RANH ĐẤU

Bây giờ, người ta đang tranh đấu. Trẻ tranh đấu. Già tranh đấu. Thầy tu tranh đấu. Học trò tranh đấu. Bà già lông vịt và con nít cũng vui vẻ tranh đấu. Nền dân chủ của chúng ta đi hia bẩy dặm. Cho nên, tranh đấu không còn là một cần thiết. Mà hóa thành những màn hề tạp lục. Người ta đang tranh đấu. Guồng máy đang chạy phăng phăng. Dòng nước lũ đang cuồn cuộn chảy. Dại dột cản ngăn sẽ bị nghiền nát, sẽ bị làm thân của một cánh bèo khốn nạn. Đó đây, chỉ nghe văng vẳng âm điệu cổ võ của loài cỏ đuôi chó. Chỉ nghe tiếng phân trần cô đơn của nhà nước. Rồi khi tiếng phân trần cô đơn chìm lắp vào biển sóng chống đối là dây kẽm gai cản lối, là khói lựu đạn cay mù trời. Và im lặng. Tôi chưa hề nghe lời cản ngăn, hòa giải. Cỏ đuôi chó đối lập ngả rạp theo chiều gió tranh đấu. Những người ý thức buông xuôi trách nhiệm. Họ thụ động, hèn nhát, đê tiện. Sự thật, họ nhìn thấu nhưng đôi mắt họ khép chặt, giả vờ mù. Để chẳng muốn trở nên người cứu quốc hoặc chẳng bị nghiền nát vào guồng máy. Sự thật, họ nghe rõ nhưng họ bịt hàm thiếc, giả vờ câm. Để chẳng muốn mất phiếu và bị mang tiếng thân nhà nước.

Nhà nước! Các ông nào thương gì tôi. Chê các ông vài điều nhỏ mọn, các ông để tâm thù hằn. Khen các ông điều to lớn, các ông dùng thủ thuật qua sóng, cố tình gây ngộ nhận chúng tôi chỉ là khúc sông đò sang ngang được. Vì vậy, các ông cô đơn. Những kẻ có nhiều thứ để sợ mất thì ích kỷ, không dám nói sự thật. Các ông chỉ thèm hậu thuẫn bằng những tiếng nói sự thật của những người trí thức sáng giá. Họ hoàn toàn nín thinh. Họ chỉ can đảm nói sự thật trong phòng trà. Và nếu lời họ được công bố, họ thanh minh với hốt hoảng, lo sợ.

Guồng máy sẽ nghiền nát những gì? Dòng nước lũ sẽ cuồn cuộn chảy về đâu? Và bao giờ vỡ bờ? Những bậc thầy của những người tranh đấu đắp chăn ngủ vùi hoặc chong đèn nghiên cứu văn hóa hậu chiến! Có kẻ «buồn nôn» và cứ tưởng những bãi nôn của mình nó hợp thời trang lắm. Những nhà nghị sĩ can đảm «chiếu tướng» đâu rồi? Lương tâm của họ đi vắng trước một nghịch cảnh chung ư? Họ nỡ để tuổi trẻ phiêu lưu quá xa trong cuộc phiêu lưu không sửa soạn hành lý? Tôi chờ đợi một người dám nói sự thật với nhà nước, với người tranh đấu. Nói bằng chân tình.

Không thấy. Hầu như, rặt những giọng nói mị tuổi trẻ của lũ phù thủy, lũ đạo diễn mù đeo kính đen. Trên đầu những người tranh đấu, đã hiển hiện bầy kên kên chờ rỉa rói Thất Vọng cùng lũ cầy cáo đợi hoan hô Thành Công. Kên kên và cầy cáo muốn làm băng hoại đất đứng của chúng ta. Kẻ thù còn đây. Chúng vẫn sát nách ta. Kẻ thù ấy được quên khuấy. Phút chốc, kẻ thù chính chỉ còn là hình ảnh mơ hồ. Và đau xót tận trái tim, nhà nước miền Nam, những người lãnh đạo chống kẻ thù chính của nòi giống, bị đồng hóa với kẻ thù!

Tôi không có gì để lo sợ bị mất. Tôi không phải chính khách để lo sợ bị đả đảo bị mang tiếng «phản bội», lo sợ bị mất phiếu. Tôi không ham làm anh hùng thật hay anh hùng rơm. Tôi chỉ là người cầm bút. Thứ sợ bị mất, có thể, là ngòi bút. Giữa Hà Nội ngùn ngụt lửa hờn của phường cẩu nhãn, nhọn hoắt lưỡi lê độc tài, lủng lẳng những dây treo cổ, một người cầm bút còn dám nói «Tôi sẽ dùng đao khắc văn lên đá» thì ở Sàigòn tự do, tôi có quyền thách đố bọn bá đạo «cướp bút» của tôi. Khốn nạn đến với tôi, tồi tệ nhất thì cũng chỉ là một tẩy chay vô tội vạ, một chửi bới vu vơ, một chụp mũ không duyên cớ.

Tôi được hít thở không khí tự do, tôi có quyền phát biểu những ý nghĩ chân thành của tôi. Ý nghĩ không bao giờ là kết tội, lên án. Hãy cứ nói được ý nghĩ của mình. Để khỏi xấu hổ rằng, cầm bút khoe khoang nói sự thật mà sợ hãi không dám nói sự thật trong ý nghĩ chủ quan của mình. Tôi không thể là những cổ thụ hết sinh khí, những bình vôi đặc xịt, những thư lại ngót đời người còn được lưu nhiệm để cản trở tuổi trẻ. Tôi thèm tranh đấu như những người thèm tranh đấu nhất. Kẻ bị nguyền rủa là kẻ giết chết nhiệt tình và lòng tự ái của tuổi trẻ, là kẻ đạo diễn tuổi trẻ đóng nhiều trò tạp lục trên sân khấu đời.

Mấy năm trước, tôi đã thấy thằng đạo diễn đeo kính đen đẩy tuổi thơ ra giữa đường mù mịt khói lựu đạn cay. Thằng đạo diễn đứng trong sân, dưới gốc cây bồ để. Tuổi thơ lên tám, lên mười, đầu trùm miếng ni lông, hăng hái nhào tới hàng rào kẽm gai của «bạo lực», nhặt lựu đạn cay liệng trả «bạo lực». Tuổi thơ được giải trí bằng thù hận thay vì bằng hồn nhiên ở các công viên có xích đu, cầu tuột. Vở kịch tranh đấu của đạo diễn đeo kính đen đây. Tranh đấu! Ôi, những viên gạch ném cảnh sát của con nít sẽ tranh đấu cho mục đích nào?

Năm nay, trong ngày đưa chí sĩ Phan Khắc Sửu về nơi yên nghỉ cuối cùng, tôi lại gặp những em bé mười ba, mắt trong thủy tinh, tóc xanh mướt, môi hồng tương lai, rướn mình, giơ tay, gân cổ hô những khẩu hiệu sắt thép mà các em không hề nghĩ ra: «Đả đảo quân phiệt độc tài. Phản đối tái lập bang giao Miên Việt. Phản đối chiến tranh mở rộng...» Tự nhiên, tôi xúc động lạ thường. Tôi muốn nói chuyện với các em ấy. Tôi muốn nói rằng người ta sinh ra để sống chứ không phải để tranh đấu. Khi phải tranh đấu thì người ta khổ lắm. Cùng cực lắm mới cần tranh đấu. Không tranh đấu thì chết khốn nạn mới vùng lên tranh đấu. Tranh đấu, các em ơi, không bao giờ là trò chơi giải trí.

Tôi sẽ nói với các em, chỉ nói với các em, vì tôi biết các em, có thể, được phù thủy xúi «đả đảo» tôi hôm nay, có thể nhục mạ tôi là «nhà báo mật vụ, ký giả nhà nước», hôm nay, nhưng ba bốn năm sau, các em sẽ hiểu tôi và thương xót tôi như tôi đang thương xót các em. Tôi bắt đầu chuyện tranh đấu gần nhất.

Tất cả những cuộc tranh đấu, kể từ tháng tư, năm nay, đều khởi sự bằng cuộc tranh đấu ồn ào, lộng ngôn và chẳng đi đến đâu của một số chủ báo Sàigòn. Khi nhà nước quyết định tăng thuế giấy in báo, số chủ báo diều hâu đã tranh đấu giành thắng lợi miễn thuế. Chủ báo, trước hết, chỉ là một công dân như mười mấy triệu công dân của đất nước. Mười mấy triệu công dân bị è cổ gánh Kiệm Ước, chẳng dám to tiếng chống đối. Còn mấy ông chủ báo thì đòi làm công dân... đờ luých. Mấy ông chủ báo nói rằng, dư luận quốc tế xúc động lắm. Tôi được vài ông nghị sĩ, dân biểu đi Tây, Anh về rỉ tai rằng, thiên hạ nó bịt mũi chê bai. Nó bảo, ở nước nó, sữa của con nít là vấn đề trọng. Mọi thứ kể như vất đi. Sữa trước hết, ưu tiên, Kiệm Ước bắt sữa của con nít... đóng thuế. Báo chí bỏ rơi con nít. Và chỉ nghĩ quyền lợi của riêng mình. Thì cũng cứ được đi nếu mấy ông chủ báo đừng lộng ngôn, xuyên tạc đóng thuế thành đàn áp báo chí, bóp nghẹt đệ tứ quyền.

Khẩu hiệu «Phản đối chính phủ bóp nghẹt đệ tứ quyền» là một kích thích tột cùng nhiệt tình và lòng tự ái của tuổi trẻ. Đệ tứ quyền là báo chí. Báo chí sắp bị đóng cửa đến nơi rồi. Chính phủ ngăn cấm báo chí xuất bản. Ký giả, nhà văn sẽ bị «cảnh sát» cướp hết bút đem về bỏ vào ngục! Thực tế có phải vậy không? Thực tế chỉ là thuế kiệm ước đánh muộn màng vào giấy in báo. Vật liệu sản xuất ra giấy báo bị đánh thuế mà giấy báo không bị đánh thuế thì mới là đũa thần kinh tế. Ông tổng trưởng Phạm Kim Ngọc đã không thể trở thành «ba ghét ma dzích» của nền kinh tế không sản xuất. Ông ta bị nhục mạ. Đó là việc của ông ta. Tôi chẳng nên đề cập. Thực tế là báo chí vẫn xuất bản đều đều và chửi tổng trưởng kinh tế một cách... «pha» quy chế báo chí.

Như vậy, chính quyền bóp nghẹt đệ tứ quyền ở cái chỗ nào? Giấy báo tăng, báo sẽ tăng giá (như đã tăng). Độc giả lãnh thuế chứ chủ báo đâu dám hy sinh. Những người tuổi trẻ bạn tôi, em tôi, học trò tôi không thích suy xét. Tuổi trẻ ít bao giờ tính toán. Bởi thế, luôn luôn bị lợi dụng, luôn luôn bị đạo diễn mù đeo kính đen đẩy lên sân khấu diễn những vai trò không thích hợp với mình. Tuổi trẻ đã bãi khóa ủng hộ báo chí vì tưởng báo chí sắp bị giết hết. Báo chí đã hân hoan đón tiếp sự hậu thuẫn của tuổi trẻ thay vì, nếu tranh đấu đúng, cám ơn họ, mời họ xê ra, đây là cuộc tranh đấu riêng của báo chí. Nhưng báo chí cần liên kết. Và nhiều đoàn thể khác nhào vô. Thậm chí một anh dân biểu nổi tiếng ăn cắp cũng tuyệt thực ủng hộ báo chí! Ngoài quý vị tranh đấu báo chí, tôi không hề thấy các bậc thầy khả ái của sinh viên, học sinh, không hề thấy các bậc nghị sĩ, dân biểu đủ tư cách can ngăn sinh viên, học sinh đừng có dại dột dấn thân vào một «mission impossible» một cách phước thiện!

Tuổi trẻ dấn thân vì «giữa đường thấy việc bất bình chẳng tha», Tốt lắm. Tuổi trẻ xuống thuyền không toan tính. Tốt lắm. Hỡi những người tuổi trẻ thân mến, các bạn đã dấn thân chưa đúng lúc. Khổng Tử (hình như thế) nói rằng: Nếu vì đại cuộc, ta có thể móc trái tim ta hiến dâng đại cuộc. Nhưng nếu không phải đại cuộc, một cái lông chân cũng đừng hòng ta thí cho. Các bạn đã móc tim góp vốn cho lũ đánh bạc biển lận từ mười năm nay. Mãi mãi các bạn lầm lẫn. Bây giờ, sự lầm lẫn tai hại hơn. Tôi rất tiếc mình học hành lem nhem, không đủ ký lô khoa bảng nên không đủ tư cách khuyên nhủ các bạn. Tôi cũng rất tiếc mình không được nửa buổi làm thần tượng để cảnh cáo con đường phù thủy đang chờ các bạn. Nếu kẻ thất phu vẫn được phép nói lên những lời nói chân thành của nó, tôi ước mong các bạn coi những dòng chữ này là cung cách diễn đạt tư tưởng của một tên thất phu, một đứa suốt đời mơ ước làm sinh viên mà học hành bị cản trở.

Tôi muốn hỏi các bạn rằng những ngày ngất xỉu vì lựu đạn cay, lựu đạn mửa, sống dở chết dở vì đòn của thợ đánh ở quận cảnh sát nọ sẽ đem lại cho đại cuộc những gì? Trước các bạn, nhiều người tuổi trẻ tranh đấu, đã khốn khổ, đã bị lợi dụng. Ai biết bây giờ họ ở đâu? Ai biết Nguyễn Hữu Đông, Tôn Thất Tuệ, Lê Hữu Bồi nữa nhỉ? Và biết để làm gì?

Tuổi trẻ không tranh đấu là tuổi trẻ vất đi. Chẳng phải vì mình thiếu bằng cấp tú tài mà tôi ghét những thứ học gạo, học mòn teo người. Để đỗ cao. Được học bổng xuất ngoại du học. Về nước làm công chức. Sống cái cảnh buồn tênh «Sáng vác ô đi, tối vác về». Khi đất nước chỉ còn toàn những thư sinh kính trắng, chiều thứ bẩy, sáng chủ nhật thả trôi cuộc đời ở bàn mà chược, dù là nhằm buổi thanh bình, đất nước ấy có tương lai «nửa đường đi xuống». Một dân tộc không còn nhiệt tình và lòng tự ái của tuổi trẻ, dân tộc đó kể như đã ngủ. Tôi không dám nói mình hiểu tâm trạng tuổi trẻ nước mình. Không, không bao giờ tôi có thể hiểu được họ. Sống trong xã hội «bừng con mắt dậy» đã thấy đổ vỡ toàn diện, với số tuổi trời chưa đầy tứ thập mà tôi tưởng chừng tôi đã già nua, lỗi thời. Trải đời mình bấy năm từ 1963 tới 1970, trên con đường mà tuổi trẻ bị làm đường rầy cho những chuyến tầu khốn nạn nghiền lên, tôi đã được đi hia bẩy dặm. Mặt non choẹt nhưng trái tim chai đá. Niềm tin ngủ kỹ. Cho nghi ngờ chong mắt. Tôi nghi ngờ cả những thứ mọi người bảo rằng tốt lắm, đẹp lắm. Một lãnh tụ chửi Mỹ, tôi không tin là ông ta ái quốc. Mà nghi là Mỹ đã cho phép ông ta chửi Mỹ. Một lãnh tụ đối lập tôi cứ đinh ninh ông ta đối lập giả vờ. Những đổi đời phù du chẳng muốn niềm tin của tuổi trẻ phải đóng đinh vào cột. Thê thảm biết mấy, chút niềm tin còn lại, lại bị đạo diễn mù đeo kính đen quyến rũ.

Ít ai đủ đại lượng một tay đỡ ngọn lao của tuổi trẻ, dù rướm máu, một tay lót bông dầy êm ái đỡ tự ái của tuổi trẻ. Ngọn lao tuổi trẻ phóng ra, phóng hết sức lực, luôn luôn phóng theo tự ái của họ. Để lòng tự ái của tuổi trẻ ngập lún cùng ngọn lao của họ là một tội nặng. Dùng bạo lực đập nát lòng tự ái và tưới nước vào nhiệt tình của tuổi trẻ, tội còn nặng hơn. Mãi mãi người ta đối xử với tuổi trẻ, như thế, ở nước tôi. Và, những bàn tay tuổi trẻ, đáng lẽ để xây dựng thì lại hóa thành những bàn tay phá hoại. Hãy mở to mắt, nhìn cho kỹ, thế hệ tuổi trẻ của tôi, của đàn em tôi, đã ông nào đáng mặt lãnh tụ!

Tuổi trẻ chỉ chịu khuất phục những lãnh tụ có tinh thần đại ca. Dĩ nhiên, người lãnh tụ không được ngu dốt. Tôi đã xem cuốn phim thật về Hitler. Cuốn phim nhan đề «Mon combat». Bỏ qua những khía cạnh độc tài, gây máu lửa cho nhân loại, tôi rất kính phục con người Hitler đứng trước tuổi trẻ. Tuổi niên thiếu, mắt rạng ngời tay dộng cán cuốc xuống đất thình thịch, hiến dâng tâm hồn mình cho lãnh tụ: «Thưa quốc trưởng, chúng tôi chưa là lính, nhưng sẽ là lính». Ở nước ta, đã có một thứ Bộ trưởng Thanh niên nào dám đứng giữa hàng vạn tuổi trẻ ngoài trời, nói với họ mà không cần cầm giấy đọc? Đọc sai cả danh từ. Cộng tác mắt gà mờ, đọc ra công tác! Và đọc bằng cái giọng thư lại cơm nguội.

Nhiều bạn tôi, không ưa Nguyễn Trọng Nho, Lê Hữu Bôi... Tôi đã thấy Nho, Bôi trước đám đông tuổi trẻ 1964. Họ đầy lửa. Ít ra, họ cũng được tuổi trẻ 1964 thần phục và tuân kỷ luật tranh đấu. Quê hương ta không nuôi dưỡng tuổi trẻ. Ngay từ khi còn là nhi đồng, những mầm non của tổ quốc đã bị bỏ rơi. Những con bò được thả vào đồng cỏ cháy. Gặm cỏ cháy thì không thể có sữa. Thả rông, bò gặm luôn cỏ độc. Cỏ độc, sữa khó lành. Bằng cỏ cháy, cỏ độc, nhi đồng lớn lên. Lớn lên để trở thành những thanh niên cằn cỗi, những người mất tuổi ngọc, những người chưa hề được sống trọn vẹn với hồn nhiên thơ ấu, với mơ mộng thiếu niên, với tình ái thanh niên. Không nuôi dưỡng, không chăm sóc, không ban ân huệ, không chiều chuộng tuổi trẻ. Mà chỉ đòi hỏi. Đòi hỏi cho mình. Và không đáp ứng đòi hỏi của tuổi trẻ. Hãy tìm cho tôi những Câu Lạc Bộ Thanh Niên! Hãy tìm cho tôi những Quán Trọ Thanh Niên ở những thành phố du lịch! Hãy tìm cho tôi, tìm đủ thứ cung cấp, trang bị cho người tuổi trẻ. Hãy tìm những món ăn ngon, bổ, lành cho tuổi trẻ! Thấy gì đâu. Một chính sách thanh niên còn chưa có. Thì có gì?

Thì trách gì tuổi trẻ tóc dài, đốt cháy tương lai bằng thuốc lá cùng với thời gian tuổi trẻ ngông cuồng hít lựu đạn khói và chạy với nỗi uất hận ứa gan. Người ta sinh ra đời là để sống chứ không phải để tranh đấu. Ở một khía cạnh tình cảm nào đó, tôi không trách những người tranh đấu. Họ bị quyến rũ tranh đấu. Có thể, họ nổi loạn vô duyên cớ. Người ta bảo chiến tranh lâu quá rồi. Nhưng tuổi trẻ thành phố đã chiến đấu đâu mà kêu mệt mỏi. Chưa, họ chưa chiến đấu - tôi chỉ muốn đề cập tới những người tuổi trẻ được hưởng ân huệ hoãn dịch và đang tranh đấu - Chiến tranh, đối với họ còn xa xôi lắm. Mấy năm trước chiến tranh được lãng mạn hóa bằng những cuốn tiểu thuyết lính cậu, họ không yêu hòa bình đến nơi đến chốn như hôm nay. Bây giờ, chiến tranh bị thê thảm hóa thật ra, chiến tranh nào cũng đáng bị thê thảm hóa vì thực chất của chiến tranh tự nó đã thê thảm, bẩn thỉu, dơ dáy rồi bằng những bản nhạc não nùng. Chiến tranh tàn nhẫn. «Ngựa hồng đã chết trên đồi quê hương. Còn có ai? Không còn gì?» Chiến tranh làm băng hoại tất cả. Người tuổi trẻ cảm thấy, rồi đến tình yêu họ chưa được hưởng, sẽ bị chiến tranh cướp mất. Và họ thù chiến tranh.

Chúng ta chơi chiến tranh hay chúng ta phải chiến đấu? Bên kia Thái Bình dương, bên kia những biên giới chập chùng, vật chất đã làm tuổi trẻ thiên hạ chán ngấy. Họ hưởng thụ quá độ. Chẳng còn gì sướng hơn cái đang sướng nhất. Họ đâm ra buồn. Họ đi tìm niềm vui mới. Họ chối bỏ xã hội hiện tại, khinh miệt quê hương, coi thường đàn anh. Họ tự tạo thần tượng của họ. Và trở về thời man di mọi rợ, sống hồn nhiên như hươu, như nai. Híp pi đó. Nước họ không có chiến tranh. Họ tha hồ khiêu vũ trên nỗi thống khổ của nhân loại. Rồi lại hết trò chơi. Họ chống chiến tranh ở nơi xa xôi vời vợi. Chống khủng khiếp. Họ đòi peace now. Rất tiếc, họ không hiểu điều họ chống đối.

Tôi cảm thấy sung sướng khi biết những người tuổi trẻ nước tôi đã bỏ mục tiêu tranh đấu đòi hòa bình. Tôi cảm ơn các bạn sinh viên Huế. Tôi xin thề độc địa với các bạn rằng tôi không kiếm nổi một xu nhỏ nhờ chiến tranh. Hơn ai hết, tôi mong chiến tranh sớm chấm dứt. Sớm ngày nào, tốt ngày ấy. Vì, hễ có hòa bình, bọn ngợm sẽ lộ rõ mặt ngợm. Hòa bình không còn đất cho lũ vô tài bắt tướng thao túng, làm giàu, đè đầu cưỡi cổ đồng bào ta, và vít kín lối tiến thân phục vụ dân tộc của tuổi trẻ. Hòa bình sẽ đào thải bình vôi đốc phủ sử, chính trị kinh niên, lãnh tụ ngu dốt. Hòa bình, hòa bình, tôi mơ ước biết bao thời của những người tuổi trẻ kiến thiết quê hương.

Hòa bình, tôi muốn hét cho vỡ phổi, thời của kẻ sĩ bồi vá lại nền văn hiến đã rách nát, thời của tướng tam cúc về mở tiệm chạp phô nếu họ chưa một lần tham nhũng và đã tham nhũng thì họ sẽ tếch khỏi xứ sở này. Hòa bình, hỡi người tuổi trẻ Việt Nam, ao bùn lắng lại, nước trong vắt, tôm tép lẩn dưới bùn, chẳng ai nhìn rõ chúng mà chỉ còn thấy cá vàng bơi lội nhởn nhơ. Thầy chùa hoặc phá giới hoặc về với chùa tụng kinh gõ mõ. Cha cố về với nhà thờ lo phụng vụ Chúa cao cả. Cỏ đuôi chó chết héo. Chính khách bất đắc dĩ về với nghề bán lạc rang, sửa xe đạp, dạy lái xe tự động, quảng cáo thuốc cao đơn hườn tán trên xe buýt. Và tôi, niềm ao ước chín vàng như trái mơ đẫm nắng, tôi được thấy cha tôi, mẹ tôi, các em tôi sau mười mấy năm xa cách. Hòa bình, nước ta sẽ có tầu điện. Và bọn Xuân tóc đỏ khỏi sợ thiếu đất dung thân. Hòa bình, thân thế Việt Nam thay quần áo mới. Quần áo cũ hôi hám rồi, chật hẹp rồi. Những người tuổi trẻ, quần áo mới của quê hương ta, chính là các bạn. Chỉ là các bạn. Bây giờ, các bạn sẽ vì đại cuộc. Hãy móc tim vất tặng đại cuộc không chút nghi ngờ. Còn bây giờ, một sợi lông chân cũng cố mà hà tiện, đừng bố thí cho bọn phù thủy đạo diễn tranh đấu.

Hãy gắng suy nghĩ chín mùi, rồi tự hỏi tại sao chưa một thằng lãnh tụ nào bị đốt vú, hơ chim. Tại sao, tại sao? Và tại sao «chiến hữu» của các bạn, kẻ bị đánh mất nhiệt tình, kẻ chịu khuất phục. Tất cả đều ra về với hình hài thê thảm. Y hệt những con bạc cháy túi từ sòng bước ra. Ông dân biểu Hồ Hữu Tường khuyến khích các bạn vào tù. Ông linh mục Nguyễn Ngọc Lan cổ suý các bạn. Ông giáo Lý Chánh Trung thần thánh hóa các bạn. Họ, chả ai mất một sợi lông. Các bạn thì ăn đòn. Để thấy mất hết. Không một thằng thợ đánh người nào dám bẹo tai khẽ ông thượng tọa Thích Thiện Minh. Pháp luật xứ này dành sẵn một quy chế bất thành văn cho đạo diễn phá rối. Còn các bạn, các bạn đã vào tù, đã vô quận nhất. Các bạn ra ngoài, họp báo, viết báo tả rõ nơi giam cầm và cách người ta đối xử với các bạn. Đâu có giống những ngày ông Thiện Minh ở tù.

Tôi có thể trả lời ngay: các bạn đã làm guốc cho đạo diễn đi. Đi mòn, đạo diễn liệng guốc vào thùng rác. Mấy năm trước, tôi cho xuất bản cuốn «Ảo vọng tuổi trẻ». Cuốn sách của tôi diễn tả nhiệt tình của tuổi trẻ đối với cái gọi là cách mạng. Tôi đã cảnh cáo các bạn trẻ trước bọn lãnh tụ giả hình. Tuổi trẻ, đáng lẽ, chỉ nên học hành cho kiến thức dồi dào. Rồi, đợi khi tuổi chín chắn, muốn làm chính trị hãy làm. Đằng này, kiến thức chúng mình còn nông nổi, tuổi đời chưa quá ba mươi chúng mình đã vội nhào vào con đường chính trị đầy rắn độc, hèn chi chúng mình chẳng thất vọng. Nghĩ cho cùng, làm chính trị mà không làm lãnh tụ thì chỉ là những con vật hy sinh cho bọn lãnh tụ. Chúng ta không khác gì con đường rầy, chịu đựng mọi sự tủi nhục để bọn lãnh tụ nghiền lên và đi tới đích của chúng. Chúng ta không khác gì chiếc thang để cho bọn lãnh tụ leo lên đỉnh danh vọng và xô chiếc thang đổ xuống. Nói đúng hơn, giờ phút này, chúng ta là những trái cam đã bị vắt hết nước. Tép riu đi làm chính trị, nếu may mắn không bị vắt hết khả năng thì suốt cuộc đời chính trị, từ trẻ đến già, cũng vẫn chỉ là những thằng chạy cờ cho bọn lãnh tụ.

Ai còn nhớ tên những sinh viên, học sinh vụ tranh đấu của Phật giáo miền Trung chống «Thiệu-Kỳ»? Và, tôi thú thật, tôi không nhớ tên các bạn sinh viên bị đánh ở quận nhất. Tôi sẽ quên tên cả Tô thị Thủy, Huỳnh Tấn Mẫm! Nhưng tôi phải nhớ, chỉ nhớ những Thích Thiện Minh, dù tôi yêu quý các bạn vô vàn. Thế mới chó chứ! Chó mà thực. Rất thực. Sự thực làm đau xót trái tim tôi. Một mai, nếu hòa bình là do sự ồn ào của các bạn mà có, lịch sử sẽ chỉ ghi tên một chiến sĩ hòa bình: Thích Thiện Minh. Hãy gắng suy nghĩ chín mùi, rồi tự hỏi, Thích Thiện Minh đã làm gì cho hòa bình. Thích Thiện Minh là cái thớ gì trong cuộc đời, cho tương lai tuổi trẻ chúng ta. Tôi không cay cú ông Thích Thiện Minh. Giữa tôi và ông ta là hai kẻ xa lạ. Thích Thiện Minh chỉ là một thực thể chua xót của quê hương ta, Buồn biết bao, quê hương ta lại khá đông Thích Thiện Minh. Đừng hòng bọn giả hình đoái thương tuổi trẻ. Họ chẳng thương hại gì các bạn đâu. Họ là bọn nhét pháo lệnh vào đít trâu, châm lửa vào ngòi chờ pháo nổ. Trâu lồng lộn, húc bừa, giẫm nát lúa non. Và họ cười thỏa mãn.

Công lý không dám hỏi tội họ. Bạo lực chỉ đàn áp những con những con trâu vô tội. Và họ chế giễu công lý đã đàn áp trâu, tác phẩm của họ! Người ta sinh ra đời để sống. Vâng, ít ra, là để sống đầy đủ trong vùng sống của mình. Nhưng các bạn đã tranh đấu. Được đi. Quê hương không dâng cỏ tươi cho các bạn, lại bắt tuổi trẻ ăn cỏ khô và đòi hỏi tuổi trẻ quá đáng. Tuổi trẻ phẫn nộ. Được đi. Rất tiếc, tuổi trẻ hôm nay đã với trái đấu tranh quá tầm tay mình. Như Huy Cận diễn tả:

Kìa treo trái mộng chĩu cây đời

Ngang với tầm tay ngắn của người

Nhưng múa vu vơ tay đã mỏi

Ê chề đời thoáng vị cơm ôi

Các bạn lại với trái đấu tranh với bầy phù thủy nham hiểm:

Tổ quốc mình đó em

Anh đi làm lịch sử

Với bọn cò mồi hèn

Thấy thiên đường đổ vỡ

Anh còn gì đâu em

Anh còn gì cho em.

Tôi trông đợi Chùm nho phẫn nộ của tuổi trẻ rụng từ lâu. Nhưng không phải rụng xuống trong cuộc đấu tranh chuyển mục đích liên hồi. Tại sao các bạn lại đi tranh đấu chống bóp nghẹt đệ tứ quyển? Có ai bóp nghẹt tự do ngôn luận đâu? Người ta đánh thuế giấy đấy chứ.

Thoạt đầu, tuổi trẻ chỉ ủng hộ cuộc tranh đấu miễn thuế giấy ngụy trang bằng những chữ sơn son thiếp vàng Bảo Vệ Báo Chí. Một vài anh em của họ bị bắt. Có người bị bắt và lên án liên lạc với Cộng Sản. Họ không bằng lòng lối bắt trước chụp mũ sau của nhà nước. Tôi cũng không bằng lòng. Nhà nước quả là vụng về. Nếu như vài anh em của họ thật sự làm việc với Cộng Sản, bắt họ trong lúc họ đang tranh đấu là một hành động đổ dầu vào lửa. Nhà nước trong tay thiếu gì mật vụ nổi, chìm. Một màng lưới đơn sơ giăng ra cũng đủ giữ một vài anh Cộng Sản tài tử khi tranh đấu rã đám. Sợ không vồ trước, sau này khó vồ thì đúng là đấu láo. Cơ quan gián điệp của nhà nước đã từng lôi cổ được những anh Cộng Sản gộc trong phủ tổng thống, xá chi mấy con tép riu. Tôi nghĩ nhà nước muốn dằn mặt tuổi trẻ. Và đã sai lầm. Sự sai lầm kéo dài một hậu quả tai hại, đến nay, chưa dứt.

Bị khiêu khích, tuổi trẻ nổi sùng. Làm dữ. Họ đòi trả tự do cho bạn họ. Nhà nước bảo có tài liệu Cộng Sản. Họ không tin. Nhà nước khiêu khích thêm. Mỗi ngày, réo tên tuổi bạn bè của họ trên vô tuyến truyền thanh, truyền hình, bắt ra trình diện. Nhà nước không hiểu một tí gì về tuổi trẻ cả. Thỏa mãn chút tự ái của tuổi trẻ, sẽ sử dụng được một sức mạnh vào công cuộc chiến đấu cứu nước. Làm sứt mẻ chút tự ái của tuổi trẻ, tất nhiên, sẽ gặp sự phản kháng của sức mạnh kể trên. Thắng hay thua tuổi trẻ, nhà nước đều lỗ vốn. Tôi không dám ví các bạn tuổi trẻ của tôi là con nít. Nhưng nhà nước phải biết cách vỗ về họ như vỗ về con nít. Một đứa trẻ con đang chạy chơi bị ngã. Người lớn cười tươi, khen nó «Giỏi quá, giỏi quá, can đảm ghê...» đứa bé muốn khóc mà không dám khóc, lại cười nữa. Nếu mắng nó, chế nhạo nó, nó sẽ òa khóc. Bấy giờ, dỗ kẹo nó cũng chả thèm nín. Tôi chạnh nghĩ đến một lãnh tụ thanh, thiếu niên Việt Nam, và tôi ngậm ngùi cho tuổi trẻ quê hương tôi. Họ thiếu thốn đủ thứ. Ngay một đàn anh để chiêm ngưỡng, để vâng lời cũng chẳng có. Ôi, tuổi trẻ Việt Nam bất hạnh!

Nhà nước chỉ biết tặng dùi cui, lựu đạn cay, lựu đạn mửa cho tuổi trẻ. Và bắt nhốt, đe dọa, hành hạ, bêu riếu. Những đóa hoa chưa kịp nở làm đẹp cho quê hương đã bị nắng thiêu đốt. Tội nghiệp biết mấy. Càng bị hành hạ, tuổi trẻ càng chảy nước mắt mà đấu tranh. Lại được lũ phù thủy chính trị, bọn đạo diễn mù đeo kính đen núp một chỗ, vỗ tay hoan hô, tuổi trẻ tố cạn láng vào cuộc phiêu lưu không sửa soạn hành lý. Tôi không sửa soạn hành lý vì buổi xuống thuyền của họ, họ chẳng biết sang bên kia bờ hay xuôi ra biển. Họ đòi đủ thứ. Đòi nhà nước trừng trị bọn thợ đánh người hạ thấp nhân phẩm của bạn bè họ xuống hàng thú vật. Đòi hủy bỏ

Tòa Án Mặt Trận. Đòi trả tự do cho bạn bè. Nhà nước, dần dần, thỏa mãn họ hết. Họ lại bỏ cái đang bắt nạt được nhà nước để làm chính trị quốc tế. Họ đòi phạt Miên, trách nhà nước đồng lõa với tân chế độ Căm Bốt. Rồi, chính họ, lại chống chiến tranh mở rộng khi đoàn quân họ đòi hỏi đặt chân trên đất Mên.

Nhờ họ, một số chính trị gia hạng bét được nhắc nhở hàng ngày trên báo chí. Nhờ họ, Ấn Quang có lý do xuống đường để đánh chiếm Việt Nam Quốc Tự gây tai tiếng cho Phật giáo, gây khó dễ cho nhà nước trong cuộc phân giải giữa Ấn Quang chiếm chùa và Việt Nam Quốc Tự tái chiếm, ai trái ai phải. Nhà nước có thêm kẻ thù. Là không kết tội Việt Nam Quốc Tự dùng sức mạnh đẩy Ấn Quang ra và giết người của Ấn Quang! Chưa hết đâu, những người tuổi trẻ tôi chiêm ngưỡng, đi sang lãnh vực chống thuế má, đòi bãi bỏ thi cử, ví quân trường như mồ chôn tập thể thanh niên, cương quyết chối từ huấn luyện quân sự, tẩy chay bầu cử bán phần thượng viện. Và, ngoạn mục và a la mốt nhất, họ đòi hòa bình ngay lập tức. Peace now kiểu Mỹ. Và chỉ đòi hỏi chính quyền miền Nam.

Những người tuổi trẻ, các bạn phiêu lưu quá xa rồi đấy. Nên dừng lại và trở về nghỉ ngơi, dưỡng sức cho một tranh đấu mới thì vừa. Đi xa hơn nữa, các bạn sẽ đứng với nỗi cô đơn khủng khiếp. Hãy tin tôi đi. Khi cơn bão phản chiến Mỹ ngừng thổi, khi diều hâu Mỹ xua đuổi được bồ câu về chuồng và bay rợp trên mái Tòa Bạch Ốc là khi các bạn bơ vơ, hụt hẫng, nhìn lại mình đời đã xanh rêu!

Và khi rêu đã phủ xanh lên nhiệt tình và lòng tự phụ của tuổi trẻ, quê hương Việt Nam tìm đâu ra vốn liếng cho một tranh đấu trường kỳ, một tranh đấu ngẩng mặt dưới ánh mặt trời. Đại cuộc sẽ quỳ lạy các bạn. Nhưng trái tim các bạn đã ném cho không bọn phù thủy. Còn gì đây? Mà dâng hiến quê hương. Sao tôi ghê sợ những người chưa quá ba mươi hút thuốc lào vặt, giết thì giờ trong những ván chắn còm, đánh đô mi nô suốt buổi ăn thua bạc chục và thở dài coi dòng đời thác lũ bên ngoài như lớp mây trôi. Những ông cụ non của tổ quốc quả là vô tích sự. Còn những người tranh đấu thì lại là những người phiêu lưu không sửa soạn hành lý. Tới một quãng đường nào đó của đấu tranh, kẻ phiêu lưu sẽ chóng mặt trước cái đích bát quái, chẳng hiểu lối rẽ bên trái đi về nẻo thiện hay lối rẽ bên phải đi về nẻo ác. Và đói. Và, chắc chắn, phù thủy không dọn cơm sẵn chờ đợi người lỡ độ đường. Kẻ phiêu lưu đành lê gót quay lại mức khởi hành. Với hối hận. Với thù ghét. Để nổi loạn. Để nghi ngờ tất cả. Để an phận. Để hắt hiu ngày tháng bằng kỷ niệm hằn dấu vết tủi nhục. Với cái gì, để làm gì thì người thua thiệt nhất vẫn là quê hương. Chế độ vàng son nhất, lãnh tụ tài ba nhất. Rồi cũng chết. Hưng vong vẫn là luật của muôn đời. Chỉ còn quê hương mới vĩnh cửu. Dù quê hương có mắt ngoài tầm mắt nhìn, nhưng mãi mãi quê hương sống trong lòng ta. Quê hương, không, không bao giờ quê hương mắt. Tội nghiệp biết mấy, những kẻ mất quê hương, thiếu quê hương hay đánh mất niềm tin của quê hương!

Tôi rất thương tuổi trẻ. Được chứ? Tôi là đứa không có tuổi trẻ. Thời thơ ấu của tôi rất đen tối, ảm đạm. Những bà tiên chỉ thấy trong cổ tích. Đứa trẻ con nhà nghèo chưa một lần biết trường mẫu giáo ra sao, cô giáo nhỏ bé, xinh xinh, miệng lúc nào cũng nở hoa cười vỗ về con nít thế nào. Sự hồn nhiên mà tôi có là những bờ ruộng được móc bùn be ngăn ranh giới dưới nắng chang chang với những cái đó đầy tôm tép. Những cái đó, nhiều hôm, rắn nước men vào, ăn hết rồi chết queo trong đó. Đứa bé buồn lắm. Nỗi buồn đến cả ngày tết khi đứa bé dại dột nghe lời tán tỉnh của cò mồi, nướng tiền mừng tuổi thơm phức vào chiếu cò cua tôm cá! Cò mồi là người lớn. Lắc cò cua tôm cá cũng là người lớn. Đứng xem con nít bị dụ dỗ lại là người lớn. Chẳng người lớn nào khuyên con nít xa lánh lũ cò mồi. Xuân hồng thơ ấu của tôi đó, hỡi những bạn trẻ đang lận đận tranh đấu của tôi.

Lớn hơn, tôi không được học ở những trường có sân rộng đầy bóng mát của cây lớn. Tôi dốt nát nên, mỗi lần, mon men đến cổng một ngôi trường công, thường bị đuổi, sau vài tháng học tập. Mười tuổi, tôi đã biết hô «đả đảo» và mê Nhật với thanh kiếm trận bóng loáng đầy huyền sử. Mê Nhật chưa tròn nửa năm, tôi lại đả đảo phát xít Nhật. Rồi tôi yêu bác Hồ Chí Minh. Khinh bỉ bộ ba Tam-Thần-Sâm. Ôi, Nguyễn Hải Thần hút thuốc phiện, lão có cái Việt Nam, thực dân Pháp gạ đổi cơm đen, Thần cười. Ôi, Nguyễn Tường Tam ăn cắp hai triệu bạc sang Tàu. Ôi, Nguyễn văn Sâm bán nước. Ba thằng Việt gian đó, tôi thù ghét chúng là phải. Tôi còn vui vẻ đái vào hình nộm Bảo Đại. Những nơi phóng uế đều vẽ những khuôn mặt Việt gian. Chúng tôi xúm lại, lấy phân trâu trát đầy. Và tưởng yêu nước lắm.

Không một người lớn nào ngăn cản, kể cả cha tôi. Lớn khôn hơn, tôi tự tìm hiểu. Bất giác thấy mình khốn nạn. Mình đã yêu phù thủy, ma quái. Mình đã nhục mạ những người, đáng lẽ, mình phải kính yêu. Cuộc hoan hô đả đảo của đời tôi lâm ly thế đấy. Về Tề tôi hoan hô Bảo Đại, người, mấy năm trước tôi chế giễu Bảo Đại mày dại làm sao, Nửa đêm cõng mẹ xuống ao ăn bèo, Bảo Đại có tính lèo xèo, Hỏi mẹ ăn bèo có ngứa hay không. Đả đảo Hồ Chí Minh. Rồi lại hoan hô Hồ Chí Minh khi thành phố tôi cư ngụ được tiếp thu. Vào Nam, tôi lại thấy đã đảo Hồ Chí Minh, hoan hô Ngô Đình Diệm, đả đảo Bảo Đại. Cỏ-đuôi-chó-không-ăn-giải-gì- tôi mỏi tay, khô cổ rồi, không thiết hoan hô đả đảo nữa. Nên, ngày người ta hô đả đảo Ngô Đình Diệm, thiếu tiếng hô yếu ớt của tôi.

Tôi mải lận đận trong cuộc mưu sinh. Tuổi trẻ tôi thiếu phấn hồng trên má từ ngày tôi bỏ cha mẹ, các em tôi ngoài kia. Cơm áo làm hèn con người tôi. Tôi chỉ còn biết chiêm ngưỡng các bạn trẻ, bằng tuổi tôi, dấn thân làm lịch sử. Chiêm ngưỡng rồi thương xót. Cuộc đời tôi, tôi tự làm lấy. Tôi thường ví tôi như một thứ trái chín hoang. Học hành dang dở. Đôi khi, tôi đã mơ ước có mảnh bằng tú tài để bước lên ngưỡng cửa đại học xem mặt mũi các bậc thầy đại học ra sao. Và tôi đã đi thi. Uổng ghê, tôi dốt quá, làm bài luận quốc văn thi tú tài một về Nguyễn Công Trứ chỉ được 5 điểm trên 20. Tôi biết thân tôi không dám thi kỳ hai. Tự đó, tương tư bằng tú tài. Tôi không dám khoe khoang cái sự lập thân tầm thường của tôi. Nhưng thân lập thân, quả thật, chẳng dễ dàng nếu như mình thiếu may mắn. Trên đời, biết bao người tài ba, lỗi lạc, chỉ vì thiếu may mắn mà chí lớn đành tàn lụi. Tôi nói thế để hét lớn rằng: Thế hệ tuổi trẻ tôi chỉ rặt bọn đàn anh ích kỷ, biển lận. Và thế hệ tuổi trẻ của các em tôi rặt lũ điếm trí thức.

Và tôi thương họ, thương tuổi trẻ. Được chứ? Cuộc tranh đấu của tuổi trẻ vừa nhóm lửa, có thể, dập tắt bằng tình thương và đại lượng. Tôi mỏi mắt trông chờ các nhà trí thức bậc thầy, bậc đàn anh của họ dàn xếp ổn thoả để tự ái của họ khỏi bị tổn thương. Không thầy. Hai ông viện trưởng Vạn Hạnh và Sàigòn thì câu nệ, chấp nhặt hai chữ yết kiến và được mời. Và bỏ rơi một dàn xếp đẹp đẽ. Và cuộc tranh đấu lan rộng, mỗi ngày mỗi lở loét thêm trên thân thể quê hương Việt Nam khốn khó. Đến nay, rêu xanh đã thực sự phủ trên trái tim những người tuổi trẻ bồng bột. Nghị sĩ Nguyễn Văn Chức lên án họ gian dối! Bản án thật tàn nhẫn. Thiếu độ lượng. Cũng đành chấp nhận. Khi con bệnh đã trầm trọng, liều thuốc cứu nguy, luôn luôn, là liều thuốc mạnh. Mạnh thì phải tàn nhẫn. Các bạn trẻ thấy chưa? Tôi tâm tình với các bạn, các bạn chẳng nghe. Bây giờ, các bạn bị kết án gian dối. Và súng đạn đã được lệnh đối phó. Khốn nạn thay, vẫn còn thứ Phạm Nam Sách, muốn hốt phiếu của các bạn, những người chống bầu cử. Ông Phạm Nam Sách muốn lửa cháy tất cả chăng?

Lưỡi lê đã được lệnh tuốt trần, sẵn sàng đâm. Súng đã được lệnh lên đạn, sẵn sàng bắn. Từ đầu gối xuống chân. Nếu viên đạn vô tình có lỡ trúng tim, tôi chắc cũng chẳng sao. Một vài người chết cho an ninh, trật tự vãn hồi là giá rẻ. Bên Mỹ, họ đã làm như vậy, dù nước họ không có chiến tranh, kể cả chiến tranh phá hoại mà kẻ thù lợi dụng bất cứ một cơ hội nào. Ông nghị - sĩ - đang - vật - vã - với - giấc - mộng - tái - đắc - cử. Phạm Nam Sách là một người tuổi trẻ. Tôi đã níu lấy cái mảnh mục hy vọng những người tuổi trẻ sẽ làm gì cho tuổi trẻ ở quốc hội sau khi đã tuyệt vọng vào giai cấp đốc phủ sứ. Một giai đoạn lửa rơm Nguyễn Cao Kỳ đã thoáng qua. Còn lại là câu nói không vừa lòng ai, tuy rất đúng Những thằng già chết rồi, chúng nó chỉ rặt kinh nghiệm ăn cắp! Những người tuổi trẻ ở quốc hội lại làm tôi chán chường. Kẻ thì mị tuổi trẻ một cách trơ trẽn, lố bịch. Kẻ thì bi thảm hóa tuổi trẻ một cách quá lố. Phần đông, lặng câm thụ hưởng. Danh vọng, tiền bạc đã làm chết nhiệt tình của họ. Vài người can đảm thì lại biểu diễn lòng can đảm vào lúc giờ thứ hai mươi nhăm. Tôi rất nản những ông lính cứu hỏa tới khi đám cháy đã thiêu rụi gần hết. Họ đứng đó, kẻ kết án tàn nhẫn, kẻ chống đối kết án. Và múa may. Và bi bô. Và tuổi trẻ vẫn cháy! Vẫn cháy khắp lãnh vực.

Kết quả sự múa may của ông Phạm Nam Sách là, sinh viên Đà Lạt phá hủy trụ sở huấn luyện quân sự học đường, là sinh viên Huỳnh Tấn Mẫm đốt binh phục bán quân sự tại trường thuốc Sàigòn. Tôi cần nhắc ông Phạm Nam Sách: những sinh viên tranh đấu chống bầu cử. Mà ông Sách cứ ứng cử, cứ vận động tranh cử. Mới đây, ông Bùi Chánh Thời lại biểu diễn lòng thương xót tuổi trẻ. Cũng vào giờ thứ hai mươi nhăm! Tôi thấy các ông giả tạo hết. Các ông để tuổi trẻ tiêu hết nhiệt tình của họ rồi mới, người kết án, người bênh vực. Tôi phải nói rằng tôi không đồng ý với ông Nguyễn Văn Chức. Ông Chức hơi nhẫn tâm đối với tuổi trẻ, dù chỉ là một số tuổi trẻ tranh đấu. Tôi tưởng những tĩnh từ gian lận, du đãng nên dùng cho các đàn anh của những người tuổi trẻ. Ở quốc hội, luôn luôn, xẩy ra các vụ gian lận. Gian lận đủ thứ. Gian lận từ bước đầu để được đặt chân vào quốc hội. Ở quốc hội, thỉnh thoảng, xẩy ra vài vụ đầy tính chất du đãng. Khi máu du đãng nhập cả vô tim một số quý vị thượng tọa, đại đức và vụ chiếm chùa, tái chiếm chùa là điển hình thì du đãng, tôi nghĩ, có lẽ, chẳng còn là hành động tồi tệ nữa. Ngay ở học đường, cũng thiếu gì sự gian lận. Gian lận thê thảm hơn bất cứ nơi nào. Trường đại học văn khoa là cứ điểm của khá đông bậc thầy gian lận! Tuổi trẻ đã được bọn đàn anh gian lận chỉ đạo. Đừng trách họ gian lận. Chỉ có quyền bảo họ sai lầm. Nhưng bảo họ ngay từ bình minh tranh đấu. Đợi đến hoàng hôn, thể xác họ đã nhừ đòn, tâm hồn họ đã hằn đầy dấu vết u buồn.

Dù sao, lời kết án của ông Nguyễn Văn Chức vẫn còn đáng được để tuổi trẻ suy nghĩ hơn là những lời kết án ông Chức của các ông Phạm Nam Sách, Bùi Chánh

Thời. Và, nếu tôi là người tuổi trẻ tranh đấu, tôi sẽ nghiến răng chịu ngọn roi đau đớn của ông Chức. Tuổi trẻ, từ mười mấy năm nay, chưa được quất roi thương yêu. Chỉ được ăn kẹo dụ dỗ, ăn bánh ngọt phù thủy và ăn dùi cui, hít lựu đạn khói đàn áp. Tôi cứ phải tấm tức cái sự lên xuống theo cảm hứng của chế độ. Nội các này nâng Thanh Niên Thể Thao lên hàng Bộ. Nội các nọ đánh tụt Bộ Thanh Niên Thể Thao xuống hàng Tổng Nha. Rồi lại Bộ. Rồi lại Tổng Nha. Từ đại lộ Đinh Tiên Hoàng Sàigòn dời trụ sở về đại lộ Hiền Vương. Rồi từ Hiền Vương dọn về Đinh Tiên Hoàng. Bộ trưởng, Tổng giám đốc hết đốc phủ sử, kiến trúc sư già nua (đá trái banh mở mùa thì phải tẩm quất cả đêm và tốn hàng chục lọ dầu cù là), chuyên viên canh nông lại đến... đại tá! Chính sách Thanh Niên Cộng Hòa hủy bỏ rồi không làm sao soạn thảo nổi một chính sách thanh niên thay thế. Làm thanh niên mà chẳng biết chọn lựa, trong thời chiến, thanh niên hay thể thao. Và thể thao hữu ích hay thể dục hữu ích cho cuộc chiến đấu trường kỳ? Tôi đã đau xót nhìn rõ những thanh niên thành phố gầy ốm, cân dưới bốn chục ký lô! Họ không thích tập thể dục. Mà chỉ thích đốt thuốc lá. Những mái tóc trùm kín tai, trán, gáy là sự mỉa mai không cùng cho một thế hệ rường cột. Không có lãnh tụ để suy tôn, tuổi trẻ đành suy tôn lẫn nhau.

Tôi tận mắt thấy tuổi trẻ hò hét, cuồng loạn, muốn đập phá khi một dàn nhạc tóc dài lê thê trình diễn cho họ thưởng thức. Và không bao giờ thấy, từ mười bốn năm nay, tuổi trẻ hò hét, muốn làm một cái gì, khi lãnh tụ thanh niên đọc diễn văn cơm nguội. Lại chẳng dám đọc trước đám đông, ngoài trời. Trong bài «Hịch tướng sĩ», đức Trần Hưng Đạo cảnh cáo: giặc đến, liệu cựa gà có thể đem ra chống giặc được chăng, để muốn dân dẹp cái trò thể thao... chọi gà. Tôi muốn hỏi các nhà lãnh đạo: giặc đến, liệu vài đội đá banh trứ danh của ta, vài trăm cua rơ xe đạp có làm cho giặc buông súng bỏ chạy? Vậy thanh niên hay thể thao? Đừng ngụy biện như một ông cựu đại sứ Việt Nam ở Lào: thể thao là ngoại giao. Vâng, chỉ ngoại giao ở Lào thôi. Còn, những nơi khác, thể thao là nham nhở, bê bối tác phong và lụn bại nghệ thuật. Trường hợp một Mai Văn Hòa, năm xưa, ở Nhật, rất hiếm có. Mà rồi, Nhật nó vẫn nghiêng nặng ủng hộ về phía Cộng sản. Thể thao chỉ được chấp nhận, trong thời chiến, khi nào đại chúng hóa. Đừng mơ mộng đám thể thao gia chuyên nghiệp. Và đừng ước mong những cây vợt trưởng giả, tham nhũng, học làm sang tại những sân ten nít! Thời chiến là thời cưỡng bức thể dục cho thanh niên. Thể xác có lành mạnh, tâm hồn mới sáng suốt. Tâm hồn sáng suốt thì không múa may ngông cuồng theo tài đạo diễn của phù thủy. Cái lối tranh đấu vô trách nhiệm của tuổi trẻ, nên quy cho chế độ, các bậc thầy, các bậc đàn anh.

Tuổi trẻ không biết gian dài. Tuổi trẻ chỉ là nạn nhân của những âm mưu lộng giả thành chân, chỉ là con thiêu thân của những ngọn đèn rực sáng su mị. Những người đầy thiện chí đều đến với tuổi trẻ vào buổi hoàng hôn. Vì quyền lợi, vì sợ lỗ vốn, vì sợ mất phiếu, họ chờ đợi. Kiên nhẫn như «ngư ông» Lã Vọng. Để xem thắng lợi hay thất bại mới lên tiếng ủng hộ hoặc đã đảo. Chó quá! Tôi đã văng tục nhiều lần khi đọc một vài tờ báo nhân gấp bội con số xuống đường tranh đấu mà chính mắt tôi chứng kiến cuộc xuống đường lơ thơ đến bệ rạc. Họ thần thánh hóa tuổi trẻ. Họ suy tôn một hai người tuổi trẻ như lãnh tụ! Lãnh tụ Tô Thị Thủy. Lãnh tụ Nguyễn Văn Thắng. Lãnh tụ Thích Quảng Trí!

Nhìn lại tháng năm qua, tôi chợt nhớ Nguyễn Hữu Đống, sinh viên kiến trúc, chống chế độ của tổng thống Diệm bị bắt bỏ tù. Sinh viên, hồi ấy, hăng say lắm. Tuổi trẻ tranh đấu hết. Chứ không một nhóm xuống đường hít lựu đạn khói và nhiều nhóm tiếp tục vào trường như bây giờ. Nhưng chẳng ai suy tôn Nguyễn Hữu Đống là lãnh tụ. Hơn một cây số người từ trụ sở Tổng Hội Sinh Viên đến dinh Thủ Tướng đòi xé Hiến Chương Vũng Tầu, dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Trọng Nho, Lê Hữu

Bởi, Tôn Thất Tuệ cũng vĩ đại lắm. Chỉ tiếc ngôn ngữ thời chỉnh lý hà tiện. Nên trước những tên Nho, Bôi, Tuệ không có «tước vị» lãnh tụ. Hôm nay, nền lãnh tụ bị lạm phát. Và, bất cứ ai muốn, đều dư sức trở thành lãnh tụ, nếu dám chạy lêu bêu giữa phố... đòi quyền sống. Các bạn trẻ của tôi, hẳn các bạn đã biết Cộng Sản họ phong chức anh hùng cho Nguyễn văn Trỗi? Rất nhiều anh hùng loại Nguyễn văn Trỗi đã chết khốn nạn cho những mục đích khốn nạn. Tôi yêu Nguyễn Hữu Đống vì anh ta là một trong số nhỏ người tình nguyện vắng mặt sau một ồn ào thành công. Nguyễn Hữu Đống có quyền được công kênh, có quyền vỗ ngực xưng mình là lãnh tụ. Anh ta chối từ. Sự rút lui vào bóng tối cô đơn của Đống chỉ giúp Đống tránh nổi sự phá sản của tuổi trẻ Đống. Và bước chân Đống tiến lên, trở về không để lại dấu vết. Nguyễn Hữu Đống đã ích kỷ. Ích kỷ hay cầu an? Tôi muốn trách anh ta.

Tôi muốn trách nhiều người. Tôi muốn xóa bỏ hết cái gọi là trách nhiệm của những kẻ luôn luôn nghĩ mình có trách nhiệm với tuổi trẻ. Tôi muốn đập tan thần tượng giả tạo, thần tượng tự xưng. Quả thật, tôi buồn nôn. Những ông Nguyễn Ngọc Lan, Lý Chánh Trung, Bùi Chánh Thời, Phạm Nam Sách đã làm tôi buồn nôn trong những ngày buồn nôn của họ. Tuổi trẻ, ở nước tôi, từ mười mấy năm nay, chỉ được giáo dục để khuất phục hay chỉ được xúi bẩy để nổi loạn vô duyên cớ. Tuổi trẻ chưa tranh đấu. Tuổi trẻ chưa biết tranh đấu. Và họ đã thất bại, thất bại ngay cả những lần họ tưởng thành công. Chưa hề thấy vắng bóng kên kên lượn bay trên đầu tuổi trẻ Việt Nam mỗi cuộc tranh đấu. Tuổi trẻ Sàigòn bị phản bội hoài hủy. Từ vụ xuống đường đốt hai khách sạn Majestic và Galliéni đến những vụ xuống đường chống chế độ Diệm, xé hiến chương Nguyễn Khánh và tiếp tục đến hôm nay. Hỡi người bạn tuổi trẻ tóc lộng bay trong gió, mắt ngời sáng sao đêm, tim quả cảm lửa sử, bạn có biết những thằng nào ẵm cả triệu bạc của chế độ, những thằng nào khiến bằng hữu bạn kẻ bị đạn bắn mù mắt, kẻ bị truy tố, kẻ nằm tù để làm vốn tiến thân không? Người tuổi trẻ mù mắt vụ đốt khách sạn Majestic bây giờ làm gì, ở đâu, bạn nhỉ? Những thằng xúi các bạn «chặt đầu Hồ Chí Minh» năm xưa, có đứa đang ở Pháp nhởn nhơ bằng món lãi lớn xuống đường của các bạn. Chúng đang buôn chuyến mới: Hòa bình lập tức và trung lập, liên hiệp.

Nếu những dòng chữ tôi viết cho các bạn, vì các bạn, được hân hạnh coi là những dòng chữ tâm tình của một người không có tuổi trẻ nên thiết tha yêu tuổi trẻ thì tâm tình đó đã tạm đủ. Các bạn hãy tìm hiểu tôi hơn bằng cách đọc ngót ba mươi cuốn sách viết về tuổi trẻ, tuổi thơ của tôi. Tôi làm nghề viết văn, không làm nghề... chính trị. Văn chương chẳng lợi dụng ai. Sứ mạng của văn chương là làm đẹp quê hương, làm đẹp cuộc đời. Tôi phải sống thêm nhiều kiếp mới hy vọng đạt nổi cái sứ mạng cao cả đó. Nên, như bạn văn của tôi là Mai Thảo, tôi không dám rướn người với níu sứ mạng. Tôi chỉ là kẻ lãng du trên những nỗi vui buồn. Hay, kiêu ngạo hơn, bắt chước ví mình giống «cây đàn muôn điệu» của Thế Lữ. Văn chương của tôi không tải một triết lý, một tư tưởng, một mưu đồ gì hết. Tôi viết vì tôi phải viết. Cái mà tôi muốn «tải» là ý nghĩ «viết sao cho có độc giả» để kiếm cơm nuôi thân và gia đình. Làm văn học nghệ thuật, xin nhường người khác. Nguyễn Du cũng đã chỉ nhún vai «chả dám, chả dám» khi kết thúc tác phẩm lẫy lừng của nhân loại «Lời quê góp nhặt dông dài, mua vui may được một vài trống canh».

Tôi đã mở rộng cửa đời tôi. Một cuộc đời tầm thường. Cuộc đời đó, ví như con sên hèn mọn, câm lặng mà bò tới cái đích mơ tưởng của loài sên. Không một đàn anh nào đánh trống rung chuông tạo cảnh tượng ồn ào để tôi được chú ý. Tôi, vốn dĩ, là đứa đầy mặc cảm tự ti, chẳng dám gây ồn ào. Đôi bận, tôi đã ồn ào nhưng thấy thối quá, bèn câm. Tôi tự nhận tôi là kẻ chứa trong hồn mình nhiều mâu thuẫn. Yêu thương, đằm thắm, phẫn nộ, nổi loạn, mất dạy, đểu cáng. Điều tôi hãnh diện không làm vợ con tôi xấu hổ là tôi thành thật. Tôi, có thể, lầm lẫn.

Nhưng không giả tạo. Khi biết mình lỗi, tôi thành thật nhận lỗi, dù mang tiếng hèn. Con sên ồn ào vẫn chỉ là con sên. Tôi cần nhấn mạnh để các bạn hiểu rằng không vì bài báo này mà tôi nổi tiếng, sách bán chạy hơn; không vì bài báo này mà tôi được công nhận như một người nặng lòng với tuổi trẻ để tuổi trẻ thương yêu, làm hậu thuẫn cho mưu đồ chính trị.

Bây giờ, sau khi đã không đồng ý mọi phương thức đấu tranh của các bạn, tôi muốn tuổi trẻ phải tranh đấu như thế nào?

Nhìn lại cuộc tranh đấu của tuổi trẻ khởi sự từ cuộc «tranh đấu» đòi miễn thuế giấy in báo, bình tĩnh và đại lượng, người ta có thể nói rằng tuổi trẻ bị dồn nén ấm ức, gặp dịp thì cho vỡ đê. Tuổi trẻ ví như con nước lũ. Nước lũ phá hoại mùa màng năm nay nhưng đền nợ mùa màng năm sau bằng phù sa mầu mỡ. Cuộc tranh đấu của tuổi trẻ 1970 không có phù sa. Hay phù sa chỉ bồi đắp mầu mỡ lên khuôn mặt bọn phù thủy khốn nạn. Tuổi trẻ chỉ còn được hình dung bằng những khúc đê lở loét dưới nắng quái chiều hôm. Sau một ủ ê, mệt mỏi, tuổi trẻ thấy gì? Chẳng thấy gì mới lạ. Vẫn cảnh tượng cũ. Thê lương hơn. Chẳng được gì cả. Tay trắng đã dính bùn nhơ. Cái đích không nắm được. Tranh đấu cơ hồ giờ ra chơi. Giờ ra chơi, chơi toàn trò nguy hiểm.

Vấn đề học đường thiếu gì nhỉ? Trường luật y hệt cái trường mẫu giáo. Chúng tôi không có trường rộng rãi để trao đổi kiến thức. Phải xây gấp một Đại Học Luật Khoa cho chúng tôi. Học đường là nơi đầu tư nhân tài cho quê hương chứ không phải là cái hộp chèn cá mòi. Phải mời thật nhiều thầy giỏi dạy chúng tôi. Chúng tôi chê kiến thức của các anh vừa đỗ cao học đã đòi dạy cử nhân. Chúng tôi muốn xuất dương du học thành tài để về phục vụ quê hương. Tại sao ngăn cản chúng tôi? Tại sao bắt chúng tôi thi nhiều thế? Bọn đàn anh ích kỷ sợ bước tiến của chúng tôi. Thi đậu hai mảnh bằng đã mòn cả người, lại bắt thi vào đại học nếu muốn học y, dược, nha! Bầy đặt, giăng kẽm gai, vít lối, hành hạ chúng tôi để độc quyền thụ hưởng. Chúng tôi phản kháng.

Chúng tôi thiếu sách đọc mở mang trí tuệ. Tại sao không có sách báo cho chúng tôi, viết về chúng tôi. Cộng Sản nó có Thanh Niên Tiền Phong, chúng tôi có báo gì? Sách báo nham nhở, dâm ô, đồi trụy đầu độc chúng tôi. Tại sao không có chính sách giáo dục? Tại sao chúng tôi cứ phải hấp thụ một nền giáo dục lai căng do những bậc thầy nửa người nửa ngợm dìu dắt? Tại sao, tại sao... Có một nghìn câu hỏi «tại sao» ở học đường. Riêng câu hỏi tại sao không quy tụ các phân khoa lại thành một Viện Đại Học để sinh hoạt tập thể sinh viên khỏi rời rạc và đòi hỏi quy chế tự trị đại học đã hấp dẫn vô cùng. Tôi cũng tự hỏi tại sao luật khoa một nơi, văn khoa một nẻo, y khoa một chỗ, dược khoa một khu?... Để khi cần xuống đường thì văn khoa mất liên lạc với y khoa. Và sức mạnh của tuổi trẻ trí thức giảm sút cường độ. Rơi rã đám. Vì nghi kỵ. Vì hiểu lầm. Vì bị cám dỗ. Bẻ một cây đũa vốn dễ. Đó là bài học trong Quốc Văn Giáo Khoa Thư lớp dự bị.

Với một vài «tại sao» kể trên, tuổi trẻ dùng làm vốn tranh đấu là đi xa có sửa soạn hành lý, lương thực. Tuổi trẻ sẽ thắng trăm phần trăm. Các bạn mong nhà nước đàn áp, mong được hơ chim, đốt vú. Cả dân tộc này sẽ xúc động, ủng hộ tuổi trẻ. Và nhà nước lạy các bạn để xin được thỏa mãn. Nhân loại sẽ dành một bản án tàn nhẫn cho những kẻ đàn áp dã man sinh viên, học sinh khi họ đòi hỏi quyền lợi chính đáng. Quyền lợi của tuổi trẻ. Tiếc thay, tuổi trẻ 1970 đã bỏ rơi cái đích, đã quên tài đạo diễn của riêng mình, dấn thân vào cõi phiêu lưu tối tăm của phù thủy cò mồi. Và cái đích không nắm được. Tuổi trẻ thoi thóp trong hoàng hôn đấu tranh. Đến bao giờ mới lấy lại phong độ, hỡi người tuổi trẻ! Nếu đại cuộc cần con đê vỡ, cuốn trôi rác rưởi của đất nước ra biển khơi, người tuổi trẻ, bạn tôi, xin để tôi nói thật, các bạn thấm mệt, thấm đòn rồi. Các bạn chán rồi. Ghê tởm rồi. Đúng thế chăng?

Mới đây, tôi đọc báo thấy tuổi trẻ tố tuổi trẻ đấu tranh ồn ào cho mục đích... dân biểu. Như vậy là các bạn sửa soạn làm chính trị. Tôi chưa có một tí xíu kinh nghiệm nào về chính trị. Bởi tôi không ưa chính trị. Nhưng số phận của người trí thức khó mà tránh nổi sức thu hút của nam châm chánh trị. Các bạn sẽ trở thành chính khách. Tôi không phản đối. Trước hết, các bạn phải đồng ý với tôi, rằng, chúng ta đã dân chủ. Thừa thãi dân chủ. Nền dân chủ chưa đủ tuổi để thành truyền thống, nền dân chủ còn luộm thuộm, ở miền Nam, song nền dân chủ ấy cho phép mọi người sinh hoạt dân chủ trong tinh thần tôn trọng luật pháp quốc gia. Thời đại xuống đường đã cáo chung. Nó hết hiệu lực rồi. Múa may thêm chi làm dân chủ thụt lùi. Sở dĩ có lựu đạn khói, khiên mây và dùi cui lộng hành là tại người ta không thích dân chủ. Muốn đóng góp ngay cho cuộc đời, cho quê hương, tuổi trẻ cần hiểu chướng ngại vật ngăn cản mình nằm chỗ nào. Tôi nói đây; chướng ngại vật mà tuổi trẻ cần đập đổ là bọn già nua, thủ cựu, lạc hậu bẩy chình ình tại khắp guồng máy cai trị. Hãy đi kiếm khóm trưởng. Đa số hom hem, khụ khị. Hãy đi kiếm xã trưởng. Cũng vậy thôi. Và cũng vậy ở quận, ở tỉnh, ở nha, ở bộ, ở hành pháp, ở tư pháp, ở lập pháp! Tuổi trẻ có chứ. Nhưng hoặc ngu dốt hoặc bị đồng hóa với tuổi già. Để cầu an, thụ hưởng. Giai cấp đốc phủ sứ vẫn là một quyền uy ghê gớm.

Hai năm làm thủ tướng, người tuổi trẻ Nguyễn Cao Kỳ chỉ nói nổi một câu những thằng già chết rồi. Và chỉ có thế. Rồi hết. Những thằng già (phải hiểu ông Kỳ miệt thị bọn già thống trị) chưa chết. Họ còn sống. Sống dai như đỉa đói. Đám bạch diện thư sinh làm cách nào để giết những thằng già? Phải tranh đấu. Xuống đường đả đảo? Vô ích. Đừng xuống đường nữa. Xuống đường hết hấp dẫn rồi. Ngón võ công ấy đã bị hóa công đại pháp dân chủ làm tiêu tán. Muốn tiếng nói của mình dõng dạc trên một thế đứng vững chãi, muốn bàn tay của mình khỏi bị trói buộc, muốn thế hệ mình làm nổi gió mới cho quê hương, người tuổi trẻ phải trường kỳ tranh đấu. Âm thầm và nhẫn nhục. Chấp nhận lép vế hôm nay cho kiêu hãnh ngày mai. Tôi muốn tuổi trẻ có mặt ở bất cứ một cơ quan dân cử nào. Đầu tiên, tuổi trẻ cần góp gió ở hạ tầng cơ sở? Đừng ham chức dân biểu, đừng thèm ghế nghị sĩ, đừng buồn địa vị đổng lý, chánh văn phòng, bí thư. Nơi đó sẽ là nơi của tuổi trẻ. Muộn đấy. Nhưng bắt buộc sẽ là nơi của tuổi trẻ hay những người có tâm hồn tuổi trẻ. Tôi muốn các bạn trẻ phải ngồi vào chỗ của khóm trưởng, phường trưởng, ấp trưởng, xã trưởng... Hãy ngồi ở đó, hãnh diện như một tổng thống. Thủ tướng Trần văn Hương đã thành thật nói: Mỗi xã trưởng là một tổng thống nhỏ. Muốn làm cách mạng xã hội cho miền Nam mà chỉ ham ngồi ghế bộ trưởng, đổng lý, chỉ mê làm dân biểu, nghị sĩ thì chẳng bao giờ có cách mạng xã hội cả. Tuổi trẻ nắm gọn trong tay hạ tầng cơ sở, thổi vào đấy luồng sinh khí mới, cầy xuống đấy nhân cách mạng, gieo trên đầy mạ dân chủ. Thử lửa đi! Nhiệt tình của tuổi trẻ sẽ đốt cháy mọi tàn tích khốn nạn chất đống trước mắt dân tộc. Những ngang ngược ngăn chặn dân chủ của cường hào ác bá sẽ bị bàn tay tuổi trẻ chặt đứt. Những hủ lậu ám khói tâm hồn đồng bào ta, sẽ bị tuổi trẻ đạp nát. Tuổi trẻ đến, bình minh rạng. Tuổi trẻ đến, tin tưởng theo. Tuổi trẻ làm ra tin tưởng vì tuổi trẻ nhìn rõ tương lai. Hạ tầng cơ sở ví như cánh đồng khô cháy. Tuổi trẻ có mặt, ví như đập nước mở rộng. Nước chảy vào đồng. Đồng thấm thía. Đồng yêu nước quá vì cần thiết nước, mong chờ nước từ lâu. Tuổi trẻ đến, mắt trẻ thơ xanh, môi thiếu nữ hồng, hiện tại là mạ non, tương lai kề lúa chín. «Phép vua thua lệ làng». Chỉ cần hai năm làm xã trưởng, một người trí thức trẻ dấn thân sẽ có một hậu thuẫn thật. Nhỏ bé. Nhưng thật. Những cái nhỏ bé cộng lại thành một hậu thuẫn lớn. Vĩ đại. Tổng thống không bằng đâu. Tổng thống sẽ phải nhún nhường xin... ủng hộ.

Bây giờ, tuổi trẻ bước xa thêm. Ứng cử Hội Đồng Thành Phố, Thị Xã, Tỉnh Lỵ, tuổi trẻ ăn hết. Lại nắm lấy thành phố, tỉnh lỵ. Lại thổi sinh khí mới. Lại thử lửa. Thành công là điều cầm chắc. Bốn năm sau, ứng cử dân biểu. Càng đông càng tốt. Tiếng nói tuổi trẻ đã dõng dạc. Tiếng nói ấy sẽ làm điếc tai bọn già thủ cựu. Chờ đợi thêm cho tuổi chín muồi. Vào thượng viện. Vào hết. Không nhường ông già một ghế nào. Dân tộc này đã biết rõ khả năng và nhiệt tình của tuổi trẻ rồi. Lịch sử đây, xin tặng tuổi trẻ, làm lại lịch sử đi, viết thêm vinh quang vào đó. Kẻ nào đụng vào bánh xe tuổi trẻ quay mạnh, kẻ đó sẽ bị nghiền đứt tay. Tuổi trẻ sẽ ủi sập chướng ngại vật đốc phủ sứ. Tuổi trẻ muốn gì được nấy vì tất cả đã là của tuổi trẻ. Chỉ cần một tiếng nói, cả dân tộc cổ võ. Chỉ cần một cánh tay giơ lên, cả dân tộc giơ theo. Tôi trông chờ tuổi trẻ hôm nay và đang mường tượng ngày tuổi trẻ tuyên thệ trước dân tộc.

Nhưng các bạn đâu thích làm ấp trưởng, xã trưởng. Quê thấy mồ. Nhưng các bạn đâu ham làm nhân viên quèn hay chủ sự vớ vẩn. Không oai. Các bạn ham rướn chân với trái cây đời. Cây đời quá cao. Tuổi đời mình chưa đủ. Tôi thấy, đa số, tuổi trẻ bây giờ đều khoái làm lãnh tụ. Hình như, mỗi bạn tuổi trẻ tranh đấu đều muốn được coi là một lãnh tụ. Các bạn tuyên bố đao to búa lớn. Các bạn phiêu lưu vào cả những lãnh vực mà các bạn mới chỉ biết một cách mơ hổ. Các bạn đi hia dân chủ bẩy dặm, theo cái «một» của tuổi trẻ tây phương có truyền thống dân chủ, đòi hỏi gan rồng mỡ muỗi. Hãy nhìn lại mình trong bóng tối của dân tộc nhược tiểu, nhìn lại mình vào một buổi chiều cô đơn nhất, và thành thật nói lên tiếng nói của chính mình (đừng thuộc vở của đạo diễn)! Hồn mình đã xanh rêu chưa? Tranh đấu đã làm mình lao đao, lận đận chưa? Ta vừa để lại gì cho quê hương ta? Ta còn gì để lại cho quê hương ta?

Hỡi tuổi trẻ, thần tượng của lòng tôi! Thần tượng không đổ vỡ, không sức mạnh nào đạp đổ nổi vì thần tượng ấy xây bằng mến yêu của tôi. Tôi yêu tuổi trẻ bởi tôi chẳng biết tuổi trẻ của tôi. Như một khán giả chiêm ngưỡng tài tử mình hâm mộ nhất, tôi đã vò đầu, giậm chân, tức tối khi thấy tài tử mình ái mộ được giao vai trò quá tệ. Bẩy năm cũ, tôi đã suýt khóc, đứng dựa lưng vào gốc cây già, nhìn tuổi trẻ công kênh thần tượng giả tạo. Người hùng của tuổi trẻ một giai đoạn đây. Thật mỉa mai! Năm năm qua, tôi lại suýt khóc, núp sau bức tường đổ, nhìn tuổi trẻ ngợi ca thần tượng. Tết Mậu Thân tưởng còn gần gũi. Phải thế không? Tuổi trẻ, trong binh phục Sư Đoàn Sinh Viên Bảo Vệ Thủ Độ, mắt vẫn ngời sáng, tay cố rướn cao, hoan hô và chiêm ngưỡng lãnh tụ. Với lòng thành. Tôi biết tuổi trẻ rất thèm có lãnh tụ, rất ao ước được dẫn dắt vào lịch sử. Mà không có lãnh tụ. Nên tuổi trẻ đã lạc đường vào lịch sử, hoang mang như chú bé Aladin dưới hầm núi. Chẳng kiếm đâu ra nhẫn thần để vô tình cọ sát. Đèn thần của tuổi trẻ Việt Nam, quả thực, là chuyện nghìn lẻ một đêm. Lãnh tụ của tuổi trẻ thì giống hệt phù thủy Phi châu. Đưa cây đèn đây? Dắt tôi lên đã. Không, đưa đèn đây! Dắt tôi lên tôi sẽ đưa. A, đòi hỏi hả, vít đá nhốt mày dưới đó.

Tôi không ngạc nhiên thấy y phục quân sự học đường bị đốt, lãnh tụ bị một số tuổi trẻ ngợi ca, năm xưa, bỉ thử, coi ông như nhà độc tài. Sân khấu tuổi trẻ nhỏ bé, kịch của họ lại lớn và đạo diễn rặt lũ mù. Bởi thế, tuổi trẻ phản phúc ý nghĩ của tuổi trẻ. Tuổi trẻ, dần dần đoạn tuyệt nguồn mến yêu của họ với những người yêu mến họ. Hào khí mất hẳn nhường chỗ cho kiêu căng, hợm hĩnh. Tuổi trẻ, chơi cả kịch gian dối của đạo diễn mù. Để bị kết án gian dối! Đau xót chưa, thần tượng của lòng tôi? Bây giờ, tuổi trẻ còn những trò gì để quẫy lộn? Đòi hỏi hòa bình và chỉ cần hòa bình ngay lập tức, không sá chi giải pháp này nọ ư? Đừng mơ tưởng dễ dàng. Nhìn xa một chút, người tuổi trẻ!

Mà, dẫu có hòa bình, nếu tuổi trẻ không sửa soạn cho hòa bình, tức là tạo được thế đứng vững chắc ở hạ tầng cơ sở, không gây nổi tín nhiệm trong quần chúng, tôi đoan chắc, tuổi trẻ sẽ lại lêu bêu, sẽ lại bị đẩy ra ngoài guồng máy cai trị. Thời bình mà bị đập thì hết cách chống đỡ. Không còn lý do gì để xuống đường tranh đấu nữa. Tuổi trẻ, dân tộc Kỳ Vọng vào các bạn. Kỳ Vọng thật nhiều. Chỉ khi nào tuổi trẻ mời giai cấp đốc phủ về chơi xơi nước, bấy giờ, mới gọi là tranh đấu. Và cuộc tranh đấu có ý nghĩa. Cho quê hương. Cho cuộc đời.

(tháng 8 năm 1970)