ới rõ mặt người mà cầu thang lên nhà tổng đoàn Nông Văn Ngao đã lập bập liên tục tiếng chân người. Ngoài sân, người đứng chờ lên nhà còn đông nữa. Toàn những ông binh thầu, giáp trưởng, các chức dịch ở các thôn xóm cả mà ông nào ông nấy mặt đều như ngái ngủ và xanh lè vẻ lo ngại. Mà lo ngại là phải. Trống gọi họp thúc từ lúc xóm làng vừa thức giấc thì hiển nhiên là có việc động trời! Lại nghe đồn rằng ông tổng đoàn vừa đi tuần tra một vòng qua tất cả các chòm xóm về. Thì hẳn nhiên bây giờ ông ấy gọi đến là ban phát mệnh lệnh và mắng mỏ đây!

Đứng đầu xã Cam Đồng gồm bốn thôn người Tày và một thôn tên gọi U Sung ở trên núi cao thuần người Dao là hai ông: Lí trưởng Vi Văn Tăm và tổng đoàn Ngao. Lí trưởng Tăm trông coi việc hành chính dân sự. Còn việc quân sự trong xã thầu tóm vào một tay Ngao. Ngao, người được nhà binh Pháp tinh đời lựa chọn, quả là rất phù hợp với công việc võ bị, đã khỏe như trâu đực ông lại là người hết mực xông xáo và tợn tạo.

Căn nhà sàn của ông tổng đoàn to cao, oai vệ như ông, đứng ở giữa làng Nhớn. Toà dương cơ đồ sộ này làm theo lối cổ. Bốn mái, ba gian, lênh khênh, trên bốn chục cái cột gỗ toàn là gỗ lõi ba la[1], bào trơn bóng nhẫy. Mái nhà tuy lợp gianh nhưng chải kĩ, sóng đều như sợi cói. Hoà hợp với cái sàn rộng thênh và lát diễn[2] vàng au sang trọng, các cửa sổ cửa ra vào, vách ngăn chỗ nào cũng la liệt những bức thổ cẩm bảy màu sặc sỡ. Giữa nhà, trên một tấm gỗ săng đỏ dâng to bằng hai cái giường là bộ bàn ghế bằng trúc hóa long[3] lúc này chễm chệ một mình Ngao. To chắc như một súc gỗ, mặt Ngao tròn như cái tráp và trơn lì với cặp mắt thô lố, chiếc cằm sề sệ mỡ, nhẵn thín không râu.

Đưa cặp mắt chạy một vòng quanh qua mặt tất cả các ông binh thầu, giáp trưởng, ông tổng đoàn e hèm, rồi lên giọng:

- Tôi có bổn phận nói để các ông binh thầu, giáp trưởng rõ: Tình hình bi giờ rất là khẩn thiết, cấp bách, Việt Minh sau khi bại trận ở Lào Cai vẫn còn ầm mưu trở lại xâm chiếm xứ này. Thượng cấp cử ông một[4] Tây tên là Brusex về đây đóng đồn là để ngăn chặn chúng. Ông một đã lập thêm một cái bốt nữa ở đồi Cối Ngàn để kịp thời đối phó và bảo vệ dân chúng. Vậy dân chúng phải có bổn phận đóng góp. Một là góp lính. Hai nữa, tôi đã có giấy cắt phiên, mỗi tuần một thôn đến lượt mình phải góp đầy đủ hai tạ gạo, một tạ lợn...

Trời rét. Co ro trong những chiếc áo dài bằng dạ bằng lanh nhàu nát, vừa nghe cái giọng rạn vỡ đe nẹt của ông tổng đoàn, các ông chức dịch ở các xóm thôn vừa nhích lại gần nhau, phần để tìm chỗ nương tựa, phần để chuyền tay nhau cái ống điếu thuốc lào.

- Bi giờ... tôi nói về việc phòng thủ. - Đảo mắt nhìn quanh mọi người một lần nữa, giọng ông tổng đoàn hạ xuống chút ít. - Đất xã ta xung quanh là rừng núi. Chiến thuật của Việt Minh là từ rừng núi lẻn vào bắt liên lạc với tay chân của họ trong thôn xóm. Vì vậy, ta phải chú ý những nơi hẻo lánh, vắng vẻ, phải chú ý chỗ bờ sông, phải chú ý tới làng Dao U Sung. Ông Cai Vàng ở U Sung có đây không?

Nghe tiếng hỏi đột ngột, đám người ngồi dưới sàn trước Ngao giật nảy mình, nghển cổ nhìn lên.

- Dạ, bẩm quan, sáng nay ông một cho người gọi ông Cai Vàng lên đồn có việc gấp ạ. - Tiếng một người đáp cung kính.

Ngao gật đầu:

- Được! Thôn nào có địa phận đến đâu, tôi đã phân chia cả rồi. Có dấu chân lạ, có người khả nghi, phải báo ngay! Có bóng Việt Minh ở thôn nào, tôi cứ binh thầu thôn đó tôi xử, đó là tôi báo trước kẻo sau này lại oán!

- Binh thầu làng Nhớn đâu? - Tiến về phía người vừa đáp sau khi gióng hỏi, Ngao nhíu cặp mày rậm, giọng thấp xuống, sin sít. - Anh phải chú ý thằng Vương Văn Cắm. Thằng Cắm cứng đầu cứng cổ, xưa đã đi theo Việt Minh, vừa đi tù về ấy. Nhớ chưa?

- Dạ. - Binh thầu làng Nhớn khẽ đáp.

Ngồi cạnh binh thầu làng Nhớn, một người đàn ông mặt chảy dài, ảo não, khúm núm đứng dậy, khi Ngao vừa dứt câu:

- Dạ... Xin quan đèn giời soi xét. Xóm con có hơn chục nhà, đóng góp như các thôn khác thì nặng quá. Vụ này, lúa còn chưa cấy được vì cái cối ngàn[5] của nhà quan lấy mất nước. Địa giới quan phần cho thôn con lại quá rộng. Trai tráng trong xóm có mười người thì đi phu làm sân bay ở tỉnh mất sáu, không còn sức canh giữ... Với lại...

Không để người nọ nói hết, Ngao đập tay đánh thình xuồng mặt bàn, quắc mắt:

- A! Anh định để thóc lúa nuôi Việt Minh hả? Muốn ăn ba- don- nét[6] hay vào nghỉ mát nhà đá trên châu?

- Dạ, con không dám.

- Thế thì câm mồm! Binh thầu làng Giềng đâu?

- Dạ.

- Anh phải chú ý sự đi lại ở cái xóm cửa sông. Cái ông lí nhà anh cậy thế có ông em là tri châu Vi Vân Dẻn trên Bảo Trang là hay trễ nải việc canh phòng lắm đấy.

- Dạ.

- Binh thầu làng Hẻo đâu?

- Dạ ạ ạ...

- Chỗ rừng vầu lên làng Dao U Sung phải cắt người tuần phòng thường xuyên. Cả chỗ khe Đao Lý nữa. Binh thầu Phù làng Thác đâu?

Một người trạc bốn bảy bốn tám tuổi, đội mũ chào mào dạ, khoác chiếc va- rơi[7] màu cứt ngựa đã đứt hết cúc, buộc quanh bụng bằng một sợi dầy sắn rừng, uể oải đứng dậy:

- Dạ, tôi đây ạ.

- Cái khoảnh đồi gianh, nhất là chỗ xóm ba nhà, nhà lão Yểng, anh phải chú ý. Cả chỗ Khe Vối, Khe Tượng nữa. Mấy hôm vừa rồi, thằng Sào, con lão Yểng đi đâu không có nhà?

- Dạ, nó đi lên U Sung giúp người Dao cày nương.

Ông Phù, binh thầu làng Thác đứng nói, hai tay vòng vòng trước bụng. Bước thình thịch lại gần ông, Ngao hất hàm:

- Anh Phù! Anh là con nhà binh cũ mà xem ra việc tuần phòng trong thôn anh kém cỏi lắm. Bây giờ anh phải đi từng nhà mà chia địa giới canh gác cho họ. Mặt khác, đích thân anh phải đi ba- tui[8], đừng có ru rú ở nhà nữa.

Như một chú học trò có lỗi bị thầy mắng, ông Phù cúi mặt ngượng nghịu, đáp lí nhí không thành câu, rồi ngồi xuống, buồn thiu.

Lại đến một binh thầu khác đứng dậy, tiếp nhận mệnh lệnh và sự xỉ vả. Cứ như thế, ông này vừa ngồi xuống, ông khác lại bật lên, như hai đầu cái bập bênh. Biết trước là sẽ đến lượt mình, vậy mà nghe gọi đến tên, ông nào cũng giật thột, đứng dậy, lắp bắp không thành tiếng, và sau khi bị hoạnh họe, ấn cho những trách nhiệm nặng nề, ngồi xuống chưa kịp thở phào đã chờn chợn, lo lắng: Chết thôi! Cam Đồng có các thôn U Sung, làng Hẻo, làng Thác, làng Nhớn, làng Giềng, địa giới thế nào ông tổng đoàn thuộc như lòng bàn tay ông ấy. Chuyến này hở chỗ nào là chết với ông ấy đấy.

Tuy vậy cái không khí căng thẳng do công việc vốn nghiêm mật, do cái thói hống hách của ông Ngao gây ra cũng bớt dần. Bớt dần, vì dẫu phổi lớn, miệng to, ông tổng đoàn cũng chẳng hò hét mãi được, vả lại việc quân sự quan trọng cắt cử mãi thì cũng đến lúc hết. Thành ra, lát sau, ngay bên cạnh ông Phù, chuyện đã râm ran. Người ta đã bắt đầu nhắc lại ngày hội lồng tổng[9], ngày hội xuống đồng vui vẻ, có đám múa sư tử. Người biểu diễn võ thuật phi thân qua cửa đao là Sào, họ Trần, con ông Yểng, vốn nòi võ nghệ. Loáng thoáng qua tai ông còn có cả chuyện vừa rồi ở tỉnh lị Lào Cai, Việt Minh ngang nhiên ném lựu đạn vào bàn tiệc của viên quan ba[10] De Bernard, chỉ huy trưởng phân khu.

Chuyện có thật hay không, quay sang trái, định hỏi cho ra nhẽ, ông Phù liền hẫng người một cái.

- Chính thằng Lẳng đi ở cho nhà ông lí Tăm nói đấy, ông à.

Cạnh ông, một ông giáp trưởng vừa ghé tai bạn, thì thầm câu nói nọ. Ngoái lại nhìn người ấy, ông thấy ông ta như đánh trống lảng, ngửa cổ, bâng quơ:

- Hôm nay ông lí Tăm không đến họp. Hây dà, thời buổi này tai trâu cao hơn sừng trâu rồi.

- Cao hơn thế nào được!

- Thì cái cối ngàn nhà ông Ngao đấy. Hứng hết cả nước của cối nhà ông lí còn gì.

- Cánh nhà ông Vi Văn Tăm không chịu đâu. Anh ông ấy là tri châu Dẻn, người họ Vi ông ấy ở khắp các châu, các quận. Ông Ngao giỏi lắm cũng mới chỉ phát vài năm gần đây thôi vớ.

- Dà! Lạo phuối câm nà, lạo lòa kha cáy. Ông nói bờ ruộng, kẻ gạt chân gà. Trâu bò húc nhau thế này thì mình là con muỗi ở giữa mất thôi.

Câu chuyện của hai người bên cạnh ông Phù nhỏ dần. Trong óc ông Phù bấy giờ đã hiện lên hình ảnh ông lí Vi Văn Tăm nhỏ bé, gầy gò, có bộ ria mép quằm quặp mà nói năng nhỏ nhẻ, không một lời quát tháo, mắng mỏ ai bao giờ. Ông Tăm khác hẳn ông Ngao. Ông Ngao đùng đùng đoàng đoàng. Ông Ngao lại đang la hét cái gì thế kia. Ôi trời! Ông Phù giật bắn mình. Nghển lên, ông nhận thấy tất cả đám người cũng đều như ống. Còn xanh xám mặt mày hơn cả ông. Và từ ông tổng đoàn Ngao đang hùng hổ vậy trở xuống, tất cả không trừ một ai đều bổ nhoài, sấp mặt xuống sàn, chân tay run cầm cập.

- Ai dà! Cứ tưởng lựu đạn. - Người nhỏm dậy và phát tiếng hoàn hồn đầu tiên là Ngao. - Hóa ra là một con quay từ đâu văng qua cửa sổ vào giữa sàn. Hú vía! Cứ tưởng lại như câu chuyện ai kể vừa rồi, lựu đạn Việt Minh quăng vào bàn tiệc quan ba Tây De Bernard ở tỉnh lị Lào Cai!

Sầm sập bước ra đầu cầu thang, mặt ông tổng đoàn xanh sẫm như đổ chàm. Mọi người cũng đứng cả dậy. Cuộc họp tan. Ngoài sân bọn trẻ chơi quay đã bỏ đi đâu, để lại một cái hình vẽ vòng tròn với ba con quay gỗ gụ châu đầu vào nhau, con nào cũng to gần bằng nắm tay. Một chú bé vừa ở chân cầu thang đi ra. Tổng đoàn Ngao thét:

- Đứa nào vừa ném con quay lên nhà tao thế, hả?

Chú bé nọ quay lại, mắt lừ lừ, đầu lắc lắc:

- Tôi không biết!

Ông Phù né tránh thân hình hộ pháp của Ngao, bước xuống sân.

Trời ngả chiều. Bóng núi đổ thâm đen một khoảng thung lũng. Chóp quả đồi có cái bốt Cối Ngàn hoe hoe vàng ánh nắng còn rớt. Bên kia suối, một tốp dõng[11] từ bốt xuống gánh nước, cười cợt ầm ĩ.

Đúng là thằng bé Tiển con ông Yểng làng mình. Ông Phù lẩm bẩm và rảo bước.

Image

Từ làng Nhớn về làng Thác, con đường mòn phải qua một xóm nhỏ và khu vực đặt cái cối ngàn của lí Tăm. Tới đây, đi thêm chục bước nữa, ông Phù nhìn thấy một nếp nhà mới dựng: Đó là cái cối ngàn của tổng đoàn Ngao. Cối đang chạy. Hai cái thớt đá, mỗi cái to bằng cái bánh xe hò, dày hơn gang tay, bắt vào một cái trục thẳng đứng, đang rào rào nghiền thóc rải đều trong một đường rãnh tròn sâu tới đầu gối. Nước từ con suối theo một đường mương đang xối ào ào vào hàng cánh quạt lắp ở đáy trục gầm nhà.

Hừ! Cối ông tổng đoàn đón mất nguồn nước của cối nhà ông lí trưởng. Ăn tranh nhau như thế thì ruộng của dân làm gì còn nước mà cấy vụ này nữa đây.

- Kìa a[12] Va. - Vừa nghĩ vậy, ông Phù liền dừng bước và cất tiếng.

Từ nếp nhà che chiếc cối ngàn nọ, một cô gái mặc áo dài lam gánh hai sói[13] thóc vừa nhanh nhẹn đi ra.

- Bác Phù! Giờ tan họp bác mới về ạ? - Cô gái dừng lại, nhìn ông Phù, niềm nở.

- Ờ ờ, họp vừa tan. - Ông Phù ngẩng lên, như sực nhớ. - Giờ cô mới được thóc đem về à, Va! Cô Va này, tôi đi họp, nghe ông Ngao nói: Anh Cắm, anh họ cô mới được Tây nó thả về rồi đấy!

- Húi! Bác, thế thì mừng quá rồi!