên tối má?

Trầm ngâm một lúc, má tôi chậm rãi trả lời:

- Thì cũng có chuyện tao mới đi tối chớp!

Cúc chồm lên hỏi:

- Chuyện gì vậy má?

- Chuyện của mấy đứa nhỏ bây giờ! Khổ lắm! Bữa ăn trưa ngay ba bây giờ đang bỏ ăn bỏ ngủ, lo lắng. Tao cũng vậy. Tao tính lên cho bây giờ hay mà ngăn cản mấy bữa nay không đi được.

Tôi sử dụng sốt, không hiểu. Chuyện của ba anh em tôi? Ba anh em tôi lo học hành, có chuyện gì nên lo lắng? Lạ thực. Tôi ngơ ngác:

- Máy con đã làm điều gì để ba má lo phiền đến nỗi...

- Không! Hiện tại có gì đâu! Người ta đang theo dõi!

- Ái? Ai vậy má? Cúc hỏi.

- Lão ông “tối trời” chớ ai! Bữa trưa trước, cách nay bốn năm bữa trưa, mấy ông “tối trời” đến nhà mình biểu ba với tao phải kêu bây giờ về cho họ gặp mặt tối. Nếu không họ sẽ “mời” đi học tập vì tội với nhân dân là để cho con cái làm việc với Quốc Gia.

- Trời đất! Má gọi con có con nào đang làm việc cho Quốc Gia? Anh Tư sẽ biên soạn bài viết này bằng chứng chỉ nhân Luật cuối cùng. Con thì đang học đại học sư phạm. Còn chàng Dũng đang học đệm nhất. Sao má không chịu nói cho họ biết là khiêu khích còn đi học.

Đang nằm, má tôi ngồi ngay dậy:

- Tao nói cả thời gian đừng nói! Có một bạn thắc mắc với tao, biểu tượng ” Cử nhân là phản động rồi chớ còn gì nữa”. Nó còn hỏi sư phạm là cái gì?

Cúc trố mắt lên: ·

- Trời đất ơi! Dốt lại dốt đến lạ lùng! Ăn nói dần dần, con tức giận bể bụng ra.

- Cái thằng tự động giới thiệu những thành viên đó thì coi bộ khác hơn. Nó mạnh thằng kia biểu hiện đừng nói bậy mất chánh sách. Sau hết thì thằng đó yêu cầu tao cho bây giờ hay là nó mời về nói chuyện. Nếu không về thì nó mời tao với ba bây giờ đi.

Cú đột kích vào tôi một cái thực mạnh:

- Anh Tư, nghe coi chịu nổi không anh Tư?

Tôi nhìn Cúc một thoáng, Yên tĩnh không trả lời. Chịu nổi hay không chịu nổi gì cũng phải chịu. Vì nó là một thực thể, một hiện hữu đang xảy ra trên đất nước này. Dù hành động này phi lý, không có luật thứ luật nào quái vật mở như vậy, nhưng không có hiệu ứng, đồng hiệp được điều họ mong muốn.

Đường lối của Cách mạng, Đảng không hiểu giai đoạn này ra sao nhỉ? Hoàn cảnh cuộc chiến tranh năm trước đây khác biệt với ngày nay quá xa, tôi không thể hiểu được.

Tôi không có dược thảo dài. Cúc buột miệng

- Con chủ đi đâu hết! Anh Tư với chàng Dũng có muốn về gặp họ thì về!

Dũng vốn ít nói, nó buông một câu trách móc:

- Chị thì nghĩ gì về ai? Ba má khổ sở ra sao ba má, miễn chị cứ sống đầy đủ, ăn no ngủ kỹ thì thôi chứ gì!

Không thể dừng lại, tôi lên tiếng Dũng:

- Để về! Chuyện đó là chuyện của tao. Hai đứa con bây giờ đừng có lộn trôi càng làm má buồn thêm thôi.

Không khí lúc đó cản trở chất béo trang, không ai nói với ai câu nào, im phăng phắc, ngưng thở hết sức. Một lúc sau, má tôi đưa mắt lo lắng nhìn tôi:

- Hùng... Con về rồi có sao không con? Liệu có gì không?... không lên cho bây giờ hay thì cũng khổ, mà bây giờ thì....

- Cũng không biết nỗi buồn nào ở má! Con sẽ tìm cách giải quyết ổn đồng ý với họ, không sao đâu.

- Ba con dài nay biểu tăng cho con hay, hỏi con tính cách nào đừng ổng má là con khoan về đã. Khổ lắm! Mà con không về thì..đau cũng, Má sợ...

Tôi cười để má tôi được yên tâm:

- Không có chuyện gì ở đâu má! Họ mời con về để điều tra, để rủ con tham gia làm việc với họ chớ không có chuyện gì đâu. Cái chuyện của họ là rún ép gia đình, sục gia đình để tạo áp lực đó thôi. Hồi 9 năm kháng chiến chống Pháp, nhiều nơi người ta cũng đã dùng hình thức này rồi. Chuyện này con hiểu lắm lắm. Không có gì nguy hiểm đâu, má đừng sợ.

Má tôi thở dài, hạ thấp giọng xuống, bắt đầu kể cho chúng tôi nghe:

- Hãy im lặng bây giờ, không cho bây giờ hay sợ hãi bây giờ yên tâm học hành. ba tháng rồi, tối nào mấy ông tối trời suốt cũng vận chuyển chiều chiều cửa cửa nhà mình, chấp nhận móc, nói nặng nói nhẹ, nói nhẹ nói kéo tao với ba bây giờ đủ điều. Ho không kêu gọi tên tuổi ai ra. Họ chỉ nói là bọn ăn bơ thừa, sữa rã, đám có đầu kính phản động, có con đi làm tay sai cho Mỹ Diệm, đám cầu an thắt lưng, nối dáo cho Quốc Gia chống lại nhân dân. network way. Rồi họ nói đến bọn hung chiến cũ mất gốc, đầu hàng nhục nhã, đủ thứ. Đêm nào cũng vậy, họ nói mắc ngứa, nói hành động nói ví, xúc mạ đến điều động mà chết luôn. Nhẹ nhàng với ba bây giờ mình không chịu nỗi đau. Mình vậy còn khá, vợ chồng anh chín Khoa thì thảm thương làm sao! Tội nghiệp... Ảnh chỉ chất phác thiệt thà, cả làng ai cũng chắc chắn kêu trời.

Tôi ngạc nhiên, sử dụng sốt: ·

- Ủa, vợ chồng Chín chết rồi sao má?

- Ảnh thì họ chặt đầu rồi. Còn lại thì họ sẽ đi đặc biệt cả tháng này.

Cúc cũng thảnh thơi không kém:

- Trời đất! Bác Chín làm gì mà họ chặt đầu, má?

- Có gì đâu! Thằng Mười trước đây được đi học nhờ ảnh chỉ tặn, chắt mót từ đồng nuôi nó đi học bò lên được cái tú tài một. Rồi nó nghỉ, nhảy qua học sư phạm. Ra trường dạy được vài năm ở Chợ Gạo. hôm nay Tết được kêu quân dịch, đi Thủ Đức học sĩ quan. Tháng trước họ cũng chịu nói chuyện bên ngoài, chửi thề như vậy.

- Vậy sao họ chặt cổ, kỳ vậy má? - Bình tĩnh hỏi.

- Thông báo đã ngừng! Anh Chín, hình ảnh, thoải mái không được nên mới nói chuyện ra ngoài: ” Chủ ông muốn nói gì thì lên Thủ Đức kiếm thằng Mười mà nói với nó. Còn tôi là nông dân cày ruộng ăn còn chưa đủ, tôi động có chạm tới ai, tôi cũng có chứa lỗi sao sao tới đây nói lời khuyên, nhiếc tôi”

- Thế rồi họ bắt chặt đầu?

- Ờ! Tối hôm nay họ xông vô nhà anh Chín, đậm ảnh để đi cùng chiến binh Mỹ Diệm chống lại cách mạng, không biết ăn đầy rẫy lỗi còn dư thức cách mạng lên Thủ Đức. Họ kéo hình ảnh ra ngoài đầu trang chặt chẽ rồi chỉ dẫn tới đây. Thiên hạ kêu trời như bìnhng nhưng đâu có rảnh môi nói điều gì. Tao với ba bây giờ hết hồn vía, cứ tối là kín cửa, tắt đèn.

Sáng hôm sau, tôi theo má tôi về nhà ở Vĩnh Kim để gặp họ. Tôi nghĩ rằng anh em chúng tôi không có đứa trẻ nào là công chức hay lính tráng gì thì họ cũng sáng tạo bắt tròn bắt vào đâu được. Bất quá, tuyên truyền “giá giáo dục ý thức cách mạng”, điều tra sơ sơ một chút rồi thôi. Quá nữa thì người ta “đặt vấn đề”, mời tôi tham gia cách mạng đi theo họ là cùng.

Việc họ chưa phải là một vấn đề nguy hiểm, sinh tử gì. Nếu tôi không về thì đương nhiên ba má tôi chắc chắn không sao tránh được tai ách. Cái chết của bác chín Khoa dù sao cũng là một chút ảnh, lo sợ đối với tôi.

Tôi đã nghĩ đến chuyện bỏ nhà cửa, quê hương, đưa ba má tôi về Sàigòn, nhưng trước đây, ướm thử một lần, ba tôi nhất định sẵn sàng không chịu. Vì như vậy thì ai sẽ trông nom mồ hôi mả ông bà nội tôi, ai sẽ săn sóc vườn tược và thu hoa lợi? Nhất là mảnh vườn mẫu móng đó đã nuôi sống gia đình tôi, đã giúp cho anh em tôi được học hành đến nơi đến nơi ở Sàigòn. Chưa chi, người ta đã hỗ trợ mở cho ba tôi biết rằng, nếu gia đình tôi bỏ mảnh vườn này thì coi như tự ý giao cho cách mạng. Sau đó là mất tích, bị tịch thu. Gia đình tôi sẽ sống bằng cách nào đây? Ba tôi sẵn sàng chấp nhận về Sàigòn là như vậy.

Bây giờ, chỉ có mỗi cách là tôi phải về. Ít ra nó cũng giúp tôi tìm ra một giải pháp giải quyết ổn thỏa để ba má tôi được yên vui. Tôi chỉ cần ba má tôi được sống bình yên, yên lành, vui với tuổi già, không có bất cứ điều gì phiền muộn làm trắng thêm tóc đã bạc và nhăn nheo thêm đôi má hóp gầy, chứng quà của một đời hy sinh lo chăm sóc cho các con.

Đó là niềm tin mong ước lớn nhất của bất cứ ai yêu thương cha mẹ.

° ° °

Nhà tôi nằm bên bờ sông Cửu Long Giang, thuộc xã Vinh Kim. Từ chợ về đến nhà gần 3 cây số. Xóm tôi ít nhà, vườn rộng nên tối đến là không khí yên tĩnh, quạnh hiu và yên tĩnh vô cùng. Ngoài ra tiếng sóng gió rì rầm trên sông và tiếng gió xào xạc khua động mấy tàu dừa, không còn tiếng ồn gì khác. Cái vắng yên đến dễ sợ cho những người không quen sống trong cảnh cô tịch này.

Nếu còn, chỉ có tiếng chó sói, tiếng gà gáy xa xa. Nhưng chó thì người ta ra lệnh bắt quân bà phải “thủ tiêu” từ năm 1959-1960. Người ta bảo rằng chó sẽ cảnh báo cho Quốc Gia biết sự chuyển hướng, đi lại của sức mạnh cách mạng. Nhà nào không thủ chó, là phản động, là “điệp” của Mỹ-Diệm. Cách mạng sẽ thẳng tay trị giá, trong đó không có van.

Nhà nào nuôi chó, có chó sói sẽ được cách mạng chặt đầu thì ai còn non nuôi?

Còn gà, phải như trong cảnh u buồn đó, cũng là nỗi buồn gáy. Cho nên, chỉ có tiếng gió lồng trên mặt sông, vi vút qua mấy tàu dừa hòa với tiếng sóng rì độc của sông Cửu Long là âm thanh muôn thuở, giai điệu buồn cho thế giới ở đây.

Theo thói quen, gia đình tôi thường ăn cơm tối. Mặt trời lặn đã lâu, tôi và ba má tôi mới vào bàn ăn, bên ngọn đèn Hoa Kỳ cháy sáng. Bữa ăn thực sự im lìm. Tôi lên tiếng hỏi ba tôi:

- Ba, lâu nay ở nhà họ làm tình làm nhà mình nhiều lắm lắm phải hông ba?

Nét mặt ba tôi mơ nhiên cau lại suỵt nhẹ nhàng:

- Nói nho nhỏ như vậy con! Họ nghe thì khốn khổ!

- Ai theo nhà mình làm gì ba!

- Biết đâu được con! Ở dưới đây, từ hôm nay anh chín Khoa chết tới nay, ai cũng sợ hết hồn. Không ai mở hé môi, nói động gì đến họ hết. Tai rừng mà! Rủi họ nghe được chỉ có nước bỏ xứ mà đi. Họ không từ đâu!

Tôi hồi tưởng lại những năm dài theo kháng chiến chống Pháp. Ngoại trừ cái chết sống 45-46, tôi chưa gặp và nghe thấy một áp lực nặng nền khó thở, kinh hoàng trong nhân dân đến thế này. Tôi không thể nói cho ba tôi biết cái ý nghĩ đó:

- Hồi kháng chiến 9 năm có bạo bạo, kinh khủng đến đẳng cấp này đâu ba. Phải chi ở cái thời tàn bạo năm 1945- 1946 thì không nói làm gì. Trong buổi giao thời, mãng quân quân, trả thù lửa chạ, chính tà khó phân biệt không ai kiểm soát, còn bây giờ... chính nghĩa gì, nhân đạo gì vậy ba?

Ba tôiĐứng hoảng:

- Đừng! Đừng! Hủy bỏ con! Để mai hãy nói. Ban ngày ban mặt dễ dàng hơn. Thời kỳ này là thời kỳ điên cuồng, mạng con người như cỏ rác.

Tôi đã ổn định. Nhưng một lúc nào đó, tôi không chịu nổi sự im lặng cũng như không nén được những ý nghĩ của mình, tôi lại thì thầm với ba tôi:

- Theo như con biết, hồi phục năm 1954, tài khoản chính sách chủ yếu của họ về công tác cơ sở là lấy dân làm gốc, dựa vào dân mà sống. Bám vào dân, sống chết với dân để gây cảm xúc, phát triển cơ sở, tuyên truyền, giáo dục nhân dân nhu cầu tư tưởng cách mạng, giác ngộ cách mạng. Chớ như rệu thì làm sao tuyên truyền, kéo kéo được ai?

Như khơi niềm khao khát bị nén nén lâu ngày, ba tôi quên mất những điều đã có thể ngăn tôi. Ba tôi trả xuống, khom mình về phía trước:

- Kẻ con nít chưa ráo máu đầu, đáng tuổi cháu nội ba mà nó nói với ba thế này thì con coi còn trời đất gì nữa. Nó nói rằng, đối với cách mạng con người như cây mía. Khúc gốc già, cứng như củi bửa ăn không được. Khúc ngọn thì non, lạt nhách ăn cũng không được. Gốc, ngọn phải liêng hết xuống mương. Chỉ có khúc giữa mới được giữ lại. Nó muốn nói những người già như ba thì liêng đi. Nó còn nói bọn kháng chiến cũ “mất gốc” tức là mấy người tham gia kháng chiến trước đây, giờ không liên lạc với nó nữa là cầu an, đầu hàng, phản động cũng ra khác gốc cây mía không dùng được nữa. Trước khác, giờ khác.

Tôi nghe chướng tai hết sức. Sao người ta lại có thể lý luận một cách vô luân thường xuyên, đạo lý? Tôi muốn biết rõ hơn:

- Bộ có ai đến đây nói với ba như vậy, hả ba?

- Không! Nó không vô hại mặt ba. Bóng tối không chịu đựng được ngoài trời, la ong bóng cái như vậy. Vậy thì đừng ba cũng biết thằng nói là đứa nào rồi.

Một lát ba tôi tiếp theo:

- Ba vì miếng vườn này, vì sự học hành động của mấy con, ba phải giả, giả mạo, giả giật đâu phải ba không biết gì? Nghĩ tới của cải, sản phẩm này ba phải mồ hôi nước mắt trong suốt đời ba mới tạo nên nó. Vì vậy mà ba đế cố định, bám giữ lấy nó, không bị bỏ rơi...

Thấy hai cha con tôi càng ngày càng đi sâu vào chuyện nguy hiểm. má tôi ngắt ngang:

- Thôi ông! Ban đêm ban hôm... Rầu cha con ông quá. Khổ lắm, ông!

Hai cha con tôi không nói gì nữa, Yên tĩnh trở lại, tiếp tục ăn cơm. Cái cảnh có miệng mà không thể nói được điều này làm tôi thấy ngạt, khó chịu vô cùng. Đã quen với không khí ăn nói bãi nó quen rồi.

Từ xa vang lại Cánh vẳng tiếng đánh đánh một. Cô thứ hai sau, càng có nhiều tiếng nổi tiếng gần hơn. Rồi có cả những hồi trống chầu. Khắp xóm tôi, từ lúc lên đèn đến giờ Yên tĩnh trang, cũng cản nhiên tiếng mõ u, tiếng phèng la, đập thùng, đủ thứ mọi tiếng động nổi lên khắp đầu trên xóm dưới. Phía trong, phía ngoài, đông, tây, nam, bắc đủ cả. Ngoài ra đồng Vĩnh Kim một số hàng loạt máy bắn súng. Và phía trên Xoài Hột bắt đầu có tiếng đại bác nổ “oành oành” rung rung mái ngói.

Tôi cảm thấy sợ hãi bâng quơ. Không hiểu chuyện gì đã xảy ra, tôi ngơ ngác, hoang mang:

- Ba! Cái gì vậy ba? Bộ có ăn cướp hả ba? Mõ hồi một, chắc mõ ăn cướp quá!

Ngược lại với thái độ chậm rãi, kinh ngạc của tôi, ba tôi vẫn thảnh thơi như không:

- Ối! Có gì mà sợ con! Đêm nào mõ ống cũng nổi lên như nhái đầu mưa mùa. Đánh mõ, đánh trống, khua thùng để “phát động” đó.

- Phát động cái gì đó ở địa phương nào đó! Giống mõm trống ăn cướp hồi cái thời 45, 46 quá ba.

- phát hiện đó là như vậy. Dù họ cũng bắt bà con ở xóm, ấp, trong xã, bất kể già trẻ, bé lớn gì hết, phải xách mõ, túi thùng thùng ra tối trước nhà đập lên. Không có thùng trống thì đập đập vách. Họ bảo làm như vậy là “phát động”, làm cho chiến binh Quốc Gia đóng trong đồng mất tinh thần, sợ hãi.

- Có thể lúc đầu, ngày đầu không hiểu chuyện như con đây thì sợ thiệt. Nhưng khi biết rồi, đêm nào cũng nghe, ai mà sợ nữa? Chỉ có tiếng ồn ào, phá làng xóm không ai ngủ nghê gì được ích gì? Kỳ lạ quá ba! Súng nổ nữa...

- Lính ở đồng Vĩnh Kim bắn đó đa! Cà-nông thụt nữa.

- Xúi dân làm như vậy, đồng bót bắn đại vô làng, vô vườn chết dân thì ai cam trách nhiệm đây?

Má tôi nhìn tôi:

- Thôi, Hùng ăn cơm đi con! Thây kệ thiên hạ làm những gì họ làm, cứ giả đui giả như ba má đây mới yên thân đa con!

Tôi chưa kịp nói câu để má tôi hiểu tôi đang nghĩ gì thì ở ngoài cửa nhà trước, hình như có tiếng gõ cửa nhẹ nhàng:

- Cộp! Cộp!

Đúng rồi! Có tiếng gõ cửa thật. Cả nhà tôi đều im phương phắc. Má tôi lo lắng, bối rối ra mặt. Và ba tôi rìa nhỏ ngọn đèn thấp xuống.

- Cộp! Cộp! Cộp!

Lần gõ tiếng nói mạnh mẽ hơn, xác định một, nặng hơn nhiều. Hai mắt má tôi mấp máy, môi chạy chạy. Má tôi dậm chân, thì thào võ móc ba tôi:

- Khổ lắm! Tôi đã nói ban đêm ban hôm nay... Cha con ông nhiều chuyện. Khổ lắm! Làm sao bây giờ ông?

Mặt ba tôi hơi tái đi, nhưng cũng suỵt nhẹ:

- Gì mà bà quý quáng vậy? Đâu đó bà lên thử coi.

Cửa nhà trên lại “cop, cột!” rồi từ bên ngoài một giọng nói đàn ông vọng vào:

- Bác Hai ơi! Bác Hai!

Má tôi bước chậm lên phía nhà trên, tay bưng chiếc đèn chong nhỏ, ngập ngừng, lạc giọng:

- Ai... đó? Ai kêu cửa đó?

Tôi bình tĩnh, ngồi yên trên yên. Không hiểu chuyện gì sẽ xảy ra cho gia đình tôi đêm nay? Tôi đứng dậy rón chân bước lại chốt cửa sau. Có gì, tôi sẽ tông ra đó, đàn ông theo nhà kho chứa lúa, lần vào đám sóng vạn thọ với mồng gà cao tiến tới Yên Yên.

Má tôi đặt lại câu hỏi:

- Ai đó?

Lần lượt, tiếng bên ngoài vọng vào, nhỏ hơn:

- Cháu đây! Cháu là Năm đây! Bác mở cửa cho cháu vô với!

- Xin lỗi!... Chú Năm nào... cà...

- Dạ, cháu là Năm. hôm trước đến thăm hai bác và nhờ bác mời mấy anh chị về chơi đó!

- Ờ! System too! Chú Năm mà lại tưởng tượng ai. Già cả rồi, tai nghễnh ngã vậy đó.

- Dạ, cháu nghệ có anh Hùng về nên cháu tới thăm chơi!

- Ờ! Ờ! Cám ơn Năm chú thích!

Tôi mở khóa, rút ​​ngắn cây thanh niên trong một thời gian dài. Ba tôi thở phào, nhẹ nhõm, thì thầm cho tôi biết:

- Thằng Năm! Người yêu cầu bồi thường, ủy thác bất cứ điều gì! Nó đến đây gặp ba bữa ăn hỗ trợ, biểu tượng mời mấy con về chơi đó!..

Tôi đóng chốt cửa sau và quay lại bàn ăn ngồi xuống, hoàn thành cao đèn lên.

Má tôi kéo cửa ra:

- Mời chú Năm vô chơi!

Lần nói tiếng này được biết rõ hơn và lớn hơn:

- Dạ, chào bác! Anh Hùng về rồi bac? Hai bác mạnh?

- Ờ, cảm ơn chú thích! Nó về rồi chú thích! Về lại đoạn này

- Dạ, cháu có nghe anh báo cáo. Cho nên tối nay cháu đến thăm anh Hùng, nói chuyện chơi cho vui!

Ngưng một chút, giọng nói ở ngoài cửa cao lên:

- Các đồng chí án ngữ ở mặt sông và mặt lộ nghe! Có bất cứ điều gì vững chắc về báo động súng cho tôi biết. Tôi đã vào một mình rồi.

Tôi nghe có tiếng xì xào ngoài sân trước một thoáng rồi có tiếng bước chân xa dần về phía cổng.

Thì ra họ biết tôi đã về nên họ đến “thăm”. Chà người ta tử tế quá! Thương tôi quá! Như vậy, câu chuyện cha con tôi nói trong bữa ăn họ không nghe. Có thể thực hiện. Tôi nói nhẹ nhàng với ba tôi:

- Thế là Yên! Họ không nghe đâu ba à!

° ° °

Ba tôi cầm gậy trở lại, nâng chén cơm lên, nói một câu bâng quơ, không ăn nhập vào đâu hết:

- Chà! Trời ở đây trở nên lạnh hơn. Đúng là tiết đông thiên.

Bóng một người đàn ông mặc đồ bà ba đen từ bên ngoài bước vào cửa trước. Má tôi đóng cửa, bưng đèn bước xuống.

Người đàn ông bước theo sau.

Má tôi nói:

- Ông à! Có chú thích Năm bữa hỗ trợ tới chơi nè ông!

Đó là một người đàn ông ngoài ba tuổi. Tóc hớt thấp, nước da trắng xanh. Chiếc khăn Rằn ri cổ. Đôi mắt lá răm, nhỏ và dài dưới hai hàng chân mày đậm nét. Khuôn mặt được làm đôi nổi cao.

Chiếc áo bà ba được anh ta nhanh nhẹn lên gần cùi chỏ. Hai túi khí lớn và phồng lên, không biết chứa gì mà đầy thế. Hình ảnh đầu tiên đập vào mắt tôi là như vậy, khi anh ta từ phía sau lưng má tôi tiến ra trước vùng sáng của Chiếc đèn lồng Hoa Kỳ để ở đầu bàn.

Tôi chưa đáp ứng kỹ năng và có phản ứng gì thì anh ta đã Nhô miệng cười, ánh sáng mấy chiếc răng vàng:

- Dạ, chào bác Hải! Chào anh Hùng! Bác mạnh bác Hải?

Ba tôi cũng cười đáp lễ:

- Chào chú thích! Cám ơn chú thích! Tôi cũng thôi.

Anh ta đảo mắt nhìn chung quanh một thoáng rất nhanh. Rồi ánh mắt đó dừng lại trên mắt tôi:

- Anh mạnh dạn anh Hùng! Tôi rất vui được gặp anh hôm nay! Bắt tay anh cái đi!

Tôi dậy dậy, đánh tay ra. Anh ta mạnh thật sự. Tôi cười:

- Cảm ơn anh? Tôi vẫn mạnh!

Anh ta nói thật nhẹ nhàng. Làm sao để áp dụng giọng ấm:

-Thật đáng tiếc, tôi đến thăm anh sớm hơn nhưng thấy anh mới về, chắc chắn có lẽ mệt nhiều cần phải nghỉ yên nên chưa có lớp đến làm vui. Tôi lại bận rộn với một số công việc khác. Anh về trả lời mà! Anh mặc cái áo sơ-mi trắng cụt tay, cái quần tây màu xám tro, đi đôi giày đen, tay xách giỏ ni-lông cho bác gái mà!

Tôi hết sức ngạc nhiên. Tôi cũng ngạc nhiên hỏi:

- Ủa, sao chú thích Năm biết vậy? Bộ chú thích Năm thấy tôi với anh Hùng về dọc đường hả?

Anh ta cười nhẹ:

- Dạ không bác ạ! Cháu đâu thấy nhưng cháu biết Bác với anh Hùng đi ngang cầu đá về tới xóm ngoài đã có anh em cho cháu hay rồi.

Ba tôi mời anh ta:

- Tiệc mừng mời Năm dùng cơm cùng tôi một bữa tiệc chú thích Năm! Mời ngồi bình luận!

- Dạ cháu ăn rồi! Bác để mặc cháu!

Anh đưa ra một tiện ích mở rộng ngồi bên trong tôi. Vạt áo nặng nề về phía trước, để lộ ra một lục súng có dây cột xoay mười ở bên cạnh, đang nằm trong bao phổi dư thừa bên dưới bên trái. Tôi đưa mắt quan sát anh ta lần nữa và thầm đánh giá con người đang đối thoại với mình.

Ngồi chưa yên chỗ, Năm đã hỏi ngay:

- Chà! Nhà sao ăn cơm tối dữ, bác?

Ba tôi trả lời:

- Bữa nay thằng nhỏ tôi nó mới về nên ăn đĩ hơn mọi bữa trưa đó chú!

Năm nhẹ nhàng về phía tôi, mỉm cười:

- Dân trí thức, dân thành thì chắc chắn khác nông dân tôi tôi nhiều chớ anh Hùng? Người ta ăn ba bữa sáng, sáng sớm đã có bánh mì, hủ tiếu, cà-phê nên một hai giờ mới ăn cơm trưa. Ngày phải thứ bảy, tám giờ đừng đâu như nông dân mình dưới ruộng hả bác?

Tôi cũng cười cười. Giọng nói của anh ta cho tôi hiểu rằng đặc tính của chuyến viếng thăm này, không phải là một chuyến viếng thăm thường tình, vui vẻ như anh ta nói. Cuộc chiến gay cấn bắt đầu xảy ra rồi đấy..

Chưa chi anh ta đã cố gắng “động” đến cài đặt trường giai cấp, đặt “đối tượng” và đã chọn thế rồi. Linh cảm của tôi, dựa trên kinh nghiệm chiến tranh 9 năm, nó báo cho tôi biết. Tôi gọn gàng như không hiểu cái chiều sâu của câu nói đó, đứng dậy vui vẻ mời anh ta:

- Dạ, xin mời anh Năm lên nhà trên uống nước!

Anh ta nắm lấy tay tôi, săn đón:

- Được, được anh! Anh cứ tự nhiên! Gấp cái gì vậy anh! Cứ ăn cho xong bữa đi. Anh em với nhau cả. Anh cứ coi tôi như người trong nhà phải khách khứa gì đâu!

- Tôi ăn xong rồi, anh ơi!

Anh ta theo tôi bước lên nhà trên, ngồi đối diện nhau ở chiếc bàn dài. Trên bàn đã có sẵn bộ chung trà, ly, tách, mấy trái quýt đường, cầu bánh ngọt. Tôi xin nước và mời anh ta.

Tôi bắt đầu câu chuyện:

- Tối hôm qua, má tôi lên Sàigòn ghé thăm tôi, có cho vài anh em tôi biết là anh có ý muốn mời tôi nên hôm nay tôi về. Chắc chắn anh cũng nhìn ra?

- Dạ, cũng sốt một chút thôi!

- Có việc làm chi quan trọng lắm không anh?

- Cũng... không quan hệ gì lắm! Trước đây, để tôi xin tự giới thiệu, anh được biết là... tôi tên là...

Anh ta ngập ngừng,nhấn chớp đôi mắt rồi đằng saug mấy tiếng:

- Tôi thứ năm. Anh gọi tôi là anh Năm cho nó thân mật. Tôi là Quận ủy viên của Châu Thành. Xin lỗi, anh thứ mấy, anh Hùng?

- Dạ thứ tư.

- Thay mặt và cấp Tỉnh ủy nhiệm, trước đây đã đến thăm anh và hai bác, sau đó tôi muốn được trình bày tương tự một số vấn đề công việc mạng.

- Cảm ơn anh. Tôi xin nghe!

Tôi đưa gói thuốc Ruby, rút ​​một điếu thuốc mời anh ta nhưng anh ta lấy tay ngăn lại, đoạn cho tay vào túi áo mình lấy ra một ống máu bằng mủ, loại hộp cứng âu dược, xây đầy thuốc rê và giấy quyến rũ. Anh ta vừa tư vấn, vừa hỏi:

- Năm nay anh Tư còn đi học, chưa làm gì chớ?

- Dạ, còn đang học.

- Anh học gì thế? Lớp mấy?

- Tôi học Luật. Năm nay là năm thứ ba, cũng là năm cuối cùng của cử nhân Luật khoa. Một vài tháng nữa tôi bắt đầu lấy chứng chỉ cuối cùng đó.

- Anh cũng chịu khó và học giỏi thiệt! Bỏ học một thời gian khá lâu, đi kháng chiến vậy mà trở về Sài Gòn là lo chăm chỉ học hành. Phục anh! Còn mấy em của anh?

Tôi không biết anh ta khen tôi thật tình, phục tôi thật tình hay đó là một câu nói cảm. Tôi chưa đủ thì giờ để suy nghĩ. Tôi trả lời tiếp:

- Hai đứa em tôi cũng đang đi học. Con em gái kế tôi thì học ở đại học sư phạm và anh Dũng, hết thì nó đang học đệ nhất, sang năm thi tú tài toàn phần.

Năm uống nước rồi đốt cháy thuốc bập bập. Khói lên như một tràn tràn. Điếu thuốc to quá, gần bằng ngón tay cái:

- Hai bác cứ đều đều mỗi tháng mang tiền lên cung cấp cho mấy anh chớ?

- Dạ! Ngoài ra, riêng tôi, tôi còn đi học thêm ở mấy trường tư để phụ vào mới đủ đó anh!

Anh ta cười:

- Sao? Khoảng thời gian chậm rãi của anh ấy?

- Dạ, cũng tạm. Này anh, mời anh ăn bánh ngọt uống nước, anh Năm!

Anh ta lấy một chiếc bánh xinh xắn, nhẹ nhàng đưa lên miệng, hỏi tiếp:

- Tình hình Sài Gòn thế này thế nào anh? Phong trào đấu tranh của nhân dân đô thị chống bọn Mỹ Diệm lên cao lắm phải không? Nhất là giới sinh viên học sinh và Phật giáo thì thật là phấn khởi hết sức lực. Xin anh kể cho nghe với?

Tôi đưa ra địa phong nước, hoàng suy tính không biết phải trả lời thế nào? Cái phong cách quảng cáo tranh của nhân dân đô thị, anh ta hiểu theo một cách khác, được nghe theo một cách khác. Cách đó không phải là cách thông thường như mọi người đều hiểu. Đối thoại đàm thoại với “cán bộ cách mạng “, cai bộ của bang bao giờ cũng phải có lý luận thảo luận đề cách cao mạng, phải “giác ngộ cách mạng “, nhìn thấy đà thắng lợi cũng như ảnh lãnh đạo của mắt trước mắt. Vì nơi nào cũng có mặt đất, có lãnh đạo vô cùng sáng suốt mà! Chỉ có những phần tử nghĩ ra, cầu an, chậm chậm hay phản động mới không thấy được lợi ích, ảnh hưởng lãnh đạo của vùng.

Nếu phủ nhận cái gọi là cao trào cách mạng đang lên tức là Phản động. Chỉ có phản động mới phủ nhận, xuyên qua sự có mặt và lãnh đạo đạo sáng suốt, tất cả đều giành chiến thắng trong bất kỳ vị trí nào, nơi nào, thời gian, không gian nào trên trái đất này. ·

Vấn đề này đã trở thành một nguyên tắc từ lâu đã được giáo dục cho các thành viên trong vùng, cho phép tuyên truyền vận động xem nó như một đường chân lý, một cố định cố định. Bây giờ nghe anh ta hỏi, tôi bối rối, thực không biết phải trả lời sao.

Nếu bảo tôi không biết gì, không thấy gì thì bất lợi cho tôi nhiều lắm. Mà trả lời theo phong cách nhìn thấy tai nghe, không có Phong cách gì đến lãnh đạo cũng như uy danh của Đảng thì dễ bị bịt mũ “Quốc Gia Phản động” hơn bao giờ. Như vậy, không biết tôi còn nguyên vẹn để trở về Sàigòn?

Nhưng nếu nói láo, đặt điều, thêu đúng với ý muốn của anh ta, Tưởng tượng ra một thứ “cao phong mạng”, “phong trào nổi dậy của nhân dân đô thị”, “giác ngộ cách mạng” mà tôi chưa hề thấy có một sự kiện cụ thể, một hình ảnh nào để chứng minh thì tôi không thể nói được.

Lòng tự ái và tự trọng không cho phép tôi hạn chế láo lếu như thế. Đồng tình cho người khác nói láo là điều xúc. Tự mình đặt điều nói láo càng nhục hơn, không thể thứ thứ được. Nhân cách, sản phẩm giá trị của con người là một phần lớn ở chữ tín mà ra.

Phải trả lời thế nào cho ổn định? Tôi cứ như vậy. Thôi thì đành... Tôi thở dài nhẹ nhàng nói với anh ta:

-Riêng tôi thì tôi không rõ lắm. Vì mãi bận học hành với đi dạy học kiếm thêm sinh sống, tôi ít đi đâu. Cũng không tiếp xúc với nhiều người nên... thú thật anh tôi dốt tình hình lắm, chưa rõ những sự việc xảy ra..

- Anh vừa là sinh viên, vừa là giáo sư đi dạy mà anh bảo ít đi, tiếp ít căng thẳng với nhiều người khác? Vậy thì ai tiếp xúc nhiều bây giờ, anh Tư? Hồ hồ phong trào sinh viên, học sinh đấu tranh cách mạng trong đó có anh mà.

- Thực tôi cũng hiền qua anh ạ! Tôi không rõ phong trào đó. Tôi chỉ được biết một điều là gia đình Ngô Đình Diệm càng ngày càng độc tài. Ai ai cũng ồn ào, bất bình về phòng anh em ông Diệm xem quốc gia là của gia đình, quyền lợi của mọi người dân là riêng của anh em ông ta và bè bè, phe nhóm của vợ chồng Ngô Đình Nhu. Ngoài ra còn có chuyện kỳ ​​thị tôn giáo... anh em ông Như ông Diệm ngược Phật giáo, đàn áp Phật giáo cho nên mọi người đều giận dữ. Các chùa chiền, các sư sãi đang vận động xóa bỏ những bất công. Sau này không biết sẽ ra sao. Trước đây, ném bom xuống dinh Độc lập, phục vụ đảo chánh năm 1960, anh em ông Diệm...

- Thằng Diệm chớ! - Anh ta ngắt câu nói của tôi. - Ông cái gì anh Tư? Anh em thằng Diệm bán miền Nam, làm tay sai cho Mỹ mà! Những dịch vụ đảo nhịp, ném bom xuống dinh Đọc Lập là cuộc cách mạng cao độ của nhân dân đô thị chớ! Vậy là chấm thật sự rồi.

- thú thật với anh, tôi dốt thật mà!

Anh ta uống thêm một liều nước, hút một hơi thuốc dài:

- Anh Tư nè! Anh biết không, tất cả mọi người đều hướng về Mặt trận Dân tộc Giải phóng để đấu tranh chống quân Mỹ và nhóm sai phản động. Momo là những phong trào chống bắt chiến binh, phong trào mui Mỹ về nước nhất Nam Bắc, Yêu Tuyển cử Tự do, Yêu lên dự án Mỹ Diệm. Hàng trăm, hàng ngàn người nhào ra đường siết chặt những xe lính quân dịch, đánh lộn với quân lính ngụy để giải thoát cho con em, chồng con họ. Rồi những phong trào sôi sục Mỹ về nước với sự ủng hộ nồng nhiệt của anh em ngụy quân. Họ bảo vệ tại Mỹ cho nên họ mới bị bắt linh mới bị đi chiến đấu, chết vì chiến tranh.

Mới đây có một cuộc biểu tình của nhân dân, căng biểu tình thật lớn tại chợ Sàigòn với hàng chữ: ” Hoàn hô Mặt Trận Dân Tộc Giải Phóng Miền Nam, đả đảo quốc Mỹ lược, đế quốc Mỹ cút đi “. Cảnh báo được lịnh đàn áp nhưng bị nhân dân tuyên truyền kéo thành ra cảnh sát làm lơ, còn vỗ tay hoan nghinh nữa chớ! Người ta còn tìm thấy trong hàng ngũ biểu tình còn có sĩ quan ngụy quân nữa. Kìa! Phong trào đấu tranh chống Mỹ Diệm của thanh niên, sinh viên, học sinh hiện giờ có thể nói là lên cao chưa từng thấy. Họ đang tiến hành quy mô, ồn ào chuẩn bị một cuộc tấn công tổng bãi khóa để phối hợp với nhân dân, thợ thuyền tổng thống công, tổng bãi thị. Những chuyện trời như vậy xảy ra giữa Sàigòn. Anh ở Sài Gòn mà anh bảo anh không hay biết, anh chấm tình hình? Lạy! Lạc thiệt! Trong khi đó, tôi ở tận nông thôn trú ẩn, không đọc báo, cũng không nghe radio tôi lại biết rõ từng chi tiết một. Sao không biết vậy anh?

Tôi đã thấy hot. Tại sao anh ta lại có thể tạo ra những sự kiện trời ban, dựng lên cái gọi là Phong trào đấu tranh chính trị của nhân dân đô thị? Tôi là sinh viên và cũng là một giáo sư giảng dạy ở trường Nguyễn Bá Tòng, ở Nguyễn Văn Khuê, sao tôi không nghe thấy các bạn tôi, các học trò tôi ai nói gì. Nơi nào tôi cũng tìm thấy một bộ mặt bình yên, một sự chăm chỉ học hành.

Còn cái chuyện biểu tình ở chợ Sài Gòn, căng biểu cảm với những câu ủng hộ, đả đảo thế kia, có sự tham gia của binh sĩ... Lần đầu tiên tôi được nghe anh ta nói.

Mãi cho đến sau này, từ tháng 5 năm 1963 trở đi mới có cái chuyện biểu tình và tình hình rối rắm, nhưng rối rắm theo cái loại khác đâu phải là kiểu binh lính sĩ quan xuống đường tham gia biểu tình tình ủng hộ Mặt Trận?

Đành phải giả dại qua ải, tôi giảm ngập nói với anh ta:

- Thì tôi đã nói trước với anh là tôi dốt thực sự mà! Cứ lo học hành và đi dạy kiếm thêm tiền cho đủ sống, tối ngày ở một xó, anh xem tôi phải làm sao theo tình hình được?

Anh ta xoa xoa hai tay:

- Anh not known! Anh là người Sài Gòn mà anh vẫn chưa biết tình hình chung thì trên toàn quốc anh không thể hiểu được. Anh biết không, trên khắp các chiến trường, giải phóng quân đang làm chủ tình thế, thắng như bong tre. Các plugin dài dòng của Mỹ. Từ kế hoạch “Xít ta trải” đến “quốc sách ấp chiến lược” rồi các chiến thuật “Phượng hoàng bay”, “Mãnh hổ vồ” hoàn toàn được phá sản. Ta kiểm soát ba phần tư đất đai, hai phần ba dân số. Đó là màu khởi động như vậy. Ở Sàigòn anh bị Mỹ Diệm bịt ​​mắt lại, làm sao anh biết được. Anh có nhứt ý kiến ​​tôi không?

- Dạ, anh nói thì tôi xin nghe!

- Không! Tôi muốn anh nhứt trí kia! Anh nhứt trí với tôi kia!

- Dạ, thì cũng... nhứt trí!

Anh ta cười khẩy:

- Sao lại vậy? Yếu xịu vậy! Nhứt trí mạnh chớ!

Anh ta bắt sang một vấn đề khác:

- Người dùng nào có vấn đề? Tôi được báo cáo là hiện tại ở Sàigòn đe dọa bắt lính lắm lắm. Nửa đêm đang ngủ, Cảnh sát, hiến binh đến vây nguyên khu phố. Sau từng nhà, Hương gặp thanh niên là bắt lùa hết lên xe, trải qua lửa quân dịch Quang Trung. Còn cái chuyện đi vào rạp hát hay đón đường vào những giờ đi làm, giờ tan cơ sở để lùa đi không ngày nào không có. Chủ năm trước thì xét giấy giới hạn tuổi, bây giờ khộng cần biết tới giấy luật pháp gì cả. Tôi không hiểu sao mấy anh lọt lưới được những cuộc chiến đường, những đêm làm xét nghiệm nhà? Bộ đường anh ở, trang nhà anh ở không có bình luận sao?

Mắt anh ta trôi lại, nhìn tôi xoi bói nghi ngờ. Đảm bảo tình trạng tôi thẳng đứng và khó chịu về cái hiểu biết hàm hồ vô căn cứ, chỉ chực cấp tốc, tấn công tôi. Tôi phải giải thích cho anh ta biết:

- Việc trả lời khai gia đình là việc kiểm soát dân số, nhà tôi cũng được xét nghiệm. Nhưng xét đâu phải mùi thanh niên là lùa đi. Việc chận đường, đón ngõ để lùa thanh niên đi lính, chà... điều đó tôi e không đúng lắm. Anh nghĩ thế nào mà chọn là tôi may mắn, lọt lưới? Còn có luật, anh Năm!

- Anh cho là tôi nói thêm à? Anh tưởng tượng nó tốt lắm sao? Đế quốc, phản động càng thua lỗ càng lộn. Chúng tôi có từ chối một hành động gian man, đàn áp tàn nhẫn nào đâu? Chuyện đó ai mà không biết! Legal bất cứ cái gì trong đó! Nói cho ngay...tôi cũng thở thắc mắc, tại sao anh chưa bị nó bắt lính? Ngoại trừ anh là...

Tôi tức đến muốn nổi điểm đóm mắt. Tôi chận lời anh ta:

- Không! Chuyện thật dễ hiểu anh à! Một lần nữa tôi lập lại với anh là sinh viên theo luật tôi được trì hoãn cho đến khi nào tôi học xong mới phải đi lính.

Tôi cho tay vào túi khung, lấy hộp đựng bình, giấy muộn dịch ra, đưa vào mặt anh ta. Tôi nói với tất cả các dọc:

- Đây là tờ tiền dịch của tôi nè. Anh xem đi để biết tại sao? Anh nghi ngờ, anh nói tôi láo với anh sao?

Anh ta lạnh lùng, không nói khả năng cả, cầm lấy giấy tờ, đưa ra trước đèn xem xét rất lâu, có vẻ muốn tìm ở đó, một chút thời gian mới.

Tôi nói với anh ta:

- Này, anh hiểu tại sao rồi chứ?

Anh ta khao khát giấy tờ, trả lời tôi. Trên môi anh ta cũng nở nụ cười, xem như không có chuyện gì xảy ra. Bất ngờ, anh ta nói lảng đi:

- Này... anh Hùng! Có bao giờ anh thấy tiếc không?

- Anh có sao không? -Tôi hỏi-. Tôi chưa hiểu anh định nghĩa gì?

- Tôi tiếc cái sự nghiệp chính trị của anh đó! Công lao 9 năm tham gia kháng chiến chống Pháp giờ anh bỏ không tiếp tục nữa sao?

Châm một liều thuốc lá, tôi viết phác thảo:

- Anh Năm! Tôi nghĩ rằng nhiệm vụ công dân đối với đất nước tôi đã làm tròn. Tôi tự động đừng sao tôi lại tiếc? Kháng chiến chống Pháp 9 năm, Pháp phải cuốn gói về Pháp. Nhiệm vụ của tôi đương nhiên hoàn thành, tôi sẽ đối diện với mọi người về sự đóng góp công lao đó chớ!

- Nhưng anh quên rằng cuộc kháng chiến 9 năm chống Pháp chỉ mới thành công phân nửa. Vì đất nước ta hãy còn bị chia đôi. Độc lập chỉ có phân nửa nước thuộc miền Bắc. Còn lại miền Nam. Mỹ chân pháp nhảy vào xâm lược, thực hiện thủ thuật thực hiện phong cách dân sự mới để rồi thôn tính miền Bắc bằng âm mưu gây chiến tranh đặc biệt. Do đó, cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc chưa kết thúc khi đế quốc Mỹ còn trên vùng đất này. Anh chỉ mới chống Pháp và chưa đánh Mỹ. Vậy có nghĩa là anh bỏ cuộc nửa chừng thì làm sao có bảo là đã làm tròn thể phận đối với Tổ quốc?

Tôi bối rối trong một cuộc thảo luận ngắn gọn của anh ta. Nếu tôi cứ tranh luận theo kiểu bình tĩnh, không phải sợ hãi, không dè dặt, theo quan điểm của tôi thì anh ta sẽ phản ứng ra sao đây? Và những gì sẽ chờ đợi tôi và gia đình tôi? Nếu không tranh luận về ngã ngũ thì tôi là người có tội, là người bị kết án, luôn phải cúi đầu không được an mặt lên, chịu sự phán xét, phán quyết của anh ta. Nhưng bây giờ làm thế nào?...

Ra vẻ thành khẩn, thật thà, tôi hỏi anh ta:

- Riêng tôi, tôi có thắc mắc này... Tôi nghĩ câu trả lời của anh ấy sẽ xác định việc tôi đã làm tròn hay chưa tròn đối với Tổ quốc đó!

- Ờ! Ờ! Anh cứ hỏi tôi vui lòng giải thích để anh được thông suốt.

- Mục đích, ý nghĩa của cuộc kháng chiến 9 năm trước đây là gì, anh Năm?

Anh tach mắt lên, tỏ vẻ bất mãn, khó chịu vì câu hỏi của tôi. Hỏi như vậy khác nào tôi xem anh ta tầm bình thường... Giọng anh ta gạt lên, thiếu bình tĩnh quang sắc:

- Là làm cách mạng giải phóng dân tộc, giành lại độc lập, chủ quyền cơm no áo ấm, người cày có ruộng, bỏ bỏ mọi bất công...

Tôi chen vào, xoa dịu nội tâm của anh ta:

- Xin anh đừng giận dữ. Tôi không có ý nghĩ chất vấn hay xem thường anh đâu, nhưng vì có thắc mắc nên tôi thành thực nói ra để anh giải thích dùm... Điều tôi muốn nói là mục tiêu kháng chiến 9 năm để chống Pháp thì khi Pháp bị đuổi về nước, mục tiêu của chúng ta đã hoàn thành...

Anh ta cũng dịu giọng xuống, cướp lời tôi:

- Chưa! Còn đế quốc Mỹ và nhóm phản động sai cấu hình với đế quốc nữa đừng! My My is only one.

- Anh cho tôi nói, tạm thời chưa tính đến Mỹ ngựa, chốc nữa đã! Mình nên giải quyết vấn đề Pháp. By thế, vấn đề được đặt ra là kháng chiến chống Pháp. Pháp về nước, mục tiêu của bạn chưa được thực hiện?

- Chưa! Anh quên Mỹ với Pháp chỉ là một. Mỹ đi chân Pháp ở miền Nam này mà, tách rời vai trò Mỹ với Pháp ở Việt Nam đâu được.

- Khác với anh...

- Không! - Anh ta ngắt câu nói của tôi. - Đế quốc và thực dân tất cả đều giống nhau. Hồ hồ mục tiêu cách mạng giải phóng dân tộc đâu chỉ có chuyện chống Pháp hay chống Mỹ? Anh đã từng tham gia chiến tranh, anh đã là một người già, anh cũng biết rõ con đường cách mạng mà Bác và Đảng vạch ra đã đưa nước Việt Nam tiến lên xã hội chủ nghĩa, thiên đường hạnh phúc của nhân loại mà!

Và đương nhiên, anh ta ngồi ngay dậy, nhìn tôi không chớp mắt:

- Anh nghĩ sao? Cuộc kháng chiến chống Mỹ Diệm của nhân dân miền Nam ngày nay, anh đứng về bên nào? Không thể có chuyện đứng giữa, xem mình là người ngoại cuộc, bàng quan..Chỉ có hai con đường, hoặc đứng về phía nhân dân, hoặc theo Mỹ Diệm chống nhân dân. Sau đó anh ấy đứng về phía nào?

Tôi bối rối đến cùng cực. Anh ta tấn công một loạt từ tối đến giờ. Và bây giờ, anh ta ngâm tôi vào chân tường. Buộc tôi phải trả lời, buộc tôi phải chọn một trong hai con đường anh ta vừa nêu ra. Tôi đứng thẳng đến mức độ sạch sẽ.

Tôi những tưởng tượng nhung nào đi nữa, mục đích của chuyến đi được mời tôi về lần này, người ta sẽ nhắm vào công việc chính là thuyết phục bằng mọi cách để tôi theo ra chiến khu chống Mỹ Diệm. Nhưng tôi chỉ hình dung được sự thuyết phục bằng những nụ hôn và những câu nói thân tình theo kiểu xưa kia từng áp dụng. Tôi không thể hình dung được trạng thái như “đối diện với kẻ thù” và ngâm vào chân tường như đêm nay.

Trong hoàn cảnh này, Tôi, cả gia đình tôi đều nằm trong bàn tay to lớn của họ, chịu áp lực bảo chế của họ thì còn biết làm sao?

Tôi hoàn toàn nước miếng qua cổ sứ, quyết trả lời cách anh ta là bao giờ tôi cũng đứng về phía nhân dân, phía mạng nhưng chưa kip nói thì anh ta tự phá tan không khí thở thở nụ cười của kẻ chiến thắng:

- Vì không bằng lòng cho anh ngoại trừ hay hơn thế nữa, đứng về phía chống lại nhân dân nên chúng tôi mời anh về gặp mặt chúng tôi hôm nay. Mời anh tham gia kháng chiến lần nữa, kế tiếp tục sự nghiệp cách mạng anh bỏ mộc từ năm 1954 đến nay. Anh có thể tham gia kháng chiến tại nhà tỉnh, hoặc bất cứ nơi nào anh muốn. Nếu anh không đồng ý, hãy từ chối lời mời của chúng tôi hôm nay, điều đó có nghĩa là... anh... anh... bắt buộc chúng tôi xem anh là người của đối phương.

Anh ta đứng dậy, bồn ngồi, cười nụ:

- Anh nghĩ thế nào? Trả lời cho tôi biết sau cũng được. Theo kháng chiến, tương lai anh sẽ tiến bộ, rực rỡ, được nhân dân hoan chào đón, nhớ ơn đời đời. Gia đình hai bác cũng hiền, được mở mặt mở bạn với bà con xóm làng. Vinh quang biết bao nhiêu...

Và anh ta nắm lấy tay tôi kéo dậy, lắc mạnh:

- Bây giờ cũng muộn rồi. Tôi về. Đêm nay anh nghĩ kỹ đi. Ngày mai tôi trở lại. Chào anh, anh Hùng nhé!

Buông tay tôi, anh ta hoành tráng tiến tới Đưa cửa, bước ra sân. Ngoài sân, trời tối mù mịt.

° ° °

Anh ta về rồi, tôi ngồi trong chốc lát. Dù biết trước rằng ai cũng đặt ra vấn đề này, ai cũng mời tôi tham gia tổ chức của họ. Từ lâu, vấn đề này được coi là một điển điển phương thức, một nguyên tắc bất di, bất dịch.

Biết vậy, nhưng khi vấn đề được đặt ra, tôi kinh ngạc đến bình tĩnh. Tôi đứng thẳng vì tôi chưa bao giờ nghĩ đến người ta sẽ bắt buộc tôi..

Thấy anh ta về, từ nhà trong ba tôi bước ra:

- Thằng Năm đó, nó nói gì lâu vậy con?

Tôi trả lời câu trả lời:

- Anh ta bảo quản Tỉnh ủy, anh ta mời con tham gia mạng, bất kỳ ở đâu cũng được. Điều đó có nghĩa là về Mỹ Tho cũng được nhiều nơi khác họ cũng giới thiệu cho.

- Con trả lời ra sao?

- Chưa! Con chưa trả lời. Và anh ta cũng không cho con trả lời, bồn tắm dậy đi về liền, bảo đêm mai anh sẽ quay lại để biết ý kiến ​​quyết định của con. Anh ta bảo trì chỉ có hai con đường, hoặc bên cạnh này, hoặc bên kia chứ không thể trả lời các phân tích được.

Ba tôi đã hết dài. Tôi cũng viết dài. Hai cha con yên tĩnh. Sau cùng ba tôi ầm ĩ bảo tôi:

- Thôi đi! Ngày mai về Sàigòn đi. Ở dưới đây ba sẽ lời tìm cách nói lần hồi, đưa đưa cho họ cho xuôi thì thôi.

- Không xuôi đâu ba. Họ sẽ làm da với ba má chớ không để yên đâu ba!

- Bất kỳ quá khích nó ba qua cồn cho học tập gì đó, giam giữ mười nửa tháng rồi thảnh thơi về. Quá nữa nó giết ba là cùng!

- Con đâu chịu được. Con sống sao nổi ba! Này ba! Hay... ba má bỏ hết nhà cửa, vườn tư được về Sàigòn ở với vài con đi ba. Nghĩ rằng, chiến tranh này cũng không kéo dài lâu đâu. Yên ổn mình lại trở về, tu bổ lại. Hồi thời phản chiến 9 năm mình nghĩ bỏ nhà cửa đất đai là gì! Về Sàigòn ba đừng lo, kêu con sẽ đi làm, không việc gì phải đề cập đến vấn đề sinh sống đâu ba!

- Ba nghĩ nhiều rồi Hùng! Không thể ở đâu. Thà ba chết thì thôi, chớ công lao mồ hôi nước mắt cả đời ba bỏ lại cho lũ đó nó ảnh hưởng. nó còn thêu, đặt điều, khúc rao này, ba chịu sao được?! Rồi còn một ông bà nội đó... ai chăm sóc? Ai thăm viếng? Bỏ nội dung ở một sao con của mình?

Tôi thích người:

- Vậy thì con đâu thể về Sàigòn để ba má phải chịu cho họ hành hạ được. Giết ba, nghĩ họ không đến nỗi khổ công việc đó. Vì sau lưng gia đình mình cũng còn 9 năm kháng chiến chống Pháp, rồi còn có anh Hai con tập kết miền Bắc nữa chi? Nhưng họ sẽ bắt ba đi, hành hạ ba, không nhẹ nhàng thu tài sản nhà mình, cho mình là địa chủ quan cố gắng. Bất cứ điều gì phản hồi về theo họ, họ mới thôi. Ba, con bão ba mà! Ba má về Sàigòn với sự phiền toái. Thời chiến tranh ly loạn, xa ông bà, ông bà không bùng vô địch.

Ba tôi vẫn lắc đầu:

- Ba nói là ba nghĩ kỹ rồi. Không thể truy cập được! Sáng mai, nắng lên một chút, ba trét chai lại những món quà đặc biệt xuống chợ Mỹ. Về Sàigòn đi! Đi đường sông, họ không hay đâu. Đừng lo lắng gì, ở nhà ba sẽ tìm cách đưa ra cho họ. Ba má giờ già rồi. Họ đã giết ba hay làm gì ba cũng được. Ước nguyện của ba là lo cho những con người, học hành hướng tới nơi chốn. Chờ còn vài ba tháng nữa, ăn Tết ra ngoài ngày là con thi xong cái cử nhân Luật rồi.

Nông một chút, ba tôi rưng rưng nước mắt nói tiếp:

- Nếu họ có làm gì ba... thì con có thể ra đời làm việc được. Con nuôi má con về nuôi dưỡng, săn sóc mấy em con thay ba... chớ để con phải vì ba... bỏ học hành, hấp hối cả đời. Đi theo họ thì ba khổ lắm. Hoàng được nơi con!

Sau một đêm trằn trọc, không ngủ, tôi thấy rằng tôi không thể để ba má tôi chịu đựng những nỗi đau cơ sở điêu khắc vì tôi làm người ta gây ra.

Trong cuộc đời, không có gì đẹp bằng sự hy sinh. Hy sinh cá nhân mình để cho mọi người chung quanh được vui sướng. Cha mẹ hy sinh cho con cái này tại sao tôi không thể hy sinh lại cho người và em tôi? Ba má tôi già rồi, đời sống ý còn bao lâu nữa, người sẽ được yên vui, ảnh hưởng những ngày còn lại. Tuy nhiên xin tôi chua xót nhưng tôi xin vui lòng chọn giải pháp này..

Tôi không biết là mình sẽ chịu đựng với họ bao lâu, nhưng ít ra, họ cũng để cho ba má tôi được yên thân. Những điều tôi được tiếp tục học hành động trong thời gian tôi vẫn đi theo họ. Biết đâu, trong thời gian đó có nhiều may mắn xảy ra đến, quê tôi thoát khỏi cảnh im lặng, không tiếng cười cả đến tiếng chó giám sát cũng không!

Họ thấy gia đình tôi khá giả, dù rằng sự khá giả còn thua thân mật rất xa hàng ngàn gia đình khác. Sự giả tạo được tạo ra bằng chính công sức lao động, mồ hôi nước mắt của ba má tôi.

Trong chế độ của họ, họ không bằng lòng. không chấp nhận cuộc sống no ấm đầy đủ của những người không phải là họ. Họ ghét tất cả những người được học, ghét cái hiểu tri thức, biết nhiều của người khác.

Mặt khác trước kia tôi đã từng đi kháng chiến, biết nhiều về tổ chức của họ, là tường thuật những phương pháp hoạt động cơ sở, tôi được mời vào học trường sĩ quan Thủ Đức hoặc làm việc cho Quốc Gia thì có thể gây nhiều thiệt hại cho họ về phương pháp tiếp cận truyền tải hay cả về vật chất cũng nên.

Có lẽ vì những lý do đó, họ mới được sử dụng đến hạ sách cuối cùng, thủ đoạn rún ép. Hạ sách nhưng có kết quả. Như những trường hợp tương tự xảy ra lâu nay. Những gia đình ở thôn quê, có con học hành, làm việc ở Sàigòn, ở hàng ngũ Quốc Gia, họ ép buộc gia đình đến thuyết phục, Người kéo con em trở về cùng họ. Nếu gia đình không chịu, không kéo nổi nổi thì họ tìm đủ mọi cách để hành hạ, làm khổ gia đình, con em phải động lòng ẩn ẩn, nặng tình cảm gia đình đi ngoằn mắt hy sinh.

Trong 9 năm vẽ chiến, họ đã làm như thế. Ngày nay họ vẫn làm như thế. Kinh nghiệm qua lịch sử đông tây từ xưa đã dạy họ. Trường hợp Đổng Kim Lân, trường hợp Từ Thứ trong truyện Tầu không là những điển hình nổi bật hay sao? Và người anh hùng Nguyễn Trung Trực vang danh với chiến công Nhật Tảo đã không vì mẹ phải chịu đựng mình cho bọn Pháp cướp nước chặt đầu sao?

Bây giờ đây, với tôi, tôi đã thừa nhận họ rồi. Tôi chấp nhận giải pháp của họ. Chỉ đau khổ một điều, làm sao thuyết phục cho ba má tôi bằng lòng, chấp nhận sự hy sinh của tôi...

Đêm sau, tôi ngồi hút thuốc lá chờ anh ta ở trước sân nhà. Tiếng sóng Cửu Long vẫn cuồng nộ dồn dập vào bờ biển. Gió vẫn xào động mấy tàu dừa thì thầm thì than thở. Trời đêm nay đầy mây, gắn mất cả những vì sao.

Có tiếng chân đi trên đất phía ngoài cổng. Tôi lên tiếng hỏi:

- Anh Năm hả, anh Năm?

Giọng nói quen thuộc, khe khẽ, từ cổng nói vọng vào:

- Phải! Tôi đây anh Hùng!

Bước chân của anh ta càng rõ dần dần. Anh ta đến. Tiến lại bắt tay tôi rồi ngồi xuống băng đá cạnh tôi, anh ta hỏi ngay:

- Thế nào anh? Anh quyết định xong rồi dừng?

Tôi cười, như không có chuyện gì xảy ra:

- Phải quyết định điều gì đây, anh Năm? Tôi chỉ tiếp tục làm lại công việc tôi đã làm. Tôi nghĩ vấn đề này thật dễ dàng.

Giọng cười anh ta trở nên nổi tiếng. Và anh ta dậy dậy:

- Hoàn hô anh! Bắt tay anh cái nữa đi! Tôi xin thay mặt cách mang, nhân dân hết sức vui mừng đón tiếp anh! Anh ở lại với chúng tôi lần này chớ?

- Chưa được, anh Năm! - Tôi trả lời.- Tôi còn phải về Sàigòn thu thập công việc gia đình, những chuyện riêng tư của tôi. Ăn Tết xong mới đi được.

- Cũng tốt! Nhưng ý anh thế nào? Anh muốn công tác ở đâu?

Tôi chưa được trả lời, anh ta tiếp:

- Tôi xin trình bày để làm rõ. Về vấn đề công tác nơi nào cũng là công ty cách mạng, đều vinh quang như nhau. Tổ chức ở nơi nào cũng là tổ chức của các bang. Thực tình mà nói, những người trí như anh, ở tỉnh nhà rất cần nên ủy mới thị giác chỉ cho tôi đến tiếp xúc với anh. Nhưng dù sao giải quyết vấn đề công tác còn dựa vào nguyện vọng của anh nữa. Nếu anh không muốn ở tỉnh mà về Miền, về Mặt Trận Dân Tộc Giải Phóng Miền Nam, ông chủ luật sư Nguyễn Hữu Thọ, chúng tôi cũng xin giới thiệu và đưa anh đi. Nếu anh muốn ở lại Sàigòn, công tác cho cơ sở nội thành thì chúng tôi sẽ giới thiệu với Thành Thủy, ở đó các đồng chí sẽ trực tiếp tiếp xúc với anh. Nơi nào cũng được, tùy chọn.

Tôi trả lời:

- If tham gia phản vật chiến, tôi thấy tôi không có cơ sở hoạt động. Bởi tôi có nhược điểm là hay ăn to, nói lớn dễ lộ lắm.

- Vậy anh chọn nơi nào? Về đây với tôi nhé?

- Trước giờ, miền Đông, chiến khu D là tôi chưa được biết đến. Nhưng được nghe người ta ca tụng về miền Đông vô cùng khổ đau, tôi sẵn sàng chịu đựng gian khổ đó. Vậy xin anh cho tôi về Miền đi. Ở đó, vấn đề phân công cũng dễ dàng. Người sử dụng hết khả năng của tôi. Anh đồng ý chớ?

- Đương nhiên là đồng ý! Anh cũng muốn như vậy. Để tôi báo cáo lại ở trên. Ở trên sẽ được thu thập và liên lạc với anh sau. Điều cần nhất, từ bây giờ, về Sàigòn chuẩn bị sẵn, ghi địa chỉ của anh vào cuốn sổ này dù tôi. Sau đây người ta biết chỗ này để tìm anh.

Anh ta lấy văn bản và sổ tay đưa ra cho tôi, nhấn đèn pin soi cho tôi viết địa chỉ. Xong anh ta lưu vào túi.

- Thời gian nào anh ấy thường có mặt ở nhà?

- Sáng sớm, chiều dài và buổi tối. Không có tôi, còn tôi chi?

- Làm chủ em anh biết việc gì?

- Để tôi nhung, nhưng anh phải nhớ là sau Tết.

Anh ta đứng dậy:

- Anh còn nói gì nữa không?

- Không!

- Vậy xin từ giã anh! Hiện tại tôi còn bận nhiều công việc khác nữa.

Cùng lúc đó, tiếng trống, mõ nổi lên như đêm qua. Anh ta khoa tay làm một cuộc bầu cử chỉ:

- phát hiện bắt đầu rồi đó! Từ bây giờ chúng mình là đồng chí với nhau rồi.. Chào anh! Mong rằng trên đường cách mạng mình vẫn gặp lại nhiều lần. Chúc mừng anh tiến bộ nhiều.