ào tháng một năm Giáp Thân (1884), lúc mặt trời vừa lặn, ngọn Chân Sơn sừng sững trên góc trời tây như một vị thần tối cổ hiển hiện giữa đám hào quang. Mặt nước sông Lô lồng bóng mây rực rỡ, chảy êm đềm như một dòng xà cừ. Những cánh rừng mạn Soi Châu căng lên chân mây lòng trứng tấm sa dài màu úa sẫm. Mấy chòm cây to trên đỉnh núi nhô lên nền trời sáng những bóng lẻ buồn rầu. Trời đất lặng như tờ, chỉ thỉnh thoảng, trên tít mù xanh, một đàn chim bay tung tóe như một vệt khói thoáng tan đi. Khí lạnh từ trên không trút xuống, thì bóng tối cũng từ mặt đất dâng lên. Sương chiều phủ qua cảnh vật một lượt bụi phấn tờ mờ...

Ở chân gò Chùa Cao (tức núi Cố bây giờ), cạnh bãi cỏ hoang, hai người đàn ông đang ngồi xổm nói chuyện.

Người nhiều tuổi hơn, trạc độ bốn mươi, nom cao lớn mạnh mẽ, chân tay chắc chắn, nở nang. Ăn vận thì sơ sài: một cái áo bông cụt tay bó chặt lấy cái áo cánh nâu đã bợt màu. Quần xắn móng lợn, chân đi hài sảo. Ngang lưng, thắt một sợi dây da to bản, cài con dao tư nhọn lấp loáng trong mảnh vỏ tre. Một cái tù và bằng sừng trâu, buộc vào hai đầu sợi dây chuỗi, bỏ thõng xuống trước ngực. Cái nón mê mất cạp lật xuống sau gáy, lộ hẳn cái trán gồ. Nét mặt dài, xương xương; hai mắt sắc như mắt diều hâu; mũi sư tử; miệng rộng môi dày, thường mím chặt tỏ ra vẻ quả quyết khác thường.

Ngồi cạnh người ấy là một anh chàng trẻ tuổi. Cũng con lão thì phải, vì nét mặt giống lão như đúc, tuy không rắn rỏi bằng. Anh ta đầu trần, cái búi tóc mới gây, nhu nhú chỉ bằng một củ hành. Mình mặc cái áo nâu lửng. Quần thì ống thấp ống cao, đã tã quá, không còn nhận đích là sắc gì nữa.

Người nhiều tuổi bỗng để cái tù và lên miệng, phồng má phun ra mấy tiếng: "Tu... út... tu... tu...". Đoạn hắn cảu nhảu nói:

- Những của beo bắt! Giờ còn mải ăn chưa thèm nhớ về chuồng! Cu! Mày có đứng dậy dồn đỡ tao không? Tối rồi!...

- Thì bố cần gì chúng! Dê với chả dê! Thây kệ cho beo vồ hết chúng nó đi, còn hơn chăm chút để rồi giặc nó lại ngả thịt cả.

Lão già bỏ thõng cái tù và xuống ngực, chống hai bàn tay lên cạnh sườn, thở dài một cách thất vọng:

- Mày nói thật đấy! Mà cái sự thật mới đáng buồn làm sao! Chả trách gọi là giặc cũng phải, dữ hơn sài lang! Nếu chúng còn để cho ta chút khí giời mà thở, chẳng qua chúng còn muốn cho ta ngắc ngoải mà giày vò. Trời ơi! Xin trời phù hộ cho gia quyến nhà cụ Điều tôi. Cái tiếng giàu có không đâu e sẽ có ngày thành ra cái ngòi tai vạ.

- Bố nói chí phải! Con nghĩ cũng lấy làm lo lắm. Ít lâu nay xem ý những quân chó săn của chúng hay dòm dỏ nhà cụ Điều ta. Nếu chẳng may xảy ra điều gì thực tội nghiệp quá! Cụ ông, cụ bà phúc hậu nhân đức biết chừng nào!

- Đáng lo nhất là cô Thục Nương. Người con gái tươi đẹp như thế, thoát sao con mắt dòm dỏ của phường cú vọ. Gái sinh thời loạn như cô Thục Nương thực là không may. Nhưng, dù sao mặc lòng, còn tao, tao quyết không khi nào để cho cô phải vào tay quân cẩu trệ. Tao sẽ liều cái thân già này để báo đáp lại non ba chục năm trời ơn nặng nghĩa dày.

- Suỵt!... Bố có nghe thấy gì không?

Lão già im bặt, lắng tai nghe:

- Hình như có nhiều tiếng chân ngựa phóng lại thì phải!... Đích rồi!... Cờ Đen!... Chắc hẳn lại quân Cờ Đen!...

- Ta tháo chứ, bố?

- Tháo cũng không kịp nữa. Cứ lặng yên xem sao... Lạy trời đất, quỷ thần phù hộ cho gia quyến chủ tôi tai qua nạn khỏi!...