âm thất nghiệp đã được ba tháng. Đại dịch covid tàn phá nền kinh tế. Doanh thu của công ty Lâm giảm sút, phải sa thải bớt những vị trí dư thừa, yếu kém. Lâm là người duy nhất trong công ty có hợp đồng ngắn hạn CDD (ie, contrat à durée déterminée), gia hạn từng năm một. Người ta không gia hạn nữa, thế là Lâm mất việc. Không kiện cáo, đòi bồi thường được như những trường hợp có hợp đồng dài hạn CDI (contrat à durée indéterminée), Lâm chấp nhận ra đi để nhận trợ cấp thất nghiệp hàng tháng vì lý do mất việc không mong muốn. Ngoài ra, theo luật lao động của Pháp, Lâm được hưởng một khoản tiền kết thúc hợp đồng CDD có trị giá bằng 10% trên tổng số tiền lương Lâm đã nhận được trong suốt quá trình làm cho công ty. Cộng thêm với số ngày nghỉ phép chưa dùng hết quy ra thóc, Lâm có một cục tiền lớn chia tay.

Lâm không buồn, cũng không vui. Nga, vợ Lâm an ủi: “Tự nhiên vừa có tiền, vừa có thời gian, mình tranh thủ hưởng thụ đi. Ngày xưa mình còn là sinh viên thì có thời gian, mà chả có tiền để đi chơi, đến khi đi làm có tiền thì lại không có thời gian mà tiêu tiền, giờ không tranh thủ để đến lúc mình già rồi, không có sức mà đi chơi tiêu tiền nữa, phí hoài cuộc đời.”. Nhưng đấy là Nga nói thế thôi. Chứ tiêu hết rồi, nhỡ không tìm được việc làm mới, nhất là trong giai đoạn khủng hoảng kinh tế này, thì vay ai ra. Ở Pháp, tiền nong là vấn đề tế nhị, dễ mất bạn như chơi. Không cho vay cũng mất, mà cho vay rồi không khéo có khi vẫn mất bạn. Thấy bạn lâu không trả, mình sốt ruột vì cứ phải ghi nhớ khoản vay. Đòi thì sợ bạn tự ái, bạn nghĩ: “Có vài đồng bạc mà nó cũng tính toán, lúc nó vay mình thích trả lúc nào thì trả mình có thèm đòi nó đâu”, mà bạn lại chỉ nghĩ trong đầu chứ không nói ra, thế là chả biết đường nào mà chiều. Thế nên thường sống bên này ai túng thiếu quá thì tự mà đi vay ngân hàng, nhưng cũng phải chứng minh có thu nhập để thấy khả năng chi trả. Tổng số tiền vay mượn cũng khó có thể vượt quá ⅓ số tổng thu nhập. Nga làm phụ bán hàng trong cửa hàng Trà Sữa ở đối diện Nhà Hát Lớn Paris, nhận mức lương tối thiểu, gọi là SMIC đâu đó 1710 euros một tháng trước thuế. Nếu phải đi vay, cũng chỉ vay được số tiền mà hàng tháng phải trả nhiều nhất là 600 euros. Nhưng sau đó trừ tiền nhà, tiền điện, tiền ăn. Số còn lại như thế là không đủ sống cho gia đình 4 miệng ăn. Nga vì thế mà càng không dám nghỉ ốm, chứ nói gì đến nghỉ đi chơi.

Ban ngày Nga đi làm, bọn trẻ con đến trường, chỉ còn lại mình Lâm ở nhà. Vô công rồi nghề. Khi người ta nhàn rỗi quá dễ sinh hư hỏng. Cổ nhân đã nói: “Nhàn cư vi bất thiện”, có nghĩa là khi không có việc gì làm, dễ dẫn đến các hành vi xấu xa, sai trái. Chính phủ hiểu rõ. Nên họ có những chính sách giảm thiểu điều đó. Người Pháp khi làm cái gì cũng tính toán, suy nghĩ rất thấu đáo, nhìn xa trông rộng, xem xét nhiều khía cạnh khác nhau. Quá trình lập một kế hoạch vì thế thường lâu, chậm chạp. Nhưng khi đã đưa vào thực hiện, vận hành thì rất bền vững. Ở các khu vực có nhiều người thất nghiệp, tệ nạn xã hội dễ nảy sinh. Những thanh niên, trung niên vạm vỡ mà cứ ngồi nhà nhiều rất dễ cuồng chân, không đá thúng đụng nia, chửi bới vợ con, thì cũng ra đường đánh nhau, đập phá. Điển hình cho những vấn đề này là những thành phố nghèo nằm ở vùng 93 phía bắc của Paris. Chính phủ vì thế xây dựng rất nhiều khu tổ hợp thể thao, bóng đá, bóng bàn, cầu lông,.. miễn phí cho các đối tượng thất nghiệp và các gia đình thu nhập thấp. Khu nhà Lâm ở cũng nằm trong số các thành phố nghèo, nơi có tỉ lệ nhà xã hội lên đến 70%, bị coi là điểm nóng của ngoại ô Paris. Nhưng Lâm không thích thể thao. Mấy thằng bạn nhậu rủ Lâm đi chơi bóng đá không xong, quay ra nói kháy bảo Lâm là cái loại “ưa dâm dục, ghét thể thao”. Lâm bực lắm, kể với Nga. Thị bảo: “Anh chấp làm gì mấy cái thằng láo toét, đầu thì to mà óc bằng quả nho đấy. Cứ bóng với bánh suốt ngày, lấy cớ rồi sau lại tụ tập bia rượu, bụng thì vẫn phệ như cái thùng bia. Mà sao anh không bảo lại bọn nó, là làm tình cũng còn hơn chơi thể thao ý, hai người sướng cả gia đình đều vui. Chắc gì mấy thằng đấy đã có kỹ thuật điêu luyện bằng anh. Tối nay mình lại chơi thể thao nhé!”, nói xong thị nháy mắt đưa tình với hắn. Nghe thế Lâm sướng lắm. Không thằng đàn ông nào trên đời lại không thích được vợ khen. Mà lại là khen thật lòng. Người ngoài khen sướng một, vợ khen còn sướng gấp trăm lần. Những người đàn bà khôn ngoan, muốn trị chồng mình bằng cách “lạt mềm buộc chặt” thì cứ khen chồng, khích lệ chồng. Chứ ai lại hơi một tí thì chê bai, nói xấu chồng là chết toi. Xấu chàng thì hổ ai. Chê bai, nói xấu cả khi có mặt người ngoài nữa thì chồng không bỏ mới là lạ. Thiết nghĩ, chương trình giáo dục phổ thông cấp quốc gia, ngoài môn nữ công gia chánh cũng nên có thêm nghệ thuật đối nhân xử thế trong gia đình nữa. Như thế mới mang lại hạnh phúc ấm no cho nhân dân. Vì gia đình là tế bào của đất nước, gia đình êm ấm, chăm lo làm ăn, thuận vợ thuận chồng tát biển đông cũng cạn. Mà dân giàu thì nước mới mạnh. Chứ nhà ai mà cũng lục đục, đầu óc chỉ nghĩ đến ghét bỏ, rồi chưa đủ thời gian để tích lũy của cải, tri thức cho mình và cho con cái đã phải chửi nhau, ra tòa phân chia tài sản, con cái ly tan, lớn lên thiếu người nuôi dưỡng giáo dục, thành đầu trộm đuôi cướp, thì xã hội loạn hết.

Lâm thực ra cũng không phải ghét chơi thể thao. Từ lúc qua tuổi 40, Lâm thấy sức khỏe giảm sút. Biểu hiện bên ngoài là mái đầu bạc nhanh đến chóng mặt. Phục vụ vợ cũng không được lâu như trước. Lại thêm thất nghiệp ngồi một chỗ cả ngày chân tay, đầu óc bứt rứt, khó chịu. Ở nhà nhiều thì tiền điện, tiền nước đều tăng. Vợ Lâm là người thực dụng, tính toán chi li. Đến cuối kỳ thấy tiền nước nóng tăng thì càu nhàu. Thế là Lâm không tắm ở nhà nữa, mà đi bơi. Bơi xong thì tắm ở đó luôn. Một công đôi việc. Vừa vận động cơ thể, vừa tiết kiệm nước nóng, được đồng nào hay đồng ấy. Có giấy chứng nhận thất nghiệp, Lâm không mất tiền vào bể bơi. Ngày đầu tiên đi bơi xong, Lâm thấy sảng khoái lắm. Thấy đúng là chơi thể thao sinh ra năng lượng tích cực, tốt cho sức khỏe thật. Thấy lời vợ mới đúng đắn làm sao. Thị bảo làm tình cũng là chơi thể thao. Vì chơi xong là thấy thoải mái hẳn, giúp mạch máu lưu thông, tuần hoàn cơ thể. Ra khỏi bể bơi, đầu óc minh mẫn, thời gian thì còn nhiều, Lâm vào thư viện đọc sách giết thời gian. Vào hẳn thư viện quốc gia cho rộng rãi, nhiều sách. Chỗ này bình thường mất phí. Phải mua vé vào cũng đắt. Thất nghiệp, Lâm đi đâu cũng được miễn phí, từ đi lại xe bus, tàu điện ngầm, đến đi du lịch tàu TGV cao tốc đi các tỉnh. Rồi đi xem phim, hòa nhạc hay bảo tàng cũng đều được giảm giá.

Ngồi nhâm nhi cốc cà phê thơm ngát trong khu vực căng tin của thư viện, gấp lại cuốn sách “La vie en rose”, Lâm thấy cuộc đời mới tươi đẹp làm sao. Bao nhiêu thú vui giản dị, rẻ tiền thế mà mãi đến bây giờ mình mới nhận ra, mới biết để hưởng thụ. Đâu cần phải đi đâu cho xa xôi tốn kém. Thiên đường là đây chứ đâu. Xã hội chủ nghĩa là đây chứ đâu. Chính sách bắt người giàu, người có thu nhập cao đóng thuế, giúp đỡ cho người nghèo, người có thu nhập thấp, cùng hệ thống y tế, giáo dục miễn phí thì chả là lý tưởng của K. Marx và F. Engels đó sao, chả phải Lenin đã hi sinh cả cuộc đời để cố gắng biến lý tưởng đó thành hiện thực đó sao. Làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu.

Nhưng cuộc đời không là mơ. Không. Tâm tư tình cảm nhu cầu của con người phức tạp hơn thế. Hưởng theo nhu cầu, nhưng nhu cầu hay lòng tham của con người là vô đáy. Được một thì lại muốn hai. Bằng lòng với những gì mình đang có, tức là hạnh phúc với nhu cầu tối giản, chỉ giúp xã hội trì trệ, không tiến lên được. Chỉ có pháp thuyết của người tu hành mới khuyên vậy. Không có nhu cầu mới, ai sẽ có động lực phát minh ra các công cụ mới, các sản phẩm mới. Những công ty khởi nghiệp thành công đều xuất phát từ nhu cầu của cuộc sống, chính xác hơn là nhu cầu mới của cuộc sống. Còn làm việc theo năng lực, thì như Lâm đây. Có học hành tử tế, có năng lực làm việc, mà vẫn thất nghiệp. Ai cho Lâm làm việc. Hay nói đúng hơn là ai cho Lâm làm việc đúng với năng lực. Lâm đã trải hồ sơ xin việc đến cả trăm công ty. Người ta hào hứng gọi Lâm. Nhưng khi đề cập đến mức lương là họ ngãng ra cả. Lâm muốn làm việc trong một dự án đủ lớn, đủ trình, với công nghệ và kỹ năng phù hợp với khả năng của mình, được trả lương xứng đáng với vị trí đó. Nhưng các công ty có vô vàn lý do từ chối Lâm. Nào là công việc liên quan đến Bộ Quốc Phòng, đòi hỏi phải có quốc tịch Pháp. Nào là ưu tiên những người có chứng chỉ này kia. Nào là tài chính của công ty có hạn chỉ trả được thế. Nào là công ty chỉ tuyển người tốt nghiệp các trường nổi tiếng có trong danh sách đã chọn lọc cố định từ trước. Nào là Lâm đã quá tuổi để làm nhân viên, nhưng lại chưa đủ kinh nghiệm để làm sếp. Dở ông, dở thằng như Lâm không ai muốn nhận. Đấy, vậy thì còn gọi gì là làm việc theo năng lực. Có ai cho làm đâu. Đúng là cái bọn tư bản bất công, vẫn còn lâu mới phấn đấu bằng chủ nghĩa lý tưởng cộng sản. Mà thôi chính trị cũng như marketing, chỉ có thể thuyết phục được người dùng trên vài khía cạnh tốt đẹp, còn lại là lừa dối, giả tạo hết. Chẳng phải ngẫu nhiên mà nước Pháp có cái gọi là “Prix du menteur en politique”, tức là giải thưởng cho những kẻ nói dối trên chính trường. Giải nhất năm 2014 được trao cho tổng thống Nicolas Sarkozy, còn năm 2015 thì được trao cho Marine La Pen, chủ tịch đảng mặt trận quốc gia Pháp, người chủ chương học thuyết nước Pháp là của người Pháp. Lợi ích người Pháp là trên hết. Chuyện chính trị rất dễ gây chia rẽ, Lâm chả bao giờ dám bàn luận nó công khai với bạn bè, chỉ sợ bất đồng quan điểm rồi mất bạn. Nhất là trên mạng xã hội như facebook, chỉ vài dòng suy nghĩ không đủ diễn đạt đầy đủ ý tứ, bạn bè không thèm tranh cãi, cứ lẳng lặng mà hủy kết bạn thôi. Lâu lâu xem lại danh sách, lại thấy mất đi vài người bạn mà chả hiểu vì sao. Mà suy cho cùng, ý kiến mình có đưa ra cũng chả thay đổi được gì. Thôi cứ hưởng thụ những ngày còn tươi đẹp, lương thất nghiệp ít, nhưng đi đâu, ăn chơi gì cũng được giảm giá, lại có nhiều thời gian để nhấm nháp cuộc sống. Nói đúng ra, đại đa số người ta cong mông lên đi làm, kiếm tiền cuối cùng cũng chỉ để thỏa mãn cuộc sống, thỏa mãn thú vui của mình. Lâm đang thỏa mãn rồi thì cần gì kiếm tiền nữa chứ.

Sự thỏa mãn đó của Lâm kéo dài đâu đó được ba bốn tháng. Cứ tưởng nó sẽ mãi như thế. Mà không phải. Ai đó nói biểu đồ cảm xúc của con người là hình sin. Ai nhanh thì sáng nắng chiều mưa. Ai lâu thì vài năm lập lại một lần chu kỳ buồn vui đau khổ. Lâm bắt đầu cảm thấy chán chường cái gì đó, không rõ rệt. Nó là một cảm giác của kẻ vô tích sự. Có mình hay không có mình trong cuộc đời này cũng không ảnh hưởng đến ai trong xã hội. Khi buồn chán, người ta không còn tỉnh táo để suy nghĩ, họ để cảm tính của mình lấn át lý trí. Đến vợ con mình Lâm cũng có cảm giác một ngày mình biến mất đi họ vẫn sống tốt. Không ai cần biết đến sự tồn tại của Lâm. Ngày ngày Lâm đi dạo lang thang không mục đích. Thấy cuộc đời mình chẳng có ý nghĩa gì. Con người mới lạ làm sao. Khi đi làm thì thích đi chơi. Được nghỉ không phải làm cho đi chơi, thì lại muốn đi làm cho cảm thấy mình có ích. Lâm tự nhủ, chơi thế là đủ rồi, phải quay lại làm người lương thiện, không ăn bám xã hội nữa. Ăn bám xã hội khi mình còn sức lực cũng là một tội ác. Chỉ những kẻ còn lương tri, biết xấu hổ mới nhận thấy điều đó.

Paris 31/01/2023