ầu tháng ba năm bảy mươi lăm, chiến cuộc bỗng thình lình trở nên khốc liệt. Vinh, anh trai chị từ Quảng Đức gọi về khuyên gia đình nên thu xếp càng sớm càng tốt để xuống Sài Gòn. Thế nhưng làm sao mà xuống được! Chị có thai gần ngày sanh và bố chị thì đang đau bệnh, dầu không là bệnh nặng thì cơn bệnh của ông cụ sẽ không chịu nổi sự di chuyển nhọc nhằn. Hơn nữa, xuống Sài Gòn thì ăn ở vào đâu với cái bụng bầu vượt mặt sắp đến ngày sanh? Người ta bảo “Con so về nhà mạ, con rạ về nhà chồng”. Vâng, chị sắp sanh con so nên chị phải ở với mẹ. Mà không ở với mẹ cũng không được vì gia đình chị đơn chiếc quá, ba mẹ chị chỉ có hai người con: Vinh, anh trai chị đang đi lính và chị. Thế nên, dầu chị có chồng đã hơn năm thì chị vẫn ở nhà mẹ.

Gia đình bên chồng chị ở Sài Gòn và rất khá giả. Ông bố công chức cao cấp, bà mẹ có vốn đầu tư với một xí nghiệp dược phẩm lớn và các anh các chị bên chồng đều là người có chức phận. Ngạc, chồng chị, là con út trong gia đình. Vì là con út nên muốn gì được nấy. Ngạc cưới được chị cũng là cái muốn gì được nấy của anh ấy.

Hồi ấy, Ngạc còn là sinh viên y khoa, “nhờ thế lực của ông bố và những đồng tiền của bà mẹ nên anh tránh được cái khoản quân dịch và đậu vào được y khoa”. Đó là điều anh vẫn thường nói bằng cái giọng châm biếm. Anh không giống những người trong gia đình. Anh là “cái đồ lập dị” như giọng bà chị cả vẫn mắng và bởi cái “lập dị” ấy nên anh gặp chị.

Hè năm 1973, anh lên Pleiku thăm gia đình người chú họ và cũng để được “tận mắt nhìn cuộc chiến”. Chiến cuộc không có ở thị xã Pleiku; nó vẫn còn ở tận mãi trên những tiền đồn bên biên giới. Cái Pleiku mà anh nghe nói sặc mùi khói lửa thì cũng như nhiều thành phố nhỏ hiền hoà khác của quê hương đang chinh chiến nầy mà thôi; chỉ có điều so với một vài nơi khác thì ở đây quy tụ nhiều sắc lính cộng hoà hơn.

Đang càm ràm về những lời phóng đại của dư luận, của báo chí và những nhà chính trị đao to búa lớn thì anh gặp chị. Chị là bạn của Hồng, cô em họ anh. Và khởi đầu cho chuyện tình của họ là một trận tranh luận kịch liệt với nhau.

Chị cong cớn:

- Dân Sài Gòn các anh sung sướng quá rồi sinh tật. Muốn biết chiến tranh hả? Thì cứ đi lính đi. Chạy chọt để được hoãn dịch làm gì rồi bây giờ bày đặt!

Anh lý sự:

- Nầy, cô giáo nhỏ! Cuộc chiến nầy phi nghĩa. Tất cả những con người còn chút lương tri đều biết vậy.

- Biết vậy và chạy trốn để mặc cho nó cứ diễn ra?

- Không tham dự cũng là một cách phản kháng.

- Phản kháng ai? Nếu anh đã gọi là phi nghĩa thì cả hai bên đều phi nghĩa.

- Quê hương và dân tộc là lý tưởng cao đẹp nhất của một con người.

- Tất cả các luận điệu mị dân đều khoát chiếc áo ấy.

- Nầy, cô giáo nhỏ bướng bỉnh! Quê hương, dân tộc không phải là chiếc áo khoát.

- Thế mà người ta vẫn may nó thành chiếc áo khoát đấy ông anh khả kính.

“Ông anh khả kính” của chị không chịu thua trong cuộc tranh luận, cứ gân cổ lên cãi và họ đã tranh cãi với nhau suốt những ngày hè năm ấy.

Hết hè, Ngạc về lại Sài Gòn, và để không bị mang tiếng là kẻ chiến bại, anh kéo dài cuộc tranh luận trên mặt trận “bút chiến”.

Hồng, cô em họ của Ngạc cũng tức cười khi chị đưa cho Hồng xem những bức thư dày cộm và sặc mùi “khuynh tả” của anh.

- Mầy thông cảm giùm tao đi. Ông ấy gàn mầy ạ. Hai bác tao ở dưới ấy cũng phát rầu vì ổng.

Và ông bà cụ phát rầu thật sự khi Ngạc tuyên bố:

- Con cưới vợ.

- Cưới vợ à? Mày yêu ai hồi nào mà bảo cưới!

- Bố mẹ hay thật! Chả nhẽ con lại phải xin phép bố mẹ để yêu nữa à?

- Mầy không cần phải xin phép, nhưng ít nhất mầy yêu ai cũng phải dắt về đây cho cha cho mẹ coi thử nó ra sao chứ!

- Dắt làm sao được mà dắt!

Ông bà cụ hoảng hốt:

- Trời ơi! Chứ nó làm sao mà mầy không dắt về được?

- An tâm đi hai cụ. Nó chả có đui què mẻ sứt gì đâu. Chỉ có cái là không biết nó có chịu mình hay không mà thôi.

Bà chị cả mát mẻ:

- Cái gì? Không biết nó có chịu hay không à? Thì ra cậu út nhà nầy yêu đơn phương đấy. Gớm nhỉ? Cãi anh cãi chị thì mồm loa mép giải mà đứng trước người đẹp thì khớp cả quai hàm. Thế chưa biết nó chịu hay không mà đòi cưới?

- Thì cứ xin cưới đi. Hồi nào người ta không chịu thì hãy tính.

- Cứ xin cưới đi! Con gái người ta mà nó nói như của giữa chợ, trả được thì trả, không được thì thôi. Mầy nói như chuyện chơi.

- Ai bảo chuyện chơi? Em nói là em cưới vợ!

Và anh cưới chị. Chỉ có điều là chị khỏi phải làm dâu vì thứ nhất, Ngạc còn đi học, và thứ hai vì gia đình bố mẹ chị đơn chiếc quá; trong lúc Vinh, anh trai chị đang còn ở trong quân ngũ thì chị cần phải ở với ông bà. Vì vậy, hơn một năm có chồng mà chị chỉ sống với gia đình chồng khoảng hơn ba tháng. Lần thứ nhất sau ngày cưới và lần thứ hai là những ngày cuối hè năm ngoái. Hôm tết, chị tính xuống Sài Gòn nhưng vì chị đang có thai, Ngạc không muốn chị nhọc nhằn nên anh đã lên với chị. Anh vừa đi thì anh Vinh gọi điện về. Phải gì anh Vinh gọi về sớm hơn, khi Ngạc còn ở đây thì Ngạc đã tính giùm chị. Còn bây giờ, biết tính sao đây? Di tản à? Như mùa hè đỏ lửa năm 72 ấy, đi cho đã rồi chẳng có việc gì xảy ra, báo hại các cụ ăn vật nằm vờ cả tháng rồi lại đeo thêm nỗi lo nhà lo cửa không ai coi ngó.

Bây giờ lại tính di tản nữa à? Cái bụng bầu vượt mặt nầy sẽ ăn ở vào đâu? Rồi tới ngày sanh nở? Gần ba tháng sống với gia đình chồng chị biết rằng thời gian đó chưa đủ để gắn bó tình cảm giữa họ và chị. Người ta thương con thì thôi cũng thương dâu, nhưng còn cha mẹ chị? Liệu có thể nhờ vả nhau một cách đường đột được chăng? Không, việc nầy chị không quyết được. Tốt hơn là phải chờ ý của Ngạc.

Ngày 8-3-75

Đi dạy về, chị ghé bưu điện gởi thư cho Ngạc. Một vài mẩu đối thoại thoạt nghe được trước quầy bưu điện, những mẩu chuyện góp nhặt từ bạn bè làm chị cảm nhận được sự xôn xao của phố nhỏ.

Đã có một vài học sinh nghỉ học, nhưng đó là con của những gia đình khá giả, có thế lực. Thì nói làm gì về những người đó. Năm 72 cũng vậy, chưa gì hết họ đã rút gia đình về Sài Gòn, về Nha Trang; có những chuyến bay chỉ dành riêng cho gia đình họ. Với họ, cứ hễ tình hình có hơi căng thẳng một tí là họ lên máy bay vù về Sài Gòn vài ba tuần. Khi nghe êm êm thì quay trở lại. Thành phố lớn nào họ cũng có nhà cửa; cho nên hơi đâu mà nhìn vào họ. Hơi thở xôn xao nầy đang chỉ xảy ra cho những người lắm tiền?

Ngày 10-3-75

Không hẳn là như vậy, tình hình nghiêm trọng hơn là chị tưởng.

Mẹ chị đi chợ về mếu máo:

- Ba Vinh ơi, người ta bảo Ban Mê Thuột mất rồi. Không biết thằng Vinh mình rồi sao đây. Ôi! Chúa ôi! Cầu Chúa che chở cho con cái Chúa.

Vâng, cầu Chúa. Khi con người không còn biết phải làm gì thì xin được cầu Chúa. Ban Mê Thuột mất, cửa ngõ còn lại của Pleiku khép nốt. Bây giờ - như đã bao nhiêu lần rồi - Pleiku, Komtum hết lối ra. Phương tiện vận chuyển và tiếp tế duy nhất của Pleiku trong những lần như vậy là cầu không vận. Có nghĩa là bây giờ nếu phải di tản thì chỉ có một phương tiện duy nhất là máy bay.

Chị nhớ lại lần di tản năm 72, người ta xô đẩy, chen lấn nhau để được leo lên những chiếc GMC trần trụi từ trong thành phố, rồi lại chen chúc nhau ăn vật nằm vờ trong phi trường để chờ máy bay, và cứ hễ một chuyến bay đáp xuống là cảnh hỗn độn, chen lấn, cãi vã và thất lạc xảy ra. Năm đó, chị còn con gái, lanh lẹ thế mà suýt nữa đã bị bỏ lại dưới sân bay khi đẩy được ông bà cụ chen lấn lên chiếc C.130 đang từ từ nâng cái bửng to tướng khép đuôi lại. Cho như cái thân hình lặc lè của chị bây giờ cầm chắc cái phần bị rớt lại dưới sân bay.

Thôi thì bây giờ hãy cứ chờ thư Ngạc, nếu cần phải đi thì rồi sẽ mua vé Air Việt Nam mà đi. Như vậy an toàn hơn.

Ngày 12-3-75

Chín giờ tối, Hồng chạy xộc vào nhà:

- Tao bay đây, mầy có nhắn gì cho ông Ngạc không?

Chị nghe mình hỏi hoang mang:

- Về Sài gòn bây giờ hả?

- Về, từ giờ đến sáng chưa biết lúc nào. Hễ xe ra đón là đi ngay. Bà Bô tao đang quýnh cả lên. Tình hình có vẻ nghiêm trọng đấy. Theo như ước đoán có lẽ trước khi hòa giải mình phải giao cao nguyên cho Mặt trận giải phóng. Tao cũng như mầy, chả rành rõi gì ba cái chuyện này, chỉ là nghe mấy ông bạn của bố tao bàn qua bàn lại. Dầu sao tao nghĩ mầy cũng nên tính chuyện về dưới để coi thử tình hình diễn biến ra sao rồi tính, chứ nói thật với mầy, không thể sống nổi với mấy ông Việt cộng đâu.

Ừ, không thể sống nổi với Cộng sản. Đó là câu nằm lòng của nhiều người mặc dầu chưa bao giờ họ tiếp xúc với Việt cộng, kể cả chưa bao giờ đọc qua một chút xíu gì về cái triết thuyết Mác Lê-nin ấy. Thế nhưng họ vẫn sợ. Nỗi sợ của nhiều người là từ những chuyện kể nầy qua chuyện kể khác và những chuyện kể đó dĩ nhiên là đã được nhìn từ phía bên nầy lăng kính. Chín năm kháng chiến, bố mẹ chị đã từng trải hơn nhiều người, thế nhưng chưa bao giờ chị nghe ông bà kể gì về những năm tháng đó. Chỉ thảng hoặc khi anh chị mua sắm một món gì xa xỉ hoặc vất bỏ một món gì không thích dùng nữa thì ông cụ càu nhàu:

- Bọn nầy thì phải cho sống với Cộng sản để cho chúng nó biết thế nào là cực khổ, thế nào là thiếu thốn mới được. Các con phải biết đã có lúc người ta phải hơ lá chuối để làm tập thay cho giấy học; đã có lúc người ta chỉ cần ăn rau qua bữa mà cũng không đủ để ăn. Người ta đào củ nâu, củ nần, củ chuối để nấu thay gạo; đào đến nỗi củ gì cũng không còn để đào đấy con. Chúng mầy bây giờ sung sướng quá hoá ra vô tâm. Ăn thì vung vãi, thừa mứa; mặc thì chê xưa chê nay. Con ơi! Cầu cho đủ ăn đủ mặc là thoả lòng rồi; đừng bao giờ hoang phí. Hoang phí là cái tội đấy con.

Chị nhớ lắm, những lần bố chị nói như vậy thế nào anh Vinh cũng dẫu môi:

- Ôi! Tại hồi đó bố sống với Cộng sản chứ bố coi, cũng những năm đó ở những nơi khác như Nha Trang, Đà Nẵng, Sài Gòn, người ta có thiếu món gì đâu. Sâm-banh, sữa bò thừa mứa. Con nhà nghèo không nói gì chớ còn dân giàu chỉ toàn ăn rồi nhảy đầm, đánh bạc.

- Ừ, thì cũng tại vậy mà mất nước đấy con.

Bố chị, từ nhiều năm rồi cụ không còn khoẻ mạnh và minh mẫn lắm; vì vậy, nhiều việc trong nhà là do chị quyết định. Những việc trọng đại hơn thì đã có bác Hi. Tuy gọi là bác nhưng thật ra bác chỉ là bạn cố cựu của bố chị. Hai người đã có thời sống chết có nhau; hơn nữa vì bà con hai bên chả có ai nên mẹ con chị trọng bác như người trưởng thượng trong gia đình.

Không biết trong tình hình nầy bác Hi sẽ tính làm sao đây? Từ hơn nửa tháng nay chị không ghé lên nhà bác. Thôi thì mai mốt chị sẽ ghé coi. Nếu bên bác ấy tính chuyện đi thì bố mẹ chị cũng sẽ đi theo thôi.

Ngày 13-3-75

Buổi sáng, chẳng còn mấy đứa học trò đến lớp. Thành phố đang hoang mang, hoang mang. Đường bay của Air Việt Nam ngưng chuyến. Người ta đồn đãi nhiều tin tức trái ngược nhau, kẻ nói nầy, người nói khác. Không còn một tin tức nào là chính xác, ngay cả tin của đài BBC và đài VOA, người ta bảo như vậy. Chị Hiệu trưởng gặp chị trên văn phòng với một cái bì thư và một xấp hồ sơ trên tay.

- Không biết tình hình rồi sẽ ra sao. Tạm thời em cứ giữ hộ chị hồ sơ cá nhân của em và nhận trước lương tháng nầy. Sáng mai chị sẽ đi Sài Gòn.

- Nghe nói Air Việt Nam ngưng chuyến rồi mà.

- Ừ, nhưng bên không quân vẫn còn.

Phải, bên không quân vẫn còn nhưng nếu tình hình diễn biến xấu hơn nữa thì liệu cái cầu không vận ấy sẽ chuyển tải được bao nhiêu người trong số vừa dân, vừa quân, vừa công chức hành chánh của cái thành phố cheo leo nầy? Mà lại nữa, mấy ngày nay hình như phi trường cũng đã lai rai bị pháo kích rồi đấy.

Thôi thì mọi việc cầu xin ơn trên dìu dắt.

12 giờ đêm

Tiếng xe gắn máy thắng kít trước nhà rồi tiếng còi xe và cả tiếng gọi dồn dập đánh thức chị dậy. Mẹ chị càu nhàu:

- Khuya quá rồi mà còn ai gọi nhắng cả lên không biết.

Chị mở cửa sổ hỏi vọng ra ngoài:

- Ai đấy?

- Học đây. Học con bác Hi đây.

Chị chạy ra mở cổng, Học vội vã:

- Khỏi mở. Ba em bảo qua nói với chị và các bác chuẩn bị di tản ngay. Gom góp đồ đoàn gì quý giá thôi còn tất cả bỏ lại. Ba em sẽ cho xe đến đón. Nhớ đấy nhá. Sửa soạn ngay thôi. Đã có lệnh bên quân khu là phải rút lui trong vòng 24 tiếng đồng hồ đấy.

Trời ơi! 24 giờ đồng hồ! Làm sao mà đưa cả mấy trăm ngàn con người của cái thành phố nầy đi hả trời!

Chị thắc mắc:

- Bên nào ra lệnh vậy?

- Nào ai biết, người ta bảo rút lui thì mình rút chớ rồi ở lại đây đưa đầu cho Việt cộng nó giã pháo vào à? Chị còn nhớ Lộc Ninh kỳ đó không? Nghe nói Ban Mê Thuột cũng bị giã nát bét như Lộc Ninh đấy. Bố em bảo rút ngay. Nhớ nhé! Thu gom đồ đoàn mau mau đi.

- Còn đường nào nữa mà đi?

- Đường Phú Bổn.

- Đường Phú Bổn làm sao mà đi được?

- Người ta đi được, mình đi được. Chị đừng lo. Bên quân đội họ đi trước mà. Thôi chị vào mà sửa soạn ngay đi. Em về đây.