hi anh nhìn thấy cô đứng trên đỉnh đồi thì đã quá trễ để kịp rẽ sang đường khác. Đổi cái giỏ nặng trĩu sang tay lành, anh nghĩ có thể đi xuống phía dòng sông, nhưng con chó của cô đã đánh hơi thấy anh.

- Duncan, anh Duncan!

Tiếng gọi của cô làm anh đứng khựng lại rồi từ từ quay người. Cô trông thật xinh xắn trong cái váy ngắn cùng với đôi ủng, tóc cô lấp lánh dưới ánh nắng. Tiếng gọi là một lời trách cứ, một câu than phiền về sự bỏ trốn của anh.

- Margaret, tôi đã không thấy cô – anh có ý xin lỗi.

Cô chống hai tay lên cây gậy và ngắm nhìn cái dáng người kỳ lạ, ăn mặc nghèo nàn, vầng trán rộng, đôi mắt sâu thẳm của anh. Nụ cười của cô đầy cảm kích.

- Bác sĩ Euen Overton đi câu. Tôi đi đón anh ấy. Anh có thấy anh ấy không?

Anh lắc đầu và cô bật cười.

- Trong đám bạn học cùng lớp thì anh quả là ít nói, tôi đoán là ý nghĩ về công việc mới của anh đã làm anh kiêu hãnh.

Anh cố nén sự phản kháng của mình một cách khó khăn và gật đầu.

- Tôi đã gặp may, phải không nhỉ?

- Ôi! Mà anh đã được nhận đâu, cô trêu anh, ít nhất cũng phải đến buổi họp chiều nay kia.

Cô chợt im, đột ngột êm dịu lại.

- Cái này sẽ mang lại may mắn cho anh, tôi đã tìm thấy nó trên đỉnh đồi.

Cô đưa cho anh một cành hoa trắng.

- Cảm ơn Margaret.

Giọng anh hơi run. Anh cầm lấy cành hoa và nhét vội vào túi áo.

Một giọng nói to thình lình vang lên sau lưng họ, Overton đang leo lên phía họ, tay vung vẩy cần câu như có ý chào; chỉ trong nháy mắt anh ta đã đến gần họ, những giọt mồ hôi lấm tấm trên khuôn mặt đẹp đều đặn của anh ta.

- Thế nào Margaret, cô thật tinh quái, tôi tìm cô khắp nơi suốt hai giờ liền, chơi cái kiểu gì thế! Cô bỏ rơi ông khách quý của cô như thế đấy hả? – Chào ông bạn Stirling. Cá cắn câu chứ?

- Chẳng đáng gì.

Ngay lập tức Duncan cảm thấy bực bội. Tên nhà giàu hợm hĩnh mà anh đã dễ dàng qua mặt trên lớp này, đã luôn luôn đối xử với anh như một kẻ bề trên.

- Cậu hẳn là chẳng câu được con nào chứ Stirling?

Overton cúi nhìn vào giỏ của Duncan và thốt lên ngoài ý muốn - Mẹ ơi! Gì thế này! Năm, sáu con, lại là cá to nữa chứ! Thế mà tớ, tớ lại chẳng câu được con cá nào cả!

- Cậu có muốn lấy con cá chép không?

- Còn phải hỏi.

Overton khoái trá, nhận vội lấy.

- Vậy lấy hết đi, Duncan đề nghị một cách thân ái.

- Ông bạn quý mến ạ, ông thật tuyệt. Cậu không phiền chứ?

- Phiền gì. Hễ muốn là tớ câu được ngay thôi!

Mặc dầu đã tự kiềm chế, Duncan vẫn không tự ngăn được vẻ khinh thường thoáng hiện trong giọng nói, nhưng Overton đang mải đổ cá từ giỏ Duncan sang chính giỏ mình nên không để ý chút nào đến điều đó.

- Em sẽ thấy ba em ngạc nhiên đến chừng nào khi anh đưa ông xem cá anh câu được - anh ta vừa nói vừa cười với Margaret.

- Nhưng Euen, cô nhẹ nhàng phản đối, đâu phải anh câu được chúng.

- Ôi! Đi câu cũng như trong tình yêu, mọi thứ đều được phép tất.

Anh ta liếc mắt nhìn cô đầy ý nghĩa.

Duncan giũ đôi giày đầy bùn.

- Thôi, đến giờ tôi phải đi đây.

Anh huýt sáo gọi con chó đang nằm trong đám cỏ cao. Overton nhìn con chó và chợt nghĩ ra.

- Phải con Rust không, con chó nổi tiếng ấy? Anh ta hỏi.

- Phải.

- Cậu thật khéo tay.

Margaret rùng mình khi nhớ đến tai nạn.

- Nó hẳn là đã rời ra từng mảnh khi bị chiếc xe tải ấy cán.

- Đúng thế, Duncan trầm tĩnh trả lời, nhưng những mảnh ấy đã chịu dính lại.

- Đáng lý cậu nên làm chuyên viên dán hồ!

Overton cười mỉa, tỏ vẻ là câu chuyện chẳng có gì đáng chú ý.

- Thôi chào! Có lẽ tớ sẽ không gặp lại cậu. Tớ phải về trường Đại học vào thứ năm để kịp gác thi Lockhart.

- Thi lấy học bổng à? Duncan hỏi.

- Chính thế, (Overton tỏ vẻ quan trọng), đó là một trong những nỗi kinh hoàng ám ảnh những chàng bác sĩ nội trú của trường St. Andrews! Mỗi mùa xuân phải coi những bảy trăm thí sinh dự thi vào ngành y.

- Lạ thật! Mệt vậy mà mày còn sống được.

Giọng nói của anh trầm tĩnh đến nỗi đã giấu được nỗi chua cay ẩn trong đó. Vài giây sau, Duncan bỏ đi sau khi chào Margaret.

- Người gì mà kỳ cục!

- Anh cũng sẽ kỳ cục như vậy, nếu anh bị tật như anh ấy – cô mỉm cười.

Trên đường về tỉnh, Duncan tự dằn vặt mình bằng cách tưởng tượng ra cặp Margaret và Overton đi sóng đôi với nhau đến Stincher Lodge, ngôi biệt thự của Đại tá Scott – cha Margaret. Anh như trông thấy phòng đại sảnh rực sáng bởi những khúc củi cháy đỏ trong lò sưởi. Người quản gia với bộ y phục màu xám sẫm đang tiếp trà. Họ đang đợi Joe - Người lương thiện, biệt danh của cha Overton, người giàu nhất Levenford. Margaret sẽ rót trà ra tách và khi đó Euen sẽ vênh váo đi lại trong phòng, đưa trà cho mọi người và khoe tài câu cá của mình.

Euen Overton nắm vững đến tận cốt lõi nghệ thuật xuất hiện trước mọi người với vẻ tốt mã nhất của mình. Anh ta là người con độc nhất và được Joe nuông chiều. Túi anh đầy ắp tiền, và hẳn là việc đó đã góp phần rất nhiều vào tính hợm hĩnh kiêu căng của anh ta. Nhưng mặc dầu vậy, phong cách của anh ta có vẻ kiểu cách hơn là sang trọng, và anh ta đã khéo che dấu điều đó dưới một nụ cười quyến rũ.

Duncan nhớ lại không biết bao lần anh đã lén nhìn tòa đại sảnh đó. Khi anh còn nhỏ, bác bán tạp hóa trong phố thường nhờ anh mang hàng đến “tòa lâu đài”. Thật ra, Margaret và anh đã học cùng một trường vì ở các tỉnh nhỏ của phương Bắc, viện Hàn Lâm địa phương đảm nhận hoàn toàn việc giáo dục, cho nên họ đã dạy cùng một lúc cho cả cô tiểu thư xinh đẹp lẫn người con trai tàn tật của bà giúp việc.

Anh tới Levenford. Đó là một thành phố tồi tàn, uốn quanh một cửa biển đen ngòm, bẩn thỉu với những nhà máy luyện thép nằm dọc hai bên đường ray. Anh đi vào một con đường hẹp mà những cảnh tượng và mùi vị quen thuộc của sự nghèo đói đã được anh cảm nhận quá rõ về chúng.

Anh dừng lại trước một hành lang tối, nhấc cái then cài cánh cửa mục nát và bước vào nhà. Trái với ngoài đường và khu phố, ở đây thật ngăn nắp và yên tĩnh.

Cha anh ngồi ở góc phòng, khác với thường lệ, ông thật tỉnh táo. Từ mười ngày nay, để tôn trọng sự kiện trọng đại, Tom Stirling đã giữ mình trong tình trạng cai rượu đầy lo âu.

- Con đã về đấy à – ông từ tốn hỏi, sưởi ấm tẩu thuốc trong hai bàn tay - Mẹ con đang dọn cơm trong phòng ăn.

Hai người đàn ông trao đổi một tia nhìn đồng tình. Tuy không một lời nào được thốt ra nhưng họ đã hoàn toàn hiểu nhau. Ông già Tom là tay nghiện rượu vô tích sự trong tỉnh. Cách đây ba mươi năm, ông còn là một thanh niên khá nổi danh với cương vị thư ký Hội đồng tỉnh, quản lý trường trung học, quản gia của tòa lâu đài. Bây giờ, người ta chỉ còn thấy cái dáng cao ngất ngưởng của ông trên những bậc đá hoa dẫn tới quán “Sư tử đỏ” và quầy lót thiếc bên trong quán đó. Đã từ một phần tư thế kỷ nay ông không còn làm việc nữa, vậy mà con trai của ông vẫn quý ông.

- Người ta ngả trâu ăn mừng con vào chiều nay đấy - người cha thì thầm. Có đến hàng năm ba mới thấy mẹ con xúc động đến thế.

Duncan nhìn sững vào ngọn lửa trong lò. Anh thấy ở đấy tương lai mờ mịt của mình, tất cả các con đường tiến thân đều bị bít lại một cách không cứu vãn được. Thình lình nghe thấy tiếng động sau lưng, anh quay lại. Mẹ anh đang nhìn anh.

- Mẹ đã ủi xong bộ quần áo màu xanh nước biển của con, Duncan à, mẹ để trên giường của con đấy. Mẹ cũng đã sửa soạn cái áo sơ-mi trắng với cổ hồ bột thật cứng. Chiều nay con phải cần cho ra dáng một chút con ạ.

- Ra dáng! Anh không ngăn nổi giọng cay đắng.

Mẹ anh hé môi nhưng không một lời nào được thốt ra. Thật là kỳ lạ khi thấy bà làm chủ cả căn phòng chỉ bằng sự im lặng của mình. Martha Stirling là một người phụ nữ nhỏ nhắn và mảnh dẻ. Duncan không thể tưởng tượng ra mẹ mình với một hình ảnh nào khác ngoài những chiếc áo màu đen, cũ sờn, khuôn mặt nhăn nheo, tái nhợt trong cái nền đen ấy. Đôi bàn tay nắm lại đặt trước ngực đỏ lựng, nổi gân nứt nẻ. Đôi bàn tay ấy đầy tiếng nói! Chúng nói lên hai mươi lăm năm làm việc nặng nề không ngừng, không nghỉ: giặt giũ, cọ rửa hàng ngàn sàn nhà, bát đĩa; đếm không xiết những lần vá áo, những lần lau chùi mà nhờ vào đấy Martha đã nuôi chồng, nuôi dạy đứa con trai yêu quý của mình với lòng can đảm nồng nhiệt không lay chuyển, với lòng tin kính Thượng đế không bờ bến.

- Khi con trở về, mẹ sẽ dọn cho con một bữa tối ngon lành (việc hơi thả lỏng sự khắt khe thường ngày này đã bộc lộ lòng trìu mến và kiêu hãnh mà người con bà đã khơi dậy ở bà). Mẹ mong rằng con xứng đáng được hưởng nó.

Sự rụt rè cố hữu của anh đã biến mất ngoài ý muốn và những lời nói vì sự cấp bách của nỗi tuyệt vọng đã bật lên.

- Thưa mẹ, con phải khó khăn mới thú nhận được với mẹ, nhưng con bắt buộc phải nói rằng con không thích được nhận làm việc ấy.

- Tại sao không? Câu hỏi như ngọn roi quất vào anh.

- Bởi vì con ghét nó!

- Con ghét nó! Bà ngạc nhiên nhắc lại.

- Đó là một công việc không thích thú, nó chẳng dẫn đến mục đích nào cả. Nếu con nhận làm, con sẽ bị ràng buộc vào nó suốt đời.

- Im đi – Bà cố gắng lấy lại sức để nói – Cái ngày mà mẹ thấy chức vụ thư ký Hội đồng tỉnh bị phỉ báng như thế này thật là một ngày đáng buồn. Thế mẹ có thể biết con thích làm gì không?

Anh sôi nổi trả lời:

- Mẹ biết rõ là con vẫn luôn thích làm gì rồi mà.

Một ánh thông cảm hiện ra ở bà và bà dịu lại. Lúc này bà nói với anh với vẻ thương cảm, như thể muốn lôi anh ra khỏi một giấc mộng trẻ con và quá đẹp.

- Tội nghiệp Duncan của mẹ! Mẹ tưởng rằng con đã gạt bỏ những ý tưởng rồ dại đó rồi chứ. Chúng ta chỉ là những công nhân nghèo. Vả lại, dù cho là chúng ta có đủ tiền để cho phép con học cái con thích đi nữa thì cũng không được!!… Giọng bà đầy thương hại. Mẹ biết cái gì tốt với con, con à. Trong suốt ngần ấy năm, mẹ đã làm việc và cầu nguyện để có một ngày con lĩnh được cái chức vụ danh giá mà cha con, vì sự yếu đuối của mình đã làm ô danh nó. Bà lắc đầu, ra ý cuộc bàn cãi ngừng ở đấy. Bây giờ, đi thay áo đi con, con không nên đến chậm.

Duncan cố ghìm lòng lại để khỏi bộc lộ những lời khẩn khoản. Chả lẽ mẹ anh không có lý hay sao? Anh, anh có thể làm gì được với sự nghèo nàn về vật chất và thể xác của mình? Anh vội lên phòng thay quần áo.

Ở đấy, trong căn gác xép của riêng anh, Duncan hướng ánh mắt vào những cuốn sách mà anh đã từng miệt mài nghiền ngẫm đôi khi tới tận hừng đông. Tất cả đều thật vô ích! Những giọt nước mắt nóng bỏng chợt dâng lên mắt anh.