Books are the compasses and telescopes and sextants and charts which other men have prepared to help us navigate the dangerous seas of human life.
Jesse Lee Bennett
ePub
A4B
ậc thánh nhân trị thiên hạ, tất phải biết loạn do đâu mà phát thìmới trị được, không biết do đâu mà phát thì không trị được; cũng
như thầy thuốc trị bệnh cho người, tất phải biết bệnh do đâu mà phát
sinh thì mới trị được, không biết bệnh do đâu mà phát sinh thì không
trị được. Lẽ nào riêng việc trị loạn lại không như vậy? Tất phải biết
loạn do đâu mà phát thì mới trị được. Thánh nhân trị thiên hạ, không
thể không xét loạn do đâu mà phát.
Thử xét loạn do đâu mà phát. Phát ở chỗ không yêu nhau. Tôi,
con, không yêu vua, cha, như vậy là loạn. Con chỉ yêu mình mà
không yêu cha, cho nên mới làm thiệt hại cho cha để lợi cho mình;
em chỉ yêu mình mà không yêu anh, cho nên mới làm thiệt hại cho
anh để lợi cho mình; bề tôi chỉ yêu mình mà không yêu vua nên mới
làm thiệt hại cho vua để lợi cho mình, như vậy gọi là loạn. Dù như
cha mà không thương con, anh không thương em, vua không
thương bề tôi thì thiên hạ cũng gọi là loạn. Cha chỉ yêu mình mà
không yêu con, cho nên mới làm hại cho con để lợi cho mình; vua chỉ
yêu mình mà không yêu bề tôi, cho nên mới làm hại bề tôi để làm lợi
cho mình. Như vậy là do đâu? Đều do không yêu nhau mà ra cả.
Dù cho đến các quan đại phu làm loạn nhà nhau, các nước chư
hầu đánh chiếm nước nhau thì cũng vậy; các quan đại phu chỉ yêu
nhà mình mà không yêu nhà khác nên mới làm loạn nhà khác để lợi
cho nhà mình; các vua chư hầu chỉ yêu nước mình mà không yêu
nước khác cho nên mới đánh chiếm nước khác để lợi cho nước
mình. Các việc loạn trong thiên hạ đều như vậy mà thôi. Xét nguyên
do từ đâu, do không yêu nhau mà ra cả.
Nếu thiên hạ đều gồm yêu lẫn nhau, ai nấy đều yêu người như yêu
thân mình thì còn kẻ bất hiếu nữa không? Coi cha anh và vua như
thân mình thì còn kẻ bất hiếu? Còn kẻ bất từ nữa không? Coi con em
và bề tôi như thân mình thì làm gì còn kẻ bất từ? Cho nên bất hiếu,
bất từ sẽ không còn nữa. Còn trộm cướp không? Đã coi nhà người
như nhà mình thì còn ai ăn trộm nữa? Đã coi thân người như thân
mình thì còn ai ăn cướp nữa? Cho nên sự ăn trộm với ăn cướp sẽ
không còn nữa. Còn có đại phu làm loạn nhà nhau, vua chư hầu
ế
đánh chiếm nước nhau nữa không? Coi nhà người như nhà mình thì
còn ai làm loạn nhà nhau? Coi nước người như nước mình thì còn ai
đánh chiếm nước nhau? Cho nên cái nạn đại phu làm loạn nhà nhau,
chư hầu đánh chiếm nước nhau sẽ không còn nữa.
Nếu thiên hạ gồm yêu lẫn nhau, nước nọ với nước kia không đánh
chiếm lẫn nhau, nhà này với nhà kia không làm loạn lẫn nhau, trộm
cướp không có, vua tôi, cha con đều hiếu từ, như thế thì thiên hạ trị.
Cho nên bậc thánh nhân trị thiên hạ, không thể không cấm chỉ sự
ghét nhau mà khuyến khích sự yêu nhau. Cho nên thiên hạ gồm yêu
lẫn nhau thì trị, mà ghét lẫn nhau thì loạn. Cho nên thầy Mặc tử bảo:
“Không thể không khuyến khích người ta yêu nhau” là vì vậy.
